fam. 2, 7. | Expectationes anxias amputandas ut tranquille vivatur
Maior pars hominum expectando moritur.fam. 4, 10. | Ad Peregrinum Messanensem, super mesto casu | immature mortis amici
Indolis atque animi felicem cernite Thomam,Quem rapuit fati precipitata dies.
Hunc dederat mundo tellus vicina Peloro,
Abstulit hec eadem munus avara suum,
5Florentemque nova iuvenem virtute repente
Succidit misero mors inimica michi.
Anne igitur grates referam pro munere tanto,
Carminibus siculum litus ad astra ferens?
Anne gemam potius simul indignerque rapinam?
10Flebo. Nichil miseris dulcius est gemitu.
fam. 8, 3
Post prelia tantaFortune ausonia saltem tellure recondi
Dulce michi, et patriis longum requiescere saxis;
Seraque cum fragilem tumulum convulserit etas,
5Lenius hesperia cinis hic agitabitur aura.
fam. 11, 3. | Ad Iohannem Aretinum Mantue dominorum | cancellarium
Heu magno domus arcta viro! sub marmore parvoEn pater hic patrie spesque salusque iacent.
Quisquis ad hoc saxum convertis lumina, lector,
Publica damna legens iunge preces lacrimis.
5Illum flere nefas, sua quem super ethera virtus
Sustulit, humano siqua fides merito;
Flere gravem patrie casum fractamque bonorum
Spem licet et subitis ingemuisse malis.
Quem populo patribusque ducem Carraria nuper
10Alma dedit, Patavo mors inimica tulit.
Nullus amicitias coluit dulcedine tanta,
Cum foret horrendus hostibus ille suis;
Optimus inque bonis semper studiosus amandis,
Nescius invidie conspicuusque fide.
15Ergo memor Iacobi speciosum credula nomen
Nominibus raris insere, posteritas.
fam. 11, 4. | Ad Philippum Cavallicensem epyscopum, familiariter
Valle locus Clausa toto michi nullus in orbeGratior aut studiis aptior ora meis.
Valle puer Clausa fueram iuvenemque reversum
Fovit in aprico vallis amena sinu.
5Valle vir in Clausa meliores dulciter annos
Exegi et vite candida fila mee.
Valle senex Clausa supremum ducere tempus
Et Clausa cupio, te duce, Valle mori.
fam. 24, 10. | Ad Horatium Flaccum lyricum poetam
Regem te lyrici carminis italusOrbis quem memorat, plectraque lesbia
Nervis cui tribuit Musa sonantibus,
Thirrenum adriaco, tuscus et apulo,
5Quem sumpsit proprium Tybris ab Aufido
Nec fuscam atque humilem sprevit originem,
Te nunc dulce sequi saltibus abditis,
Umbras et scatebras cernere vallium,
Colles purpureos, prata virentia
10Algentesque lacus antraque roscida;
Seu faunum gregibus concilias vagis,
Seu pergis Bromium visere fervidum,
Fulvam pampineo sive deam deo
Affinem tacitis concelebras sacris,
15Ambrorum Venerem seu canis indigam,
Seu nimphas querulas et satyros leves
Et nudas roseo corpore Gratias,
Seu famam et titulos Herculis improbi,
Incestique aliam progeniem Iovis,
20Martem sub galea, Pallidis egida
Late Gorgoneis crinibus horridam,
Ledeos iuvenes, mitia sidera
Tutelam ratium, fluctibus obrutos,
Argutum cithare Mercurium patrem;
25Verbis auricomum pectis Apollinem,
Et Xantho nitidam cesariem lavis,
Germanam pharetra conspicuam et feris
Infestam, aut choreas Pyeridum sacras:
Sculpunt que rigido marmore durius
30Heroas veteres sique forent, novos,
Eternam meritis et memorem notam
Affixam calamo, nequa premat dies.
Sic vatum studiis sola faventibus
Virtus perpetuas linquit imagines,
35Quarum presidio semideos duces
Drusum et Scipiadam vivere cernimus,
Nec non et reliquos inclita gentibus
Per quos edomitis Roma iugum dedit,
In quis preradians lumine vivido
40Ut sol eminuit Cesareum genus.
Hec dum tu modulans me cupidum preis,
Duc aut remivolo si libet equore,
Aut vis aerio vertice montium;
Duc et per liquidi Tyberis alveos,
45Qua ripis Anio rura secans ruit,
Olim grata tibi dum superos colis,
Unde hec te meditans nunc tibi texui,
Nostrum, Flacce, decus; duc per inhospitas
Silvarum latebras et gelidum Algidum
50Baianique sinus stagna tepentia
Sabinumque latus ruraque florea
Soractisque iugum dum nivibus riget;
Duc me Brundusium tramite devio;
Lassabor minime et vatibus obviis
55Congressus placidos aspiciam libens.
Non me proposito temporis aut loci
Deflectet facies; ibo pari impetu
Vel dum feta uterum magna parens tumet,
Vel dum ros nimiis solibus aruit,
60Vel dum pomifero fasce gemunt trabes,
Vel dum terra gelu segnis inhorruit;
Visurus veniam litora Cycladum,
Visurum Trachii murmura Bosphori,
Visurus Lybies avia torride,
65Nimbosique procul frigora Caucasi.
Quo te cunque moves, quidquid agis, iuvat:
Seu fidos comites sedulus excitas
Virtutem meritis laudibus efferens;
Seu dignis vitium morsibus impetis,
70Ridens stultitiam dente vafer levi;
Seu tu blandiloquens carmen amoribus
Dum comples teneris; sive acie stili
Obiectas vetule luxuriem gravi;
Sive urbem et populum dum scelerum reos
75Culpas et gladios et, rabiem trucem;
Mecenasque tibi dum canitur tuus,
Per partes operum primus et ultimus;
Dum calcas veteres et studium recens
Vatum magnanimi Cesaris auribus
80Infers, dumque Floro carminis hispidi
Limam seu tumidi carmine conficis;
Fuscum ruris opes et mala turbide
Urbis, cur ve homini servit equus ferox,
Crispum divitiis quis color edoces;
85Longis Virgilium luctibus abstrahis
Atque ad letitiam, ver ubi panditur,
Hortaris placide et stultitiam brevem;
Hirpinum profugi temporis admones,
Torquatum et parili carmine Postumum;
90Dum noctes celeres et volucres dies,
Obrepens tacito dum senium gradu,
Aut vite brevitas ad calamum redit,
Aut mors precipiti que celerat pede.
Quis non preterea dulciter audiat
95Dum tu siderea sede superstitem
Augustum statuis; dum tunicam suis
Marti, nec satis est texere ferream
Acceditque adamas; dum cuneos ducum
Vinclis implicitos curribus aureis
100Per clivum atque Sacram victor agis Viam,
Quam pompam mulier dum cavet insolens,
Haudquaquam rigidas horruit aspidas;
Ius fractum hospitii dum memoras dolis
Pastoris frigii, nil Nerei minis
105Pacatum Paridi vaticinantibus,
Dum Dane pluvia fallitur aurea;
Dum virgo egregiis regia fletibus
Tergo cornigeri fertur adulteri?
Letus solicitus denique mestior
110Iratusque places dum dubium premis
Rivalem variis suspitionibus;
Aut dum vipereas iure venificas
Execraris anus, vulgus et inscium;
Dum cantas Lalagen, nudus et asperum
115Et solus tacita fronte fugas lupum;
Infaustamque humeris effugia arborem,
Fluctusque Eolio turbine concitos.
Pronum te viridi cespite, fontium
Captantem strepitus et volucrum modos,
120Carpentem riguo gramine flosculos,
Nectentem facili vimine palmites,
Tendentem tenui pollice barbiton,
Miscentem numeros pectine candido,
Mulcentem vario carmine sidera
125Ut vidi, invidiam mens vaga nobilem
Concepit subito, nec peperit prius
Quam te per pelagi stagna reciproci,
Perque omnes scopulos monstraque fluctuum
Terrarumque sequens limite ab indico
130Vidi Solis equos surgere nitidos,
Et serum Occeano mergier ultimo.
Tecum trans Boream transque Notum vagus,
Iam seu fortuitas ducis ad insulas,
Seu me fluctisonum retrahis Antium,
135Seu me Romuleis arcibus invehis,
Totis ingenii gressibus insequor.
Sic me grata lyre fila trahunt tue,
Sic mulcet calami dulcis acerbitas.
fam. 24, 11. | Ad Publium Virgilium Maronem heroycum poetam | et latinorum principem poetarum
Eloquii splendor, latie spes altera lingue,Clare Maro, tanta quem felix Mantua prole
Romanum genuisse decus per secula gaudet,
Quis te terrarum tractus, quotus arcet Averni
5Circulus? An raucam citharam tibi fuscus Apollo
Percutit et nigre contexunt verba sorores?
Am pius elysiam permulces carmine silvam
Tartareumque Elicona colis, pulcerrime vatum?
Et simul unanimis tecum spatiatur Homerus
10Solivagique canunt Phebum per prata poete,
Orpheus ac reliqui, nisi quos violenta relegat
Mors propria conscita manu sevique ministri
Obsequio, qualis Lucanum in fata volentem
Impulit - arterias medico dedit ille cruento
15Supplicii graviore metu mortisque pudende -;
Sic sua Lucretium mors abstulit ac ferus ardor
Longe aliis, ut fama, locis habitare coegit.
Qui tibi nunc igitur comites, que vita, libenter
Audierim, quantum vero tua somnia distent
20Et vagus Eneas portaque emissus eburna;
An potius celi regio tranquilla beatos
Excipit, ingeniisque arrident astra serenis
Post Stygios raptus spoliataque Tartara, summi
Regis ad adventum, magno certamine victor
25Impia qui pressit stigmatis limina plantis
Stigmatisque potens eterna repagula palmis
Fregit et horrisono convulsit cardine valvas?
Hec ego nosse velim. Tu, mundo siqua silenti
Umbra recens nostra veniet tibi forsan ab ora,
30Quis tria cara tibi loca nunc totidemque libellos
Exitus excipiat, nostris simul accipe verbis.
Parthenope infelix rapto gemit orba Roberto,
Multorumque dies annorum sustulit unus
Prospera; nunc dubiis pendet plebs anxia fatis,
35Innocuamque premunt paucorum crimina turbam.
Optima finitimo quatitur sine fine tumultu
Mantua, magnanimis ducibus sed fulta, recusat
Invicta cervice iugum, civilibus usa
Illa quidem dominis, externi nescia regni.
40Hic tibi composui que perlegis, otia nactus
Ruris amica tui, quonam vagus avia calle
Fusca sequi, quibus in pratis errare soleres,
Assidue mecum volvens, quam fluminis oram,
Que curvi secreta lacus, quas arboris umbras,
45Quas nemorum latebras collisque sedilia parvi
Ambieris, cuius fessus seu cespitis herbam
Presseris accubitu, seu ripam fontis ameni;
Atque ea presentem michi te spectacula reddunt.
Que patrie fortuna tue pax quanta sepulcri
50Audisti. Quid Roma parens? hoc querere noli,
Hoc melius nescire puta; melioribus aurem
Ergo adhibe et rerum successus disce tuarum:
Tityrus ut tenuem senior iam perflat avenam,
Quadrifido cultu tuus ut resplendet agellus,
55Ut tuus Eneas vivit totumque per orbem
Et placet et canitur, tanto quem ad sidera nisu
Tollere conanti mors obstitit invida magnis
Principiis; miserum Eneam iam summa premebant
Fata manu iamque ore tuo damnatus abibat,
60Arsurumque iterum pietas Augusta secundis
Eripuit flammis, quem non morientis amici
Deiecti movere animi, meritoque supremas
Contempsisse preces evo laudabitur omni.
Eternum, dilecte, vale nostrosque rogatus
65Meonium Ascreumque senes salvere iubeto.
var. 10
En domus Andreae Veneti Ducis ultima quanta est?Alta: sed assurgens spiritus, astra tenet.
Publica lux iacet hic, et quartum sidus honorum
Stirps Danduleae, gloria prima ducum.
5Hunc animi vigilem temeraria Graecia sensit,
Et levis antiquo reddita Creta iugo:
Hunc, comes Albertus Tyrolis, nostra perurgens
Vastatis propriis, qui meruit veniam.
Hunc, Iustinopolis fervens et Iadra rebellis,
10Pertimuere trucem, percoluere pium.
Hic Genuam bello claram, pelagoque superbam
Fregit ad Algerium, servitioque dedit.
Iustus, amantis patriae, magnos cui fecit amicos,
Ingenio praestans, eloqui omnipotens.
var. 30
Discolor ut Nymphae tetigit vestigia pellis,Lectior et cunctis nimis invidiosa puellis,
Nescit habere locum, refugit sub claustra reverti.
Et tibi purpurei decus addidit innuba serti,
5Teque per arva canens varios legit undique flores,
Et timet humentes pedibus calcare sorores.
var. 49
Lelius antiquis celebratum nomen amicisDurat adhuc faustum nomen amicitiis.
Hic magno dilectus avo: placet ille nepoti,
Scipiadum geminus perpetuusque decor.
5Tertius alter ego est: sed mentior: unus et idem,
Dimidiumque animi vir tenet ille mei.
Dimidium dixi, totum dixisse decebat.
Faveris ergo michi, si sibi, care, faves.
disp. 4
Quid mea fata mihi toto speciosius aevo,Dulcius aut animo poterant meliusve tulisse,
Quam si forte tuis capiti nova laurea nostro
Pressa foret manibus! Fateor, tunc alma sororum
5Ex Helicone sacram veniens huc turba choream
Duxisset; cytharam melius sonuisset Apollo
Serta gerens, adamata sibi Peneia primum,
Post longum dilecta mihi; spectasset ab astris
Laetus honoratam, placato numine, frondem
10Iuppiter, et rapidi posuisset fulminis iras;
Denique nulla dies fulsisset lumine tanto
His oculis, cunctos nec fulserat ulla per annos.
Obstitit heu! votis semper mihi dura paratum
Imminuens Fortuna decus, tantoque favori
15Invidit; tibi, me propter, tam multa viarum
Aspera, tot laquei: soli mihi nempe tetendit
Insidias; desiste queri; mea tota querela est.
Agnosco expertus fraudem, moresque malignos,
Mortales quibus illa ferox intercipit actus,
20Omnia permiscens. Proh sacra licentia monstri!
Quin alium mihi tunc eadem Fortuna parabat,
Nequicquam praeventa, dolum; ne nobilis Vrsus
Scilicet ipse meo praesens foret auctor honori.
Vix tridui spacium restabat, ut omne senatus
25Tempore ius hausto flueret, breviorque potestas
Quae quondam sine fine fuit. Deus ipse nocenti
Occurrens direxit iter, vix fine sub ipso
Temporis, immensae perventum ad limina Romae.
Obvius intranti fueras comitemque ducemque
30Pollicitus; vetuit quoniam sors, esse nequisti.
Torqueor, et cunctas qui lustret nuncius oras
Mittitur. Ille autem Campanis fessus in arvis,
Teque nec invento rediens, spem sustulit omnem.
Vltima iamque dies aderat, nec postera tempus
35Lux dabat; urgebat consumpti terminus anni.
Me quoque magnanimus Comes accelerare monebat
Iam gravidus curis, peperit quas fortibus actis.
Post modo, nosti hominem, expedior; subitumque vocati
Romulei proceres coeunt; capitolia laeto
40Murmure complentur; muros tectumque vetustum
Congaudere putes; cecinerunt classica; vulgus
Agmina certatim glomerat, cupidumque videndi
Obstrepit. Ipse etiam lachrymas, ni fallor, amicis
Compressis pietate animis, in pectora vidi.
45Ascendo; siluere tubae, murmurque resedit.
Vna quidem nostri vox primum oblata Maronis
Principium dedit oranti, nec multa profatus;
Nam neque mos vatum patitur, nec iura sacrarum
Pyeridum violasse leve est; de vertice Cyrrae
50Avulsas paulum mediis habitare coegi
Vrbibus ac populis. Post facundissimus Vrsus
Subsequitur fando. Tandem mihi Delphica serta
Imposuit, populo circumplaudente Quiritum.
Hinc Stephanus, quo fata virum iam tempore nostro
55Maiorem, non Roma tulit, me laudibus amplis
Accumulat. Rubor ora mihi mentemque premebat;
Indignum tales onerabant pectus honores,
Mulcebantque simul: siculo nempe omnia Regi,
Nil mihi; nam quis ego? veruntamen illius alto
60Iudicio dignatus eram. Tum regia festo
Vestis honesta die me circumfusa tegebat,
Et dominum referens, et tanti testis amoris,
Quam, lateri exemptam proprio, regum ille supremus
Rex dederat gestare suo. Solusque loquentis
65Iste animo ingenium, labiis mulcentia verba
Sufficiebat honos: coram mihi namque videbar
Eloquii spectare ducem Regemque serenum,
Vellere qui primum se continuisset in illo:
Impetus hinc, spesque alta nimis, fiduciaque ingens,
70Ceu praesens is ferret opem. Descendimus una,
Omnibus explicitis, atque hinc ad limina Petri
Pergimus; et sacras mea laurea pendet ad aras,
Primitiis gaudente Deo. Sua numina testor,
Haec inter tot laeta, oculis tu solus, amice,
75Tu deeras, votis quotiens precibusque petitus,
Mente tamen, memorique animo tua dulcis imago
Certe aderat, semperque aderit, nec tempore sedes
Deseret acceptas; sic illam pectore in alto
Sculpsit amor, fixamque adeo vetitamque moveri
80Maximus artificum vivoque adamante peregit.
Hunc verbis (quia iam vereor ne longius aequo
Carmen eat) finem statuo. Tuque optime, Regi;
Dum vacuum invenies curarum, meque fidemque
Commendare meam placido sermone memento.
85Sum suus ex merito, sibi me meaque omnia soli
Devovi: ingenium, calamum, linguamque manumque,
Et si quid superest aliud. Mihi charior ipse
Sum, postquam dedit esse suum; dominoque superbit
Mens mea. Nunc autem, quoniam sibi reddere maius
90Nil valeo pro tot magnis, sub nomine crescit
Africa nostra suo; tenuis (nisi gloria sordet)
Parva quidem, at grandi studio longoque labore
Invigilanda mihi. Iamque ipsa superbior ardet
Ad sacros properare pedes, noctemque diemque
95Orat iter comitemque viae. Vocat eminus ambos
Inclyta Parthenope; sed adhuc nos Gallia vinclis
Nostra tenet blandis; tandem tamen ibimus, et nos
Limine suscipies pariter, pariterque videbis.
Vive, vale, nostrique memor lege, dulcis amice,
