1.
Qui sine labe meam maculasti carmine vitamSi legis hoc carmen, carmine liber ero;
Da, precor, intentas nostris sermonibus aures,
Da faciles animos, corda benigna mihi.
5Musa Syracusio cantu si laeserit hostes,
Iuro tibi nullum crimen inesse sibi.
Causa sui iusta est, iustissima sumpsimus arma
Iustus et armavit corpora nostra dolor.
Nec mihi coepta lis est + + irritor in armis
10Inque caput nostrum mille ruere manus;
Mille sagittarunt durae mea terga sagittae
Obsiditque meam gens inimica domum.
Undique erant hostes, clamor resonabat in auras
Vix poteram clausa liber abire domo.
15Quid facerem? dic ipse meos qui crimine versus,
Inficis et nostris hostibus addis opem.
Vin patiar nostras, everti funditus aedes?
Hostibus ipse meis vin reserare fores?
Vin patiar nostros violari turpiter agros,
20Vin sine caede meam presserit hostis humum?
Opto ego sim potius rapidis lacerandus ab ursis,
Viscera nostra prius torva leaena voret:
Opto prius lanient corpus sine fine volucres,
Quam tantum tantum dedecus ipse feram.
25Iuppiter in patrem sumpsit crudeliter arma,
Fertur ob hoc Latiis is latuisse iugis.
Mutua Thebani senserunt vulnera fratres,
Hinc subit Stygias alter et alter aquas.
Sic furor armavit geminas in caede sorores,
30Saeva parens puerum vulnere truncat Ithim.
Ergo ego perpetiar vilem sine pectore turbam
Quae mihi stat nullo sanguinis acta gradu?
Non patiar: stat firma animo sententia mortem
Intrepidum assiduos ante subire dies.
35Hi referunt vitam similem sermonibus esse,
Hos vincam falso clarius ore loqui.
Excidium Troiae quamvis depinxit Homerus,
Aequavit numquam Pergama magna solo?
Musa canit pecudes, pecudes nec pavit in agris,
40Virgilii totos non moritura dies;
Si docuit curvis tellurem scindere aratris,
Non tamen attrivit curvus arator humum.
Si cecinit pugnas, non pugnam sensit in armis;
Hui sua militia grata poesis erat,
45Si tuba Lucani cantarit Caesaris arma,
Belli acies numquam duxit in arma manus.
Naso licet varias variarit carmine formas
Dulcisono vati pristina forma fuit.
Si licet obscenos vexarim carmine mores,
50Non tamen obscena et vita putanda mea est.
His super exemplis stabili speculabere mente,
Quisquis eris nostrum qui lacerabis opus.
Post modo desistes convicia tanta referre,
Post licet errorem confiteare tuum.
2.
Si bene commemini, scripsi tibi, Cosme, libellum,Cui turpis titulus Hermaphroditus erat.
Hic faeces varias Veneris moresque profanos
Quos natura fugit, me docuisse piget.
5Immortalem mihi sperabam surgere nomen,
Si possem Vestae frangere templa deae.
Te quoque, quem sanctum coluit Florentia civem,
Non puduit sociis commemorare meis;
Sic quoque non Rhodi famam nomenque celebre
10Parnasi; at corvo non maculatur olor.
Iam tantis si indigna viris cecinisse nefandum est
Parcite: proh noxam conspicor ipse meam.
3. ad Cardinalem Ursinum
Si qua manent altae nobis vestigia Romae,Hac procerum priscus cessit ab urbe vigor,
Hannibal aut Latiis si nunc pellendus ab oris,
Aut Pyrrho aut Gallis bella gerenda forent.
5Tu effigiem patrum retines, Iordane, priorum
Qui possis Romam solvere ab hoste tuam.
Nam quantum Arctoo fulget Cynosura sub axe,
Tantum Ursina domus vivet in orbe potens.
Sed quorsum hae laudes? non haec mea munia sunto
10Tollere versiculis fortia facta meis.
Haec mea scena fuit, fuit haec mea tota Minerva
Et Rhodum et sanctos dilacerare viros.
4. Antonio Cremonae
Italides inter formosior una puellas,Marchia, vel Phoebo vel Iove digna viro,
Tu superas Helenem specie, tu vincis Elisam,
Vincis et Hermionem, vincis et Hypsipylen
5Tu Dianam oculis aequas atque ore Dionem,
Deliciis Carites blandiciisque refers.
Tu digno incessu Iuno regina videris,
Sunt tibi, quas deceat Pallada habere, manus;
Tu similes Thetidi plantas, tu denique quicquid
10Dianae est in toto corpore laudis habes.
O Dea vera Iovis certa es de sanguine nata,
O dea, mortalem, aspice, me crucias!
Respice, mortales etiam placuere deabus;
Tithonus roseam strinxit amore deam
15Endymion Phoeben torsit, Venus arsit Adonin.
Praeterea Anchisam fertur amasse Phrygem.
Uror et ardentes carpit mea flamma medullas,
Uror! io, placidam fer dea mitis opem.
5. ad magistrum Antonium Camertinensem
Antonium peramat Senensis Taura Camertem,Alter in alterius pectore semper inest.
6. iudicium de exundatione Tiberis
Albula quod tumeat spretoque vagetur ubiqueLimite et urbanos depopuletur agros,
Quod natet insuetus lepus et quod mullus in herba
Reptet, amens credit Martia turba iocum.
5Veridici vatis carmen fatale memento,
Indicat hoc rerum, Roma superba, vices.
7. in statuam Stati
Qui cecinit primo Thebas, mox orsus AchillemOccidit, hac colitur Statius in statua.
Hunc genuit tali gavisa Neapolis ortu,
Ipsa Tolosa licet blacteret esse suum.
5Quod si vana suum contendat Gallia vatem,
Silvarum relegas, candide lector, opus.
Haec eadem peperit Stellam fecunda poetam,
Ne sit in hoc uno splendida Parthenope.
8. ad Ducissam Calabriae
Vidit ut Hippolytam, contraxit lumina Titan,Maiorem forma fassus adesse deam.
Non est ut timeas; radios, pater alme, resolve:
Ista colit terra, tu, Phoebe, cole polos.
9. epitaphium Baptistae studentis iuvenis
Hic lapis esculeos cineres et membra coercetBaptistae, tumulo qui iacet exiguo.
Dum puer insudat studiis, iuvenilibus annis
Solvitur, ac votis fallitur ipse suis.
5Spargite humum, iuvenes, lacrimisque rorate sepulcrum
Ut cineri atque umbrae terra sit ipsa levis.
10. epitaphion Minnici Mellis
Silvicolae Fauni stirps aurea, Minnicus, urnaConditur hac, stirps et ipsa datura deos.
Urnam melle diu multi videre fluentem;
Hinc eius suboles nomina Mellis habet.
11. epitaphion Luciae
Sfortiadum genitrix iacet hoc Lucia sepulcroAlcmena Alciden edidit ista parem.
12. epitaphium
Non decuit templo conditam putre cadaver,Propterea hic extra lucida claustra colo.
Hic ubi perpetuos inspirat laurus odores,
Candidulos flores citreaque arbor habet.
13. Hylas Pratensis
Musa mihi vocem dederat, Cyllenius artem,Iuppiter ingenium, magnus Apollo chelyn.
Tuscia me genuit, teneram Phanetida lusi.
Dux Ligurum rapuit. Hoc ego claudor, Hylas.
14. epitaphion Io. Petri Lucensis doctissimi
Qui decus Italiae fueram lumenque Latinis,Ecce brevis nostra iam premit ossa lapis.
Ingenium Pallas dederat, Cyllenius artem,
Eloquium Musae, pulcher Apollo lyram.
5Flevistis Nymphae, flevistis fata sorores
Iam Petri nostri sic requiescat humi.
Ingenium cui Musa dedit, quem pulcher Apollo
Donavit calamis, clauditur hoc tumulo.
15.
Ah decus Italiae, radians ah stella triumphis,Ah pater armorum, parvo es, hoc marmore clausus,
Atque datum est superis maestas sic volvere Parcas;
Esse animis potuit tanta ex caelestibus ira?
5Ausus eras sacro solus depellere regno
Qui celeste forum totque usu ceperat annis,
Ipse etiam solus celestia regna tegebas,
Quae direpta forent unus si vergeret arma
Nec munita satis remanent post fata sepulti.
10Iuppiter inque sui convertit pectora dextram,
Quando virum cubuisse sinit tot viribus amplum.
Bellorum o socii, lacrimosos fundite fletus;
Fundite, iamdudum docuit vos arma, Quirites.
Surgite, Pierides omnes, et numina surgant.
15Omnia magnanimi, excutiant in funere palmas,
Et qualem Phaetonta suum gemuere sorores.
Arma togae cedant: peditum sint arma ligones,
Et comites aratro belli pro semine sulcos
Scindant; Ausonios discant quoque adire iuvencos;
20Sic scuta et galeae radiant in Palladis arce
Ipseque cornigerens ad nulla proelia rumpat,
Hastaque nec clipeo vibret transmissa lacertis,
Cum tumidis sonipes mutatque hinnitibus iras.
Nec primus pilus ferat alta insignia turbis
25Ergone supremo potuit Mars ipse cruentus
Iam fato sentire ducis sua numina terris
Corruere imperium totumque a culmine lapsum?
Post obitum magni casum sua templa minantur,
Deficiet subito Martisque horrenda cupido,
30Deficit orbe suus dux invictissimus armis.
At qui vipereo solium tenet altus in orbe,
Per quem tota tremet tremuitque Europea tellus,
Non dolet aut lacrimas fundit post funera magni?
Nam qui tantus amor potuit sine crimine cerni
35Quantum vipereo magnusque gerebat honori?
Ah, modo quid faciet? Sceptri cui numina cedet?
Armorumque acies cui nunc mandabit in aevo?
Qui se sic poterit fidus vel regna tueri?
Sed de Aragonia surgat modo sacra potestas
40Flebilis ac gelido nec temperet ora sepulto,
Per quem iam potuit Neaplis summittere regnum,
Quod numquam galeis valuit superare cruentis.
Sfortia Franciscus veniat post ordine maestus,
Dum sua sceptra tenet latissima, nulla tenere
45Aut moderata satis, tantumque decentia sorti;
Neque Ligae sic prompta manus nec copia cornu
Partibus Hesperiae magnum nisi viderit hostem.
Atque superba domus geminis renovata columnis,
Armipotens ducis doleat Malatestia fatum.
50Terrens atque favens magnus tamen instruit armis.
Magnipotens Ursina domus iam parce pudori:
Es virtute viri sublimibus aucta trophaeis
Armigerens humana domus modo prole refulgens
Iam de Manfredis funestis cede querellis
55Cumque Imolae sceptrum bene scis qui contulit auctor
Altaque progenies quam Mantua sustulit almam
Advenias tibi castra salus diversa fugabat.
Estensis pomposa domus tranquilla quiete
Hanc requiem dignosce, velis fore dona sepulti
60Deque Ordelafis lugubria tollite signa
Sedibus a patriis pulsosque refixit in illis.
Te Camarini tumulo vocat aula deorum.
O nova progenies gratam te prepara functo
Et Montis Feretri quae sit clarissima proles
65Convenias magnumque patrem tenuere parentes,
Nuncque superba potes tellus Perusina dolores
Ferre animo? perdis qui te decorabat in aevo
Neque etiam Pisae fugiantque cadavera magni,
Una salus miseris fuerat iam vita sepulti;
70Luca quoque et Senae funesta insignia tollant.
Cumque opus est ferro, iam defendebat et armis
Denique Bracenses doleant et Sfortia tellus;
Utraque belligeris pars est orbata trophaeis.
Quid referam multos tentos in bella triumphos?
75Quid probitate viri per tot victricia campos
Bella feram, totum cum sit iam fama per orbem?
Valtellinae cupis vel Pergama discere bella?
Hostibus adversis cunctis tentoria ruptis
Irruit et Veneti magnum tremuere potentem.
80Accedantque Padi strages et vulnera belli.
Quantas magnanimus superavit gurgite puppes,
Dum Carmignolam Venetosque fugavit et hostes!
Quid Lucana feram victricia signa? Quis urbem
Ergo illam obsessamque armato milite demit?
85Dum vir Caesareus medios directus in hostes
Strinxerat in latus ruptos miserosque fugavit
Imola dum septem belli tibi tradidit arces,
Non taceasque duces captisque hostilibus armis
Brixiaque poteras graviora pericula ferre?
90Dum voluit magnus ruptis iam moenibus urbem.
Et pacata sua longa cum pace quietis
Non vetuit magnum soliumque intrare Verona.
Alma legum nutrix referatque Bononia laudes
Imola Forlivium magnus quas irruit urbes
95Atque Ravenna simul templis veneranda vetustis;
Una diesque tulit cunctis memorata per orbem
Genua dives opum tellusque superba carinis,
Quos tulerit magnus tu suis experta labores,
Et populosa potens titulos Florentia laudis.
100Alta sub astreo solio ferat, arma tenentem
Non alium timuitque ducem qui verteret urbem.
Alme pater mundi, quis te, beatissime pastor,
Romanamque urbem duxitque in limina petri?
Cetera quid referam meritis praeconia dignis?
105Arma virum tremuere; duces populosque subactos
Innumerosque cano, bellorum maxima merces.
Laudibus etereis meruit fere sceptra tonantis;
Stat titulus probitasque viri regalibus altis,
Etiam magnanimus vicecomes munere fertur,
110Atque superba virum genuit Perusia tellus
Qui Nicolaus erat Picininus in orbe vocatus.
Corporis exigui magnus tamen exstitit armis.
Hanc animam superi teneant, lapis ossa sepulcri.
Haec ego composui Siculae telluris alumnus
115Antonius doctorque legum pro laude sepulti.
