1. poetis dicanda opera poetarum: | carmen ex solis iambis
Adesto, diva Pieris, volens mihi,Diu tuere munus hoc, quod affero
Tuo decente nunc in aede praesidi.
Opus quod ipsa nam magis probaveris
5Eo, quod ille qui deas colit, volet
Piis perenne nuncupare vatibus?
Tabella siqua diis dicetur illita
Potentis artis inditis coloribus,
Videre pictor alter hanc statim solet
10Amicus ante quam probanda protinus
Vel improbanda proferatur insciis.
Peritus ergo cum propinquat artifex,
(Quod auctor ipse forsitan nequiverat
Amore captus interim rei) videt
15Quod illa peccet, aut quid elegantibus
Referta possit exhibere gratiis.
Idem poeta iudicis gerens vicem
Aget sodalis in recente carmine.
Idem, Bononi, onus libellus hic tibi
20Meus, tuo sed exaratus omine,
Dabit subire, me expetente amiculo.
Polibis aequus eluesque sordium
Erit quod intus et foris faberrime,
Nec ipsa fraude gloria inquinabitur
25Ubi micare quid tibi videbitur.
Locare carmen aud potest ineptius
Poeta, qui unicis dicat potentibus,
Prius nec auris erudita quaeritur.
2. ad Antonium Vonicam Tarvisinum: | intermittenda interdum philosophiae studia, | et mansuetioribus Musis vacandum
Alterna quae non requie lenire laboremVis sueverit mortalium,
Vonica, assiduo sub pondere victa fatiscet
Et semet ipsa corruet.
5Sic qui Socraticis plenum sermonibus annum
Iam dediti peregimus,
Horrida ni placidis mollimus seria Musis,
Intenta vel remittimus,
Forsan onus pressis humeris cogemur in ipso
10Itinere fessi ponere.
Ipsa pares natura vices observat, et aequis
Alternat una legibus.
Artificisque manus variant, et leva vicissim
Fessae subintrat dexterae.
15Interdumque gravi vates in carmine nugas
Prudens inanes inserit,
Ut levet attentos nimium gravioribus utque
Alacriores praebeat
Et vegetos reddat magis ad discrimina rerum,
20Siquando nodus incidat,
Qui solvi dignus mentis perstringat acumen
Intrinsecus spectantium.
Sic interpositis paulum levioribus ipse
Vicem repende seriis,
25Et quo laudatus coepisti carmine perge,
Gradumque profer longius,
Dum, positis reliquis, acres ego conor iambos
Aptare dulci barbito.
3. ad Lodovicum Marcellum Hieronymum equitem: | eum sibi beatum videri, propterea quod duabus gratiis, | quibus ipse fruitur, urbana et rurali, tertiam superaddat, | id est, quod his contentus vivat
Marcelle, quo non alter est beatiorSi, quod beatum est, ipse tecum pensites:
Tibi frequenter, urbe vel ruri velis,
Ludunt decentes hinc et inde gratiae.
5Tuam frequentat optimus civis domum,
Peritus omnis arte quavis artifex,
Musis amicus omnis et vates pius.
Aedes honestis commodis pares tuis
Lautis renident undecunque sumptibus.
10Urbana profert haec tibi se gratia.
Ruralis aeque nec moratur altera,
Ubi, virentis praedium collis petas
Utcunque amoenum, sive rupis horridae
Antro, vel unda limpidi fontis iuvat
15Spectare Nymphas, vel sacro passim deos
Luco vagantes, cum tibi purissimis
Pomona replet foetibus mitis sinum,
Cum Flora sertis floridis ambit caput
Et laeta cornu prodit amplo copia.
20Duabus ergo sic beatus gratiis
Videre multis. At mihi dives, potens,
Benignus: ista sic fatemur singula.
Totum negamus illud, ut beaveris
His te, sed ampliore commodo, quod his
25Contentus omni degis ambitu procul,
Nec plura quaeris, liber et vivens tibi:
Sororque inhaerens sic duabus tertia,
Quae vera doctis creditur felicitas,
Haec una reddit te beatum gratia.
4. redeunti Musae: carmen ex solis iambis
Quis hoc beatior dies, quis hoc iocisMagis refertus omnibus?
Puella, quam sodalis huc meus mihi
Bononius reduxerat,
5Pedes ad ecce constitit meos gemens
Precesque fundit uberes,
Ut ipsa semper, ac fuit diu, mihi
Adhaereat propinquius.
Fugae pepercimus, nec amplius graves
10Pati serena quivimus
Notare lumina et faces eam, quibus
Nitore vincit aethera.
Restringor arctius simulque conferor
Pari libentius pede,
15Ut illa prodit, ut sedetque, et omnia
Ait, facit decentius.
Amabere ergo semper et fovebere,
Venusta, post Lycen, mihi,
Superba prole, dulcis arte, filia
20Clius Apollini sata.
5. reddit causam quare valeat, et adhuc poetis, | tanquam inter omnes scriptores maximis, oblectetur; | ad Flaminium
Quid mihi, Flamini, properantes obiicis annos,Natura quod profert onus?
An videor tremulae postes pultare senectae,
Procul vel esse postibus,
5Cum saepe: "Hanc faciem" dicas, dum cernis eadem,
"Mutare debuit dies"?
Quam satius fortasse foret, si quod videas, ut
Est, esse sic idem putes!
Nam non vana vides, color hic iuvenilibus ipse
10Suis renidet viribus.
Nam, licet egrediar tria ter iam lustra perenni
Fallentis aevi tramite,
Sic potui quondam labentis frena iuventae
Forti tenere dextera,
15Ut qui florentes primus vigor isset in annos,
Retentus hic serus quoque
Adsit, et ut graciles grato consueverat artus
Praestare firmos robore,
Idem continua mihi me virtute valentem
20Servare adhuc pergat potens,
Lusibus ut placidis interdum ludere curem
Curis solutus ouinibus,
Deliciasque inter terrestria munera sanctos
Iuvet poetas volvere,
25Quos tu, nescioqua ductus ratione levique
Causa, videris spernere;
Cum tamen, haec etsi facias, incedere vates
Inter poetas nobilis
Visus es hoc ipso quo ludis carmine Musas,
30Caputque lauro cingere.
Utilius sedenim nullum conferre poetis
Mortalium genus queat,
Qui tibi non, ut ais, nugoso ludrica versu
Vanasque fabellas ferant,
35Sed qui cum primum dulci medicamine curis
Animum levarint tristibus,
Mox hominum quicquid valeat conducere vitae,
Avidis serant in auribus.
Non hic Pieridum cultoribus addere laudes
40Instituo, quas suas habent.
Sed tamen, ut brevibus dicam quae sentio, cunctos
Cum pene scriptores legam,
Seu qui per rerum causas spaciantur anhelo
Plenoque nunquam pectore,
45Aut quos imprimis veterum iuvat acta virorum
Verbis referre grandibus,
Vel quoscunque alios, vario qui e semine mentis
Foetus legendo comparant,
Et sapere humano quodcunque et dicere more
50Passim videntur caeteri,
Unus at inter nos fari coelestia vates,
Forsan quod inde prodiit.
6. cum alias res agerem, petit de me amicus, | qui pueri formam carminibus descripserat, | ut puellae speciem luderem; quod cum frustra tentarem, | in hoc principii tandem carmen ipsum ex sese prorupit
Quid hoc negocii est? Quid hoc mali caputSedemque mentis occupat?
An non amicus quod petit carmen queam
Vel qualecunque promere,
5Amicus ipse qui potest uno decem
Mutare versu carmina?
Facessat hinc meus verecundus hic pudor,
Metusve, vel torpor mihi,
Conemur omni, sic iubet, vi, virginis
10Formae decorem dicere.
Te, Musa, quando tu puellarum es decus,
Favere coeptis convenit;
Ades benigna, et hic tuas propinquius
Partes tuendo sustine.
15Formosa primum haud est mihi, cui largiter
Natura non succurrerit,
Ab arte sed petit haec quod optat auxili,
Fuccataque incedit velut
Conspersa non suis avis coloribus.
20Nec illa contra perplacet,
Nativa cui si contigere plurima,
Ipsa haec iners non excolit.
Utrumque sed sortita, diligentius
Quae servet id, quod obtigit,
25Haec una digna est quae placere debeat
Amanter intuentibus;
Intectus auro cui capillus vertice
Non elaboratus nitet,
Sed negligentem ferre diligentiam
30Prae se videtur pendulus;
Quae cuncta callet, atque rebus gratiam
Suam quibusque comparat.
Micant ocelli fronte, sed condit modis
Vel promit hos decentibus.
35Tacet vicissim, nec loquacibus strepit
Inter loquentes verbulis.
Decenter incedit, sedetque molliter
Aptis venusta moribus;
Colore quovis grata, si succus subest,
40Candente quanvis gratior.
Procera, recta, gracilis, ut nolit tamen
Artus habere iunceos.
Suavem puelli nobilis formam trahit,
Ridentis ut Cupidinis,
45Pudore risum temperans tamen, iocis
Honestat aequa dulcibus.
Contenta solo, quem sibi elegit, viro,
Secum ipsa quod gaudet, sapit.
Quod si minutim forsitan magis cupis,
50Amice, dici singula:
Decora comis apta dulcis blandula
Pudica praestet caeteris,
Quae digna vate, digna Musarum choris
Inter puellas ambulet.
7. Alcimi et Alconis amor
Ludunt lascivae Clorisque et Flora puellaeViridi in solo propter scatentem rivulum.
Spectant formosi puer Alcimus et puer Alcon
Montis latenter ex reposto vertice.
5Illae se gelidis perfundunt saepius undis,
Glabella nudae crura, nudae pectora.
His at saepe pedes titubant et pectus anhelum
Amoris igne percitis inaestuat.
Hinc amor Alconis subito tibi, candida Clori,
10Ardenter illhinc deperit Floram Alcimus,
Floram, quae fusco quanvis conspersa colore,
Aequat venustis caeteras tamen modis.
Hinc et uterque suam praefert et laudibus ornat,
Dulcique secum perfruuntur murmure.
15"Hac," Alcon inquit "nusquam formosior ulla est,
Quacunque terras alma lux obambulat.
Aspice quam lato distant discrimine mammae,
Solidoque ut orbe proditae foras tument;
Molliter ut pleno subsidit pectore venter,
20Suffultus aptis undecunque cruribus;
Ut femur aureolae primo lanuginis ortu
Villis decenter pullulat florentibus;
Ut niveus toto pellucet corpore candor,
Extentus auro quem capillus integit;
25Mollibus ut tota est arctisque amplexibus apta.
O nos beatos, quis videre haec contigit!"
Haec Alcon. Blando quem suscipit Alcimus ore,
Erat libenter ut facetus Alcimus.
"O te felicem magis, haec si tangere possis.!
30Vidisse nanque sit satis Floram mihi,
Quae mihi me nutu solo ridentis ocelli
Proterva dulci nunc rapina sustulit
Et capto gravibus nodis innexuit artus,
Quibus nec ulla me dies resolverit,
35Nec faciet quin hanc speciem sub pectore servem,
Magis revictus usque lentis vinculis."
Alcimus haec. Quae non contra probat improbus Alcon,
Furit sed impotens et impatiens morae
Et saepe occultas agitat mutatque latebras,
40Motis frequenter hinc et inde frondibus.
Donec proripiunt pavidis se cursibus illae,
Visas ut altis sentiunt se rupibus;
Hi vero immoti pendent visuque sequuntur,
Quocunque fessae delitescunt abditae.
8. prosopopea irascentis primum, deinde quiescentis | senis N. F. ad Bertutium Lambertum primatem Tarvisinum
"Inultus ergo semper et lenis queamPati malignae mentis acres impetus?
Inultus usque sivero nequissimum
Caput referre premium superbiae,
5Qua, sicut anguis, tollitur tumens, furit
Livore percitum ferox et improbum
Os quaque verberans movet, neque ullius
Rei movetur gratia quin hoc probos
Et immerentes impetat, velut canis
10Ignobilis, quae dente cum nequiverit,
Complet timendis cuncta mox latratibus?
Non ita: nec ultra nanque, morsus nec minas
Ferens inanes, patiar ut diutius
Vexentur impune innocentes sontibus.
15Ius suadet atque iure vis potentior
Inserta naturae iubet, quae mitibus
Feris et arma praebuit valentia
Superbientis impetum propellere".
Ut haec locutus est senex, et abditi
20Fortem reclusit pectoris sententiam,
Paulum moratus leniora protulit.
"Quid quisque vulgo proferat, nullus satis
Cavit, nec unquam caverit mortalium.
Est nanque eorum plurimum passim genus,
25Qui scire se, quod nesciant, certo velint,
Et cuncta norint et loquantur perperam,
Leges quibus nullas labor prudentiae
Imponat unquam, detve quem servent modum,
Repente ne quod sentiunt proddant foras.
30Horum tumultus nemo, qui sapit, putet
Unius assis aestimandos protinus,
Sed ut repentes, sic fugaces autumet".
Vides, amice, quam sit eiusdem senis
Diversa curis mens soluta turbidis,
35Quibus retentus ipse iam pridem levis
Furebat irae semiustus ignibus.
Hunc tu secutus quid loquatur invidum
Et turpe vulgus undecunque temnito,
Ictus nec atri providus dentis time,
40In imparatos saepe qui saevit ferox.
Falsis satis nam feceris rumoribus
Virtutis amplo sic opertus tegmine,
Agens frequenter plura, quam dici velis
Egisse, nec placens tibi, neque efferens
45Te laude dignum, laude ni dignum facis.
Hi verba metuant garrulasque fabulas,
Peccare quos minus pudet, quam inanibus
Vulgi per ora devolare fabulis.
9. ad Andream Trevisanum Feltriensem praesulem: | magnam partem beatae vitae quietem esse, | quae de sedata mente proficiscatur
Fertur beatae magna pars vitae quies,Quam non honorum non opum vires ferunt,
Sed mens movere turbidas curas potens.
Illis potiri tu licet satis queas,
5Haec ni quieta, ni procul curis siet,
Nec illa multum proderunt quidem tibi.
Expertus haec tu noris, ut nullus magis,
Oratione qui gravi mecum soles
Mentes inanis et leves mortalium
10Ridere curas, ut satis nunc sit mihi
Monere solum, quo loqui tecum velis;
Ne quod frequenti dicitur proverbio,
Ineptus ipse nunc Athenas noctuas,
Vel sus Minervam, vel brevis aquas freto.
15Tibi ne quanta nos premant homunculos,
Seu sors subornet illa, vel necessitas
Impellat, aut mens ducat; haec doctissimo
Summaque narrem praedito prudentia?
Dicamve quantos impetus sensim parit
20Receptus affectus semel animo gravis,
Ac ni quis illos protinus trudat foras,
Eos potenter ingruere in horas magis?
Non his eges tu, sed penum ut mentis sacrum
Tantum recludas, nec aberit presto efficax
25Medela tristi profutura vulneri.
10. ad Triphonem Chabrielum patritium Venetum: | vitae propriae immutationem, immutationisque detestationem
Aetate prima iam fuit, Tryphon, dulcisScatensque abunde plurimis bonis vita,
Cum grata laeto res mihi foret nulla
Vacans amore, dulcibus iocis, Musis,
5Musis amantium levi ioco plenis;
Ridere nobis cum liceret exorto
Ab sole ad alteram dieculam prorsus,
Fieri brevem quam dormiendo oportebat,
Ut noctis exactae vicem resarciret;
10Amicus hinc cum luderet lyra versus,
Referret illhinc cum puella fabellas;
Cum Phoebus invicem Venusque certantes
Noctu Lyaeon et die fatigarent;
Cum fessus urbe rus petens relinquebam
15Molestiarum siquid esset in porta,
Ferens cachinnorum integrum gregem mecum;
Ubi rivulos scatentis undulae spectans
Aestum levabam uno vel ipsius visu;
Ubi virentis ingredi comae lucum
20Mihi licebat intuentibus Nymphis,
Faunos ut altis montibus leves acri
Excipere fessas videram feras cursu,
Cereris ubi et Pomonae, ubi Palis et Bacchi
Dulcis honores deferens domum rure
25Vescebar epulis suavioribus cunctis;
Cum saepe sacros interim choros Phoebi
Et ruri et urbe inviserem pius vates,
Si nomine hoc dignus venio tamen tanto.
Nunc ipse tota erro via, nec in rectam
30Solutus unquam turbidis feror curis,
Qui nunc honores, nunc opes levis tracto,
Utrisque cum longe tamen volens absim;
Ad haec amici sed trahunt, trahit vulgus,
Hic obloquendo, hortando at exigunt illi
35Ut quae mihi fugienda sunt, sequar prudens,
Et ut negociis dies vacet nulla,
Quae differant, agantque me omnibus semper
Horis nec ullius quietis admittant
Locum, sed hanc mihi negent magis tanto
40Maiore quanto premio mihi posco.
Haec ergo ne est, an illa vita dicenda?
An viva mors haec, illa sed deum vita,
Cum summa pax quiesque summa prodirent
Comites mihi passu pari, nec haereret
45Lis ulla, nec contentio, malignaeve
Rixae protervia contumax bonis unquam;
Cum scelus abesset omne prorsus horrendum,
Vis omnis, error omnis, ambitus omnes,
Amicus omnibus bonus bonis essem,
50Laetus comes, sodalis integer cunctis
Quibus vicissim amor aderat pius, semper
Prae rebus omnibus colendus imprimis.
Qui me priori redderet dies vitae,
Statueret idem regibus parem summis.
11. Hieronymo Bononio
Vitae priori redditus,Qua grata mi sunt omnia
Itemque cuncta libera,
Curis solutus omnibus
5Hoc, quicquid est, primum tibi
Fero, Bononi, muneris,
Amice candidissime,
Musarum alumne maxime.
Libellus est Phoebi choro
10Tibique amico conditus.
Amicus ut leges libens.
Polibis ut doctissimus.
12. Pamphilo qua parte potest refert gratiam eorum, | quae audiverat de Triphone Chabrielo de se ab illo dici et scribi
Quondam revertens Brixia meus Tryphon,Opinor anno superiore, rus petit
Et studii et oci gratia, cum vix novis
Vireret arbor vere primo frondibus.
5Caso huc ego applicans, eum viso cupide
Et is vicissim fronte me laeta accipit.
Citroque et ultro collocuti plurima,
Ut mos amicis, cum diu secesserint,
Uterque tandem sic in unum venimus
10Ut de eruditis verba haberemus, quibus
Fuisset interim ipse consuetudini,
Dum peregre honestis urbibus vagus foret.
Hic tum recensens quos ubique viserit,
Celebris eos quidem atque magni nominis,
15Ac te reponens inter illos maxime:
"Heus" inquit "Aureli, quod uni Pamphilo
Debes magis, quam caeteris, scias volo,
Is nanque multa laude te dignum putat,
Nec ore tantum, quod frequenter factitat,
20Sed dulcis etiam celebrat arte carminis,
Et te libellis inserens doctis canit."
Hic inquam ego: "Quae mitis haec benignitas,
Ut quem nec allocutus est unquam, neque
Vidit, colendum duxerit amici loco?"
25Tibi reddens nuncioque gratiam
Demum ita ab eo discedo, ut optem proxime
Tuis potiri lucubrationibus.
Ac post peractos inde nonnullos dies,
Optatus ecce mi liber fertur tuus
30Quem avida legendum protinus sumens manu,
Poema varium et eruditum, Pampile
Mi grande nostri seculi decus, statim
Quam multa de me scripserit stupens lego,
Agoque passim plurimas grates tibi.
35Et quando par est me vicem rependere,
Non aequa virtus sit mihi prorsus licet,
Amoris erga te mei pignus modo
Misi trimetros hosce tibi, qui proderent
Fecisse semper ante me quam plurimi
40Mentem refertam dotibus miris tuam,
At nunc et istam colere, teque prosequi
Amore quanto candidum vatem decet,
Quem sic benigna mens amice iunxerit.
13. ad Hieronymum Bononium, | rediturum se propediem Tarvisium, | interea vero, ut amicis nomine suo salutem dicat
Iam iam nivalem Feltriam relinquimus,Iussis, Bononi, gerimus en morem tuis.
Ad vos receptum, cara amici pignora,
Corpus feremus, mens enim vobis diu
5Relicta semper affuit, nec ullius
Vestrum peregit immemor mihi diem.
Revertar ergo parte rursus altera,
Minore quanvis, et morabor integer
Vos inter, uni qui tenetis alteram.
10Vobis perenne munus hoc erit mei.
Contra sed ipse dulcibus vestris fruar
Convictibus, doctisque et elegantibus
Facetiis et allocutionibus,
Clemente coelo, fertili passim solo,
15Laetis venustis gravibus aequis optimis
Bene institutae civitatis moribus.
O quid beatius queat contingere
Quam illhic, ubi quis plurimos unus colat
Idemque plurimis ametur, ducere
20Vitam venusta in urbe? Sed felicius
Astro volente id, et favente prospero.
At interim dum pauculos moror dies
Qui mi supersunt, ut satis fiat bono
Huic cui licet me detinere, praesidi,
25Istos, quibus me deditum noris, precor,
Salute multa imperti, amice, quo soles,
Lepore cuncta condiens tuo gravi.
14. gratias agit cubiculo in quo, | dum Feltriae degeret, moratus est
Quod te, cubiculum, commode frui mihiIn ocio plene vacanti litteris
Annum licuerit mensibus tribus additis
(Secesseramus huc enim isthac gratia)
5Grates habemus, et tibi quae possumus
Maiora cupimus et precamur coelites:
Id est ut aequis et bonis semper patens,
Claudare cupidis improbisque, nec magis
Libenter et benignius quenquam velis
10Accipere quam si, cui sacer cordi est chorus
Musarum, eum forte huc venire turbidis
Curis solutum contigerit, ut ocio
Ignobili, et amoenis queat salubriter
Frui virentis Feltriae secessibus.
15. ad Cornelium Castalium Feltriensem: | instare tempus, quo ipse Feltria discedat | et Tarvisium se conferat; | carmen ex solis iambis
Abire montibus procul celerrimeNives et imber urget, id quod antea
Diu monebat ater usque turbidis
Opertus aer undecunque nubibus.
5Redire coelum ad aptius Bononii
Iubet Camoena, qua suum in caput solet
Recurrere unda, vim canentis haud ferens,
Ut aptat ille dulcibus modis fides,
Fides probante et modos Apolline.
10Amicus hinc et inde plurimus vocat,
Moramque nec probant meam, sed ut satis
Superque qui recesserim diu, trahunt,
Ferunt, aguntque iure me quidem suo.
Quid ergo, Castali, morabor amplius,
15Ubi nec ipse temporis, nec ocii
Modus mihi est, utrunque cum auferat potens
Et aequa vis sodalitatis et loci?
Licet videre parvulas aves statim
Recedere insimul, solumque vertere,
20Hyems ut instat. At leves homunculi
Nequimus id, quod insitum est minoribus,
Doceri, et inde rebus obsequi datum
Necessitatis ordinem ferentibus.
Eo ne forte te quoque excitas, ut hinc
25Salubris urbis et decentis applices
Ad ocium, valere ubi queas simul
Et artibus vacare, mentis excolens
Acumen ut soles, bonis, quibus tibi
Tuisque grande patriaeque fers decus?
30Ego at fluenta limpidi Silis petam,
Tepens ubi aura verque pene continens,
Gelata si haec nivisque operta compares,
Ubi urbs referta gratiis decentibus,
Virisque moribusque, qualibus decet
35Bene instituta civitatis agmina
Frequenter uti in ocio et negociis.
Valere Feltriam sinamus horridam,
Amice, bruma cum propinquat algida;
Furente quaere sub calore floridam.
16. ad Petrum Bembum: | gratulatio Veronensis praeturae | patri clarissimo demandatae
Ad te nec ipse litteras diu dedi,Optate Bembe semper, et semper mihi
Altis adhaerens cordis in radicibus;
Aliunde nec de me rescisti forsitan,
5Qui Feltriae alpes inter horridas latens
Annum peregi mensibus tribus additis,
Vix unde quisquam poterat effari tibi
Tunc quid agerem, quod admodum paucis darem
Me semper unis artibus bonis vacans,
10Quaerensve siquis abditus recederet
Locus, frequente civium molestia
Semotus, ignobilis ubi degens sacros
Intuerer Aonidum propinquius choros,
Quae vulgus odere inscium, nec vatibus
15Ipsis videntur, aura quos vulgi tenet.
Nullis sed unquam praebui recessibus
Me tam remotis, quin celebre meas tuum
Adiret aures nomen et scirem quibus
Tenere studiis tu paterque qualibus
20Fungatur usque patriis honoribus.
Tum gratulatus, ut decens erat, tibi
Quae digna vestrae prolis et vestrum forent
Ventura semper imprecabar munera,
Iam quale nuper audio patri datum,
25Praeclara in urbe clarus ut praetor siet,
Valere vos omnes ubi exopto, senem
Aviam, parentes optimos, fratrem probum,
Te, si venire illhuc vel illhic degere
Tibi placuerit. At redire isthuc simul
30Omnes item incolumes precor; opes, gloriam,
Decus referre; caeterosque patriae
Obire honores te patremque maximos,
Ut illa vobis, vosque digni patria.
17. ad Marcum Maurocenum patritium Venetum: | ab amore dehortatio
Putabis omnium miserrimum, qui amat,Amore si quidem gravi teneberis.
Tibi beatus hic item videbitur,
Favebit aura si tibi Cupidinis.
5Fit inter haec quod ambigat nihil: premit
Vel elevat, probatque semper alterum
Amor, suprema non tenere nescius.
Nimis dolebis ergo vel levi nimis
Ferere gaudio, sed et metus quoque
10Et aegra te Cupido coget acrius
Amara quaeque, et execranda perpeti.
Id ipse sentiens, brevi periculo
Cave, puer, nec ulcus altius putre
Agi, sedereve id diutius sinas.
15Tenella siqua duxeris, manum statim
Sequentur apta. Si subinde dureant,
Ut assolent, inepta prorsus haeserint.
Tenebit hinnulus semel quod hauserit
Diu; nec ille verbera, aut minas timens
20Lupata vector obstinatus audiet.
18. pro puero: ex solis iambis
Amore siquis ardeat gravi puer,Habebit unde ferre pondus igneum
Queat malique quo sibi paret modum,
Iuventa agente id, hoc ferente tempore.
5Senex nec ignis ipse vim pati valet,
Nec elevare debilis potest onus,
Quod usque congerens ferox amor diu
Subire cogit artubus trementibus.
Amabit ergo tutius tener puer
10Gravemque ponet, ut volet, cupidinem.
Erit nec illi inutilis recens amor,
Sed excitabitur latentis indolis
Honesta vis caputque laeta proferet,
Virentem ut uret hunc novus calor magis.
15Et hunc perinde mos venustus excolet,
Ut exiisse gratiis decentibus
Putes, vel arma sic decorus induet,
Ut indidisse martium huic statim decus
Deum, qui equis virisque saevit, autumet.
20Et inde, gratus ipse ab arte plurima,
Aget, loquetur, ut docente Pallade
Id expedire vel referre sentias.
Tot ex amore pullulat bonis puer,
Quot ex amore carpitur malis senex.
19. pro sene: scazon ex iambis solis
Amore carpitur gravi senex nunquam,Suis tenere qui modum sciat rebus;
Minore nanque vi vel impetu fertur,
Calet minusque temperantior factus.
5Amoris ergo saucius levi cura
Amat cupitque, quodque amat cupitque, ardet:
Sed ignis huic inest ut ardeat semper,
Nimis nec urat, et tamen satis duret.
Quid hoc sit ipse, quam puer, prius novit,
10Cavetque, siquid improbe facit, prudens
Ut occulat; quod ille non potest, acri
Calore concitus iuventae inurentis
Magis magisque verberum graves ictus.
Quod ulla si puella non ineptiret,
15Virentis atque perfidi latus vitans,
Sibi fidelem et aridum senem malit.
20. ad Bononium et Pancratium Pyruchinum: | tris superiores odas, si non sententia, convenire saltem inter se, | quod solo pede iambo constent, praeter ultimam, | quae postrema sede habet spondeum, ut sit scazon
At haec, Bononi, quae legis, tibi forsanVidentur et Pancratio viro docto
Pugnare prima fronte, quod senex dicat,
Negetque non tantum puer sed, audacter
5Fortasse et impudens nimis, loqui contra
Conetur atque consulentis illudat
Voci superbus et sibi magis credat;
Videatur at contra ita senex ineptire,
In amore puero ut praeferat levis sese,
10Siccum virenti, ineptum idoneo prorsus.
Verum solere multa sic simul stare
Vos non negabitis, remota quae primum
Cum sint, olescunt invicem et ferunt unum.
Sic ipse magnus orbis, ut potest, unus
15Apparet e contrariis satus multis.
Hoc et trimetri nunc sibi mei poscunt,
Sententiis qui protulere diversis
Unum quod extet consonetque idem, tantum
Introspicere siqui abditum velint sensum;
20Quod si assequuntur re minus, pedis saltem
Virtute praestant, nanque iambus iis unus
Per omne rite cursitat celer carmen;
In calce fessus claudicet nisi scazon.
21. ad Chrysillam: | eam esse caeteris virginibus exemplar | quod ipsae sequantur
Micare sicui non videntur sydera,Nitere nec Phoebi soror,
Forsan nec illi Phoebus ipse fulserit,
Per quem renident omnia.
5Cui tu venustis non videris moribus
Ornata supra caeteras,
Hic non, Chrysilla, quid modus sit, quid pudor,
Nec quid venustas noverit.
Exemplar esse ne moreris omnibus,
10Nec se morentur caeterae,
Quin te sequantur eminens coelestium
Munus datum mortalibus.
Ut una coelo graditur e tribus dea
Quae Paride praestat iudice,
15Illamque divae circuunt, volentibus
Iunone sic et Pallade,
Sic multa te sequentium semper cohors
Circunferatur virginum,
Decusque de te tale faustum contrahant,
20E Venere quale sydera.
22. ad Danielem Rhenerium patritium Venetum
Perfectus est, quo iusseras modo mihi,Nelphus, Rheneri Daniel doctissime.
An assecutus quod volebas fecerim,
Videto tu, qui cuncta calles optime
5Et graeca versas semper exemplaria,
Latina nec tum sedula ponis manu,
Nocturna tanta est et diurna lectio.
Sat habui ego in re isthac gerere morem tibi,
Sed ferre non est integrum sententiam
10Mihi, sit hic ne rite quid faventibus
Textum Camoenis, an quod insertum male
Aberret intus staminis sacri caput,
Id non eadem dirigente dextera.
Tu iudicato, num movendum quidpiam
15Addendum an est, vel corrigendum, seu magis
Dandum liturae, quicquid est, quod scripsimus,
Ut iam incubuit Aiax ferox in spongiam.
23. Charon et Nelphus
2 "Atat, quis hic est, qui ratem premit tantusForosque solus occupat iacens cunctos
Opertus armis et manu tenens hastam?
Hem stertit, hui, quid hoc? Nec attigit Lethen
5Soporis atque oblivionis infernae
Fontem perennem. Ah, nosco: dormit, ac nondum
Vitae peregit semitam datam fatis.
At excitandus protinus mihi somno est,
Ne cymba fluctuet. Sed heus, quid hoc? Heus tu,
10Quid? Excitari non potest, tamen stertit.
Adhibenda vis hic maior est, dolo nanque
Isthuc peractum, et casside hac mihi primum
Caput levandum. Proh triplex canis rictus,
Quam gravis odor, quanque efficax inest virtus!
15Nam pene me incautum et sopor malus cepit.
Ponenda teres est quoque sudes manu, nequid
Ferociter faciat et impie ignarus,
Vertendus et faselus optime ad littus;
Hic qui marathron dicitur frutex Graiis
20Carpetur atrum virus hoc mihi contra.
Pervenimus sed o iam, et egimus cuncta,
Quae oportet: is nanque experrectus assurgit
Minaxque comparem lacessit audacter.
Sed est rogandus, edat ut rei causam,
25Armatus huc cur venit et soporatus.
Heus tu. Tibi iterum dico, quis es? Et unde huc te?"
3 "Agone certo. Nomen est mihi Nelphus.
Fortissimum et saevum modo virum stravi.
Nunc alterum expositum super dabo pessum."
4 30"Pessum dabis quem?"
5 "Qui stat en procul contra."
6 "Nihil est, ineptis, o fatue."
7 "Nihil? Garris!
Expectat alter, quem tibi statim primo
Ictu reponam media harena. At accedit,
Et calcar ego subdo. Sed heu miser, cassis
35Ubi est? Ubi equus? Ubi hasta? Quo feror praeceps?
Ubi certo? Nullus e meis adest, omnes
Liquere miserum me, nec ubi siem novi."
8 "Resipisce. Et ede, quae egeris, mihi primum.
Ego caetera ipse postea, ut scias, faxo."
9 40"Apud vetusti Antenoris probas sedes
Equestris agitur ludus; inde ego victor
Excedo, nec quo venerim huc modo gnarus.
Ni forte, quod mihi accidisse Veronae
Constat, doloso nunc sopore pertentor.
45Nam illhic equo dum sedeo, brachio insertans
Hastam trabalem, me repente vis omnis
Adeo relinquit, medio ut in foro starem
Immotus. Aiebant bibisse me diri
Potens stuporis poculum gravis succi.
50Tantum malignae pravitas potest mentis."
10 "Paulum morare, arcana dum fero verba,
Et pulvere inscribo haec Stygis deo signa:
Mox audies, tibi accidere qui casus."
11 "Moror tibique accommodo libens aurem."
12 55"Miserandus, nec minus senex honorate,
Nam vera narras, et quidem fores victor
Obstaret invida nisi fraus tibi, ni nunc
Saeviret in te qui malus dolus quondam,
Quanvis id haustu, hoc nunc odore patratum est.
60Nam cassis intus spongia madet circum
Tetro cicutae vel papaveris succo
Infecta et aliis, quis inest sopor, rebus.
Vereorque ne iam ulterius id malum serpat,
Fatalis offert nam via hinc tibi sese
65Et fila properant diripere colo Parcae.
Solamen accipe hoc gravis tamen fati:
Nam capiet omnes mox dolor tui tristis;
Euganeus ipse vel Venetus erit praesens
Spectator et moesta efferent domo funus
70Honore quanto militem decet summum.
At grata Tarvisium patria tibi ponet
Carmen, quod edet elegans tuus civis;
Te promptus inter Hectoras Charon sistam."
13 "Quam dura conditio sit haec mortalium
75Qui mi supersunt viderint,
Humanus ad quos scilicet spectat labor
Quibusque casus imminet,
Alter ut agat vexetque semper hos malis,
Bonis at alter auferat.
80Nos indecore quando nec peregimus
Vitam, perisse sic iuvet.
Propelle lintrem quo velis iam nunc, Charon,
Meque inter umbras colloca.
Tellure corpus conditum relinquimus
85Manesque cymbam scandimus."
14 "Sat est: ades virtute, nam latos procul
Fortissimorum principum campos vides
Quos inter esse et ludere dabitur tibi.
Tenebit et te cura, quae quondam fuit,
90Equorum et armorum, simulque gratia
Sequetur eadem. Tu modo non horreas
Vultus minaces, impetu qui te fero
Pavere cogent protinus, novum hospitem,
Quousque de te fecerint periculum
95An inter ipsos dignus admitti venis.
Tu perge contra, nec leves umbras time,
Quae tangere haud te quippe, nec tangi queunt."
15 "Ludunt inanes ergo sic imagines?
Et fulgor armorum nitet?
100Errantque passim prata per, et agros equi
Laeto soluti in gramine?
O me beatum, si locus detur mihi
Vel inter hos novissimus.
Nam satius est ita esse summorum infimum,
105Quam generis infimi caput."
16 "Sic est, sapis nam, et ego quod annumeror deis,
Malim subigere sutilem hanc conto ratem,
Quam rex caducis praefici mortalibus."
17 "At ipse quanvis laeter addi viris,
110Peperere qui quondam sibi
Et patriae quoque splendidum factis decus,
Repetere superos nunc tamen
Illhicque quam vis perpeti sortem velim,
Vobisque regnum hoc linquere,
115Et quicquid est quo sic superbe vos nimis
Inaniterque extollitis."
18 "Adhuc relictis inquinatus sordibus
Humana sapis et loqueris, ac nondum miser
Purgatus induis alterum vitae modum.
120Divina sed cum poteris animo consequi
Conferreque humanis, statim illorum tibi
Intercapedo sic patebit eminens,
Ut inter illa protinus, quae sunt nihil,
Et quae perennant usque distat maxime,
125Quod nanque retro dixeram, non laedere,
Laedi nec ipsos inferos, sic accipe:
Nullis eos periculis obnoxios,
Nullis subesse, qui boni, laboribus:
Sed esse vere, quando nec pati queunt,
130Nec interire, nec labare quippiam,
Aevo perenni cum fruantur et polo
Astrisque semper prosperum micantibus.
Nec esse scito vos, videri sed modo.
Nam qui potestis esse, qui sic perpete
135Fluore habitis semper? Etenim dicier
Id esse vere, quod manet, solum potest.
Aeterna sunt quae sunt. Ad horum caetera
Responsum abesse, nec esse, vere dixeris.
Huc ergo cum applicatis, id, quod erat putre,
140Primo relinquitis: merita dehinc gnaviter
Pensantur aequa lance danturque omnibus
Felicitatis aut miseriae praemia."
19 "Miranda narras, et tibi grates ago
Errore quod levaveris
145Me, cui beatas ut adeam sedes volens
Sermone sancto suaseris.
At dum locutus optima haec pergis, prope
Iam littus ecce venimus.
Et, ut vetusto dicitur proverbio,
150Vector facetus est comes,
Longam paludis semitam fefellimus
His adlocutionibus."
20 "Descede, quo te nobilis fati decus
Ducit superbum heroas inter optimos.
155Redibo reliquas ipse ad umbras protinus,
Quae me morantur transiturae; tu vale."
21 "Ita faciam, ut iubes, lubens. Et tu quoque,
Nostri memor, Charon, vale."
24. ad Danielem Rhenerium: | in lupum, id est in fati violentiam
Rheneri, oberrans his oves agris lupusImmanis aufert clanculum pastoribus
Praedam frequenter; saepe vi rapit quoque
Dorso reponens, iis vel inspectantibus.
5Sic omne miserum devorat passim pecus,
Sititque semper sanguinem, et perit fame.
Apud fluenta limpidi nuper Silis
Alebat agnam Ligdus addictam mihi,
Quae spes futuri postmodum gregis foret.
10Hanc ille satagens capere clam primum parat.
Sed postquam id incassum agere se lusus videt,
Cunctis adortus viribus parvam rapit,
Clamante frustra prodit gregis duce.
Agrestis omnis tum iuventus horruit,
15Ligdum miserta meque, qui tanta cito
Spe sic ceciderim. At ipse perculsus gravi
Casu ac peculi protinus mei memor,
Ne rabida in ora negligens id quoque darem,
Repente solitas ardui sedes iugi
20Scandens quietis pristinae specum peto.
Ibi ad scatentis rivulum lymphae sacrum
Nymphis recessus abditos amantibus
Secure in altis montibus pascens pecus
Spem solor acri tibiae vanam sono,
25Contentus aequa sorte, quam paraverit
Contemptor animus sobrio meus mihi
Cum desit aeque sitque mi super nihil,
Frugi ferente sic utrunque copia.
25. blanditur infantulo Nicolao Salomoni | patritii Veneti filio
Fastidia aufers mensium matri decemNunc orte puer, ademeris febrem patri,
Avis perennem pectoris curam levas.
Affers et iisdem dulce cunctis gaudium,
5At ipse vates nuntium felix tibi
Fero vicissim e Gratiis missum tribus,
Novemque Musis, unicoque Apolline.
Ridebis infans protinus parentibus.
Et ora vinclo blanda cum dissolveris,
10Gratis facetus insonabis verbulis.
Aetas olescet sed tibi cum grandior,
Virtute fructum proferes annis parem.
Civem parentes qui deceat ambos dabis,
Et Valerianam et Salomoniam domum,
15Qualemque summis optat in negociis,
Perfectum ad unguem principem, res publica
Quot iam fuerunt omnium iustissima.
26. ad Annam Pannoniam reginam | pro Tarvisio civitate
Regina priscis orta quondam regibus,Regique coniunx dedicata maximo;
Regumque mater mox futura fortium,
Gratatur haec nunc civitas omnis tibi
5Optatque faustum hoc semper et felix iter,
Ut laeta sedes regiae visas domus
Regnumque crebris urbibus late potens
Gentemque Marte prosperante nobilem.
Sed quod precatur omnium quammaxime est,
10Ut sospes ipsa sospitem petas virum,
Optata quem prae rebus optas omnibus.
Regalis hic tu protinus vultus sacram
Venerata maiestatem et acrem contuens
Ingentis animi spiritum propinquius,
15Pasces beatis mille mentem gaudiis.
At ille, mores aureos spectans tuos
Tibique quanta corpori nitet Venus
Et quanta mirae praesidet Pallas manu,
Ter mille laetus efferetur gaudiis.
20Spectabis ut iam dispares hic legibus
Gentes adaequet ac fruatur aurea
Nunc pace, bello saeviat modo truci,
Et mille decies efferere gaudiis.
Prosternet ille perfidos Turcas, aget
25A patria, a fide et bonis victor procul,
Consilii eris tuque et trophaei particeps;
Et mille capient centies vos gaudia.
Summis honustam proferes prolem bonis,
Reges videbis regio de sanguine
30Dulcis puellos; mox iuventae praeditos
Virtute, qualis unice satos decet
Regum vetusta stirpe, eruntque saepius
Sic mille vobis millies tum gaudia.
Haec praetor urbis Salomonus, et tuo
35Urbs omnis adventu alacris orat coelites,
Cupitque adire sic preces deos suas,
Tibi ut dicato fundit illas pectore.
27. ad Galeatium Ponticum Patavinum
Siquando nostri carminis partem leges,Quae post tumultus edita est mentis mihi,
Impulsus ad quos veneram et nolens leves,
Iubentibus mihi sic amicis omnibus;
5Siquando ficta nuper, inquam, videris
Mihi, Camoenis ut prius faventibus,
Amice rare virque recte Pontice,
Multaque variarum arte rerum praedite,
Mirere ne tu, forte si prioribus
10Apte cohaerent consonantque gratiis,
Quae me profano rite vulgo segregant.
Optarat omnis civitas, omnes boni
Concupierant occasionem hanc mihi dari,
Qua proveniret iugis et frugi meis
15Rebus bonorum sat decens accessio.
Vitam subissem lautiorem forsitan,
Si consecutus id fuissem; sed tamen
Hoc non adepto prospere mihi, grave
Fatum quietis pristinae nil abstulit.
28. prosopopeia de amore conquerentis: | scazon ex iambis solis
Eris ne, carnifex Amor, satur nostriCruoris unquam? An improbas manus semper
Movebis? Atque saucium hoc iecur tantum
Pates iniquus, et memor parum iuris
5Quod arma nequis inferat iubet capto?
Tibi frequenter heu manum dedi victus
Et ulcus ipse millies revelavi
Ubique putre redditum die longa.
Nec ulla lenit id medela, nullumque
10Levamen intus ardor excitus sentit,
Sed uror usque, nec satis tibi visum
Ferire pectus impio probum ferro,
At uris, ignis admovens faces diri.
Fero tamen libenter haec miser cuncta
15Volensque; credat hoc quis? Et fovens ignem
In igne versor, ut feram ferunt quandam
Camino inesse saepe nec pati ignito,
Sed inter ire, quo magis queat, flammas.
29. ad Hieronymum Bononium
Ride, Bononi, quaeso, si sapis, ride;Nam rideo ego, ridere cui nefas esset,
Sentire si, quae vulgus assolet, vellem.
Mirere nec tu, si fidem mihi frangit
5Qui stare promissis nequit, nec haerere
Diu suismet consonans potest dictis.
Istius esse hunc ordinis scias morem
Ut alterum ore, pectore alterum gestent,
Nec idem ut loquantur sentiantque idem curent,
10Sed cuncta semper perfide his loqui par sit
Et facere, ut est genus hominum id quidem nequam
Quod iam Lycaon hic reliquit, excedens
Pio virorum versus in lupum coetu.
Ride ergo, et aeque rideant amici omne,
15Sed risus hic mortalium petat casus
Curasque inanes exagitet, et irridens
Hoc, quicquid est, quod sic probamus insani,
Id omne mecum ducito nihil sanus.
30. ad Leonardum Portum et N. Angaranum vicentinos: | nonnulla platonicae disciplinae de immortali mente insuperque | de ea parte animae, in qua perturbationes existunt
Isthinc reversus saepe mecum cogitoQuam me benigne vestrum uterque acceperit,
Amice Porci et Angarane candide,
Quam vos libenter ipse contra viserim
5Et multa nostrum quae fuere gaudia:
Dies ut omnis invicem gratissime
Et pene noctes colloquendo duximus;
Legistis ut mi plura, quae faventibus
Musis adusque posteros nomen dabunt;
10Non nulla vobis ut vicissim protuli,
Audistis ipsi quae benignis auribus;
Ut quosque me tunc alloqui doctissimos
Fecistis omnesque arte quavis praeditos
Videre, vel siquid fuerat illis manu
15Perfectum opus docta, vel urbis inclytae
Perenne siquid et fabre factum foret.
Mens igitur ad vos saepe, quae potest, redit;
Vagatur illa nanque quo vult libera.
Si vultis huius proferam causam boni,
20Solum quod inter mala datum est mortalibus.
Immunis haec nam lege cum foret necis,
Nec labe molis inquinata sordidae,
Sic ipsa summo constituta principi,
Cepere divi tum bonam primum boni,
25Eique circum mox dedere putridum et
Mortale corpus, addito quoque altero
Animae caduco genere, cuius in sinu
Affectus omnis incubaret conditus.
Hic nam voluptas est, malorum maxima
30Esca, et dolor qui revocat atque detinet
Vi aestuque mortales ab officio procul.
Audacia est quoque et metus, leves duo
Temerariique consulentes perperam.
Infrenis ira spesque inanis non abest,
35Quarum furore cuncta percit altera
Mentisque tollit acre iudicium bonae,
At altera animi subruit constantiam,
Dum nos subinde credulos nimis facit.
His ergo, Amoreque cuncta qui vincit, simul
40Sensuve qui ratione procul est, spiritum
Circunferentes condidere obnoxium
Morti, sed ipso puriorem corpore,
Divina quo mens arctiore vinculo
Haereret aegro colligata corpori.
45Sed ne propinquo tangeret mortalitas
Puram perennem vividam tamen situ,
Dispescuere singulis illas locis
Caputque collo segregantes pectori
Animae genus mortale sub praecordiis,
50Mentem supremo collocarunt vertice,
Ubi suopte haec usque motu concita
Quocunque pernix advolat, nec temporis
Loci vel ulla intercapedo fit morae
Quin una ubique et semper adsit libera
55Formasque in omnis, ut velit, se transferat.
Ni fallor, haec sunt dogmatis platonici
Exempta vobis inde quam brevissime,
Legenda studio promptiore forsitan,
Auctore quo sunt grandiore prodita.
31. ad Musam, quod in scribendis iis, | quae sub terra gignuntur, liceat Virgilium imitari, | qui quae supra pullulant, felicissime cecinit
Iam me latenter deserit potens favor,Quem, diva, spiraras mihi;
Ex quo minuti carminis coepi iocos
Te sic iubente ludere.
5At maius ipsa nunc opus movens tamen
Maiore vi nos excitas
Ultraque paulum, quam prius, profers gradum
Ac nos sequentes protrahis.
Iam non per ima ducimur convallium
10Humique proni serpimus,
Sed grande sacri scandimus dorsum iugi
Obliquo anheli tramite.
Ac iam videmur proxime sub editum
Prodire sensim verticem
15Ubi haud videre est floribus nitens solum
Vitisque frondens germine,
Sed prominentia saxa, sed quae dirutis
Querceta adhaerent rupibus.
Non excitamur dulcis hic pulsu lyrae,
20Non tibiae voce querulae.
Non hic amantis iuvenis aut amabilis
Lusus puellae ludimus,
Vel siqua faciles pervicax mortalium
Sensus voluptas luserit;
25At nec tubarum personat strepentium
Canorus aures spiritus,
Nec ille iam nos Martius cepit calor,
Summique virtus carminis,
Sed lenis hic nos floridum modi genus
30Illi secundum detinet,
Natura rerum quo parens dici queat
Quas dives intra parturit
Tellus nec edit, condito de viscere
Humana ni vis eximat.
35Hac lege et arte maximus vatum canit
Quas terra supra promovet,
Quibusque pascit ac alit animantia
Ornatque cuncta frugibus.
Hunc aemulamur, hunc sequi iuvat:
40Tu, diva, da nos consequi.
32. ad librum: ex solis iambis carmen
Libelle, mente sobria mihi sateMihique habende pignoris loco pii,
Tibi perenne posteris decus precor,
Ratum benigna quod Camoena fecerit;
5Legaris ergo quandiu magis queas,
Et aequa semper inde fama personet,
Adhucque vate, si licet, superstite,
Virum per ora saepe docta prodeas.
Avere munus aut vovere grandius
10Nec ipse sanus et pudens quidem velim,
Darive maius hoc tibi potest nihil.
