1. ad Pium Secundum Pontificem Summum | in adventu eius Ferrariam commendatio | quod bellum adversus Turcos meditetur
Deseruit solito formosior aequora Titan,Illuxit votis mille petita dies,
Qua tu, Romanae sedis moderator et orbis,
Cui dedit omnipotens sceptra verenda Pater,
5Dirigeres nostras iter expectatus ad oras
Et Borsi intrares hospita tecta ducis.
Quid potuit laetae contingere gratius urbi,
Quidve tuo maius numine terra dare?
Nil ultra cupimus, nil, te praesente, veremur,
10Dum sacra Pontificis cernimus ora Pii,
Quem propriis ultro tendentem laudibus, ipsi
Novimus Augustum hunc promeruisse locum.
Haesit ubi numeros tua gloria ducta per omneis
Ulterius nihil est quo ferat illa gradum.
15Ipse licet maneas tantarum in culmine rerum
Nostraque te exultet Principe relligio,
Non tamen humanos praeclara modestia mores
Exuit, et nulli est mitius ingenium.
Ergo non alio fas est te nomine dici
20Quam tua quo pietas nota sit, atque fides.
Iustitiamne prius mirer, sanctissime praesul,
An memorem largas ad pia dona manus?
Quid tua quas habeat vireis facundia, dicam?
Quantaque de docto pectore vena fluat?
25Te non ulla latent clarorum scripta virorum,
Nulla sacrae series te fugit historiae.
Nec tua contemnit generosos cura poetas
Quos divinae aliquid mentis habere ferunt.
Tale sed ipse facis, vatum doctissime, carmen,
30Quale canit sumpta Delius ipse lyra.
Quod si festa sacros poscunt altaria ritus,
Debitus et Superis concelebratur honos,
Cernimus augusta te maiestate sedentem,
Cui tegit albenteis sacra corona comas.
35Inque tuo gravitas sedet ac reverentia vultu
Atque pios gestus pendula turba probat.
Alme Pater, salve; salve, qui claudis et idem
Clavigera reseras regna beata manu.
Salve, quem colimus, quem credimus atque fatemur
40Aetherii sanctas Regis habere viceis,
Romanae sedi qui non minus addis honoris
Quam tibi contulerit Ponteficale decus.
Pastorem lacero cum te praefecit Ovili,
Consuluit misero cura superna Gregi.
45Ut taceam, latiae quae sit tibi cura quietis
Et per te patriis ocia parta focis;
Utque Tarentinos, duce te, Roverella tumultus
Sedarit iussis, consiliisque tuis;
Singula neu referam, quae tu recteque pieque
50Inter mortaleis numinis instar agis,
Perfidus ecce Dei populos invasit Amyrras
Et Scythicus nostro regnat in orbe furor.
Actum erat, instabat victor crudelis, erantque
Omnia plena metus, omnia plena fugae.
55Hunc Maometheas terris imponere leges
Non sinis et tristeis comprimis ipse minas.
Namque, ubi Pontificem Te barbara turba creatum
Audiit, atque animos, propositumque tuum,
Substitit in medio rerum conterrita cursu,
60Nominis et fama pene subacta tui est.
Improbe, quid te igitur facturum, Turca, putemus,
Romanum accipies cum vigilare Ducem?
Iamque lacessitas animare in proelia genteis?
Iustaque in immiteis bella movere feras?
65Ecce tremit Rhodope, pavet imo conditus alveo
Et revocat celeres impius Hebrus aquas.
Bellipotens Mavors iam Thracia regna reliquit
Iam pro Romanis induit arma suis;
Iam virtute sua totum Pius excitat orbem;
70Infelix, moneo, iam tibi, Turca, cave.
Nam tua, quae nostro langore ferocia crevit,
Concidet, et latias experiere manus.
Nos Pelopis regio amissa et Byzantia clades
Admonuere tuae, perfide, saevitiae.
Nos Peloponnesus tandem et Byzantia clades
Admonuit fraudis perfidiaeque tuae.
Nec solum nostris, scelerate, fugabere terris,
Sed fugies patrios pulsus ad usque Getas,
Vel Pius, immiti miles de gente triumphans,
Iniiciet capto ferrea vincla tibi.
Ite, duces, trepidum pia signa feramus in hostem,
80Dextera iam faustum concinit omen avis:
Vicimus; imbellis dat terga fugacia pubes,
Sparsaque Amyreo sanguine fumat humus.
Haec tua, Pi, laus est, tua gloria; teque parentem
Auspiciis vocitat libera terra tuis.
85Unus enim Scythicam miseris avertere pestem
Gentibus, oblata commoditate, potes.
Nec te posse sat est, sed adest tibi certa voluntas,
Idem etiam rectae non rationis eges.
Dum procul hostis abest, et adhuc sine fine supersunt
90Oppida, barbarica non violata manu,
Degere secura potuisti tutus in urbe,
Aetatique simul consuluisse tuae.
Sed gravis afflictae fidei te iniuria movit;
Sollicitant animum nostra pericla tuum.
95Anxius his stimulis Romanas deseris arceis
Et longum, infirmo corpore, carpis iter.
Non labor, aut imbres, obiectave flumina, non te
Apenninicolae continuere nives.
Interea laetis clamoribus insonat aether
100Et tibi fert patrios obvia turba Deos.
Undique concurrunt, in te sua lumina pascunt
Exoptat longos et tibi quisque dies.
Auguriis sibi quisque animum felicibus implet
Et suscepta tuo nomine vota facit.
105Unum omnes pariter te poscere fata loquuntur,
Quo duce turcarum stirps scelerata cadat.
Qua re age, et inceptum, Pater optime, perfice munus;
Et tibi commissas respice, Pastor, oveis,
Pro quibus innumeros quaeris, paterisque labores,
110Nec senio virtus ista premente iacet.
Nulla tuis poterit maiorum gloria rebus
Aequari, et cedent cuncta tropaea tibi.
Hic saevum Annibalem, fortesque subegit Iberos
Ultus honoratae funera bina domus.
115Hic domitis Asiae populis, victoque triumphat
Antiocho, et patrias strenuus auget opes.
Ille capit Persen, vinctum trahit ille Iugurtham
Cimbrorumque sua comprimit arte minas.
Conatus, Catilina, tuos hic fregit, at illi
120Egregium nomen Creta subacta dedit.
Ille vagum Cylicem, et sertoria contudit arma
Iuraque Romani protulit imperii.
Orbe sub arctoo bis quinos ille per annos
Vicit et extremum subdidit Oceanum.
125Alter, ubi terras simul et pacavit et aequor,
Iuncta suo meruit templa tenere Iovi.
Alter et Aurorae populos penetravit, et Indis
Pellaeum imposuit, victor ubique iugum.
Adde Pium Aenean, Alciden, Hectora, Achillem
130Et quoscumque canit Graecia magna duces.
Omnibus his celebrem virtus dedit inclyta famam
Et gestae eximium res peperere decus.
Tu tamen hos superas, neque enim te ducit inanis
Gloria, nec regni dira cupido tenet.
135Verus honos, fidei studium venerabile nostrae
Hoc te praeclarum sumere iussit onus.
Quod cupis, externae gentes novere probantque
Et iungit socias Pannonis ora manus.
Hoc, Hispane ferox, et idem, Germania, sentis
140Nec tuus in tali tempore Caesar abest.
Gallia pacatis aderit comitata Britannis
Et munita suis rupibus Illyria.
His comes Epeiros veniet, Cyprosque, Rhodosque
Et positae nostris insulae in aequoribus.
145Pars quoque Threiciae gentis simul induet arma
Inque tuum exitium, Turca superbe, ruet.
Quid loquar Italiae felicia regna potentis,
Exitioque aderit, turce superbe, tuo.
Quid loquar Italiam, quae vix tua iussa manebit.
Quam gravis in rabidos concitat ira canes?
Hanc prius unanimem tua si sapientia reddet,
150Sub latias venient ultima regna manus.
Tecum erit Alphonsi proles clarissima regis,
Rex ipse, atque hominum millia multa dabit;
Sforcius hinc heros premet, hinc Florentia tecum
Stabit et auxilium proxima Sena feret;
155Sena, triumphaleis inter celeberrima terras
Felix Sena, Pii patria Pontificis.
Hinc Ligur, hinc Venetus terraque marique iuvabunt,
Ardor Arimineae nec minor urbis erit.
Magnanimusque ruet dirum Sismundus in hostem
160Et Malatesta suas iunget amicus opes.
Hos, inimicitiis positis, Federice, sequeris,
Urbinumque manet gloria magna tuum.
Non Manfreda domus, nec opem Gonzaga negabit
Mantua, nec forti subdita terra Pino.
165Adde alias urbeis, opibusque virisque potenteis,
Quosque tua populos sub ditione tenes.
Agmina longa Ducum felicia castra sequentur
Et tingent rubra candida signa cruce.
Hos inter, venerande Parens, Dux Borsius ibit;
170Borsius, Ausonii spesque decusque soli.
Borsius, Italicae pacis servator et autor,
Romanae verus Relligionis amor.
Ille tibi fidus studio, tibi deditus omni
Seque suumque libens obtulit imperium.
175Qui genus omne hominum, quamvis bene multa merendo
Ingeniique sui dexteritate liget,
Te tamen in primis unum colit, atque fatetur
Se debere Pio plurima Pontifici.
Hoc tua Maiestas, et vincula sanguinis, et qua
180Excellis virtus fasque piumque petunt.
Cum virtute tua tumque tibi sanguine iunctus
Tumque tu sanctae sis caput ecclesiaie.
Illius ecce potes gratam cognoscere mentem,
Illius insignem cernere laetitiam
Hi quoscumque vides nullo de more paratus,
Et passim stratis haec nova forma viis,
185Haec hominum quaecumque tibi fuit obvia turba,
Adventum excepit quae modo pompa tuum,
Omnia magnanimi Ducis haec testantur amorem
In te quem ex omni crescere parte vides.
Maxima quae si quis, (nam sunt ea maxima) ducit,
190Ipse putat meritis inferiora tuis.
Hunc talem, tantumque, Pater mitissime, Regem
Qui tibi non ficto pectore servit, ama;
Quem benefacta patrum, et proprio quaesita labore
Commendat fidei gloria summa tuae.
Hunc pietate tua complectere, suscipe totum
Et dignare suos hospes inire lares
Quem virtus propria et veterum benefacta parentum
Commendant fidei nunc pater alme tuae.
Quicquid opum per te quodcumque parabit honoris
Protinus accedet rebus id omne tuis.
Non apud immemorem stabunt tua facta, nec ulli
Concedet magnis Borsius officiis.
Hunc igitur bonus et cognatam respice gentem
200Estensemque domum, Ferrariamque tuam.
Vive diu felix, Superi tua vota secundent,
Ut subeat Latium barbara terra iugum.
2. irata puella amatori suo ob convicia in se iactata, | quod eum desertura sit minatur
Ecquis erit saevi finis, mens anxia luctus?Tristis an aeterni plena doloris eris?
Semper an in lacrymis miseri versabimur iisdem
Et nullum inveniet longa querela modum?
5Num mihi placandi superest spes ulla furoris,
An magis illa meis crescet acerba malis?
Summissus quoties veniam supplexque rogavi,
Siquid liberius dicere visus eram?
Nam, si non penitus culpa caret ausa puellae
10Suspectam immerito lingua notare fidem,
Qui mihi surripuit sensus et talia iussit
Credere, praecipuum crimen amoris erat.
Fac tamen impulerit nos huc temerarius error
Verbaque non sani pectoris exciderint:
15Has meruit poenas meus immutabilis ardor?
Et quae spectata est per duo lustra fides?
Moenadas his potuit precibus placare furenteis
Et magnum Pentheus conciliare Deum;
Victa nec infandos torrem misisset in igneis,
20Laturum nato tristia fata parens.
Ipsa immota tamen perstat, velut aspera cautes
Quae maris assiduas negligit alta minas.
Perstat et immitis mea laeto incendia vultu
Spectat, in exitium scilicet orta meum.
25Quis tam formosam, tam duram credere posset?
Sic ne immortaleis concitat ira Deas?
Me miserum! toties gelidus praecordia sanguis
Circuit, et toto corpore vita fugit,
Illius quoties cogor meminisse furoris,
30Cum formidatae frontis imago subit.
Nam modo vix dignata meos audire labores,
Rettulit haec tristi verba superba sono:
Si mens sana tibi, vel si pudor ullus inesset,
Debueras oculis te eripuisse meis.
35An me lethaeo perfusam gurgite demens
Credis? et oblitam tot maledicta simul?
Si tamen admisi quicquam, si iusta querelae
In me causa tibi est, si mea laesa fides,
Hos male devoveat sonti mihi lingua capillos
40Atque haec amissa lumina luce cadant.
Vel si te gravior crudelem poena iuvabit,
Devorer a saevis ipsa relicta feris.
Quid mirare meo vidisse in limine quemquam,
Si pater assiduis non caret hospitibus;
45Cum vaga servorum manus huc, illucque recurset,
Sitque ancillarum plurima turba domi?
Non tamen haec refero, quo nostri rursus amoris
Firmior insideat, perfide, cura tibi;
Nec desertorem cupiam quod rursus amare;
50Sed me ne tacitam crimina tanta premant.
Haud inopes adeo mentis sumus ut tua nobis
Perfida non liceat noscere consilia.
Tu levior pennis atque inconstantior aura,
Populeas vincis mobilitate comas.
55Inque novos properas saltus, veteresque relinquis
Quodque doles fieri, turpiter ipse facis.
Foedera periurus sed si violare parabas,
Ut sic culparer, non ego digna fui.
Quod si commisso securus crimine gaudes,
60Facta tamen vindex punit iniqua Deus.
Nunc fictos alio gemitus, simulataque verba
Transfer, iam parta est altera amica tibi:
Digna erit illa tuo fieri celeberrima versu,
Cui felix omni tempore carus eris.
65At mea non adeo facies mutata senecta est,
Omnibus ut videar despicienda procis;
Et si fata iubent ut amem, non me tua posthac
Decipiet solitis improba lingua dolis.
Quam cuperem nostri tibi nil placuisse, nec unquam
70Me facilem votis exhibuisse tuis!
Torqueor e nobis quicquam tibi dulce fuisse
Si neque difficilis, si neque dura fui.
Illa ego tam penitus aboleri, perfide, vellem
Quam facile ex animo laberis ipse meo.
Me lacrymae et ficti vultus cepere, tuisque
Fraudibus elusa est credula simplicitas.
75Vos natura malos levibus non aequa puellis
Instruxit variis artibus atque dolis.
Phyllida Demophoon, et Colchida lusit Iason;
Flevit ad ultores sola Ariadna Deos.
Ardebat Circe, flagrabat amore Calypso,
80Utraque Dulichiam vidit abire ratem.
Ille etiam, sua quem pietas ad sidera tollit,
Ingratus libycum prodidit hospitium.
Talibus exemplis, et quae super addere possem,
Ad mea debueram cautior esse mala.
85Sed vetuit fati non evitabilis ordo
Et rata fortunae sors erat illa meae.
Quaelibet istarum potuit defendere culpam,
Vivere raptoris nomine tuta sui:
Me neque semideos, nec praemia magna secutam
90Dicent, aut fortis bellica facta viri,
Sed levibus nugis tribuisse libentius aureis,
Carmine dum celebrem me iuvat esse tuo.
Haec mihi grata fuit quondam, (nec vera negabo)
Gloria, dum nobis verus amicus eras.
95Nunc tua me quoniam ventosa superbia temnit,
Damnat et infamis pagina plena notae,
Te simul, atque tuos certum est odisse libellos,
E quibus ut tollas nomina nostra velim,
Ut satis ipse tibi facias, quod saepe minaris
100Tamquam ego sim magna nobilis Iliade.
Et mea ne pateat magis imprudentia, si te
In primis talem semper amasse legar,
Accipe, quae dederas meliori tempore dona,
Dum tibi sollicito maxima cura fui.
105Haec mihi tu quondam invitae conferre solebas,
Nunc tibi sum vilis, nunc et avara vocor.
Scis tamen a nobis hoc crimen abesse, nec unquam
Porrexi cupidas in tua damna manus.
Scis etiam quoties Eriphyles munere captae
110Impia damnarim facta latente viro.
Nec minus ut iuvenum precibus, pretioque repugnans
Praetulerim multis, qui male dignus erat.
Non magis infelix Thysbe dilexit amantem,
Nec magis Evadne commoritura virum,
115Quam mihi carus eras, veri cum signa caloris
Mutatusque color, blandaque verba dabant.
Tum quoque si pro te iussisses ponere vitam,
Nullum fugissem mortis adire genus.
Nunc tamen inconstans, impura et perfida dicor
120Et sonat ante meas plurima rixa fores.
Deprensamque Venus manifesto in crimine servat,
Et mea non ulli ianua clausa viro est.
Sic votis nunquam potiaris, ut omnia fingis
Hac ut parte meus stat sine labe pudor.
125Atque utinam de me ulterius nihil ipse tulisses,
Anthia ne populo fabula nota foret.
Sed quid plura iuvat levibus iactare querelis?
Illa ego sum rea quae te modo teste fui.
I procul, atque aliam meliorem quaere puellam,
130Nullaque dehinc mecum sint tibi colloquia.
Dixit et invitis lacrymis roravit ocellos,
Fugit et averso mox inimica gradu.
Saepius et quamvis summissa voce rogarem,
Haud facta est precibus mitior illa meis.
135Heu quid agam? quo me vertam? quae spes mihi restat?
Quidve paras, tantis mens agitata malis?
Audax o nimium, et nimium temeraria lingua
Et semper domino perniciosa tuo,
Nunquam igitur disces freno parere? nec unquam
140Verborum fervens impetus iste cadet?
Heu tua me quoties furibunda insania laesit,
Te propter quoties tristior illa fuit?
Vera licet fuerint, quae nondum certa tenebas,
An tibi magnus erat conticuisse labor?
145Hoc nostras facere, et veteres fecisse puellas
Qui neget, haud sanae mentis habendus erit.
Aut culpa caret, aut peccasse impune licebit,
Cum simileis lusus mille referre queat.
Quid tamen absolvi dominam me iudice prodest
150Et refuga ad solitum colla referre iugum?
Et dare captivas sub sua iura manus.
Omnia sunt frustra, miserum namque odit amantem:
Oderit ipsa licet, cogor amare tamen.
Quod si nec coelum, nec amaro terra dolori
Subvenit et praeceps fert mea verba notus,
155Praestat, ut indomitos mors finiat una labores,
Quam toties illa non miserante mori.
Aude igitur: manibus propriis accersere fata
Et multa infelix effuge, Tite, mala;
Audiat extinctum primo crudelis in aevo,
160Seque tuae causam noverit esse necis;
Elatumque toro specula prospectet ab alta,
Cum tristeis lacrymas funera turba dabit.
Illic indigno transfixum vulnere cernat,
Squallentemque comam, pallidaque ora notet.
165Forsitan ex imo suspiria pectore ducet
Tristis, et ex oculis lucida gutta cadet.
Tunc iucunda tibi, si quid vaga sentiet umbra,
Mors erit, et grata sorte fruere magis.
Sed potius dura, et fortunam vince ferendo:
170Fortiter est virtus aspera quaeque pati.
Sume animos, dominamque trucem lenire precando
Ne dubita, atque iterum mox iterumque roga.
Corda puellarum subitas impellit in iras
Causa levis, parva conciliatque mora.
175Ecce favent dictis, plausumque dedere columbae,
Haud frustra est: pacis dat bona signa Venus.
3. ad Hieronymuni Castellum Medicum, memorans cum plurima, | tum Stroziae Domus clarissimos viros et pace et bello
Caerula iam roseo vehitur super aequora curruIgnea producto quae fugat astra die,
Principiumque refert anni, celebresque calendas
Quae nomen servant, Iane vetuste, tuum.
5Admiranda quibus magni mysteria regis
Et quibus aeterni late misteria regis
Et quibus aeterni misteria sacra tonantis
Nostra colit vera relligione fides.
Iam vaga discurrens puerorum turba per urbem
Annua porrecta flagitat aera manu.
Nec minus incipiunt variis prodire puellae
10Cultibus atque omni quaeritur arte decor.
Illa gradum profert tyrio spectabilis ostro,
Cui premit ornatas lucida gemma comas;
Candidaque aurata circumdat colla catena
Quae leviter niveos verberat apta sinus.
15Illa gerit virideis habitus, haec induit albos;
Huic fluit ad rutilos aurea palla pedes;
Pars ferrugineo, nigro pars gaudet amictu,
Et nullus festa cessat in urbe color.
Interea gravibus iuvenum manus anxia curis
20Huc illuc trepidum fertque referque pedem:
Hic dominae lento sequitur vestigia passu,
Plurimaque incoeptum causa moratur iter;
Et non una suum causa moratur iter;
Ille per anfractus notae regionis amicam
Praeterit, atque alia est obvius inde via.
25Hic coram alloquitur tenero sermone puellam,
Fingit et ad comitem vertere verba suum
Verbaque cum sotio fingit habere suo
Hic oculis, alter suspirans indicat ignem,
Alter compositis dat sua signa notis.
Ancillam furtim solemnibus ille calendis
30Convenit, ac dominae munera ferre iubet;
Et tremulum mittit quod crinibus inserat aurum,
Quod levis afflatu ventilet aura suo;
Ille dat Eoa lectos de merce lapillos,
Ille dat Arabia stamina texta manu;
35Hic donat quicquid solers Hetruria misit;
Hic quicquid tellus Parthenopaea tulit;
Alter, ubi instituit quo munere donet amicam,
Nuntia fit mentis littera blanda suae.
Nec Iuvenum quisquam tota nunc segnis in urbe
40In quorum captis mentibus haeret amor.
Me puer iste diu curis exercuit iisdem,
Castelle, et studium par fuit ante mihi.
Ille rudem primo castrorum in parte recepit
Post etiam experto signa ferenda dedit.
45Septimus a decimo cum iam succederet annus,
Signaret teneras cum mihi barba genas.
Hic noctes totosque dies consumpsimus, hinc se
Gaudia nostra, dolor, spesque timorque dabant.
Nec deerat cui, luce sacra, mea dona dicarem
50Et, sua quae nobis mittere vellet, erat.
Illa sibi fidum quoniam crudelis amantem
Prodidit, illa mei finis amoris erit.
At non parva mihi restant solatia, de me
Quod nullo poterit perfida iure queri.
55Sic modo felicem placidis Amor extulit alis,
Tangeret ut magnos gloria nostra Deos.
Et modo per casus miserum iactavit acerbos
Praecipitemque suae misit ad ima rotae.
Atque adeo nil dulce suum mihi praebuit unquam,
60Maxima quin fellis copia mixta foret.
Quid grave servitium, quid summa pericula narrem?
Quid dominae nimia de levitate quaerar?
Perfidiamne prius damnem, moresve sinistros,
Aut mala, quae demens per duo lustra tuli?
65Vix quondam ultrices tenuit mora tanta carinas,
Cum cecidit graia dardana Troia manu.
Me tamen haud ulli poterant avertere casus,
Fidave amicorum flectere consilia;
Nam rectos animi sensus, dum blanda voluptas
70Vicit, erant oculis haec aliena meis.
Nec puduit levibus tantum persistere coeptis,
Multa mihi licuit dum meliora sequi,
Cum iustis animum stimulis accendere posset
Sanguine ab Hetrusco Strozia ducta domus,
75Non obscura quidem, nec aviti nominis expers,
Et quae non patriae nobilitate caret.
Illa nec antiquis opibus, nec prole virorum
Indiget ut numero sit populosa suo.
Et seu facta iuvat bello, seu pace referre,
80Non contemnendos gens tulit ista viros.
Iustitiae vexiliferum, qui summus habetur
Haec Florentino prima dedit populo,
Tempore Athenarum quo Dux oppresserat urbem
Servitio, et populos, nobilis Arne, tuos,
85Haec tunc immanem patribus coniuncta tyrannum
Expulit, et tristeis fortiter ulta minas.
Ferrariam turmis hostilibus undique cinctam
Liberat hoc ipso sanguine natus eques.
Cuius ne merito fraudetur carmine nomen
90Franciscum veteres hunc vocitastis avi.
Scilicet externis dominis servire nepotes
Noluit, Estensis quos tegit umbra domus.
Nec Tyburtina propriis dominatus in urbe
Hannibal auspiciis praetereundus erit,
95Cui quondam magnae fama virtutis et aequi
Iura sui populus detulit imperii:
Hac genitum stirpe Ubertum modo Mantua vidit,
Insignemque opibus consilioque virum.
Tu quoque, natorum felix grege, Carole, quondam
100Lumen eras patriae praecipuumque decus.
Hac genitor Nannes descendit origine, cuius
Vitae conveniens exitus ille fuit.
Qui patriae ductor victorem reppulit hostem
Obvius et proprio pectore clausit iter.
105Qua toties tristi bellorum exercita fato,
Iactat se campis Brixia fertilibus.
Quid, Marcelle, tuas versu sequar, optime, laudes?
Et quos nunc etiam secula nostra vident?
Hinc tibi Pallas adest, omni memorabilis aevo
110Quem genitum docta Pallade nemo neget,
Lubrica quem nunquam potuit fortuna movere,
Sive adversa illi, sive secunda foret.
Heu qualem amisit discors Florentia civem!
Nunc veluti numen gens Patavina colit.
115Fer tamen aequo animo, non hic tua crimina, Palla:
Perculit illustreis ista ruina viros.
Sic etiam magnum damnavit Roma Camillum,
Sic et Aristides pulsus ab urbe sua.
Vos quoque dilecti referam mea limina fratres,
120Nec pudor his fuerit vos numerare viris.
Tuque licet tua Nicoleos nondum occupet ora
Canities aevo nec graviore premat,
Non te ita gessisti, non sic vixisse videris,
Ut mens defuerit, consiliumve tibi.
125Quid praefecturas et pubescentibus annis
Tradita commemorem saepius imperia?
Adde quod externas legatus missus ad urbeis
Non oneri fueris dedecorive tuis.
Audiit Alphonsus te rex hoc munus agentem,
130Vidit romani curia pontificis.
Hinc gentes petis Hetruscas, Venetumque senatum,
Et quos nunc populos dicere longa mora est.
Ipse etiam Caesar titulo donavit equestri,
Cum subiit laetae moenia Ferrariae,
135Magnanimus populo cum dux plaudente creatus
Borsius, et medio structa theatra foro.
Temporis illius, quis gaudia dicere possit?
Cum canerent ipsum plebsque patresque ducem?
Picta coronati proceres vexilla ferebant,
140Signaque gestabat plurimus alba puer.
Non vario nostri caruerunt flore capilli,
Veraque prosiliit pectore laetitia;
Turba puellarum, speculis affixa domorum,
Spectabat plenis agmina fusa viis.
145Forsan et ex illis aliquam novus abstulit ardor,
Mirantem Latios, Teutonicosque duces:
Ipse invectus equo felicia vota suorum
Et placida laetos excipit aure sonos;
Nec tamen humanos in tanto culmine mores
150Nostri maiestas exuit illa Dei.
Deditus huic primis Laurentius haesit ab annis
Et pacis fidus militiaeque comes.
Illius at Princeps morum candore probato,
Immemor officii noluit esse sui.
155Muneraque ampla dedit, summis et honoribus auxit,
Dignatus socium rebus habere suis.
Et socium magnis rebus adesse iubet
Nec matura ducis sprevit te cura, Roberte,
Cum studium atque fidem nosceret ille tuam.
Praetereo quod sis (neque enim nova gloria nobis
160Venit) ab hispano rege remissus eques.
Summa tibi laus est, quod prudentissimus heros
Sic tua iudicio comprobet acta suo,
Duxerit ut dignum cui terras ipse regendas
Indomitae vellet credere Flaminiae.
165Hos inter super unus eram, quem clara moverent
Nomina, quem laudum sollicitaret amor:
Improbus irrisit meditantem magna Cupido,
Struxit et occultas callidus insidias;
Incertaque leves sensus dum mente labarent,
170Se nova forma malis obtulit ominibus,
Quae mihi non hominis quicquam (nisi vera negentur),
Ast immortalem visa referre Deam.
Hac ego sum captus iuvenis lentusque rudisque,
Nec rigida saevi natus in urbe Getae:
175Illa meo victrix iniecit vincula collo,
Quae Venus e solido facta adamante dedit.
Vincula quae fessi decimo vix solvimus anno,
Error ubi misero pectore vanus abit.
Iam mihi mutandus vitae tenor ille prioris,
180Atque alios aetas flagitat ipsa modos:
Saepe solet lapsos dolor ad meliora vocare
Et mala non nunquam causa fuere boni.
Inclyta ni Danai vastassent Pergama, nunquam
Condita Iuleo sanguine Roma foret;
185Pygmalionei sceleris commota furore
Nobilis egregium foemina struxit opus.
Ast ego fallacem toties expertus amicam
Multaque perpessus quae meminisse pudet,
Tandem foemineas didici cognoscere fraudes,
190Casibus et coepi doctior esse meis.
Iamque novis animum studiis effingere nitar,
Exempli ad monitus, consiliique tui:
Namque semel satius quam nunquam ad sana reverti
Ponitur hic levibus meta suprema iocis.
195Quod nisi praecipitem mea me fortuna tulisset,
Ni sensus omnis eripuisset amor,
Sollicitae poteras olim succurrere menti,
Unus eras nostro tu medicina malo.
Nam quoties monitis sanare fidelibus aegrum
200Tentasti, et coepta me revocare via?
Saepe etiam nostra memini te sorte dolentem
In gemitu lacrymas non tenuisse meo.
Sic neque cessabas urgens avertere fatum,
Dum licuit dubiis tradere rebus opem.
205Meque ubi prolapsum penitus gravis impulit error,
Et miserum pressit certa ruina caput,
Haud infelicem voluisti linquere amicum,
Quaeque in te pietas debuit esse, fuit.
Ergo Scylla prius; Scyllaeque adversa Charybdis
210Praebuerint fessis puppibus hospitium,
Ante suo Nereus gelidas admiserit arctos
Aequore, terra polus fiet, et ignis aqua;
Mutatae prius accipient nova corpora formae
Quam nostro emigret pectore cura tui;
215Quippe et amicitiae veteris te cogimur usu
Et meritis in nos semper amare tuis.
Pluraque sunt etiam, quibus aspera flectere possis
Pectora, et immiteis conciliare feras:
Convenit ingenio iucundae gratia formae,
220Nobilitas animi nec latet illa tui.
Est in te probitas nullius conscia culpae,
Qua tibi mortaleis allicis, atque Deos.
Quicquid et ingenui sentit mens plena vigoris,
Exprimit ornatis lingua diserta modis.
225Ipse etiam medica praefecit Delius arte,
Restinxitque tuam Gorgonis unda sitim.
Scilicet humanas ut possis carmine menteis
Corporaque auxiliis aegra iuvare tuis,
Non te praetereunt naturae arcana potentis,
230Non homini quicquid fas didicisse fuit;
Sed licet ingentis superet nova gloria laudes
Et sublime tuum nomen ad astra ferat,
Non tamen a recto sevecta modestia calle est,
Seque intra metam continet illa suam:
235Sic te humili potuit virtus secernere vulgo,
Et carum magnis reddere principibus.
Respicit in primis ducis indulgentia nostri,
Et probat ingenium Borsius, atque fidem;
Teque sibi electum vitam cui crederet omnem,
240Prosequitur magnis non sine muneribus;
Nec tibi Dux tantum, quantum Ferraria debet
Et populi, auspiciis quos regit ille suis.
Nam cunctos pariter, servato Principe, servas,
E cuius pendet nostra salute salus.
245O ego quam felix talem sortitus amicum,
Itala cui multos non tulit ora pares!
Illum ego ni gratus studio complecterer omni,
Quem gens caucaseis rupibus orta colat,
Et ferrum et silices, adamantaque vincere possem,
250Durus, et indomitis saevior esse feris.
At quoniam tuus e cunctis se partibus in nos
Effundit longo tempore notus amor,
Fortunamque meam, quaecumque erat illa, putasti
Communem semper non minus esse tibi,
255Laetus eris, cum me meliori sorte videbis
Non ulli addictum vivere servitio;
Quodque meo expulerint veteres de pectore curas,
Sacra feres magnis debita numinibus.
Nunc ut prisca sequar soliti vestigia moris,
260Accipe solemni munera nostra die:
Munera non gemmis ullis pretiosa nec auro,
Nec quae phidiacum nobilitarit ebur;
Sed quae pegasides suaserunt mittere nymphae,
Et Cirrhae Dominus, bisgenitusque puer:
265Ingratam his olim memini gaudere puellam,
Cum legeret laudes illa superba suas:
Dum canerem laudes proditus ipse suas
His tu muneribus succedere dignior, haec sint
Antiquae certum pignus amicitiae.
At tu, saeve puer, procul hinc cum matre recede,
270Et sine securos nos agitare dies:
Non ego deserui tua castra, sed ipse relictus,
Nunc vitae cogor consuluisse meae.
4. ad Hieronymum Castellum philosophum praestantissimum | et amicum optimum
Miraris nostrae diuturna silentia Musae,Atque intermissum carmen, amice, doles,
Rurave cur potius teneam, procul urbe relicta,
Gratave cur nobis sint loca sola, rogas,
5Atque leveis cur sic videar tenuatus in auras,
Risus et a vultu fugerit ille meo.
In primis cuperem nunquam haec tibi cura fuisset,
Tristitiam ut velles tu quoque nosse meam.
Ah ne quaere nimis duros audire labores,
10Et quaecumque pudor me reticere iubet.
Nam metuo, novus in lucem si venerit error,
Ne levitas animi sit manifesta mei,
Cum repetam rursus, quod frustra fortis, et asper
Culpavi, mea dum ferveret ira nimis.
15Cum tamen is tu sis, cui non minus omnia possem
Quam mihi pro veteri credere amicitia,
Occultum retegam tacito sub pectore vulnus,
Nec grave conabor dissimulare malum.
Parce tamen, quaeso, male convenientia verbis
20Quae modo legisti, si mea facta vides.
Nam, mihi quae nuper fuerit sententia, nosti
Dum mens austeri plena rigoris erat.
Tunc quae magnifico sum fortiter ore locutus,
Illa ego non unquam dicta fuisse velim.
25Et piget in dominam turpeis iactasse querelas,
Quae nunc fida meo, castaque iudicio est.
Haec etiam tristis causam quae praebuit irae
Sit philomeneis lingua recisa modis.
Cur animum rapiat subita inconstantia quaeres:
Urget amor, certa qui ratione caret;
Urget amor, qui saepe deos, hominesque fatigans,
30Immiti potuit subdere servitio.
Qui nos praecipue petit improbus et male perdit,
Despecti vindex non levis imperii.
Ille male extinctos iterum ferus excitat igneis;
Ille novis fixit pectora vulneribus.
35Praesentisque mali species, extremaque vitae
Conditio, ostendunt quam sit amarus amor.
Et mihi nunc demum videor sentire calores,
Sicelis ignifero quos alit Aetna iugo;
Quos neque sedarit glacies Rhiphaea, nec Hebrus,
40Nec Phaethontei flumina magna Padi.
Et quos, ut video, nulla unquam extinxerit aetas,
Ipse licet vivam secula mille senex.
Vos silvae testes et vos habitantia silvas
Numina, qualis inest pectore flamma meo;
45Scitis enim, solus dum lentis passibus erro,
Quos edam gemitus, qualia verba loquar.
Illius ut nostro semper versetur in ore
Incisum vestris nomen in arboribus.
Vos, homines, vos, Dei, nostros audistis amores
50Et Padus, et celeri proxima fossa Pado.
Ipsi iam pisces, ipsae mea tristia norunt
Fata ferae, et mecum saepe queruntur aves.
His ego nunc pressus curis noctesque diesque
Torqueor, oblitus Pieridum atque mei.
55Conventusque hominum celebres, urbemque perosus,
Frustra desertis perditus abdor agris,
Et quocumque tuli gressum miser, usque latentem
Invertit, et lateri sedulus haeret amor;
Haeret amor, qualem nulli experiuntur amantes,
60Et qualem nulli dicere fas fuerit.
Hinc graciles artus macies, pallentiaque ora
Occupat, et rapidi turbinis instar agor,
Et seu lux orbem retegit Phoebeia, sive
Stellatum profert nox taciturna caput,
65Sollicito occurrit forma insidiosa puellae,
Nec patitur somni, nec meminisse cibi.
Tunc ego sole magis nitidos admiror ocellos,
Noster ubi posuit spicula mille Deus;
Extremo quorum lux eminus ardet in orbe,
70Quae facit, ut vivam dispereamque simul.
Illis quicquid habet praestans natura decoris,
Quicquid iucundi, laetitiaeque dedit.
Tum longi subeunt crines, quos improba quondam
Implicuit collo saepius illa meo;
75Ipse ego quos felix variis ornare solebam,
Floribus, et propria pectere saepe manu.
Gratia formosi subit oris, eburnaque cervix
Et nivibus puris anteferenda manus,
Qua natura nihil, nihil ars formosius unquam
80Effinxit, roseis quae nitet articulis.
Qua non excultum marmor sit laevius et quae
Effulget roseis eminus articulis.
Occurrunt agiles motus et candida membra,
Grataque proceri corporis effigies.
Me tamen hoc unum stimulis exercet amaris,
Quod repetit veteres mens male sana iocos;
85Et quaecumque simul dum fata secunda fuerunt
Egimus, illa meo pectore fixa manent.
Ipsaque deliciis quondam loca conscia nostris
Pabula dant lacrymis, materiamque meis.
Atque ita fortunae cogor meminisse prioris,
90Ex omni crescant ut mea parte mala.
O mihi perpetuos facies paritura dolores;
O male luminibus lumina visa meis!
Nunquam igitur placida securi pace fruemur?
Fletibus aeternis nec modus ullus erit?
95Quod nisi devictam mentem spes blanda foveret,
Isset ad extremam fabula nostra manum.
Atque meos casus aegre ferretis amici,
Cum cinis exiguus et levis umbra forem.
Forsan et ex vobis aliquis, quem Cynthius audit
100Scriberet in tumulo talia verba meo:
Hic tegitur Titus, lento consumptus amore,
Impia cui mortis causa puella fuit.
Haec quisquis legeret, sortem miseratus iniquam,
Diceret: Infelix, qualis amator eras!
105Sedibus elysiis tua molliter umbra quiescat,
Vere ubi perpetuo ridet amoenus ager;
Molliaque irrorant salientes gramina rivi,
Et levibus foliis abdita garrit avis.
Forsitan et lacrymis pius indulgeret, et idem
110Serta daret gelidis myrtea marmoribus.
Tu, sive admissus magnae penetralibus aulae
Aspectu frueris, colloquioque Ducis,
At tibi, seu magni celebratur principis aedes,
Seu legitur stagiro charta notata seni
Seu divina tibi Ciceronis scripta leguntur,
Seu Stagiritae verba diserta senis,
115Sive Plato, seu te pictura moratur Homeri,
Seu legis altisoni grande Maronis opus;
Sive quid egregium, solita gravitate, reponis,
Quod praesens aetas, posteritasque probet;
Seu tua de rerum solers facundia causis
120Disserit, aut magna sidera mente notas;
Seu prodire paras aegris laturus amicis
Gratum Paeoniis artibus auxilium,
Cura mei subeat, nec fido corde recedat,
Si mens haec uni dedita, amice, tibi est.
125Et quoniam prohibent aliter me vivere fata,
Et de me certa est alea iacta manu,
Supplicibus votis mecum pia numina flecte,
Ne mihi difficilis perstet amica diu.
Tunc ego divinos ausim superare poetas,
130Fingere pierio carmina digna choro.
Vosque intermedius placida versabor in urbe,
Et pleno cupiam laetus adesse foro;
Nec gravius tulerim, si quis mea gaudia quaeret
Maestave mutarit cur novus ora color.
135Interea, gravis insano stridore procella
Dum furit, ac ventis aequora pulsa fremunt,
Ipse sub exigua timidus statione latebo
Si tamen huic statio est, quo feror, ulla mari.
Et fundam nymphis oceanoque preces.
Forsitan haec magnos poterunt infringere divos,
Verbaque non duris auribus excipient:
Sic maris et coeli demum cessante furore
Quassatam accipient littora fida ratem.
