Perisauli, Faustino Tredozio fere 1450 - Rimini 1523, de triumpho stultitiae, de triumpho stultitiae triumph. de triumpho stultitiae (A. Viviani, G. Fabbri, 1963)

Dum sumus interea mundana per aequora vecti,
Fluctibus assiduis nunc huc, nunc trudimur illuc;
Et modo nos Boreas, modo nos diverberat Auster;
Nunc simul insultant rapidi facto agmine venti,
5Nunc tumidae insurgunt diversa a parte procellae,
Impetit hinc costas turbo, nunc undique mugit.
Sic nos assidue ventis iactamur et unda.
Sic premimur semper curarum vortice et aestu,
Nunc vani affectus, nunc nos et inania vota
10Excruciant miseros; semper torquemur anheli.
Dum sic attoniti, dum vana vivimus in spe
Aut lucri aut summa rerum ditione potiri,
Dum decus et nomen dumque expiscamur honores,
Dum sceptra et regnum cupimus, dum scandere ad alta
15Nitimur et celsa contendimus arce locari,
Dum falso et frustra nobis blandimur inepti,
Dum nos foelices penitus, dumque esse beatos
Credimus, en pedibus, vita fugiente, citatis
Vergimus in senium. Quantis venit obvia curis,
20Quantis plena malis, quantoque est pressa labore,
Quam cupida atque avida est, semper ieiuna senectus!
Arida, parca, tenax, semperque cupidine flagrat,
Semper sollicita est ne desit, semper avara
Semper plura cupit semperque famelica parcens
25Ringitur et querula est semperque afflicta dolensque.
Viribus amissis, semper sitis aret habendi.
Quum vitia erroresque hominum quandoque senescant,
Maioris census iuvenescit sola Cupido.
Quid plura? Est morbus per se cariosa senecta.
30Nam cutis epotat succos, minuitque cruorem;
Corporis haec adimit vires animique vigorem
Paulatim extenuat sensusque et robora mentis
Enervat, fugiunt risus ac forma colorque.
Quodque magis doleas, petulans praecepsque iuventus
35Nos vetulos spernit, deridet, conspuit, odit,
Impellit, vel calce petit, digitove lacessit.
Denique quod peius, paucis licet ire per omneis
Mortalis vitae parteis, quia manca cadensque
Et fragilis natura hominum est, haec insuper addas:
40Bella, fames, morbi, naufragia, fulmina, pestis,
Mors subita, et varians fortuna, pericula, casus
Humanae insidias tendunt ac rhetia vitae.
Nunc infans moritur, nunc qui sub flore iuventae est.
Nunc vir, nunc senior necis est laqueatus ab hamo.
45Si pede vel claudo tandem vel saepe fugaci
Trudimur in fatum, nullo medicabile succo.
Semper enim fugimus materno e carcere lapsi.
Undique et, o miseri, cadimus, passuque latenti
Currimus in mortem, quoniam properantibus alis
50Labile tempus abit, punctum, gradus, hora, minutum,
Saecula, lustra, dies, mensis, trieteris et annus.
Nunc spargit radios tenebris aurora repulsis,
Nox fugat ecce diem, sed rursus, nocte fugata,
Altera lux sequitur post se latura sequentem.
55Sic nostra assiduo variantur tempora motu
Quodque hodie fuimus, cras desinet esse futurum;
Nec quod post fuerit formam servabit eandem.
Arboris ut species pingui tellure creata
Sole calet primo, tepido hinc nutrita calore
60Intumet, atque oritur tenerum de semine germen,
Quod quum duruerit, sensim radicibus altis,
Offirmat sese et surgit de stipite truncus,
Procreat hic de se ramos, hii denique frondes,
Inde fluunt tumidae sub veris tempore gemmae,
65Folliculi in faciem, tunicae qui carcere rupto
Purpureas ostentant opes et, flore soluto,
Concretos mittit pregnanti e cortice fructus;
Postremo aut Phoebi radiis aut frigore et annis
Aret et in cineres ignis consumpta vapore est.
70Sic homo, sic primum genitali e fomite semen,
Embrio dehinc factus materna excrescit in alvo,
Paulatimque suas vires natura ministrans,
Incipit exiles hominis signare figuras,
Deinde animi sumpto caluerunt membra vigore,
75Post venit in lucem lactens sine robore foetus,
Mox puer, et iuvenis, positoque ardore iuventae,
Indicat esse virum natura et mitior aetas.
Inde gradu tremulo properat delira senectus,
Fatalem demum resecat Proserpina crinem,
80Sorte citans cunctos ad coiugis ire tribunal:
Doctus et insipiens simul et cum divite pauper
Illuc, heu, trahitur varia regione viarum.
Quicquid ubique vides hoc grandi in fornice cretum,
Sive homo, sive pecus, seu sit vegetabile lignum,
85Sive volans animal, seu mutum, sive pyrausta
Desinit esse quod est, fit fabula, fit cinis et mox
Fit nihil, in nihilum quoniam cuncta orta recidunt.
O fragilis, semperque cadens, similisque ruenti
Vita hominum mendax, punctum victura sub aevo,
90Spes o fallaces, o vita miserrima falsis
Illita delitiis, aegra irrequieta, labori
Obvia perpetuo, patiens, dura, aspera, praeceps,
Indomita, effrenis, violens, elata, superba,
Quid tantum studii aut operae, tantumque laboris
95Pro re tam fragili, tam nauci, tamque caduca,
Conteris incassum, mendosis perdita nugis?
Quid te sollicitas et inani pasceris aura?
Illusa ac demens, fallaci capta nitore,
Falleris et te ipsam nil profectura fatigas.
100O labor, o vanum studium, tormentaque vana,
Spem vanam, o vanas arteis, vanosque timores!
Ulterius ferre, heu, nequeo quin voce sonanti
Oreque quam latum est, imitatus Stentora clamen:
I, nunc imperium quaeras, et regna, triumphos.
105Effode, cultor agri, terram, terram effode rursus,
Qua mox exanguis clauderis, terra futurus.
Tergora diripias dorso miserumque cruorem
Exhauri atque inopum praecordia foenore rodas;
Quaere stipem, erusca, cogas, tua cura sit aurum,
110Collige opes summas, amplectere, congere, suge,
Exorbe et cumules, infarti, conde, repone,
Vende, eme, permuta, spolies, rape, decipe, frauda,
Disce, lege et studeas, componas, scribe, saluta,
Pelle, time, simula, comedas, bibe, consere, planta,
115Plange, fleas, lachryma, ride, cane, plaude, iocare,
Vade, veni, fugias, deturba, siste, quiesce,
Vive, vale, morere, invigiles, exurgito, dormi,
Destrue et aedifices ac caetera multa; quid ultra?
Quid tandem egisti? Quid habes quod dicere possis
120Id certo esse tuum, dubiaque a sorte tueri?
Pompa, decus, fasces, solium, diadema, coronae,
Gloria, regna et honor, victoria, bella, rapinae,
Ira, amor, aut odium, suspiria, funera, planctus,
Poena, labor, votum, discrimina, gaudia, risus;
125Omnia fabula sunt mentisque afflictio stultae.
Denique quicquid agas, seu sis pauperrimus aut rex,
Incola dum terrae ac humana negocia tractas,
Id, duce stultitia, fieri peragique necesse est.
Haec animi affectus nobis, haec laeta ministrat,
130Haec dedit et tristes curas iramque metumque;
Datque voluptates et quicquid pectore claudit
Omnis homo immo hominem totum, quacumque volet, fert.
Haec dea tantum audax, tantum tumefacta, potensque
Ut mundi domitrix omni de gente triumphos,
135Exuvias, titulos et signa reportet opima.
O fatum, o male sanum, ac immedicabile vulgus,
Ausculta, obsequere et medico medicamen habenti
Quod veteres animi morbos de mente revellat.
Tecum, quaeso, habita, quaeso, resipisce parumper.
140Ad te, quaeso, redi, tenebras iam discute tandem.
Quin te delirum noscas, tua caeca recludas
Lumina, te stultum tandem fatearis aperte.
Exue stultitiam, sapias quandoque, miselle.
Quin te captivam redimas, teque exime caecis
145Rhetibus implicitum, rectoque a calle vagantem.
O mortalis homo celeres abiturus in horas,
Dic ubi cor, quaeso, mentemque animumque locasti?
Credulus heu nimium es, nimium confidis avarae
Parcarum legi, credin succedere mundo
150Totius et scribi terrae dominator et haeres?
Sed fortasse hodie vel cras morieris abactus
De grege viventum. Quid tunc tibi talia? Quidnam
Profuerint? Trudere foras defletus et algens,
Luminibus clausis, manibus pedibusque revinctis,
155Ad proprios quo tu nequeas remeare penates.
Nunc te non capiunt latissima tecta micanti
Picta auro et gemmis, vel marmore structa superbo;
Dic ubi tunc somnos capies? Ubi laeta parabis
Prandia, vel caenas? Quo tunc spatiabere giro?
160Non pulvinari, soliove sedebis eburno,
Non segmentatis plumis tua membra quiescent,
Sed scrobe in angusta latitandum tempore longo,
Dum tuba terribilis sommo te suscitet alto.
Qui nunc non audes extra tua limina tutus
165Usquam efferre pedes, nisi te comitante catherva,
Quis tibi tam fidus, qui te comitetur in urna?
Servorum fuerit nullus qui vina propinet,
Sternere qui lectos studeat dominoque relicto
Obsequium praestare velit, sed corde rebelli
170Stat procul et tumulum numquam post funera cernit.
Non te armata manus nec turba togata sequetur
Non ex te genitus, nec, quam tu diligis, uxor;
Nec soror aut frater, nec qui prius esse solebant
Foedere amicitiae iuncti; verum, agmine facto,
175Praesto aderunt sotii vermes longaeque colubrae
Quae laniare tuum certent exangue cadaver.
Tunc ubi delitiae molles vultusque supini?
Tunc ubi erunt cantus et carmina grata puellis
Et chorus et cytharae vel plectra moventia saxa?
180Tunc ubi nequitiae, lusus, impura voluptas?
Lingua ubi prompta, sales, dicteria amarca, iocique?
Robur ubi pectusque audax? Ubi membra torosa?
Arma ubi, pompa, decus, successus, gloria, fama?
Nudus ut ingressus mundum es, sic nudus abibis.
185Purpureos non es tecum laturus amictus,
Sed veste, heu, lacera forsanque teghre papyro.
Et nihil ex opibus tantis, quas terra vel aequor
Possidet, ipse feres, nactus sine corpore corpus,
Aethera sive petas vacui seu regna profundi.
190Nam pia gens Superum, squamosaque numina ponti,
Si quis et est solis, si quis vagus incola lunae
Et phlegethontaeae sulcantes littora ripae,
Thessauros horrent aurumque et signa monetae.
Nec vehit ipse Charon stygias nisi nuda per undas
195Corpora, nec meriti repetuntur proemia nauli.
Et quicumque habitant nigrantia tecta silentum,
Communeis retinent sedeis, communia cuncta.
Inferior nec inops, nec paupere celsior est rex.
Cum duce purpureo versatur saltibus iisdem
200Fex hominum, nec stemma iuvat, generosaque proles;
Turmatim at potius volitant discrimine nullo.
Vos igitur precor et moneo quicumque natando
Fessa sub hac tetra iactatis membra palude
Mundanoque ratem, remos et vela tenetis
205Obruta naufragio, rabidas si temnere syrteis,
Si fluctus cupitis vastos, si Doridos aestus,
Si rabiem Syllae, si immitia saxa Capharei
Effugere et rapido bacchantes turbine ventos,
Et nudi a scopulis ad littora tuta natare,
210Per tumidum hoc pelagus piceatis auribus ite,
Ne liget incautos fallax et blandula Siren,
Quae illecebris operata suis et fraudibus usa
Vos trahit ad dulces cantus, submergat ut inde.
Neu maga carminibus Circe potuque potenti
215Extra hominem faciat bruti nos degere more.
Ergo quid optandum suades, animoque sequendum?
Quae bona sunt et quae nostris accommoda rebus,
Haec tantum Superos petito, dehinc caetera mandes
Coelesti arbitrio, nec te lymphata cupido
220Deviet ulterius, quam quod sperare sinit fas.
Fallimus at nosmet docta haec insania quo vult
Attrahit attonitos. Quid gens sopita iacemus?
Quid tam dormimus? Cur malis undique apertis
Stertimus ut segnes? Heu, caeci! Nonne videmus
225Ut terrena diu quaesita cupidine tanta
Inflammare queant, nequeant saturare sequentem?
Ponite degeneres animos pecuinaque membra
Exuite et mores tandem removete ferinos
Atque hominis servate gradum, servate decusque
230Discite et hunc hominem deceat quo vivere pacto,
Audite et quanam possit ratione beari.
Figenda est alibi anchora fundamentaque firma
Sunt alio iacienda loco, quo nulla cadat sors,
Quae nec tempus edax turbare, nec ulla queat vis.
235Erigenda alio mens est tollendaque sursum
Lumina, si vitam, quae sit victura per aevum,
Si rore aeterno grandique ex ubere caeli
Nos saturos fieri sedesque optamus avitas,
Nulla ubi paupertas, nullum cruciabile votum
240Verae ubi divitiae, regnum et locupletius omni.
Surge, homo, surge ab humo, frons si tua recta superne est
Osque datum sublime tibi, quo spectet in altum,
Quis furor aut ratio tam te insanire coegit
Totus ut in terram curveris pectore prono?
245Dirum et grande nefas quis non intelligat esse
Erectum et divinum animal, gravitate relicta,
Deflecti in terrae illecebras, inhonestaque vota?
Iccirco nostris, ut res abiecta iacensque,
Terra subest pedibus, quo sit calcanda premendo,
250Non optanda homini nec tanquam numen amanda.
Obiectaeque oculis stellae formaeque nitentes
Et rerum simulachra polo caelata superno,
Fulgida nocturnis flammis, radiata diurnis,
Ut tu homo tanto operi praefixus testis adesses,
255Et tam pulchra tua celebres spectacula lingua,
Et mira et stupida hac tu pulchritudine captus
Saepius in Superos mentem cum corde levares;
At tu - proh, facinus! - telluri infixus et haerens
Florentes hortos, vineta, atque arva tueris.
260Quid te flectis humi? Quidnam revoluta deorsum
Polluis ora sacra haec, quae nata aspicere caelum?
Quid pronas imitaris oves, prolapsus ad ima?
Huc aciem, huc tendas quo sors naturaque nostrae
Conditionis agit, quo nos vocat illa Deorum
265Coelestis pietas, vere quae in pignus amoris
Acclivem erexit faciem ut sciremus ad alta
Concilia atque choros Superum sedesque vocari.
Audi, ingrate homo, largitori iniuria fiet
Magna Deo, si aliam in partem sua munera sumas
270Ac dedit. En tribuit rectas rationis habenas,
Qua certa incertis, pariterque aeterna caducis,
Praeferres pulchra et foedis, ac sacra prophanis.
Cur male, quaeso, tua auriga ratione miselle
Uteris, et freno per humum raptare relicto?
275Quod tibi terra dedit corpus bene pascis et ornas,
Ast animum, qui sit supera regione profectus
Contemnis, fraudas, irrides, negligis, immo
Hunc nihil omnino, dissuto corpore, credis.
Nosce, homo, nosce, precor, quo sis de semine natus!
280Subtrahe te a terris oculosque ad sydera tollas!
Sub pedibus ne quaere Deum, super aethera foelix
Et firmus status est. Si te fortasse iacentes
Straveris in terras, illuc scito esse cadendum
Quo te deiicies et quo tua prona voluntas
285Labitur, ingrediens exempta et libera quo vult.
Quumque vagans hospes curras peregrinus et exul
Sub brevis hoc stadio vitae, nec detur in ipso
Aut certi aut stabilis quicquam firmique videre,
Cerne, precor, vigila, quo pacto, hoc carcere lapsus,
290In patriam remeare queas, qua traxeris ortum,
Stultus in hoc fragili labor aedificare theatro,
Unde sies paulo post extrudendus et illa
Quaerere, quae haeredi mox sint linquenda petulco.
Stultius at multo superis non condere tectis
295Tam solidas sedes ut posthac robore, nec vi
Illinc extrudi nequeas, quoquamve repelli.
Quisnam adeo imprudens, qui tuta viatica linquat
In longum succinctus iter, nec praeparet escam
Auxiliumque viae, veluti tu, devia turba,
300Quae cursu assiduo mundi deserta peragrans,
Non cumulas tecum quod sis latura per auras?
Audire ergo meos monitus: si consilium vis,
Aeternas meditare domos et deinde paretur
Regia quae sit ad has tecum portanda supellex.
305Hybleas imiteris apes, quae dulcis Hymeti
Nectareo dotata thymo, dum rura pererrant,
Floribus ex variis liquentia mella ferentes,
Mussanti soboli quam grata alimenta propinant,
Haud secus ipse celer, promptus, stimulatus, et instans
310Per sanctos operum saltus, per amaena vireta
Collige opes solidas nil sevae tela timentes
Fortunae aut casus, nil aequora mota nec ignes,
Quas, veluti testes, caeli sub scrinia condas
Ut tu digrediens, mortali compede fracto,
315Hospitium invenias supera regione paratum.
Heus, hominum lymphata cohors, surge, effer in altum
Depressum in terris animum sopitaque corda
Evigilent tandem! Iam caligantia solvas
Lumina, dehinc prona condas mea dicta sub aure:
320Est homo natus ad hoc coelestis villicus horti
Ut foret et Domini coleret studiosius agros,
Quo ferat auriferos fructus cum foenere grandi,
Cultura assiduo semper renovata labore,
Quam, si desidia tu segnis ductus inherti,
325Ocia pigra trahens, cessabis vertere aratro,
Haec tua non pariet flores, nec germina tellus;
Obruta sed tribulis felice et depressa nocenti
Lappas et lolium et steriles producet avenas,
Aut urenda feret scelerum mala gramina flamma.
330Hunc hortum fidei saepes et munit et ambit,
Spes alit et vegetat, seritur pietate, rigatur
Imbre superfuso scatebris manante supernis,
Foecundant lachrymae trito de corde cadentes,
Ne qua se intrudant fures prudentia cernit.
335Agricola assiduas divellit, runcat et occat
Ne erumpat stirpsulla nocens, aut noxia radix,
Ast, omni penitus vitiorum semine necto,
Pullulet alma seges virtutum et, numine dextro,
Foelices pariat fruges, foelicia farra,
340Quae caeli condenda penu, factura beatum
Mox sint cultorem iam iam positura quietum
Sedibus aethereis summi Iovis ante tribunal.
Quo si forte voles eniti robore toto,
Accipito paucis in caeli regna quibus sit
345Viribus intrandum, qualisve exercitus et quae
Arma Deos superent, qualis quoque machina turres
Evertat superas et ubi penetrabile caelum.
Si tibi mens fuerit iucunda et libera et omni
Anxietate carens, Superis si inimica repellas
350Saeva odia et si nil duri, nil ipse molesti
Nil grave, nil metuas miserabile (namque remota
Causarum causa, effectus removetur et ipse,
Cernis ut oppositis obstantia saepe mederi,
Anthidoto anthidotum, pariterque venena venenis);
355Si rebus modicis, si angusto, si lare presso
Si contentus eo, quod sors et fata dedere,
Si pauperrimis dapibus vilique paratu,
Degis ad imperium naturae cuncta regendis,
Turgida si ira cadat, ponet si fervida bilis,
360Si cura ardenti, rabie si cordis anhela,
Si pulsa ingluvie, Veneris si ardore subacto
Mentis et obsessae si longius hoste fugato,
Si quod praecipuum est, si quod super omnia grande,
Sensibus edomitis invictus, fortis et asper
365Esse tui possis dominus, si denique, pulsis
Mille cupidinibus, quae tamquam saeva tyrannis
Te tibi surripiunt ac surdo verbere pulsant,
Undique securus vivas, ita liber ab omni
Turbine quod nequeas casu vel sorte moveri;
370Tunc quasi iam factus foelix comparque Deorum,
Linquere et ex vere incipies ac ponere totum
Quod mortale fuit, quod labile quodve caducum,
Longe et ab humana discretam ducere sortem
Et caeli accessus poteris penetrare latentes.
375At nisi per duros aliquem Deus ipse labores
In sua regna trahit, nec sydera inhertibus offert.
Nam via difficilis, clivosa atque ardua quenquam
Non prius admittit quam quum se pectore toto
Abneget et si quid placitum est aut dulce relinquat,
380Vinclaque, claustra, focum, lapides, tormenta, cathenas,
Esuriem, atque sitim, cruciatus, verbera, mortem,
Sponte sua tulerit, mercatus sanguine caelum,
Et nisi quis fuerit caelesti lumine ductus,
Nemo potest proprio nisu penetrare nec arte
385Aetherios aditus, veluti sub nube latentem
Nullis ante datur clarum prospicere solem
Quam fuerint sparsi radiis et lumine solis.
Nec Superi cuiquam mortali infundere lumen
Consuevere suum; penitus nisi mente animoque
390Illius in Superos sit fixa et prona voluntas.
Iam tu igitur caelo addictus, numeratus et inter
Semideos proceres, sacroque iubente senatu,
Scribere aeterni iam tum novus incola regno.
Si prius hostis eras Superis caeloque rebellis
395Tunc te convertes, tunc conciliabere amicus;
Hoc, quod terra fuit, coeleste evadet et illud,
Quod mortale prius factum immortale, fluensque
Iam solidum fieri videas et labile fixum,
Iam lucem tenebras, iam libertate potiri
400Qui captivus erat, profugus, vagus, exul et errans
In patriam remeat, pauper ditabitur et qui
Intrarat nudus solemni veste tegetur.
Quisquis et esuriens sibi vera parabitur esca
Panis et huic vitae divinaque pocula, nectar.
405Infimus excellet, servus dominator erit rex.
Mox et virtutes Superum quo possis ad astra
Scandere praestabunt plumam insolitosque volatus.
Tunc nisi quod sanctum est, meditans, quod grande, quod altum
Paulatim tolleris humo vectusque per auras
410Calcare audaci tentabis sidera saltu.
Huc ubi perventum fuerit, reboabit ad aures
Concentus volucrum laeto modulamine captans;
Caecropis heic veteres plorat Philomela dolores,
Daulias ismarii patriam fugitura mariti
415Assiduo applaudit cantu venientibus ales:
Coiugis extinctae viduatus funera turtur
Hic gemit et queruli recitant sua dicta palumbes.
Psitacus, humanas conatus reddere voces,
Mille canit modulis et garrula pica vicissim.
420Mirandaeque aliae volucres, sua pectora et alas
Puniceis pictae pennis varioque colore,
Quas numquam vivens sub nostro videris orbe,
Dulce sonant passim vernanti gutture carmen.
Innumerasque illic cytharas sua plectra fatigant:
425Est ea, qua Musaeus solitus mulcere silentes,
Et qua fama canit struxisse Amphiona Thebas,
Seu qua Trax vates auritas reddere quercus
Ac lapides potuit fluviosque avertere retro,
Vel qua permulsus portavit Ariona delphin,
430Est illic et adhuc cythara, qui cantat Iopas.
Est Linus, Hysmenias, Therpander, Xanthus et audax
Marsia, Chrysothemis, Thamyras, lydiusque chorebus.
Heic Myda, Nycomachus, Chironis musa, Thimotheus,
Hyppasus Eubolides, Architas, atque Phylamnon.
435Est qui syringos dulci modulamine cannae
Clausit Arestoridae certantia lumina somno.
Sunt ibi Sirenum cantus, sunt sistra, lyraeque
Organaque et litui, berecynthia tibia, naula,
Cymbala cum crotalis, sambuca et barbita, cornu.
440Nec Fauni cessant iunctis dare sibila cannis.
Naiades atque Drias mille associata Napaeis,
Orchomeno Charites, musaeque, Helicone relicto,
Assidue heic saliunt, cantant, giroque recurrunt.
Mulcet et auditum sphaerarum percitus axis
445Concentu vario, qui, dum se cardine volvit,
Excitat ad cantus quocumque sub ordine currant
Agmina Caelitum. Tractus dulcedine tali
Totus amor fies, flamma, ardor, gratia totus.
Iam factus coeleste animal, terraque relicta
450Parte sub hac humili, subito tibi sponte patebunt
Limina fulgentis radiantiaque hostia caeli.
Temperies huic tanta loco est sidusque benignum
Afflatu ut nequeat gelido Cynosura nocere,
Nec rabidus calido perturbet Sirius astro
455Sed ferat aeternos flores et gramen odorum.
Heic oritur quicquid Cilices legere vel Indi,
Quod nemus Alcinoi genuit, quod dives Hymetus,
Grata Gnidos quicquid, Cyprus, Paphos, alta Cythera,
Sive in acidalio quicquid Venus aurea saltu,
460Aut Amor idaliis quicquid collegit in hortis.
Qualia in Elysio rutilant violaria campo,
Heic ubi picta pii saliunt per gramina Manes,
Talia perpetui foecunda potentia veris
Heic passim emittit, nullo, cogente labore.
465Hiis demum Pomona locis Orientis et Austri
Fundit opes quascumque suis natura recondit
Seminibus, seu quas tenero sub cortice nutrit.
Innumerique hominum coetus heic florida serta
Sive coronatam portant diademate frontem,
470Mollia cum dulci miscentes gaudia cantu.
Heic salit omne latus, Superique et sydera rident,
Omnia colludunt et flores depluit aer.
Laudibus atque hymnis hinc tu vallatus ubique
Purpureum per iter perque arva rubentia cocco,
475Per nardi spicas, per olentia prata sonanti
Duceris plausu, donec penetrabis ad altos
Augustosque lares Divum, sedesque beatas.
Celsior inde loco incipies miranda tueri
Ac immensa nimis magnique capacia mundi
480Non oculis lustranda tuis, nec quassa tumultu
Fulminis aut tonitrus, sublimia tecta Tonantis.
Heic aeterna dies, lux heic aeterna refulget,
Sole dies nostro, lux luce micantior omni.
Quo simul admissus fueris venerabile numen
485Et iubare et radiis et maiestate verendum
Prospicies, tua quod splendore et lumine grandi
Lumina prepediat, veluti sis fulgure flatus
Usque adeo ut nequeas clare distinguere quid sit.
Hic Deus altitonans, incircumscriptus et ingens,
490Causarum causa hic, hominum Dux, hic Pater, hic Rex,
Motor et hic primus, Lux, Verum, prima Potestas,
Vis ignota, vigens, claris abstrusa tenebris,
Nec detenta loco, nec quam mortalibus ullis
Cernere luminibus, nec quam comprehendere sit fas,
495Unus et invarius, numquam seiiunctus ab ipso,
Una tamen virtus pariter tria numina claudit,
Unus amor tribus est, mens una, essentia simplex,
Tanquam sphaera capax, quicquid sibi supra vel infra
Omnia complectens, immensos aetheris orbes
500Incolit et summa latitans dominatur in arce.
Astra, globos, ignem, nubes, mare, flumina, terras
Intrat et inferni per caeca latibula Ditis.
Circuit omne quod est, nec giro clauditur ullo.
Cuncta Deo plena et nihil est angustius ipso.
505Denique tale aliquid, quod vulgus nomine Sortem,
Summum alii dixere Bonum, cui forma nec aetas
Nec datur effigies, si qua est tamen huius imago,
Sola sibi similis, nulli collata figurae,
Quam pictor nullus, nulli pinxere poetae,
510Quam nulli videre oculi, nec lingua locuta est,
Aure nec insonuit, sola sed mente videnda,
Aut colenda pii per muta silentia cordis,
Et cui tanta subest virtus, cui gratia tanta
Ut si mortali cuiquam, semel esse videndam
515Et vera facie vultuque verenda decoro
Praebuerit sese, vitae mortalis amorem
Extinguet penitus, stupeat posuisse repente
Noxia vota, novo vitae accedente tenore,
Seque alium esse hominem, distantem prorsus ab illo
520Qui fuerat, mentemque aliam studioque priori
Dissimilem, moresque alios et cuncta novasse.
Nil ultra quaerat, cupiet, metuetve, cadetve
In gemitum, aut lachrymas, discrimina, damna, dolores,
Nec fortuna sibi, nec mors, nec fata nocebunt,
525Nullaque vis posthac cura subducere inani,
Afflatam poterit caelesti lumine mentem.
Ergo superna animo semper volvamus et ore,
Pectore in assiduo semper versanda superna;
Huc se deflectat studium, mens, cura, voluntas;
530Haec tantum aspicere, haec cupere, haec sapere, haec reminisci,
Haec bona prae cunctis meditari, haec quaerere sola,
Sola superna sequi, tractare et noscere oportet.
His iubet ipse Deus sudare, instare, vacare,
Qui licet a nobis semper videatur abesse,
535Semper adest tamen his, amat hos, fovet atque tuetur
Qui sibi se insinuant et toto pectore adhaerent;
Atque ita dispositi, declives, sicque parati
Sumere ut hunc in se valeant cupiantque videre
Hoc visu, his oculis, quibus est Deus ipse videndus.
540Cernere tunc demum poteris, quum solus et unus
Nil mortale sonans, cura seiunctus ab omni,
Sub cordis centro inclusus, mentisque recessu
Tali animo fueris, cunctisque affectibus haustus,
Quali tunc fueras, superis quom egressus ab oris
545Materna infusus caepisti habitare sub alvo.
Quid, miseri, heu colimus terras, caenoque iacemus?
Migrandum hinc alio propere graviterque dolendum
Quod nos ex aliqua heic vivamus parte ligati,
Ut tanto citius mortali compede lapsi,
550Caelicolum faciem laeti videamus apertam.
Spiritus assidue pulsat praecordia motor.
Surdus obaudieris monitus si forte salubres,
Te sinet in praeceps ferri sine lege vagantem.
Sin vero admittas, iam caeli numine plenus,
555Religione duce, hinc sursum super astra fereris
Visurus proprias sedes patriamque priorem,
Praemia ubi accipies merito geminata labori;
Perpetuo foelix status heic aeternaque vita,
Casta voluptatum series et gaudia Divum,
560Ociaque et risus, praesentia, gloria, vultus,
Gratia, maiestas, lumen requiesque perennis.
Verae ibi divitiae, vera heic sapientia quam non
Terrenus novit sapiens sub fece sepultus.
Sic, ducente deo, summum veniemus ad illum
565Quem natura gradum potuit dare ab ubere pleno,
Si sanctos animi affectus vivumque rigorem
Cordis materia penitus dirimamus inherti
Longius ut quanto moti distemus ab ipsa,
Tanto proximius Superis vivamus in aevum.