Bonifacio Veronese Verona saec. XIII in. - Perugia? 1293, Eulistea, Eulistea Eulistea Eulistea (F. Bonaini, A. Fabretti, F. Polidori, 1985)

Set qua sevus erat hostis, laxantur habene;
Sufflatus strepitus quam gravis sentitur equorum,
Clamor et hinc populi, clangor, vagusque tubarum
Murmur, et immensum tonitrum, non quale refundit
5Hecter, et orribiles laxat mictitque tumultus
Terriginis. Alii qui multum terrent ibique,
Exciti somno suspirant atque gementes;
Ni furiosa manus Germani hec adsit, an hostis
Ullius, hic adtentans hec tentoria nostra,
10Atque venire ausus. Sed ibi diu imperat horum
In pulsus dubiis, proceres mox undique stratis
Exurgant, ac dicit eis: -Perusina pavesco
Agmina, nonne minus Romana furentia signa:
Nam nuper memini me audisse utrosque minantes
15Ad vada Fulginei fluvii. Sed talia nostri
Explorent equites aliqui; que lumina visa,
Quive homines, que signa ferant, quis cursus eorum;
An veniens sit amicus homo.- Dum talia querunt,
Affitiuntur ibi verbis et vulnere crebro:
20Vultibus excisi redeunt et naribus unchi,
Deformes facie, labiis mentoque putati,
Ac alii membris aliis. -Quo, maxime princeps
Imperii, misisti aties has! Respice quales
Assistunt hiis! non faties, neque vultus, et illas
25Que prius qui affuerant assunt reditura: nec usque
De te ac militibus penses non a lillis
Armigeris, veluti solitum mortalibus ire;
Sed sunt ut fulgur, ut et ignea flamma vecti
Que celo cunctas venere cremantia sylvas;
30Obstante cunctosque aditus.- Ille anxius, illa
Dissimulare volens, cum sit simulare necesse
Rebus in afflictis, et non dissuadere turbis;
Quamvis mente gerens aliud foret, arma ministrat,
Signa dat et presto populis. Exercitus autem
35Diffusus, trepidusque stetit. Cui talia princeps
Rursus ait: -Metui primo Gripho nonne hic esset,
Aut hic Romanus miles, qui sanguine vinctus
Est illi vere. Sunt hii quos extimo longe.
Non eques hic audax alius, neque si quis in orbe
40Esset in hac hora, populus temerarius iste
Omnibus in populis et gentibus ivit ab evo,
Et non respexit fortune lubrica siqua.
Illius ac urbis homines, ut murmura gentis,
Ut nostros recitasse patres audivimus olim,
45Prosilire foras a marte more Quiritum,
Ac alie peditum funesti vertice pili,
Gestantes bindas quas vertice ferre solebant;
Aspecteque truces, nimio clamore soluto,
In Romanum agmen qua sunt Marsanica castra,
50Qua vada Fresoni, Nestoris et unda cruenti,
Et qua Curtarum Podium sua castra locantes,
Marte refuse omnes, velud atria robore misse.
Quid fortes ergo fatient, animique viriles?
Dum minus alta potest, maius maiora movebit.
55Omnia que voluit succedere, credidit ille
Prospera; sicve Deus, sic motus et ille polorum
Disposuit. Secum non pervius exiit olli
Theotonicus, non Parthus ei, Saracus et atrox;
Non tot famose quas unda Tupinica gentes
60Intus habet, nutritque suis muralibus altis,
Incurrere sibi rectis: latuere, nec ause
Processere foras. Aliud nil restat agendum,
Quam iaculo pugnare fero: fuga longa pateret
Regnicca. Qui moror vos amplius? Ecce propinquat;
65Et multos nostris sonno languescere vidi,
Atque sopori fera languescunt nocte sub ista;
Nec vigilare illos potui. Vigilare sub armis
Nusquam maius opus, quam nunc est. Omnia campo
Facta iacent: qui fortis adest, ostendat in armis.
70In dubiis semper bellorum noscitur acer,
Sicut in ambiguis sapiens cognoscitur artis.
Sic locus adest pugne: pugnate, fideli
Nunc animo; nichil hic melius quam prestita pugna.
Cesareas aquilas extollite. Forte timebunt,
75Si qua timere habeant. Alias, Deus ille supernus
Nos iuvet; et vestra comitentur fata secunda.-
Nondum finierat, en et quot milia gentis,
Milia quotve equitum, peditumque ad valla furentum,
Labuntur tendis; funes, cordasque recidunt,
80In precepsque ruunt tentoria fusa per agros.
Omnia sub pedibus ponunt, ac omnia calcant:
Interimunt vigiles, et ibi quoscumque sopore
Arreptos: fugiunt equites, ac arma relinquunt;
Diffugiuntque alii nudi per inhospita tesqua,
85Per sylvas, colles, montes ac horrida saxa
Dispersi; tanquam dispersa animalia campi,
Que lupus insequitur; tanquam genus omne ferarum.
Que rapida fatie trepidat cursuque dracene.
Acceditque aliquis qua spersa illabitur unda
90Illa Tupinee turme, que vocibus istis
Est conquestus, ibi cunctis scitantibus, ista:-
Qui sunt rumores, et que nova per actibus illis
Ex quibus ipse venit, si fas est dictio nobis?
Quid fles, queve tue sunt vise corpore plage?-
95Ille refert: -Dolor ista gravis me promere cogit
Effusis lacrimis. Nos Eulistea corona,
Romulides, et Roma simul, sub nocte peracta,
Invasere; truces gentes, ac agmina multa:
Et sic fecerunt in nos, et lumina cernunt
100Vestra hec, et campo sunt omnia perdita nostra:
Aurum, ac argentum, vestes, et pulcra tapeta,
Atque smaragdini lapides, placidique iacinti,
Diverse gemme: substantia nulla remansit.
Cernite qui veniunt in nudis, rebus obmissis:
105Effrenes equitant mannos, sellaque carentes:
Quam plures profugos a marte videre potestis.
Sic deleta cadat tante Mevania cladis
Infelix nutrix. Tentoria nostra cruore
Inmenso madefacta labant, cedesque per arva
110Lata iacent, iaculis eversaque corpora sevis,
Que numero caruere suo. Vos ista tulistis
Horrida fatorum, mundi despecta caterva;
Cumque recedente a cauda denique Griphos
Aggressi, miseri, misera sat sorte fuistis,
115Et penas, planctus, et tanta pericula mortis.
Nunc meminere illi: sed crimina gessimus illa,
Et mox impunes non sic transibitis acta.
In vos clamantes fugiendo audivimus illos,
In vos et properant: illorum actendite motus
120Confestim, et cursus, post nostre fata ruine.-
Talibus auditis, vane collectio gentis,
Theuthonici, Parthy, Saraci, et natio queque
Advena, secedunt, aquilis non altius actis,
Ac non explicitis veluti gestare solebant,
125Fulgineo lucto ferientes pectora crebo.
Adveniunt ubi Cesar erat, qui obsessa tenebat
Castra Faventine tunc urbis, et aspera plangunt
Occise gentis, stratas Regnique cohortes,
Vallis et Umbrose turmas, populosque Ducatus,
130Fulgineumque dolens, pro quales ecce dolores.
Miles qui dudum peregrinus venerat oris,
Iactatus morbo languens in urbe Tupini,
Tempore quo Regni proceres sua signa tulerunt
Ad partes quibus hii bello iacuere sub hoste;
135Aspitiens tante nunc desolamina gentis,
Sic fatur lugens, lacrimis perfusus amaris.-
Urbs spatiosa satis et opimis rebus amena,
Exacto lustro, segetum vastamina ploras,
Circuitusque tuos in desolamine magno.
140Illa prophetia quam predixere morantes
Compedibus, completa manet. Dissolvit amicus
A te colla sui; cesserunt Cesaris arma;
Illius ac aquile sunt verse, ac sanguine fuse,
Expulseque locis. Remeat Griphonicus hostis
145Adversus tua castra ferox, et maior in armis
Quam longe fuerit: et iam sua signa videre
Ipse potes, motusque suos sentire frementes.
Consule teque ipsam; sis consiliaria plagis
Ipsa tuis; medicus te nullus fidior ibit.
150Urinas, pulsus, et queque latentia nostri
Que medicina docet. Non est oleacea peior,
Non nigra, non fetens, rubeoque intensa colore;
Unda nec humore veniens tenuissima crudo,
Livida, nec pallens, natat in qua nebula summo,
155Ac obscura fuit per totum, et sanguine feda;
Squamia deterior non est, nec aranea si qua,
Quam qui senper adest intentus ubique nocere:
Non moribus trutior est incurabilis hoste
Continuo, pulsusque minar fanistior ille.
160Aspice quanta tuis adsint adsperrima fatis.
Sic et angelici ductu Michaelis agones
In Satanam missi, conflato verbere belli;
Sic in te currunt hostes letalius omnes;
Sic stomacata sinit Perusina potentia tota;
165Romani hac ardent hic, et tua vulnera labunt.
Antiqui sunt luce hostes: magis hoste cavendum
Antiquo, quam senper alit precordia falsa.
In tam solicito concepit milite lata,
Ac in se plene volvens hec omnia Fulgi-
170Nas, ait: -O populus infelix, nullus in orbe
Est magis hoc nostro viduate sortis, ab omni
Privati auxilio: non est adiutor amaris,
Rebus et adversis desistit amicus amico;
Deficit omnis amans cum tempora nubila fiunt.
175Nil nobis aliud restat nisi iussa subire:
Que Perusinus agit, iubet, vult, integra fiant.-
Panduntur porte, claves traduntur et urbis;
Vestitur currus, vestitur et inde bubulcus
Scarleto, simul atque boves ornantur eodem,
180Omnes atque rote regali veste refulte;
Imponiteque fores ibi desuper, atque veuntur
Tibridis in sedes, qua sunt Perusinica signa.
O pudor hic quantus hic indelebilis ibit!
Non erit oblivio, et mundi machina scabit,
185Ast hoc opprobrium, nec non infamia, durans:
Castigata tamen, ne non perversa, videris.
Debita nature solvit, clausitque supremum,
Estremumque diem, sua fata novissima, Cesar,
In quo sperabas, in quo tua maxima dudum
190Spes fuit: ille abiit, et non est amplius ille;
Sed cum defunctis sors est sua, cessi et orbi.
Omne quod in mundo natum, durabile non est:
Momento subito casus rapit omnia mortis:
Sunt exempla necis comunia. Cessit uterque
195Cesarides, ac inde nepo quem Cesar habebat.
Captivata manus rediit: Manfredos et heros
Sicanius dimisit eos cum regna teneret.
Illos veste nova, quibus urbs occurrit, et omnes
Eulistee aties, palmis et fronde uirenti
200Suscepere suos, introduxere per urbis
Menia letantes. Alii visere parentes,
Ac alii genitos caros, ac inde nepotes,
Dilectosque suos, et amicos, atque propinquos;
Festivusque dies, solemnis et omnibus ille
205Eluxit populis, et cunctis gentibus urbis.
Nec tamen hiis curas animum, nec talia tangunt
* * *
Acta tuum, potiusque doles, dolor estque reversus
In caput ille tuum; quam tu non desinis ira
Armorum, et rabie scelerum, certamine duro.