At ferus ut sensit, fractis legionibus, omnes
A castris rediisse duces caedemque suorum
Ingentem atque hostes duro sub Marte peremptos
Vivere et effuso caelum peciisse cruore,
5Virtutum impatiens harum vel sanguinis ultor
Teucrorum effusi, nimio fervore tumescens,
Non parvas animo concepit barbarus iras,
At fremit in christos iterumque ad proelia turmas
Imperat ire novas et claros arte magistros.
10Vindictam exclamans et dentibus impia frendens
Funera, militibus leges, legionibus arma
Constituit longoque monet sermone falanges,
Ortans ne redeant nisi victis hostibus et ni
Morte Latinorum sanguis per proelia currat;
15Plura iterum repetens veterumque exempla parentum
Commemorans, tandem haec ornato carmine subdit:
"Evandri quondam natum Pallanta superbus
Imparibus iuvenem Turnus iugulavit in armis;
Hinc tros Eneas generum mactasse Latino
20Dicitur, hoc fili iuncta est Lavinia coniunx:
Sic vos vindictam, sic vos properate cruorem
Fundere et ammissum per proelia quaerere nomen!
Hic labor, haec virtus, si quando iniuria facto
Incidit, hanc armis gestisque extinguere rebus
25Et cum perpetuis penitus delere triumphis.
Ite, animo fortes, Teucrumque asperrima caelo
Arma date et belli morem pater instruat Hector!".
Dixerat, utque abeunt tormenta ingentia mittit,
Quae possent turres atque ardua menia terrae
30Deicere et populos terrere in bella latinos.
At pius Alfonsus collectam in litore classem
Expedit; hanc armis, hanc omni remige munit,
Quae non romanis concederet aequora corvis,
Felix barbaricos subito visura triumphos;
35Insuper invictas turmas fortesque falanges
Explicat in terris atque omni milite campos
Complet et ad bellum vicinas excitat urbes,
Terreat ut fortes congesta potentia Teucros
Impellatque animos retro retroque recedat
40Semper principibus nocitura superbia magnis.
Heu, quam sancta Fides terris, quantum optima Christi
Munera dissipiunt! Non caeli gaudia nostros
Afficiunt animos, nec dultia praemia mentes,
Pectora nec: requies, cum tot dent proelia Troes
45Crebraque tot nobis totque impia vulnera totque
Funera et actonitos duro sub Marte Quirites
Totque duces, proceres urbesque in pulvere ductas
Et populos servos, consumptis menibus, et sit
Extinctum imperium! Non impia Genua scaevos
50Christi hostes putat esse suos: favet improba rebus
Et pretio exultans favet auxiliaribus armis,
Solaque de tantis venientem ad proelia Teucrum
Adiuvat et letos ostendit ad omnia vultus
Datque opibus captis ducibus contraria nostris.
55Aspicit hanc animo regum pater optimus unam
Errantem Alfonsus tacitasque extendere palmas
Sentit et in casus letam procedere nostros
Nostraque velatis properare ad funera cultris;
Hanc videt immitem nostro gaudere dolore
60Fortunasque sequi Troum zephirisque secundis
Plaudere et in terris omnem sperare salutem
Esse procul nobis, iterum nec surgere christos
Nec posse extinctas armis attollere vires.
His contenta malis falsisque facillima tantis
65Credere, quae vanam delectant undique mentem,
Pascitur a vento votoque tenetur inani.
Falleris, urbs varios arcus succincta colores,
Atque aliter sentire potes cum colligit omne
Iuditium secum tua mens et pectora sensus
70Sollicitent capitisque tui nec dormiat ordo!
Olim praesidium tua lesa potentia sensit
Principis invicti, cum, motis menia contra
Civibus, Alfonso censum miseranda ferebas,
Ne captiva fores vel ne peiora videres
75Quae fortuna solet dubiis ostendere rebus.
Urbs domina in terris et praestantissima quondam
Roma fuit solioque ingens tot sceptra gerebat
Quot sua mundus habet, claros quo tempore cives
Orbis quaestores tenuit morumque magistros.
80At sua post paucis tribuit Fortuna diebus
Tempora et in cives moverunt proelia cives
Inque suum gessit fratrem sua brachia frater
Et socer in generum: tunc primum cara videri,
Saepe salutari privata pecunia coepit;
85Tuta animi requies et spes firmissima, virtus
Occidit et sanctos leserunt crimina mores
Cumque suis titulis cecidere piacula patrum;
Graeca fides periit, periit romana, subactis
Legibus, et regnant raptum, violentia, furtum;
90Publica res moritur, moritur privata, togatis
Arbitrio exclusis; non res est tuta theatri
Privateque domus, non sancti est cura senatus,
Cura Deis olim grata immortalibus urbis,
Incepta auxiliis studiisque frequentibus aucta;
95Undique tela sonant et scaevis vivitur armis
Concutiuntque urbem diversa pericula totam;
Imperium tantis quaesitum viribus et tot
Bellorum studiis et tot sudoribus ante
Corruit et totis ceciderunt atria caeris.
100Nil nunc tale tibi, non sunt tibi, Genua, fixa haec
Vulnera: ab Alfonso cepisti, ingrata, favorem
Ne tu mesta fores et ne tua menia terrae
Corruerent. Tantis gaudes erepta ruinis,
Audes, infelix, meritis occurrere tantis
105Infesta, et terris tantum committere crimen,
Quaesitum ut meritis aurum ventosa negares
Et capite erepto fieres adversa patenti
Imperio magnoque tuo contraria regi,
Unde tibi auxilium tulerit victoria tantum.
110Proh scelus! Humanis quanta est iniuria rebus
Quantaque non equo redduntur pondere, quanta
Praestita mensura non conceduntur eadem!
Non tu leta fores, nec tu tua menia felix
Aspiceres, morti subiteque obiecta ruinae,
115Ni tua magnanimus fovisset proelia primum
Alfonsus secumque ardens tua vota tulisset;
Pro quibus est meritis totis tua cognita terris
Summa lues animi mentisque nigerrima labes.
Mens ingrata Deum mundique miserrima fratres
120Ledit et est sanctis animisque inimica beatis.
Fedius hoc vicio nichil est: comburitur igni
Area, mens homine ingrato, clementia caeli
Fonsque Dei pietate fluens currensque per agros,
Dulcis aquae fluvius, vicio siccatur eodem.
125Cur igitur latras? Num nota potentia magni
Principis adversas non suffectura falanges
Perdere et excussas pelago demergere puppes
Teucrorumque omnes penitus confundere vires
Consiliis armisque suis? Si Pergama quondam
130Rege sub Alfonso Xanctum prope castra tulissent,
Non tam dura armis vidissent proelia Troes,
Nec tantum absentes coniunx quoque graeca maritos
Flevisset; prima cecidissent menia bruma,
Menia quae magnus construxit ad ethera Phebus.
135Non opus ultra armis regemque ad proelia Resum
Mittere equos frustra, et frustra per bella fuisset
Ad tua magnanimum, Cassandra, venire Chorebum
Coniugia atque ultro, te capta, incurrere mortem;
Non foret a Pirro tumulo iugulata parentis
140Virgo olim in terris pulcerrima, sanguine cuius
Placati zephiri classem traxere Micenis.
Cede igitur retro: non sit tua scaeva voluntas
Nec tam cara tibi quantum modo cara videtur.
Quam ledunt mores non est constantia virtus.
145Effuge et hanc omnem penitus de pectore pestem
Excutias moveasque tua de mente venenum
Inque aliam curras sedem, quae certa saluti
Creditur esse tuae, cum praebeat altera mortem.
Propositum sapiens mutat sine labe, futurum
150Praevidet et cautus ventura pericula vitat:
Quanta sibi quondam sapiens vitavit Ulixes
Adversa in castris, et quae post diruta Troiae
Menia et extinctum multo cum sanguine bellum?
Quanta olim ornato virtutum prima Lucullo
155Auxilia in terris tribuit prudentia? Quanta
Actilio ad mortem redeunti? Multa Catoni
Pluraque caesareis concessit amica triumphis.
E contra multis stulta insipientia mortem
Perniciemque tulit: veterum decreta parentum
160Testantur scripto meminisse pericula tergo.
Non tu, scaeva, potes simulare haec carmina mentem
Aut pectus latuisse tuum: sunt cognita quaeque
Suntque animo manifesta tuo rescripta priorum
Et decreta patrum veterisque annosa Ligurgi
165Pagina sunt tecum, pro quo dant pondera leges
Criminibus maiora tuis. Quando omnia nosti,
Conscia iudicii culpa peiore teneris
Et seges est scelerum magis affligenda tuorum.
Non tibi sunt oneri nec te et tua pectora ledant
170Carmina et in tergo depicta iniuria, cum tu
Captivam imperii conductis navibus urbem
Fecisti et Teucros optata in castra tulisti,
Unde urbem assiduis coeperunt perdere telis
Et cum tormentis ad fortia menia missis.
175O quibus in terris tua mens capienda poetis
Et tua quo veniunt scribenda negocia versu!
Scilicet ante omnes sua quondam scripsit Homerus
Et quondam ante omnes sua pulcra poemata noster
Mantuus: hic Graecos superavit et ille Latinos,
180Virgilius, regum et romanae gloria linguae.
Hi duo te meritis et tot tua gesta notarent
Carminibus facerentque omni vulgata per orbem
Tempore, et antiquis iuncta esset fabula ceris
Haecque eadem populis iret patefacta futuris.
185At pater Alfonsus, quamvis sine lumine caecam
Ire urbem videat, nulloque arcente magistro
Huc illucque vehi, fractoque temone teneri
Oppositam ventis, clausamque in pectore pestem
Et Troum tota vestigia mente fovere
190Insidiasque omnes animi sparsumque venenum
Visceribus, crudele odium, nec posse scelestum
Propositum mutare suum, sancto ordine regum
Constituit, vero motus pietatis amore,
Urbem consiliis verboque animoque monere
195Ut si forte ingens posset de pectore vulnus
Vellere, et auxilio meste fore proximus urbi,
Quo Christum acciperet, Teucros et Pergama prudens
Vitaret, fugeretque animi virtute dolendum
Crimen et insidias animi propelleret omnes,
200Sancta Dei legio, mutatis moribus, illam
Aspiceret caeloque omni gauderet aperto.
Quod si forte aliud sua sors non leta tulisset,
Nota Deo magni mens esset principis et sic
Conspecta in populis atque omnibus inclita terris,
205Ut, quamvis voto res non successerit, illa
Sancta videretur, totusque tumesceret orbis
Has contra insidias urbemque adversus iniquam.
Heu, quam scepta malis et mens infecta veneno,
Circumfossa odiis circumque oppressa scelestis
210Iudiciis, patribus carisque inimica magistris,
Frigida consiliis et pigra incedit honestis,
Fixaque proposito plus aspide surda videtur!
Quin etiam, infelix, contra sua castra repugnat
Et magis audita secum ratione tumescit
215Inque omnes agitur fluctus et sordida praeceps
Crimina, praecepto nulli parere parata,
At cum consiliis peiora pericula nutrit
Maioresque intus foveas maioraque cladis
Vulnera, et infecto crescit sub pectore pestis.
220Nil prosunt stomaco viciato dultia; si quae
Mittuntur, subito posita dulcedine acescunt.
Auribus occlusis populis oratio frustra
Funditur et frustra clamat qui pulpita scandit.
Sobrius invanum nostram paritura salutem
225Praedicat, atque hospes, clausa est cum ianua retro,
Progrediens alio signata palatia querit,
Quae pateant valvis secura duabus apertis.
Non recipit medicos quaecumque infirma videtur
Mens, solio tumefacta suo: si quando monetur,
230Icta quasi clamat, veluti percussa resistit,
Vimque pati, imperium et sua perdere iura videtur,
Pareat auditis quociens conversa magistris.
Quanto igitur melius sapiens Theopompus et omni
Pollens consilio, sceptro solioque refulgens,
235Ille senatores adscivit regibus olim
Primus apud Spartam et, quamvis a coniuge cepit
Pro natis querula convitia, sanctio mansit
Robore firma suo, quae nostro tempore felix
Vivit, et in caros transibit amica nepotes.
240Tu tamen, infelix, non depositura superbos
Praecipitesque animi fluctus mentisque furorem,
Genua, firma manes nulloque auctore moveris,
Qui mentem allitiat verbis et saepe monendo
Succurrat capiti! Videas, temeraria, quantum
245Auxilio praesint memores lepidique Catones,
Virtute ingenio studioque animoque nitentes,
Cum quibus imperium, reges et sceptra tuentur,
Seque suosque fovent et recte caetera complent!
Flecte tuos oculos animo: non vivitur armis.
250Nil prodest egris medicorum potio, quando
Non curaturo languescunt corpora morbo.
Quid quondam armatum sanctum, Cathelina, senatum
Te monuisse fuit? Quid longa oratio magni
Consulis et dulci tua mens percussa lepore,
255Ac tociens urbis repetita pericula crebris
Vocibus? In patriam monitus fera tela tulisti
Et bellum civile tuis, sententia peior
Consiliis tua facta suis, postque horrida Rome
Proelia et exitium praeceps clademque tuorum,
260Poena tibi tandem multo cum sanguine mors est.
Non capiunt sanctos stultorum crimina mores
Officiuntque animis sapientum dicta superbis.
Non potuit lenire tuos, Iugurta, furores
Mente potens Scaurus, rapidum nec vincere pectus
265Aspectus patriae, non crebra oratio patrum,
Quos tibi vel melius visum est confundere donis
Muneribusque datis, quam mentem avertere ceptis.
Te merito vinctum dimisit ad ardua Romae
Menia vir fortis Marius, bis consul et absens
270Descriptus: tante tua praeda occasio laudis,
Ut romana omnis fortuna fuisset in illo,
Quamvis nobilitas lepidis contraria votis
Afforet et gestis occurreret emula rebus.
Postquam igitur princeps amplis racionibus urbem
275Permonuit duxitque omnes in pectore causas,
Quae possent tigres atque impia corda leonum
Mollire, et scilices fortes ac ferrea quaeque
Rumpere, et in legem viciatum reddere pectus,
Signavitque viam rectam, crebrisque vocavit
280Consiliis iterum atque iterum maiore cathena,
Illa nec Alfonso lingua nec mota diserta
Firmavit mentem et scelerum fomenta suorum
Faucibus occlusit maiusque in pectore vulnus
Nutrit et est animo Christi miseranda, rebellis,
285Et tandem invicti regis decernitur hostis.
This text is part of:
Click on a word to bring up parses, dictionary entries, and frequency statistics
Alfonseis (G. Albanese, 1990).
This work is licensed under a
Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 United States License.
An XML version of this text is available for download, with the additional restriction that you offer Perseus any modifications you make. Perseus provides credit for all accepted changes, storing new additions in a versioning system.