T. Maccius Plautus, Pseudolus
F. Leo, Ed.

---

Psevdolvs

Si ex te tacente fieri possem certior,

ere, quae miseriae te tam misere macerent,

duorúm labori ego hominum parsissem lubens,

mei te rogandi et tis respondendi mihi;

5nunc quoniam id fieri non potest, necessitas

me subigit ut te rogitem. responde mihi:

quid est quod tu exanimatus iam hos multos dies

gestas tabellas tecum, eas lacrumis lavis,

neque tui participem consili quemquam facis?

10eloquere, ut quod ego nescio id tecum sciam.

Calidorvs

Misere miser sum, Pseudole.

Ps.
Id te Iuppiter

prohibessit.

Cal.
Nihil hoc Iovis ad iudicium attinet:

sub Veneris regno vapulo, non sub Iovis.

Ps.

Licet me id scire quid sit? nam tu me antidhac

15supremum habuisti comitem consiliis tuis.

Cal.

Idem animus nunc est.

Ps.
Face me certum quid tibist;

iuvabo aut ré aut opera aut consilio bono.

Cal.

Cape has tabellas, tute hinc narrato tibi

quae me miseria et cura contabefacit.

Ps.

20Mos tibi geretur. sed quid hoc, quaeso?

Cal.
Quid est?

Ps.

Vt opinor, quaerunt litterae hae sibi liberos:

alia aliam scandit.

Cal.
Ludis iam ludo tuo?

Ps.

Has quidem pol credo nisi Sibulla legerit,

interpretari álium posse neminem.

Cal.

25Cur inclementer dicis lepidis litteris

lepidis tabellis lepida conscriptis manu?

Ps.

An, opsecro hercle, habent quas gallinae manus?

nam has quidem gallina scripsit.

Cal.
Odiosus mihi es.

lege vel tabellas redde.

Ps.
Immo enim pellegam.

30advortito animum.

Cal.
Non adest.

Ps.
At tu cita.

Cal.

Immo ego tacebo, tu istinc ex cera cita;

nam istic meus animus nunc est, non in pectore.

Ps.

Tuam amicam video, Calidore.

Cal.
Vbi ea est, opsecro?

Ps.

Eccam in tabellis porrectam: in cera cubat.

Cal.

35At te di deaeque quantumst—

Ps.
Servassint quidem.

Cal.

Quasi solstitialis herba paulisper fui:

repente exortus sum, repentino occidi.

Ps.

Tace, dúm tabellas pellego.

Cal.
Ergo quin legis?

Ps.

“Phoenicium Calidoro amatori suo

40per ceram et lignum litterasque interpretes

salutem mittit et salutem abs te expetit,

lacrumans titubanti ánimo, corde et pectore.”

Cal.

Perii, salutem nusquam invenio, Pseudole,

quam illi remittam.

Ps.
Quam salutem?

Cal.
Argenteam.

Ps.

45Pro lignean salute vis argenteam

remittere illi? vide sis quam tu rem geras.

Cal.

Recita modo: ex tabellis iam faxo scies

quam subito argento mi usus invento siet.

Ps.

“Leno me peregre militi Macedonio

50minis viginti vendidit, voluptas mea;

et prius quam hinc abiit, quindecim miles minas

dederat; nunc unae quinque remorantur minae.

ea caúsa miles hic reliquit symbolum,

expressam in cera ex anulo suam imaginem,

55ut qui huc adferret eius similem symbolum,

cum eo simul me mitteret. ei rei dies

haec praestituta est, proxuma Dionysia.”

cras ea quidem sunt.

Cal.
Prope adest exitium mihi,

nisi quid mihi in te est auxili.

Ps.
Sine pellegam.

Cal.

60Sino, nám mihi videor cúm ea fabularier;

lege: dulce amarumque una nunc misces mihi.

Ps.

“Nunc nostri amores mores consuetudines,

iocus lúdus sermo suavisaviatio

compressiones artae amantum corporum,

65teneris labellis molles morsiunculae,

nostrorum órgiorum—iunculae

papillarum horridularum oppressiunculae,

harunc voluptátum mi omnium atque itidem tibi

distractio discidium vastities venit,

70nisi quae mihi in test aut tibist in me salus.

haec quaé ego scivi ut scires curavi omnia;

nunc ego te experiar quid ames, quid simules. vale.”

Cal.

Est misere scriptum, Pseudole.

Ps.
O, miserrime.

Cal.

Quin fles?

Ps.
Pumiceos oculos habeo: non queo

75lacrumam exorare ut expuant unam modo.

Cal.

Quid ita?

Ps.
Genus nostrum semper siccoculum fuit.

Cal.

Nilne adiuvare me audes?

Ps.
Quid faciam tibi?

Cal.

Eheú.

Ps.
Eheu? id quidem hercle ne parsis: dabo.

Cal.

Miser sum, argentum nusquam invenio mutuom.

Ps.

80Eheu.

Cal.
Neque intus nummus ullus est.

Ps.
Eheu.

Cal.

Ille abducturus est mulierem cras.

Ps.
Eheu.

Cal.

Istocine pacto me adiuvas?

Ps.
Do id quod mihi est;

nam is mihi thensaurus iugis in nostra est domo.

Cal.

Actum est de me hodie. sed potes nunc mutuam

85drachumam dare unam mihi, quam cras reddam tibi?

Ps.

Vix hercle, opinor, si me opponam pignori.

sed quid ea drachuma facere vis?

Cal.
Restim volo

mihi émere.

Ps.
Quam ob rem?

Cal.
Qui me faciam pensilem.

certum est mihi ante tenebras tenebras persequi.

Ps.

90Quis mi igitur drachumam reddet, si dedero tibi?

an tu te ea caúsa vis sciens suspendere

ut me defraudes, drachumam si dederim tibi?

Cal.

Profecto nullo pacto possum vivere,

si illa a me abalienatur atque abducitur.

Ps.

95Quid fles, cucule? vives.

Cal.
Quid ego ni fleam,

quoi nec paratus nummus argenti siet

neque libellai spes sit usquam gentium?

Ps.

Vt litterarum ego harum sermonem audio,

nisi tu illi lacrumis fleveris argenteis,

100quod tu istis lacrumis te probare postulas,

non pluris refert quam si imbrem in cribrum geras.

verum ego te amantem, ne pave, non deseram.

spero alicunde hodie me bona opera aut hac mea

tibi inventurum esse auxilium argentarium.

105atque id futurum unde unde dicam nescio,

nisi quia futurum est: ita supercilium salit.

Cal.

Vtinam quae dicis dictis facta suppetant.

Ps.

Scis tu quidem hercle, mea si commovi sacra,

quo pacto et quantas soleam turbellas dare.

Cal.

110In te nunc omnes spes sunt aetati meae.

Ps.

Satin est, si hanc hodie mulierem efficio tibi

tua ut sit, aut si tibi do viginti minas?

Cal.

Satis, sí futurumst.

Ps.
Roga me viginti minas,

ut me effecturum tibi quod promisi scias.

115roga, opsecro hercle. gestio promittere.

Cal.

Dabisne argenti mi hodie viginti minas?

Ps.

Dabo. molestus nunciam ne sis mihi.

atque hoc, ne dictum tibi neges, dico prius:

si neminem alium potero, tuom tangam patrem.

Cal.

120Di te mihi semper servent. verum, si potest,

pietatis causa—vel etiam matrem quoque.

Ps.

De istac re in oculum utrumvis conquiescito.

Cal.

Oculum anne in aurem?

Ps.
At hoc pervolgatumst minus.

nunc, ne quis dictum sibi neget, dico omnibus

125pube praesenti in contione: omni poplo,

omnibus amicis notisque edico meis,

in hunc diem a me ut caveant, ne credant mihi.

Cal.

St, táce opsecro hércle.

Ps.
Quid negoti est?

Cal.
Ostium

lenonis crepuit.

Ps.
Crura mavellem modo.

Cal.

130Atque ipse egreditur intus, periuri caput.

---

Ballio

Exíte, agite exite, ígnavi, male hábiti et male concíliati,

quorúm numquam quicquám quoiquam venit ín mentem ut recté faciant,

quibus, nísi ad hoc exemplum éxperior, non pótest usura usúrpari.

neque ego hómines magis asinós numquam vidi, íta plagis costaé callent:

5quós quom ferias, tíbi plus noceas; éo enim ingenio hi súnt flagritribae,

qui haéc habent cónsilia, úbi data occásiost, rape clépe tene

hárpaga bibe és fuge: hoc

ést eorum opus, ut mávelis lúpos apud ovis línquere,

quam hós domi custodes.

10át faciem quom aspícias eorum, hau máli videntur: ópera fallunt.

núnc adeo hanc edictionem nisi animum advortetis omnes,

nisi somnum socordiamque ex pectore oculisque exmovetis,

ita ego vestra latera loris faciam ut valide varia sint,

ut né peristromáta quidem aeque pícta sint Campánica

15neque Aléxandrina beluata tonsilia tappetia.

atque héri iam edixeram omnibus dederamque eas provincias,

verum ita vos estis praediti callenti ingenio ímprobi,

officium vestrum ut vos malo cogatis commonerier;

nempe íta animati éstis vos: vincítis duritia hoc átque me.

20hoc sis vide, ut alias res agunt. hoc ágite, hoc animum advortite,

huc adhibete auris quae ego loquor, plagigera genera hóminum.

numquam edepol vostrum durius tergum erit quam terginum hoc meum.

quid nunc? doletne? em sic datur, si quis erum servos spernit.

adsistite omnes contra me et quae loquar advortite animum.

25tu qui urnam habes aquam ingere, face plenum ahenum sit coco.

te cum securi caudicali praeficio provinciae.

Servvs

At haec retunsast.

Bal.
Sine siet; itidem vos quoque estis plagis omnes:

numqui minus ea gratia tamen omnium opera útor?

tíbi hoc praecipio ut níteant aedes. hábes quod facias: própera, abi intro.

30tu esto lectisterniator. tu argentum eluito, idem exstruito.

haec, quom ego a foro revortar, facite ut offendam parata,

vorsa sparsa, tersa strata, lautaque unctaque omnia ut sint.

nam mi hódie natalís dies est, decet éum omnis vos concélebrare.

pernám callum glandiúm sumen facito ín aqua iaceant. sátin audis?

35magnífice volo me víros summos accípere, ut mihi rem essé reantur.

intro abíte atque haec cito célerate, ne móra quae sit, cocus cum veniat;

ego eo ín macellum, ut píscium quidquíd ibist pretio praéstinem.

i, púere, prae; ne quísquam pertundát cruminam caútiost.

vel ópperire, est quód domi dicére paene fui oblítus.

40audítin? vobis, múlieres, hanc hábeo edictiónem.

vós, quae in munditiís, mollitiis déliciisque aetátulam agitis,

viris cúm summis, inclútae amicae, nunc égo scibo atque hodie éxperiar,

quae cápiti, quae ventri óperam det, quae suaé rei, quae somnó studeat;

quam líbertam fore míhi credam et quam vénalem, hodie expériar.

45facite hódie ut mihi munéra multa huc ab amátoribus convéniant.

nam nísi mihi penus annúos hodie † convenit, cras populo prostituam vos.

natálem scitis mi ésse diem hunc: ubi istí sunt quibus vos óculi estis,

quibus vítae, quibus delíciae estis, quibus sávia, mammia, méllillae?

maniplátim mihi munérigeruli facite ánte aedis iam hic ádsint.

50cur égo vestem, aurum atque éa quibus est vobís usus, prahibeo? aút quid mi

domi nísi malum vestra operást hodie? improbaé vini modo cúpidae estis:

eo vós † vestros panticesque adeo madefáctatis, quom ego sim híc siccus.

nunc ádeo hoc factust óptumum, ut nomíne quemque appellem suo,

ne díctum esse actutúm sibi quaepiám vostrarum míhi neget:

55advórtite animum cúnctae.

princípio, Hedytium, técum ago, quae amíca es frumentáriis,

quibus cúnctis montes máxumi acervi frumenti súnt domi:

fac sís sit delatum húc mihi fruméntum, hunc annum quód satis,

mi et fámiliae omni sít meae, atque ádeo ut frumento áfluam,

60ut cívitas nomén mihi commútet meque ut praédicet

lenóne ex Ballióne regem Iásonem.

Cal.

Aúdin, furcifér quae loquitur? sátin magnificus tíbi videtur?

Psevd.

Pól iste, atque etiam málificus.

séd tace atque hanc rém gere.

Bal.

65Aéschrodora, tú quae amicos tíbi habes lenonum aémulos

lánios, qui, item ut nós iurando, iúre malo male quaérunt rem, audi:

nísi carnariá tria gravida tégoribus onere úberi hodie

míhi erunt, cras te quási Dircam olim, ut mémorant, duo gnatí Iovis

dévinxere ad taúrum, item ego te dístringam ad carnárium;

70íd tibi profecto taúrus fiet.

Cal.
Nímis sermone huius íra incendor.

Ps.

Húncine hic hominém pati

cólere iuventutem Átticam?

úbi sunt, ubi latént quibus aetas íntegra est, qui amant á lenone?

quín conveniunt? quín una omnes péste hac populum hunc líberant?

75sed nímium stultus, nímis fui

indóctus: illine aúdeant

id fácere quibus ut sérviant

suos ámor cogit?

simul prohibet faciant adversum eos quod nolunt

Cal.

80Vah táce.

Ps.
Quid est?

Cal.

Male mórigeru's mihi, quóm sermoni huius óbsonas.

Ps.

Táceo.

Cal.
At taceas málo multo quám tacere dicas.

Bal.
Tu aútem,

Xýstilis, fac ut ánimum advortas, quóius amatorés olivi

δύναμιν domi habent máxumam.

85sí mihi non iam huc cúlleis

óleum deportátum erit,

te ípsam culleo égo cras faciam ut déportere—in pérgulam;

íbi tibi adeo léctus dabitur, úbi tu hau somnum cápias, sed ubi

úsque ad languorém—tenes

90quó se haec tendant quaé loquor.

áin, excetra tu? quaé tibi amicos tót habes tam probe óleo onustos,

num quoípiam est hodié tua tuorum ópera conservórum

nítidiusculúm caput? aut num ipse égo pulmento utór magis

únctiusculó? sed scio, tu óleum hau magni péndis, vino

95té devincis. síne modo,

réprehendam hercle ego cúncta una opera, nísi quidem hodie tu ómnia

fácis effecta haec út loquor.

tu aútem, quae pro cápite argentum míhi iam iamque sémper numeras,

éa pacisci módo scis, sed quod pácta es non scis sólvere,

100Phoenícium, tibi ego haéc loquor, delíciae summatúm virum:

nísi hodie mi ex fúndis tuorum amícorum omne huc pénus adfertur,

crás Phoeniciúm poeniceo cório invises pérgulam.

---

Cal.

Pseudóle, non audis quae híc loquitur?

Ps.
Audío, ere, equidem atque animum ádvorto.

Cal.

Quid mi és auctor, huic út mittam, ne amícam hic meam prostítuat?

Ps.

Nil cúrassis, liquido és animo: ego pró me et pro te cúrabo.

iam díu ego huic bene et hic míhi volumus, et amícitia est antíqua:

5mittam hódie huic suo die nátali malam rém magnam et matúram.

Cal.

Quid opúst?

Ps.
Potin aliam rem út cures?

Cal.
At—

Ps.
Bát.

Cal.
Crucior.

Ps.
Cor dúra.

Cal.

Non póssum.

Ps.
Fac possís.

Call.
Quonam pactó possim?

Ps.
Vince ánimum.

in rém quod sit praevórtaris quam in re ádvorsa animo auscúltes.

Ca.

Nugae ístaec sunt: non iúcundumst nisi amáns facit stulte.

Ps.
Pérgin?

Cal.

10O Pseúdole mi, sine sím nihili,

mitte mé sis.

Ps.
Sino, modo ego ábeam.

Cal.

Mane, máne, iam ut voles med ésse ita ero.

Ps.
Nunc tú sapis.

Bal.

Ít dies; egó mihi cesso.

í prae, puere.

Cal.
Heus, ábit. quin revocas?

Ps.

15Quíd properas? placide.

Cal.
Át prius quam abeat.

Bal.

Quíd hoc, malum, tam plácide is, puere?

Ps.

Hódie nate, heus, hódie nate, tíbi ego dico, heus, hódie nate,

redi ét respice ád nos. tamétsi occupátu's,

morámur. mane, ém conloquí qui volúnt te.

Bal.

20Quid hóc est? quis ést qui morám mi occupáto

moléstam optulit?

Ps.
Qui tibí sospitalis

fuít.

Bal.
Mortuóst qui fuít: qui sit úsust.

Ps.

Nímis superbe.

Bal.
Nímis molestus.

Cal.
Réprehende hominem, adséquere.

Bal.
I puere.

Ps.

Occédamus hác obviám.

Bal.
Iuppitér te

25perdát, quisquis és.

Ps.
Te volo.

Bal.
Át vos ego ámbos.

vorte hác te, puere.

Ps.
Non licét conloquí te?

Bal.

At míhi non lubét.

Ps.
Sin tuámst quippiam ín rem?

Bal.

Licétne, opsecró, bitere án non licet?

Ps.
Vah,

mánta.

Bal.
Omitte.

Cal.
Bállio, audi.

Bal.
Súrdus sum † profecto inanilogistae.

Cal.

30Dedí dum fuít.

Bal.
Non petó quod dedísti.

Cal.

Dabó quando erít.

Bal.
Ducitó quando habébis.

Cal.

Éheu, quam ego malis pérdidi modis

quód tibi détuli et quód dedi.

Bal.
Mórtua

vérba re núnc facis; stúltus es, rem áctam agis.

Ps.

35Nósce saltem húnc quis est.

Bal.
Iám diu scio

quí fuit: núnc qui sit ipsús sciat.

ámbula tú.

Ps.
Potin út semel modo,

Bállio, huc cúm lucro respícias?

Bal.

Réspiciam istoc prétio; nam si sácruficem summó Iovi

40atque in manibus exta teneam, ut poriciam, interea loci

si lucri quid detur, potius rem divinam deseram.

non potest pietati opsisti huíc, utut rés sunt ceterae.

Ps.

Deos quidem, quos maxume aequom est metuere, eos minimi facit.

Bal.

Compellabo. salve multum, serve Athenis pessume.

Ps.

45Di te deaeque ament vel huius arbitratu vel meo,

vel, si dignu's alio pacto, neque ament nec faciant bene.

Bal.

Quid agitur, Calidore?

Cal.
Amatur atque egetur acriter.

Bal.

Misereat, si familiam alere possim misericordia.

Ps.

Heia, scimus nos quidem te qualis sis; ne praedices.

50sed scin quid nos volumus?

Bal.
Pol ego propemodum: ut male sit mihi.

Ps.

Et id et hoc quod te revocamus. quaeso animum advorte.

Bal.
Audio.

atque in pauca, ut occupatus nunc sum, confer quid velis.

Ps.

Hunc pudet, quod tibi promisit quaque id promisit die,

quia tibi minas viginti pró amica etiam non dedit.

Bal.

55Nimio id quod pudet facilius fertur quam illud quod piget.

non dedisse istunc pudet: me quia non accepi piget.

Ps.

At dabit, parabit: aliquot hos dies manta modo.

nám hic id metuit, ne illam vendas ob simultatem suam.

Bal.

Fuit occasio, si vellet, iam pridem argentum ut daret.

Cal.

60Quid, si non habui?

Bal.
Si amabas, invenires mutuom,

ad danistam devenires, adderes faenusculum,

surruperes patri.

Ps.
Surruperet hic patri, audacissume?

non periclumst ne quid recte monstres.

Bal.
Non lenoniumst.

Cal.

Egon patri surrupere possim quicquam, tam cauto seni?

65atque adeo, si facere possim, pietas prohibet.

Bal.
Audio.

pietatem ergo istam amplexator noctu pro Phoenicio.

sed cum pietatem te amori video tuo praevortere,

omnes homines tibi patres sunt? nullus est tibi quem roges

mutuom argentum?

Cal.
Quin nomen quoque iam interiit mutuom.

Ps.

70Heus tu, postquam hercle isti a mensa surgunt satis poti viri,

qui suom repetunt, alienum reddunt nato nemini,

postilla omnes cautiores sunt, ne credant alteri.

Cal.

Nimis miser sum, nummum nusquam reperire argenti queo;

ita miser et amore pereo et inopia argentaria.

Bal.

75Eme die caeca hercle olivom, id vendito oculata die:

iam hercle vel ducentae fieri possunt praesentes minae.

Cal.

Perii, annorum lex me perdit quinavicenaria.

metuont credere omnes.

Bal.
Eadem est mihi lex: metuo credere.

Ps.

Credere autem? eho an paenitet te, quanto hic fuerit usui?

Bal.

80Non est usu quisquam amator nisi qui perpetuat data;

det, det usque: quando nil sit, simul amare desinat.

Cal.

Nilne te miseret?

Bal.
Inanis cedis, dicta non sonant.

atque ego te vivom salvomque vellem.

Ps.
Eho an iam mortuost?

Bal.

Vtut est, mihi quidem profecto cum istis dictis mortuost:

85ilico vixit amator, ubi lenoni supplicat.

semper tu ad me cum argentata accedito querimonia;

nam istuc quod nunc lamentare, non esse argentum tibi,

apud novercam querere.

Ps.
Eho an umquam tu huius nupsisti patri?

Bal.

Di melius faciant.

Ps.
Face hoc quod te rogamus, Ballio,

90mea fide, si isti formidas credere. ego in hoc triduo

aut terra aut marí alicunde evolvam id argentum tibi.

B.

Tibi ego credam?

P.
Quor non?

B.
Quia pol quá opera credam tibi,

una opera alligem fugitivam canem agninis lactibus.

Cal.

Sicine mi abs te bene merenti male refertur gratia?

Bal.

95Quid nunc vis?

Cal.
Vt opperiare hos sex dies aliquos modo,

ne illam vendas neu me perdas hominem amantem.

Bal.
Animo bono es.

vel sex menses opperibor.

Cal.
Euge, homo lepidissume.

Bal.

Immo vin etiam te faciam ex laeto laetantem magis?

Cal.

Quid iam?

Bal.
Quia enim non venalem iám habeo Phoenicium.

Cal.

100Non habes?

Bal.
Non hercle vero.

Cal.
Pseudole, ei accerse hostias,

victumas, lanios, ut ego huic sacruficem summo Iovi;

nam hic mihi nunc est multo potior Iuppiter quam Iuppiter.

Bal.

Nolo victumas: agninis me extis placari volo.

Cal.

Propera, quid stas? ei accerse agnos. audin quid ait Iuppiter?

Ps.

105Iam hic ero; verum extra portam mi etiam currendumst prius.

Cal.

Quid eo?

Ps.
Lanios inde accersam duo cum tintinnabulis,

eadem duo greges virgarum inde ulmearum adegero,

ut hodie ad litationem huic suppetat satias Iovi.

Bal.

I in malam crucem.

Ps.
Istuc ibit Iuppiter lenonius.

110

Bal.
Ex tua re est, ut ego emoriar.

Ps.
Quidum?

Bal.
Ego dicam tibi:

quia edepol, dum ego vivos vivam, numquam eris frugi bonae.

Bal.

Ex tua re non est, ut ego emoriar.

Ps.
Quidum?

Bal.
Sic, quia

sí ego emortuos sim, Athenis te sit nemo nequior.

Cal.

Dic mihi, obsecro hercle, verum serio hoc quod te rogo.

115non habes venalem amicam tu meam Phoenicium?

Bal.

Non edepol habeo profecto, nam iam pridem vendidi.

Cal.

Quo modo?

Bal.
Sine ornamentis, cum intestinis omnibus.

Cal.

Meam tu amicam vendidisti?

Bal.
Valde, viginti minis.

Cal.

Viginti minis?

Bal.
Vtrum vis, vel quater quinis minis,

120militi Macedonio, et iam quindecím habeo minas.

Cal.

Quid ego ex te audio?

Bal.
Amicam tuam esse factam argenteam.

Cal.

Cur id ausu's facere?

Bal.
Libuit, mea fuit.

Cal.
Eho, Pseudole,

ei, gladium adfer.

Ps.
Quid opus gladio?

Cal.
Qui hunc occidam atque me.

Ps.

Quin tu ted occidis potius? nam hunc fames iam occiderit.

Cal.

125Quid ais, quantum terra † tegit hominum periurissume?

iuravistin te illam nulli venditurum nisi mihi?

Bal.

Fateor.

Cal.
Nempe concéptis verbis?

Bal.
Etiam consutis quoque.

Cal.

Periuravisti, sceleste.

Bal.
At argentum intro condidi.

ego scelestus nunc argentum promere possum domo:

130tu qui pius, istoc es genere gnatus, nummum non habes.

Cal.

Pseudole, adsiste altrim secus atque onera hunc maledictis.

Ps.
Licet.

numquam ad praetorem aeque cursim curram, ut emittar manu.

Cal.

Ingere mala multa.

Ps.
Iam ego te differam dictis meis.

impudice.

Bal.
Itast.

Cal.
Sceleste.

Bal.
Dicis vera.

Ps.
Verbero.

Bal.

135Quippini?

Cal.
Bustirape.

Bal.
Certo.

Ps.
Furcifer.

Bal.
Factum optume.

Cal.

Sociofraude.

Bal.
Sunt mea istaec.

Ps.
Parricida.

Bal.
Perge tu.

Cal.

Sacrilege.

Bal.
Fateor.

Ps.
Periure.

Bal.
Vetera vaticinamini.

Cal.

Legirupa.

Bal.
Valide.

Ps.
Permities adulescentum.

Bal.
Acerrume.

Cal.

Fur.

Bal.
Babae.

Ps.
Fugitive.

Bal.
Bombax.

Cal.
Fraus populi.

Bal.
Planissume.

Ps.

140Fraudulente.

Cal.
Impure.

Ps.
Leno.

Cal.
Caenum.

Bal.
Cantores probos.

Cal.

Verberavisti patrem atque matrem.

Bal.
Atque occidi quoque,

potius quam cibum praehiberem: num peccavi quippiam?

Ps.

In pertusum ingerimus dicta dolium, operam ludimus.

Bal.

Numquid aliud etiam voltis dicere?

Cal.
Ecquid te pudet?

Bal.

145Ten, amatorem esse inventum inanem quasi cassam nucem?

verum quamquam multa malaque dicta dixistis mihi,

nisi mihi hodie attulerit miles quinque quas debet minas,

sicut haec est praestituta summa ei argento dies,

si id non adfert, posse opinor facere me officium meum.

Cal.

150Quid id est?

Bal.
Si tu argentum attuleris, cum illo perdidero fidem:

hoc meum est officium. ego, operae si sit, plus tecum loquar;

sed sine argénto frustra es qui me tui misereri postulas.

haec meast sententia, ut tu hinc porro quid agas consulas.

Cal.

Iamne abis?

Bal.
Negoti nunc sum plenus.—

Ps.
Paulo post magis.

155illic homo meus est, nisi omnes di me atque homines deserunt.

exossabo ego illúm simulter itidem ut murenam coquos.

nunc, Calidore, te mihi operam dare volo.

Cal.
Ecquid imperas?

Ps.

Hoc ego oppidum admoenire, ut hodie capiatur, volo;

ad eam rem usust homine astuto, docto, cauto et callido,

160qui imperata ecfecta reddat, non qui vigilans dormiat.

Cal.

Cedo mihi, quid es facturus?

Ps.
Temperi ego faxo scies.

nolo bis iterari, sat sic longae fiunt fabulae.

C.

Optumum atque aequissimum oras.

Ps.
Propera, adduc hominem cito.

Cal.

Pauci ex multis sunt amici, hómini qui certi sient.

Ps.

165Ego scio istuc. ergo utrumque, tibi nunc dilectum para

ex multis atque exquire illinc unum qui certus siet.

Cal.

Iam hic faxo aderit.—

Ps.
Potin ut abeas? tibi moram dictis creas.

---

postquam illic hinc abiit, tu astas solus, Pseudole.

quid nunc acturu's, postquam erili filio

largitu's dictis dapsilis? ubi sunt ea?

quoi neque paratast gutta certi consili,

5neque adeo argenti—neque nunc quid faciam scio.

neque exordiri primum unde occipias habes,

neque ad détexundam telam certos terminos.

sed quasi poeta, tabulas cum cepit sibi,

quaerit quod nusquamst gentium, reperit tamen,

10facit illud veri simile, quod mendacium est,

nunc ego poeta fiam: viginti minas,

quae nusquam nunc sunt gentium, inveniam tamen.

atque ego me iam pridem huic daturum dixeram

et volui inicere tragulam in nostrum senem;

15verum is nescio quo pacto praesensit prius.

sed comprimundast vox mihi atque oratio:

erum eccum video húc Simonem una simul

cum suo vicino Calliphone incedere.

ex hoc sepulcro vetere viginti minas

20effodiam ego hodie, quas dem erili filio.

nunc huc concedam, unde horum sermonem legam.

---

Simo

Si de damnosis aut si dé amatoribus

dictator fiat nunc Athenis Atticis,

nemo anteveniat filio, credo, meo:

ita nunc per urbem solus sermoni omnibust,

5eum velle amicam liberare et quaerere

argentum ad eam rem. hoc alii mihi renuntiant;

atque id iam pridem sensi et subolebat mihi,

sed dissimulabam.

Ps.
Iám illi fetet filius.

occisa est haec res, haeret hoc negotium.

10quo in commeatum volui árgentarium

proficisci, ibi nunc oppido opsaeptast via.

praesensit: nihil est praedae praedatoribus.

Callipho

Homines qui gestant quique auscultant crimina,

si meo arbitratu liceat, omnes pendeant,

15gestores linguis, auditores auribus.

nam istaec quae tibi renuntiantur, filium

te velle amantem argento circumducere,

fors fuat an istaec dicta sint mendacia;

sed si sint ea vera, ut nunc mos est, maxume,

20quid mirum fecit? quid novom, adulescens homo

si amat, si amicam liberat?

Ps.
Lepidum senem.

Sim.

Vetus nólo faciat.

Cal.
At enim nequiquam nevis;

vel tu ne faceres tale in adulescentia.

probum patrem esse oportet qui gnatum suom

25essé probiorem quam ipsus fuerit postulet.

nam tu quod damni et quod fecisti flagiti

populo viritim potuit dispertirier.

idne tú mirare, si patrissat filius?

Ps.

ὦ Ζεῦ, quam pauci éstis homines commodi. em,

30illic ést pater patrem esse ut aequom est filio.

Sim.

Quis hic lóquitur? meus est hic quidem sérvos Pseudolus.

hic mihi corrumpit filium, scelerum caput;

hic dux, hic illi est paedagogus, hunc ego

cupio excruciari.

Cal.
Iam istaec insipientiast,

35iram in promptu gerere. quanto satius est

adire blandis verbis atque exquaerere,

sintne illa necne sint quae tibi renuntiant.

bonus animus in mala re dimidiumst mali.

Sim.

Tibi auscultabo.

Ps.
Itur ad te, Pseudole.

40orationem tibi para advorsum senem.

erum saluto primum, ut aequomst; postea,

si quid superfit, vicinos impertio.

Sim.

Salve. quid agitur?

Ps.
Statur hic ad hunc modum.

Sim.

Statum vide hominis, Callipho, quam basilicum.

Cal.

45Bene confidenterque adstitisse intellego.

Ps.

Decet innocentem qui sit atque innoxium

servom superbum esse, apud erum potissimum.

Cal.

Sunt quae te volumus percontari, quae quasi

per nebulam nosmet scimus atque audivimus.

Sim.

50Conficiet iam te hic verbis, ut tu censeas

non Pseudolum, sed Socratem tecum loqui.

Ps.

Itast, iam pridem tu me spernis, sentio.

parvam esse apud te mihi fidem ipse intellego.

cupis me ésse nequam: tamen ero frugi bonae.

Sim.

55Fac sis vocivas, Pseudole, aedis aurium,

mea ut migrare dicta possint quo volo.

Ps.

Age loquere quidvis, tametsi tibi suscenseo.

Sim.

Mihin dómino servos tu suscenses?

Ps.
Tam tibi

mirum id videtur?

Sim.
Hercle qui, ut tu praedicas,

60cavendum est mi aps te irato; atque alio tu modo

me verberare atque ego te soleo cogitas.

quid censes?

Cal.
Edepol merito esse iratum arbitror,

quom apud te parvast ei fides.

Sim.
Iam sic sino;

iratus sit: ego, ne quid noceat, cavero.

65sed quid ais? quid hoc, quod te rogo?

Ps.
Sí quid vis, roga.

quod scibo, Delphis tibi responsum dicito.

Sim.

Advorte ergo animum et fac sis promissi memor.

quid ais? ecquam scis filium tibicinam

meum amare?

Ps.
ναὶ γάρ.

Sim.
Liberare quam velit?

Ps.

70καὶ τοῦτο ναὶ γάρ.

Sim.
Ecquas viginti minas

per sycophantiam atque per doctos dolos

paritas ut auferas a me?

Ps.
Abs te ego auferam?

Sim.

Ita, quas meo gnato des, qui amicam liberet?

fatere, dic.

Ps.
καὶ τοῦτο ναί, καὶ τοῦτο ναί.

Cal.

75Fatetur.

Sim.
Dixin, Callipho, dudum tibi?

Cal.

Memini.

Sim.
Quor haec, tu ubi rescivisti ilico,

celata me sunt? quor non rescivi?

Ps.
Eloquar.

quia nolebam ex me morem progigni malum,

erum ut servos criminaret apud erum.

Sim.

80Iuberes hunc praecipitem in pistrinum trahi.

Cal.

Numquid peccatum est, Simo?

Sim.
Immo maxime.

Ps.

Desiste, recte ego meam rem sapio, Callipho;

peccata mea sunt. animum advorte nunciam.

quapropter te expertem amoris nati habuerim? †

85pistrinum in mundo scibam, si dixem, mihi.

Sim.

Non a me scibas pistrinum in mundo tibi,

cum ea mussitabas?

Ps.
Scibam.

Sim.
Quin dictum est mihi?

Ps.

Quia illúd malum aderat, istuc aberat longius;

illud erat praesens, huic erant dieculae.

Sim.

90Quid nunc agetis? nam hinc quidem a me non potest

argentum auferri, qui praesertim senserim.

ne quisquam credat nummum, iam edicam omnibus.

Ps.

Numquam edepol quoiquam supplicabo, dum quidem

tu vives. tu mihi hercle árgentum dabis,

95abs te equidem sumam.

Sim.
Tu a me sumes?

Ps.
Strenue.

Sim.

Excludito mi hercle oculum, si dedero.

Ps.
Dabis.

iam dico ut a me caveas.

Sim.
Certe edepol scio,

si apstuleris, mirum et magnum facinus feceris.

Ps.

Faciam.

Sim.
Si non apstuleris?

Ps.
Virgis caedito.

100sed quid, si apstulero?

Sim.
Do Iovem testem tibi,

te aetatem impune habiturum.

Ps.
Facito ut memineris.

Sim.

Egon ut cavere nequeam, cui praedicitur?

Ps.

Praedico, ut caveas. dico, inquam, ut caveas. cave.

em istis mihi tu hodie manibus argentum dabis.

Cal.

105Edepol mortalem graphicum, si servat fidem.

Ps.

Servitum tibi me abducito, ni fecero.

Cal.

Bene atque amice dicis. †nam nunc, nam meust.

Ps.

Vin etiam dicam quod vos magis miremini?

Cal.

Studeo hercle audire, nam ted ausculto lubens.

110

Sim.
Agedum, nam satis libenter te ausculto loqui.

Ps.

Prius quam ístam pugnam pugnabo, ego etiam prius

dabo aliam pugnam claram et commemorabilem.

Sim.

Quam pugnam?

Ps.
Em ab hoc lenone vicino tuo

per sycophantiam atque per doctos dolos

115tibicinam illam, tuos quam gnatus deperit,

ea círcumducam lepide lenonem.

Sim.
Quid est?

Ps.

Effectum hoc hodie reddam utrumque ad vesperum.

Sim.

Siquidem ístaec opera, ut praedicas, perfeceris,

virtute regi Ágathocli antecesseris.

120sed si non faxis, numquid causaest, ilico

quin te in pistrinum condam?

Ps.
Non unum in diem modo,

verum hercle in omnis, quantumst; sed si effecero,

dabin mi argentum, quod dem lenoni, ilico,

tua voluntáte?

Cal.
Ius bonum orat Pseudolus;

125dabo inque.

Sim.
At enim scin quid mihi in mentem venit?

quid si hisce inter se consenserunt, Callipho,

aut de compecto faciunt consutis dolis,

qui me argento intervertant?

Ps.
Quis me audacior

sit, si istuc facinus audeam? immo sic, Simo:

130si sumus compecti seu consilium umquam iniimus de istac re

aut si de ea re umquam inter nos convenimus,

quasi in libro cúm scribuntur calamo litterae

stilis me totum usque ulmeis conscribito.

Sim.

Indice ludos nunciam, quando lubet.

Ps.

135Da in hunc diem operam, Callipho, quaeso mihi,

ne quo te ad aliud occupes negotium.

Cal.

Quin rus ut irem iám heri mecum statueram.

Ps.

At nunc disturba quas statuisti machinas.

Cal.

Nunc non abire certum est istac gratia;

140lubidost ludos tuos spectare, Pseudole.

et si hunc videbo non dare argentum tibi,

quod dixit, potius quam id non fiat, ego dabo.

Sim.

Non demutabo.

Ps.
Namque edepol, si non dabis,

clamore magno et multo flagitabere.

145agite amolimini hinc vos intro nunciam

ac meis vicissim date locum fallaciis.

Cal.

Fiat, geratur mos tibi.

Ps.
Sed te volo

domi usque adesse.

Cal.
Quin tibi hanc operam dico.—

Sim.

At ego ad forum ibo. iam hic ero.—

PS.
Actutum redi.

150suspicio est mihi nunc vos suspicarier,

me idcirco haec tanta facinora promittere,

quo vos oblectem, hanc fabulam dum transigam,

neque sim facturus quod facturum dixeram.

non demutabo. atque etiam certum, quod sciam,

155quo id sim facturus pacto nil etiam scio,

nisi quia futurumst. nam qui in scaenam provenit,

novo módo novom aliquid inventum adferre addecet;

si id facere nequeat, det locum illi qui queat.

concedere aliquantisper hinc mi intro lubet,

160dum concenturio in corde sycophantias.

sed mox exibo, non ero vobis morae;

tibicen vos interibi hic delectaverit.—