P. Terentius Afer (Terence), Andria
Edward St. John Parry, Edward St. John Parry, M.A., Ed.

My.

Ita pol quidem res est ut dixti Lesbia:

Fidelem haud ferme mulieri invenias virum.

Si.

Ab Andria est ancilla haec.

Da.
Quid narras?

Si.
Ita est.

My.

Sed hic Pamphilus--

Si.
Quid dicit?

My.
firmavit fidem.

Si.
Hem.

Da.

5Utinam aut hic surdus aut haec muta facta sit.

My.

Nam quod peperisset iussit tolli.

Si.
O Iupiter!

Quid ego audio? Actum est siquidem haec vera praedicat.

Le.

Bonum ingenium narras adolescentis.

My.
Optimum.

Sed sequere me intro, ne in mora illi sis.

Le.
Sequor.

Da.

10Quod remedium nunc huic malo inveniam?

Si.
Quid hoc?

Adeone est demens? Ex peregrina? Iam scio; ah!

Vix tandem sensi stolidus.

Da.
Quid hic sensisse ait?

Si.

Haec primum adfertur iam mihi ab hoc fallacia:

Hanc simulant parere quo Chremetem absterreant.

Gl.

15"Iuno Lucina fer opem, serva me, obsecro."

Si.

Hui tam cito? ridiculum: postquam ante ostium

Me audivit stare approperat. Non sat commode

Divisa sunt temporibus tibi, Dave, haec.

Da.
Mihin?

Si.

Num immemor es discipuli?

Da.
Ego quid narres nescio.

Si.

20Hicine me si imparatum in veris nuptiis

Adortus esset quos mihi ludos redderet?

Nunc huius periclo fit, ego in portu navigo.

Le.

Adhuc Archylis quae assolent quaeque oportet

Signa esse ad salutem omnia huic esse video.

Nunc primum fac istaec lavet: post deinde

Quod iussi ei dari bibere et quantum imperavi

Date: mox ego huc revertar.

Per ecastor scitus puer est natus Pamphilo.

Deos quaeso ut sit superstes, quandoquidem ipse est ingenio bono,

Cumque huic est veritus optimae adulescenti facere iniuriam.

Si.

Vel hoc quis non credat qui te norit abs te esse ortum?

Da.
Quidnam id est?

Si.

10Non imperabat coram quid opus facto esset puerperae:

Sed postquam egressa est illis quae sunt intus clamat de via.

O Dave, itan contemnor abs te? aut itane tandem idoneus

Tibi videor esse quem tam aperte fallere incipias dolis?

Saltem accurate, ut metui videar certe si resciverim.

Da.

15Certe hercle nunc hic se ipsus fallit haud ego.

Si.
Edixin tibi,

Interminatus sum ne faceres? num veritus? quid retulit?

Credon tibi hoc, nunc peperisse hanc e Pamphilo?

Da.

Teneo quid erret: et quid agam habeo.

Si.
Quid taces?

Da.

Quid credas? quasi non tibi renunciata sint haec sic fore.

Si.

20Mihin quisquam?

Da.
Eho an tute intellexti hoc assimulari?

Si.
Irrideor.

Da.

Renunciatum est: nam qui istaec tibi incidit suspicio?

Si.

Qui? quia te noram.

Da.
Quasi tu dicas factum id consilio meo.

Si.

Certe enim scio.

Da.
Non satis me pernosti etiam qualis sim Simo.

Si.

Ego non te?

Da.
Sed si quid narrare occoepi, continuo dari

25Tibi verba censes falso: itaque hercle nihil iam muttire audeo.

Si.

Hoc ego scio unum neminem peperisse hic.

Da.
Intellexti.

Sed nihilo setius mox deferent puerum huc ante ostium.

Id ego iam nunc tibi renuntio here futurum, ut sis sciens.

Ne tu hoc mihi posterius dicas Davi factum consilio aut dolis.

30Prorsus a me opinionem hanc tuam esse ego amotam volo.

Si.

Unde id scis?

Da.
Audivi et credo: multa concurrunt simul

Qui coniecturam hanc nunc facio. Iam primum haec se e Pamphilo

Gravidam dixit esse; inventum est falsum: nunc, postquam videt

Nuptias domi apparari, missa est ancilla ilico

35Obstetricem arcessitum ad eam, et puerum ut afferret simul.

Hoc nisi fit puerum ut tu videas, nihil moventur nuptiae.

Si.

Quid ais? Quom intellexeras

Id consili capere, cur non dixti extemplo Pamphilo?

Da.

Quis igitur eum ab illa abstraxit nisi ego? nam omnes nos quidem

Scimus quam misere hanc amarit: nunc sibi uxorem expetit.

Postremo id mihi da negoti: tu tamen idem has nuptias

Perge facere ita ut facis: et id spero adiuturos deos.

Si.

Immo abi intro: ibi me opperire, et quod parato opus est para.

Non impulit me haec nunc omnino ut crederem:

45Atque haud scio an quae dixit sint vera omnia:

Sed parvi pendo: illud mihi multo maximum est

Quod mihi pollicitus est ipse gnatus. Nunc Chremem

Conveniam: orabo gnato uxorem: si impetro,

Quid alias malim quam hodie has fieri nuptias?

50Nam gnatus quod pollicitus est haud dubium est mihi

Si nolit quin eum merito possim cogere.

Atque adeo in ipso tempore eccum ipsum obviam.

Si.

Iubeo Chremetem.

Ch.
O, te ipsum quaerebam.

Si.
Et ego te.

Ch.
Optato advenis.

Aliquot me adiere ex te auditum qui aiebant hodie filiam

Meam nubere tuo gnato: id viso tune an illi insaniant.

Si.

Ausculta paucis: et quid ego te velim et tu quod quaeris scies.

Ch.

5Ausculto: loquere quid velis.

Si.

Per te deos oro et nostram amicitiam Chreme

Quae incepta a parvis cum aetate accrevit simul,

Perque unicam gnatam tuam et gnatum meum,

Cuius tibi potestas summa servandi datur,

10Ut me adiuves in hac re, atque ita ut nuptiae

Fuerant futurae fiant.

Ch.
Ah ne me obsecra:

Quasi hoc te orando a me impetrare oporteat.

Alium esse censes nunc me atque olim cum dabam?

Si in rem est utrique ut fiant, arcessi iube.

15Sed si ex ea re plus mali est quam commodi

Utrique, id oro te in commune ut consulas,

Quasi illa tua sit, Pamphilique ego sim pater.

Si.

Immo ita volo itaque postulo ut fiat Chreme:

Neque postulem abs te nisi ipsa res moneat.

Ch.
Quid est?

Si.

20Irae sunt inter Glycerium et gnatum.

Ch.
Audio.

Si.

Ita magnae ut sperem posse avelli.

Ch.
Fabulae.

Si.

Profecto sic est.

Ch.
Sic hercle ut dicam tibi:

Amantium irae amoris integratio est.

Si.

Hem, id te oro ut ante eamus dum tempus datur,

25Dumque eius libido occlusa est contumeliis,

Prius quam harum scelera et lacrimae confictae dolis

Reducunt animum aegrotum ad misericordiam:

Uxorem demus: spero consuetudine et

Coniugio liberali devinctum Chreme

30Dein facile ex illis sese emersurum malis.

Ch.

Tibi ita hoc videtur: at ego non posse arbitror

Neque illum hanc perpetuo habere, neque me perpeti.

Si.

Qui scis ergo istuc nisi periclum feceris?

Ch.

At istuc periclum in filia fieri grave est.

Si.

35Nempe incommoditas denique huc omnis redit:

Si eveniat quod Di prohibeant, discessio.

At si corrigitur, quot commoditates vide:

Principio amico filium restitueris;

Tibi generum firmum et filiae invenias virum.

Ch.

40Quid istic? si ita istuc animum induxti esse utile,

Nolo tibi ullum commodum in me claudier.

Si.

Merito te semper maximi feci Chreme.

Ch.

Sed quid ais?

Si.
Quid?

Ch.
Qui scis eos nunc discordare inter se?

Si.

Ipsus mihi Davus qui intimus est eorum consiliis dixit;

45Et is mihi suadet nuptias quantum queam ut maturem.

Num censes faceret filium nisi sciret eadem haec velle?

Tute adeo iam eius verba audies. Heus evocate huc Davum.

Atque eccum : video ipsum foras exire.

Da.

Ad te ibam.

Si.
Quidnam est?

Da.

Cur uxor non accersitur? iam advesperascit.

Si.
Audin tu ilium?

Ego dudum non nihil veritus sum Dave abs te, ne faceres idem

Quod vulgus servorum solet dolis ut me deluderes

5Propterea quod amat filius.

Da.
Egone istuc facerem?

Si.
Credidi:

Idque adeo metuens vos celavi quod nunc dicam.

Da.
Quid?

Si.
Scies:

Nam propemodum habeo iam fidem.

Da.
Tandem cognosti qui siem?

Si.

Non fuerant nuptiae futurae.

Da.
Quid? non?

Si.
Sed ea gratia

Simulavi vos ut pertentarem.

Da.
Quid ais?

Si.
Sic res est.

Da.
Vide,

10Numquam istuc ego quivi intellegere. Vah consilium callidum.

Si.

Hoc audi: ut hinc te introire iussi opportune hic fit mihi obviam.

Da.
Hem,

Numnam periimus?

Si.
Narro huic quae tu dudum narrasti mihi.

Da.

Quidnam audio?

Si.
Gnatam ut det oro, vixque id exoro.

Da.
Occidi.

Si.
Hem,

Quid dixisti?

Da.
Optime inquam factum.

Si.
Nunc per hunc nulla est mora.

Ch.

15Domum modo ibo: ut apparentur dicam: atque huc renuntio.

Si.

Nunc te oro Dave quoniam solus mihi effecisti has nuptias--

Da.

Ego vero solus.

Si.
corrigere mihi gnatum porro enitere.

Da.

Faciam hercle sedulo.

Si.
Potes nunc dum animus irritatus est.

Da.

Quiescas.

Si.
Age igitur ubi nunc est ipsus?

Da.
Mirum ni domi est.

Si.

20Ibo ad eum: atque eadem haec tibi quae dixi dicam itidem illi.

Da.
Nullus sum.

Quid causae est quin hine in pistrinum recta proficiscar via?

Nihil est preci loci relictum; iam perturbavi omnia:

Herum fefelli; in nuptias conieci herilem filium;

Feci hodie ut fierent insperante hoc atque invito Pamphilo. Hem

25Astutias! quod si quiessem nihil evenisset mali.

Sed eccum video ipsum: occidi.

Utinam mihi esset aliquid hic quo me nunc praecipitem darem.

Pa.

Ubi illic est scelus qui me perdidit?

Da.
Perii.

Pa.
Atque hoc confiteor mihi

Iure obtigisse; quandoquidem tam iners tam nulli consili

Sum. Servon fortunas meas me commisisse futili?

Ergo pretium ob stultitiam fero: sed inultum numquam id auferet.

Da.

5Posthac incolumem sat scio fore me nunc si hoc devito malum.

Pa.

Nam quid ego nunc dicam patri? Negabon velle me modo

Qui sum pollicitus ducere? Qua fiducia id facere audeam?

Nec quid me nunc faciam scio.

Da.
Nec quid me; atque id ago sedulo.

Dicam aliquid iam inventurum ut huic malo aliquam producam moram.

Pa.

10Ohe.

Da.
Visus sum.

Pa.
Ehodum bone vir quid ais? viden me consiliis tuis

Miserum impeditum esse?

Da.
At iam expediam.

Pa.
Expedies?

Da.
Certe Pamphile.

Pa.

Nempe ut modo.

Da.
Immo melius spero.

Pa.
Oh tibi ego ut credam furcifer?

Tu rem impeditam et perditam restituas? Hem quo fretus siem,

Qui me hodie ex tranquillissima re coniecisti in nuptias.

15Annon dixi esse hoc futurum?

Da.
Dixti.

Pa.
Quid meritus?

Da.
Crucem.

Sed sine paululum ad me redeam: iam aliquid dispiciam.

Pa.
Hei mihi

Cum non habeo spatium ut de te sumam supplicium ut volo:

Namque hoc tempus praecavere mihi me haud te ulcisci sinit.