Pliny the Elder, Naturalis Historia
Karl Friedrich Theodor Mayhoff, Ed.

ferri metalla ubique propemodum reperiuntur, quippe etiam insula italiae ilva gignente, minimaque difficultate adgnoscuntur colore ipso terrae manifesto. ratio eadem excoquendis venis; in cappadocia tantum quaestio est, aquae an terrae fiat acceptum, quoniam perfusa ceraso fluvio terra neque aliter ferrum e fornacibus reddit. differentia ferri numerosa. prima in genere terrae caelive: aliae molle tantum plumboque vicinum subministrant, aliae fragile et aerosum rotarumque usibus et clavis maxime fugiendum, cui prior ratio convenit; aliud brevitate sola placet clavisque caligariis, aliud robiginem celerius sentit. stricturae vocantur hae omnes, quod non in aliis metallis, a stringenda acie vocabulo inposito. et fornacium magna differentia est, nucleusque quidam ferri excoquitur in iis ad indurandam aciem, alioque modo ad densandas incudes malleorumve rostra. summa autem differentia in aqua, cui subinde candens inmergitur. haec alibi atque alibi utilior nobilitavit loca gloria ferri, sicuti bilbilim in hispania et turiassonem, comum in italia, cum ferraria metalla in iis locis non sint. ex omnibus autem generibus palma serico ferro est; seres hoc cum vestibus suis pellibusque mittunt; secunda parthico. neque alia genera ferri ex mera acie temperantur, ceteris enim admiscetur mollior complexus. in nostro orbe aliubi vena bonitatem hanc praestat, ut in noricis, aliubi factura, ut sulmone, aqua ubi diximus, quippe cum exacuendo oleariae cotes aquariaeque differant et oleo delicatior fiat acies. mirumque, cum excoquatur vena, aquae modo liquari ferrum, postea in spongeas frangi. tenuiora ferramenta oleo restingui mos est, ne aqua in fragilitatem durentur. a ferro sanguis humanus se ulciscitur, contactum namque eo celerius robiginem trahit.