Romulus et Hersilia.
Proximus Ausonias iniusti miles Amulirexit opes, Numitorque senex amissa nepotis
munere regna capit, festisque Palilibus urbis
775moenia conduntur, Tatiusque patresque Sabini
bella gerunt, arcisque via Tarpeia reclusa
dignam animam poena congestis exuit armis.
Inde sati Curibus tacitorum more luporum
ore premunt voces et corpora victa sopore
780invadunt portasque petunt, quas obice firmo
clauserat Iliades: unam tamen ipsa reclusit
nec strepitum verso Saturnia cardine fecit.
Sola Venus portae cecidisse repagula sensit
et clausura fuit, nisi quod rescindere numquam
785dis licet acta deum. Iano loca iuncta tenebant
naides Ausoniae gelido rorantia fonte:
has rogat auxilium, nec nymphae iusta petentem
sustinuere deam venasque et flumina fontis
elicuere sui; nondum tamen invia Iani
790ora patentis erant, neque iter praecluserat unda:
lurida supponunt fecundo sulphura fonti
incenduntque cavas fumante bitumine venas.
Viribus his aliisque vapor penetravit ad ima
fontis, et Alpino modo quae certare rigori
795audebatis aquae, non ceditis ignibus ipsis!
Flammifera gemini fumant adspergine postes,
portaque, nequiquam rigidis promissa Sabinis,
fonte fuit praestructa novo, dum Martius arma
indueret miles; quae postquam Romulus ultro
800obtulit, et strata est tellus Romana Sabinis
corporibus strata estque suis, generique cruorem
sanguine cum soceri permiscuit impius ensis,
pace tamen sisti bellum nec in ultima tantum
decertare placet Tatiumque accedere regno.
805Occiderat Tatius, populisque aequata duobus,
Romule, iura dabas, posita cum casside Mavors
talibus adfatur divumque hominumque parentem:
“Tempus adest, genitor, quoniam fundamine magno
res Romana valet et praeside pendet ab uno,
810praemia (sunt promissa mihi dignoque nepoti!)
solvere et ablatum terris imponere caelo.
Tu mihi concilio quondam praesente deorum
(nam memoro memorique animo pia verba notavi)
“unus erit, quem tu tolles in caerula caeli”
815dixisti: rata sit verborum summa tuorum!”
Adnuit omnipotens et nubibus aera caecis
occuluit tonitruque et fulgure terruit orbem:
quae sibi promissae sensit rata signa rapinae
innixusque hastae pressos temone cruento
820impavidus conscendit equos Gradivus et ictu
verberis increpuit pronusque per aera lapsus
constitit in summo nemorosi colle Palati
reddentemque suo non regia iura Quiriti
abstulit Iliaden: corpus mortale per auras
825dilapsum tenues, ceu lata plumbea funda
missa solet medio glans intabescere caelo.
Pulchra subit facies et pulvinaribus altis
dignior, est qualis trabeati forma Quirini.
Flebat ut amissum coniunx, cum regia Iuno
830Irin ad Hersiliam descendere limite curvo
imperat et vacuae sua sic mandata referre:
“O et de Latio, o et de gente Sabina
praecipuum, matrona, decus, dignissima tanti
ante fuisse viri, coniunx nunc esse Quirini,
835siste tuos fletus et, si tibi cura videndi
coniugis est, duce me lucum pete, colle Quirini
qui viret et templum Romani regis obumbrat.”
Paret et in terram pictos delapsa per arcus
Hersilien iussis compellat vocibus Iris.
840Illa verecundo vix tollens lumina vultu
“o, dea, namque mihi nec, quae sis, dicere promptum est,
et liquet esse deam, duc, o duc” inquit “et offer
coniugis ora mihi, quem si modo posse videre
fata semel dederint, caelum accepisse fatebor.”
845Nec mora, Romuleos cum virgine Thaumantea
ingreditur colles: ibi sidus ab aethere lapsum
decidit in terras, a cuius lumine flagrans
Hersilie crines cum sidere cessit in auras.
Hanc manibus notis Romanae conditor urbis
850excipit et priscum pariter cum corpore nomen
mutat Horamque vocat, quae nunc dea iuncta Quirino est.
