previous next
cīvīlis , e, adj. civis.
I. Of or pertaining to citizens, civil, civic (class. in prose and poetry, and very freq.): sanguine civili rem conflant, by the blood of citizens, * Lucr. 3, 70; Cic. Fam. 15, 15, 1: “conjuratio,id. ib. 5, 12, 2: “bellum,id. Att. 7, 13, 1; id. Imp. Pomp. 10, 28: “bella,Hor. Epod. 16, 1; Luc. 1, 1: “genus belli,Cic. Att. 7, 13, 1; Sall. C. 47, 2; Quint. 12, 1, 16; Flor. 3, 22, 10; 3, 23, 7: “facinus,Cic. Att. 7, 13, 1.—So De Bello Civili, the title of a portion of the Commentaries of Julius Cæsar, Flor. 4, 2, 4: “discordia,Sall. C. 5, 2: “dissensio,id. J. 41 fin.: “discidii specie,Tac. A. 14, 60: “irae,id. ib. 1, 43: “acies,Ov. M. 7, 142: “arma,civil war, Cic. Div. 2, 2, 6; Tac. A. 1, 9: “aestus,Hor. Ep. 2, 2, 47: “Mars,Ov. H. 6, 35: “busta,Prop. 2, 1, 27: “victoria,Nep. Epam. 10, 3; Sall. J. 95, 4; Tac. H. 4, 38 fin.: “praeda,id. ib. 3, 15 et saep.: “mos consuetudoque,Cic. Off. 1, 41,148; cf.“just before: instituta civilia: conciliatio et societas,id. N. D. 2, 31, 78: “facinus,id. Att. 7, 13, 1: “clamor,Liv. 3, 28, 4; cf. “robur,id. 28, 44, 5: “curae,Hor. C. 3, 8, 17: “quercus = corona civica (v. civicus, I.),Verg. A. 6, 772: civilis dies, the civil day (from midnight to midnight; opp. to the naturalis dies, from the rising to the setting of the sun), Varr. R. R. 1, 28, 1; Plin. 2, 77, 79, § 188; Macr. S. 1, 3: “amor (opp. to naturalis),between citizens, Gell. 12, 1, 23.—
2. Esp.: jus civile.
c. In narrower sense, the code of procedure, the forms of process in the Roman law: “civile jus, repositum in penetralibus pontificum, evulgavit (Licinius),Liv. 9, 46, 5 Weissenb. ad loc.: “jus civile per multa saecula inter sacra caerimoniasque deorum abditum, Cn. Flavius vulgavit,Val. Max. 2, 5, 2; cf. Dig. 1, 2, 2, § 5 sqq.; plur.: “inteream si... novi civilia jura,Hor. S. 1, 9, 39.—
B. Relating to public or political life, political, public, state-: “scientia,politics, political science, Cic. Inv. 1, 5, 6; Quint. 2, 15, 33: “quaestiones,id. 2, 15, 36: “officia,id. 2, 15, 36, and 2, 4, 27: “civilium rerum peritus,Tac. H. 2, 5: “mersor civilibus undis,Hor. Ep. 1, 1, 16: vir, a statesman, πολιτικος, Quint. prooem. § 10; 11, 10, 15; 12, 2, 7; 12, 2, 21; 11, 1, 35.—
II. Trop. (cf. popularis, and the Gr. κοινός), demeaning one's self as a citizen; hence of distinguished persons, courteous, polite, civil, affable, urbane (so not before the Aug. per.; esp. freq. in Suet.; “in Quint. only once): quid enim civilius illo?Ov. Tr. 4, 4, 13: “sermo,Liv. 6, 40, 15: “animus,id. 45, 32, 5; Tac. A. 1, 72; Suet. Caes. 75; id. Claud. 1; id. Dom. 12; cf. id. Calig. 3; id. Vesp. 12: “parumque id non civile modo sed humanum etiam visum,unbecoming a private citizen, Liv. 5, 23, 5: “et humano ingressu,Quint. 3, 8, 59 Spald.: “incessu,Plin. Pan. 83, 7: “civile ingenium, mira comitas,Tac. A. 1, 33; cf. id. ib. 2, 82: arma, id. H. 4, 3: “civile rebatur, misceri voluptatibus vulgi,id. A. 1, 54; cf. id. ib. 2, 34; 3, 22; Plin. Pan. 78, 4; 87, 1: “civilis circa amicos,Eutr. 7, 13: “in cunctos,id. 10, 16.—Sup., Eutr. 8, 1; Spart. Had. 20, 1.—As subst.: cīvīle , is, n., courtesy: “si quicquam in vobis non dico civilis sed humani esset,Liv. 5, 3, 9.—Hence, adv.: cīvīlĭter .
1. (Acc. to I.) Citizen-like: vivere, Cic. ap. Lact. 3, 14: certare, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 3; Liv. 38, 56, 9; 33, 46, 3; Juv. 5, 112; Gell. praef. § 13.—
b. In judicial language, civilly (opp. criminally): “agere,Dig. 47, 2, 92; 11, 6, 1; 47, 10, 37.—
2. (Acc. to 2.) As becomes a citizen, courteously, kindly, Ov. M. 12, 583; id. Tr. 3, 8, 41; Tac. A. 3, 76; 4, 21; id. H. 2, 91.—Comp.: “civilius,Plin. Pan. 29, 2; App. M. 9, p. 236, 10.—Sup.: “civilissime,Eutr. 7, 8.
hide Dictionary Entry Lookup
Use this tool to search for dictionary entries in all lexica.
Search for in
hide References (62 total)
  • Cross-references in general dictionaries from this page (62):
    • Cicero, Letters to his Friends, 15.15.1
    • Cicero, Letters to his Friends, 8.14.3
    • Cicero, Letters to Atticus, 7.13.1
    • Cicero, On Pompey's Command, 10.28
    • Cicero, For Aulus Caecina, 12.34
    • Cicero, For Aulus Caecina, 25.70
    • Cicero, Against Verres, 2.1.109
    • Cicero, For Cornelius Balbus, 11.28
    • Cicero, For Sestius, 42.91
    • Ovid, Metamorphoses, 12.583
    • Ovid, Metamorphoses, 7.142
    • Vergil, Aeneid, 6.772
    • Suetonius, Divus Claudius, 1
    • Suetonius, Domitianus, 12
    • Horace, Satires, 1.9.39
    • Tacitus, Annales, 14.60
    • Tacitus, Annales, 1.33
    • Tacitus, Annales, 1.54
    • Tacitus, Annales, 1.72
    • Tacitus, Annales, 1.9
    • Tacitus, Annales, 3.76
    • Tacitus, Historiae, 2.5
    • Tacitus, Historiae, 4.38
    • Tacitus, Historiae, 2.91
    • Tacitus, Historiae, 4.3
    • Cicero, On Oratory, 1.42
    • Sallust, Catilinae Coniuratio, 47
    • Sallust, Bellum Iugurthinum, 95
    • Lucretius, De Rerum Natura, 3.70
    • Suetonius, Caligula, 3
    • Suetonius, Divus Julius, 75
    • Suetonius, Divus Vespasianus, 12
    • Lucan, Civil War, 1.1
    • Cornelius Nepos, Epaminondas, 10.3
    • Livy, The History of Rome, Book 45, 32.5
    • Livy, The History of Rome, Book 3, 28.4
    • Livy, The History of Rome, Book 5, 23.5
    • Livy, The History of Rome, Book 6, 22.7
    • Livy, The History of Rome, Book 9, 46
    • Livy, The History of Rome, Book 9, 3
    • Livy, The History of Rome, Book 5, 3.9
    • Livy, The History of Rome, Book 6, 40.15
    • Livy, The History of Rome, Book 28, 44.5
    • Livy, The History of Rome, Book 33, 46.3
    • Livy, The History of Rome, Book 38, 56
    • Cicero, De Legibus, 1.5
    • Cicero, de Natura Deorum, 2.31
    • Cicero, De Divinatione, 2.2
    • Cicero, De Officiis, 1.41
    • Cicero, De Officiis, 3.17
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 2, 15.36
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 3, 8.59
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 2, 15.33
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 12, 1.16
    • Sallust, Catilinae Coniuratio, 5
    • Sallust, Bellum Iugurthinum, 41
    • Ovid, Tristia, 3.8
    • Ovid, Tristia, 4.4
    • Cicero, Topica, 2.9
    • Cicero, Topica, 5.28
    • Valerius Maximus, Facta et Dicta Memorabilia, 2.5.2
    • Cicero, De Inventione, 1.5
hide Display Preferences
Greek Display:
Arabic Display:
View by Default:
Browse Bar: