previous next
ex-ĭgo , ēgi, actum, 3, v. a. ago,
I.to drive out or forth, to thrust out, to take or turn out.
I. Lit.
A. In gen.: “reges ex civitate,to expel, Cic. de Or. 2, 48, 199: “hostem e campo,Liv. 3, 61, 8: exigor patria, Naev. ap. Non. 291, 4: “aliquem domo,Liv. 39, 11, 2: “aliquem campo,id. 37, 41, 12: “omnes foras,Plaut. Aul. 3, 1, 7: “adcolas ultra famam,Plin. 2, 68, 68, § 175: “exacti reges,driven away, Cic. de Or. 1, 9, 37; cf.: “Tarquinio exacto,id. Rep. 1, 40: “anno post Tarquinios exactos,Tac. A. 11, 22: “Orestes exactus furiis,driven, tormented, Ov. Tr. 4, 4, 70: “virum a se,Plaut. Mil. 4, 6, 62: “uxorem,to put away, divorce, Ter. Hec. 2, 1, 45; Suet. Caes. 50; id. Claud. 26; cf.: illam suam (uxorem) suas res sibi habere jussit ex duodecim tabulis; claves ademit; “exegit,turned her out of the house, Cic. Phil. 2, 28, 69: aliquem vitā, i. e. to kill, Sen. de Ira, 1, 6: corpus e stratis, to raise up or out, Sil. 16, 234: “maculam,to take out, Suet. Aug. 94: et sacer admissas exigit Hebrus aquas, pours out into the sea, Ov. H. 2, 114; of weapons, to thrust from one, thrust, drive: “non circumspectis exactum viribus ensem Fregit,thrust, impelled, Ov. M. 5, 171; so, “ensem,Luc. 8, 656; cf.: “ensem per medium juvenem,plunges through the middle, Verg. A. 10, 815: “gladium per viscera,Flor. 4, 2, 68: “tela in aliquem,Sen. Cons. ad Marc. 16; “hence: aliquem hastā,” i. e. to thrust through, transfix, Val. Fl. 6, 572.—Mid.: “quae (hasta) cervice exacta est,passed out, passed through, Ov. M. 5, 138: prope sub conatu adversarii manus exigenda, to be put forth, raised (for a blow), Quint. 6, 4, 8 Spald.: “(capellas) a grege in campos, hircos in caprilia,to drive out, Varr. R. R. 2, 3, 8: “sues pastum,id. ib. 2, 4, 6: “radices altius,to send out, Cels. 5, 28, 14; cf.: “vitis uvas,Col. 3, 2, 10; 3, 6, 2; Cels. 8, 1 med.
B. In partic.
1. A scenic t. t., to drive off, i. e. hiss off a piece or a player from the stage (rare): “spectandae (fabulae) an exigendae sint vobis prius,Ter. And. prol. 27 Ruhnk.; so, fabulas, id. Hec. prol. alt. 4; id. ib. 7.—
2. To demand, require, enforce, exact payment of a debt, taxes, etc., or the performance of any other duty (very freq.; “syn.: posco, postulo, flagito, contendo, etc.): ad eas pecunias exigendas legatos misimus,Cic. Fam. 13, 11, 1: pecunias a civitatibus, id. Div. ap. Caecil. 10, 33: “acerbissime pecunias imperatas,Caes. B. C. 3, 32; cf. id. ib. 1, 6 fin.; Cic. Pis. 16, 38; id. N. D. 3, 34, 84: “quaternos denarios,id. Font. 5, 9: “tributa,id. Fam. 3, 7, 3: “pensionem,id. ib. 6, 18, 5: “nomina sua,Cic. Verr. 2, 1, 10, § 28: “mercedem,id. Lael. 21, 80 et saep.: “equitum peditumque certum numerum a civitatibus Siciliae,Caes. B. C. 1, 30, 4: “obsides ab Apolloniatibus,id. ib. 3, 12, 1: “viam,to demand the construction of a road, Cic. Verr. 2, 1, 59, § 154; Liv. 42, 3, 7: “a quoquam ne pejeret,Juv. 13, 36.—Esp.: rationem, to exact an account: “ut Athenienses rationibus exigendis non vacarent,Val. Max. 3, 1, ext. 1; Plin. Ep. 10, 81, 1: “libertorum nomina a quibus ratio exigi posset,Suet. Aug. 101 fin.
(β). In pass.: exigor aliquid, to be solicited, dunned for money, etc. (post-class.): exigor portorium, id est, exigitur de me portorium, Caecil. ap. Gell. 15, 14, 5; id. ap. Non. 106, 24: (Rib. Com. Fragm. p. 51): sese pecunias maximas exactos esse, Q. Metell. Numid. ap. Gell. 15, 14, 2; Dig. 23, 4, 32.—
3. To examine, inquire into (post-Aug.): “nec illae (conjuges) numerare aut exigere plagas pavent,Tac. G. 7 fin. (so Ritter, Halm, with all MSS., cf. Holzmann ad loc.; al. exugere, said to have been the read. of a lost codex, the Arundelianus; cf. exsugo); cf.: “exactum et a Titidio Labeone, cur omisisset, etc.,id. A. 2, 85.—
4. Of places, to go or pass beyond, to pass by, leave behind (poet. and in post-Aug. prose): “cum primus equis exegit anhelis Phoebus Athon,Val. Fl. 2, 75; cf. Prop. 3, 20, 11 (4, 20, 3 M.): “Troglodytae hibernum mare exigunt circa brumam,Plin. 12, 19, 42, § 87.—
5. In mercant. lang., to dispose of, sell: “agrorum exigere fructus,Liv. 34, 9, 9 Drak.: mercibus exactis, Col. poët. 10, 317. —
6. Mathemat. t. t., to apply to a standard or measure, i. e. to examine, try, measure, weigh by any thing: “ad perpendiculum columnas,Cic. Verr. 2, 1, 51, § 133: “materiam ad regulam et libellam,Plin. 36, 25, 63, § 188: “pondus margaritarum sua manu,Suet. Caes. 47; cf.: “aliquid mensura,Plin. 17, 21, 35, § 159.
II. Trop.
A. In gen., to drive out, expel (very rare): “locus, Ubi labore lassitudo exigunda ex corpore,Plaut. Capt. 5, 4, 4: frigus atque horrorem vestimentis, Lucil. ap. Non. 291, 8.—Far more freq. and class.,
B. In partic.
1. (Acc. to I. B. 2.) To require, demand, claim any thing due: “ego vero et exspectabo ea quae polliceris, neque exigam, nisi tuo commodo,Cic. Brut. 4, 17: “aliquid exigere magis quam rogare,id. Fam. 2, 6, 1: “longiores litteras exspectabo vel potius exigam,id. ib. 15, 16, 1: “omnibus ex rebus voluptatem quasi mercedem,id. Fin. 2, 22, 73: “ab hoc acerbius exegit natura quod dederat,demanded back, reclaimed, id. Tusc. 1, 39, 93 Klotz.: “non ut a poëta, sed ut a teste veritatem exigunt,id. Leg. 1, 1, 4: “has toties optata exegit gloria poenas,has cost, Juv. 10, 187: “poenas,to take vengeance, id. 10, 84: “de vulnere poenas,Ov. M. 14, 478: poenam (alicui), Sen. de Ira, 2, 22 fin.; Ov. F. 4, 230: “gravia piacula ab aliquo,Liv. 29, 18, 18 et saep.—With ut: “exigerem ex te cogeremque, ut responderes,Cic. Fin. 2, 35, 119; 4, 28, 80; cf.: “Calypso exigit fata ducis,questions, inquires into, Ov. A. A. 2, 130: “exactum a marito, cur, etc.,Tac. A. 2, 85: “exigite ut mores seu pollice ducat,Juv. 7, 237 sq.—With an object-clause: “exigimus potuisse eum eo tempore testamentum facere,Dig. 29, 7, 8; 24, 3, 2.— Absol.: “in exigendo non acerbum,Cic. Off. 2, 18, 64: “cum res exiget,Quint. 5, 11, 5; 10, 3, 3; cf.: “ut res exiget,id. 12, 10, 69: “si communis utilitas exegerit,id. 12, 1, 37.— Esp.: rationem, to require an account: “rerum gestarum,Just. 19, 2, 6: “numquid rationem exiges, cum tibi aliquis hos dixerit versus?an explanation, Sen. Ep. 94, 28; Plin. Ep. 19, 9.—
3. To conduct, urge forward, superintend, drive: “opus,Ov. M. 14, 218; Col. 3, 13, 11.—
4. To bring to an end, to conclude, finish, complete a thing (poet. and in post-Aug. prose): “exegi monumentum aere perennius,Hor. C. 3, 30, 1: “opus,Ov. R. Am. 811; id. M. 15, 871: “exactus tenui pumice versus eat,Prop. 3, 1, 8; Verg. A. 6, 637: “commentarii ita sunt exacti, ut, etc.,Quint. 10, 7, 30: “eandem gracilitatem stilo exigere condiscant,to reach, attain to, id. 1, 9, 2.—
5. To determine, ascertain, find out: “sociisque exacta referre,his discoveries, Verg. A. 1, 309: “non prius exacta tenui ratione saporum,before he has ascertained, Hor. S. 2, 4, 36.—Pass. impers.: “non tamen exactum, quid agat,Ov. F. 3, 637; cf. id. Am, 3, 7, 16. —
6. (Acc. to I. B. 3.) To weigh, try, prove, measure, examine, adjust, estimate, consider, = examinare, ponderare (class. but perh. not in Cic.): si ad illam summam veritatem legitimum jus exegeris, etc., Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 1; cf.: nolite ad vestras leges atque instituta exigere ea, quae Lacedaemone fiunt, to estimate by the standard of, etc., Liv. 34, 31, 17; so, “opus ad vires suas,Ov. A. A. 2, 502: “si omnia argumenta ad obrussam coeperimus exigere,Sen. Q. N. 4, 5, 1; cf.: “principatus tuus ad obrussam exigitur,id. de Clem. 1, 1, 6: “se ad aliquem,id. Ep. 11 fin.: “regulam emendate loquendi,Quint. 1, 5, 2: “illa non nisi aure exiguntur, quae fiunt per sonos,are judged of, id. 1, 5, 19; cf. id. 1, 4, 7.—
7. To treat, consult, deliberate respecting something, = considerare, deliberare (class. but not in Cic.): de his rebus ut exigeret cum eo, Furnio mandavi, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 7: “cum aliquo,Plin. Ep. 6, 12, 3; cf.: “secum aliquid,Verg. A. 4, 476; Ov. M. 10, 587; Sen. Ep. 27: “de aliqua re coram,Plin. Ep. 9, 26, 13: “haec exigentes hostes oppressere,Liv. 22, 49, 12: “quid dicendum, quid tacendum, quid differendum sit, exigere consilii est,Quint. 6, 5, 5.—
8. To endure, undergo: “aerumnam,Plaut. Capt. 5, 4, 12. —Hence, exactus , a, um, P. a. (acc. to I. B. 5., measured; hence), precise, accurate, exact (poet and in post-Aug. prose): “difficile est, quot ceciderint, exacto affirmare numero,Liv. 3, 5, 12: “acies falcis,Plin. 17, 27, 42, § 251: “fides,Ov. Pont. 4, 9, 46.— Comp.: “cura,Suet. Tib. 18; Mart. 4, 87, 4. —Sup.: “diligentia,Front. Aquaed. 89: “vir,Plin. Ep. 8, 23, 5.—With gen.: “Mamurius, morum fabraene exactior artis, Difficile est dicere,Ov. F. 3, 383.—Adv.: exacte , exactly, precisely, accurately: “ut exacte perorantibus mos est,Sid. Ep. 7, 9.—Comp.: dicere, disserere, Mel. Prooem. § 2; Gell. 1, 3, 21.—Sup.: “pascere,Sid. Ep. 5, 11.
hide Dictionary Entry Lookup
Use this tool to search for dictionary entries in all lexica.
Search for in
hide References (113 total)
  • Cross-references in general dictionaries from this page (113):
    • Cicero, Letters to his Friends, 10.24.7
    • Cicero, Letters to his Friends, 13.11.1
    • Cicero, Letters to his Friends, 2.6.1
    • Cicero, Letters to his Friends, 3.7.3
    • Cicero, Letters to his Friends, 8.6.1
    • Cicero, Divinatio against Q. Caecilius, 10.33
    • Cicero, Against Verres, 2.1.133
    • Cicero, Against Verres, 2.1.154
    • Cicero, Against Verres, 2.1.28
    • Cicero, Against Verres, 2.1.48
    • Cicero, Against Verres, 2.5.21
    • Cicero, For Marcus Fonteius, 5.9
    • Cicero, Against Piso, 16.38
    • Cicero, Philippics, 2.28.69
    • Ovid, Metamorphoses, 14.478
    • Ovid, Metamorphoses, 10.587
    • Ovid, Metamorphoses, 12.209
    • Ovid, Metamorphoses, 14.218
    • Ovid, Metamorphoses, 15.871
    • Ovid, Metamorphoses, 5.138
    • Ovid, Metamorphoses, 5.171
    • Plautus, Aulularia, 3.1
    • Plautus, Trinummus, 4.2
    • Vergil, Aeneid, 10.815
    • Vergil, Aeneid, 1.309
    • Vergil, Aeneid, 4.476
    • Vergil, Aeneid, 6.637
    • Vergil, Aeneid, 7.777
    • Vergil, Georgics, 3.190
    • Suetonius, Divus Augustus, 101
    • Suetonius, Divus Augustus, 94
    • Suetonius, Divus Julius, 47
    • Horace, Satires, 2.4.36
    • Vitruvius, On Architecture, 2.1.4
    • Caesar, Civil War, 1.30.4
    • Caesar, Civil War, 3
    • Tacitus, Annales, 11.22
    • Tacitus, Annales, 2.85
    • Tacitus, Annales, 3.16
    • Tacitus, Historiae, 1.47
    • Tacitus, Germania, 7
    • Plautus, Aulularia, 1.1
    • Plautus, Captivi, 3.5
    • Plautus, Captivi, 5.4
    • Plautus, Casina, 2.5
    • Plautus, Miles Gloriosus, 4.2
    • Plautus, Miles Gloriosus, 4.6
    • Cicero, On Oratory, 1.9
    • Cicero, On Oratory, 2.48
    • Lucretius, De Rerum Natura, 4.1235
    • Suetonius, Divus Claudius, 26
    • Suetonius, Divus Julius, 50
    • Suetonius, Tiberius, 18
    • Lucan, Civil War, 8.656
    • Pliny the Younger, Epistulae, 3.1.1
    • Pliny the Younger, Epistulae, 6.12.3
    • Pliny the Younger, Epistulae, 8.23.5
    • Pliny the Younger, Epistulae, 9.26.13
    • A. Cornelius Celsus, De Medicina, 5.28
    • Livy, The History of Rome, Book 3, 5.12
    • Livy, The History of Rome, Book 3, 61.8
    • Livy, The History of Rome, Book 34, 31.17
    • Livy, The History of Rome, Book 34, 9.9
    • Livy, The History of Rome, Book 39, 11
    • Livy, The History of Rome, Book 2, 40.11
    • Livy, The History of Rome, Book 37, 41.12
    • Livy, The History of Rome, Book 42, 3
    • Livy, The History of Rome, Book 29, 18.18
    • Livy, The History of Rome, Book 22, 49
    • Seneca, de Clementia, 1.1.6
    • Cicero, De Legibus, 1.1
    • Cicero, de Finibus Bonorum et Malorum, 2.22
    • Cicero, de Finibus Bonorum et Malorum, 2.35
    • Cicero, de Natura Deorum, 3.34
    • Cicero, De Amicitia, 21
    • Cicero, Tusculanae Disputationes, 1.39
    • Cicero, De Officiis, 2.18
    • C. Valerius Flaccus, Argonautica, 2.75
    • C. Valerius Flaccus, Argonautica, 6.572
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 1, 4.7
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 1, 5.19
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 1, 5.2
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 1, 9.2
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 5, 11.5
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 6, 4.8
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 6, 5.5
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 10, 3.3
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 10, 7.30
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 12, 10.69
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 12, 1.37
    • Gellius, Noctes Atticae, 15.14.2
    • Gellius, Noctes Atticae, 15.14.5
    • Gellius, Noctes Atticae, 1.3.21
    • Seneca, Epistulae, 11
    • Seneca, Epistulae, 27
    • Seneca, Epistulae, 2.2
    • Seneca, Epistulae, 94.28
    • A. Cornelius Celsus, De Medicina, 8.1
    • Sallust, Bellum Iugurthinum, 14
    • Sallust, Bellum Iugurthinum, 6
    • Sallust, Bellum Iugurthinum, 61
    • Sallust, Bellum Iugurthinum, 85
    • Ovid, Tristia, 4.4
    • Statius, Silvae, 2.2
    • Columella, Res Rustica, 3.13.11
    • Columella, Res Rustica, 3.2.10
    • Columella, Res Rustica, 3.6.2
    • Cicero, Brutus, 4.17
    • Ovid, Fasti, 3
    • Ovid, Fasti, 4
    • Valerius Maximus, Facta et Dicta Memorabilia, 3.1
    • Valerius Maximus, Facta et Dicta Memorabilia, 3.3
    • Valerius Maximus, Facta et Dicta Memorabilia, 3.5.4
hide Display Preferences
Greek Display:
Arabic Display:
View by Default:
Browse Bar: