I.to weigh out, lay out, expend (class.; cf.: insumo, erogo).
I. Lit.: “accipe inquam, nam hoc inpendit puplicum,” Plaut. Stich. 5, 4, 35: “non erunt tam amentes, ut operam, curam, pecuniam impendant in eas res, quas, etc.,” Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68 fin.: “nummos in navem,” Dig. 14, 1, 1, § 9: “pecuniam in opsonio, etc.,” ib. 24, 1, 31 fin.: “HS. octogies pro introitu novi sacerdotii,” Suet. Claud. 9: “istuc, quod tu de tua pecunia dicis impensum,” Cic. Verr. 2, 5, 19, § 47: “nescio quid impendit et in commune contulit,” id. Quint. 3, 12: “certus sumptus impenditur,” Cic. Verr. 2, 3, 98, § 227: “intellegebant, sese sibi et populo Romano, non Verri et Apronio serere, impendere, laborare,” id. ib. 2, 3, 52, § “121: sed quid ego vos, de vestro inpendatis, hortor?” Liv. 6, 15, 9: “quis aegram et claudentem oculos gallinam impendat amico tam sterili,” lay out the value of, Juv. 12, 96.—
II. Transf., in gen., to expend, devote, employ, apply: “impensurus omne aevi sui spatium in id opus,” Vell. 2, 89: “vitam usui alicujus,” Tac. A. 12, 65: “vitam patriae,” Luc. 2, 382: “vitam famae,” Stat. S. 5, 1, 63: “biennium libris componendis,” Quint. Ep. ad Tryph. 1; cf. Suet. Aug. 98: “tota volumina in hanc disputationem,” Quint. 3, 6, 21: “vim suam in plura,” id. 1, 12, 2: “operam, curam in aliquid,” Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68: “nihil sanguinis in socios,” Ov. M. 13, 266: “quid censetis in hoc foedere faciendo voluisse Mamertinos impendere laboris, operae, pecuniae, ne? etc.,” Cic. Verr. 2, 5, 20, § 51: “omnis impendunt curas distendere, etc.,” Verg. G. 3, 124: “hunc oculum pro vobis impendi,” Petr. 1: “quae (studia) juvenibus erudiendis impenderam, Quint. prooem. § 1: omnia studiis,” id. 12, 11, 19; cf.: “tantum laboris studiis,” id. 2, 4, 3; 1, 1, 3: “aliquem exemplo,” to use as a warning, Front. Strat. 4, 1, 33: “verba animi proferre et vitam impendere vero,” Juv. 4, 91.—Hence,
A. Lit.: “impenso pretio,” i. e. high, dear, Cic. Att. 14, 13, 5; * Caes. B. G. 4, 2, 2; Liv. 2, 9, 6; for which also absol.: “impenso,” Hor. S. 2, 3, 245.—
B. Transf., large, great, strong, vehement: dear, expensive: “in his rebus unus est solus inventus, qui ab hac tam impensa voluntate bonorum palam dissideret,” Cic. Sest. 62, 130: “voluntas erga aliquem,” Liv. 35, 44, 3: “libido,” Lucr. 5, 964: “studium,” Fronto, Ep. ad M. Caes. 2, 4 Mai.: “opera,” Gell. 9, 14, 6.—Comp.: “impensior cura,” Ov. M. 2, 405; Tac. H. 1, 31: “verbis laudare,” Val. Max. 4, 3, ext. 1: “injurias atrociores impensiore damno vindicare,” Gell. 20, 1, 32: “vae misero illi, cujus cibo iste factuist impensior,” larger, stouter, fatter, Plaut. Capt. 4, 2, 26: “nam pol ingrato homine nihil impensiu'st,” more expensive, id. Bacch. 3, 2, 10.—Sup.: “preces,” Suet. Tib. 13.—Hence, adv.: im-pensē (inp- ).
a. At great cost, expensively: “impensius unge, puer, caules,” Pers. 6, 68: “bibliothecas incendio absumptas impensissime reparari curavit,” Suet. Dom. 20. —
b. Transf., exceedingly, greatly, very much; earnestly, eagerly, zealously (freq.; esp. in the comp.; cf.: magnopere, admodum, perquam, etc.).
(α).
With verbs: “illi invidere misere, verum unus tamen impense,” Ter. Eun. 3, 1, 23; cf.: “aliquid impense cupere,” id. Ad. 5, 9, 36: “retinere,” Liv. 40, 35, 7: “petere,” Quint. 10, 5, 18; Suet. Claud. 11: “demirari,” Gell. 9, 9, 15: “atque acriter atque inflammanter facit (odium in Verrem),” id. 10, 3, 13 (this the better read. al. incense).—Comp.: “eo facio id impensius, quod, etc.,” Cic. Fam. 13, 64, 1: “agere gratias,” Liv. 37, 56, 10: “consulere,” Verg. A. 12, 20: “venerari numina,” Ov. M. 6, 314: “instare,” id. ib. 7, 323: “crescere his dignitas, si, etc.,” Liv. 1, 40, 2: “accendi certamina in castris,” id. 4, 46, 2.—
A. Lit. (class.; in sing. and plur.): “impensam ac sumptum facere in culturam,” Varr. R. R. 1, 2, 8: “quoniam impensam fecimus in macrocola,” Cic. Att. 13, 25, 3: “nullam impensam fecerant,” id. Phil. 6, 5, 19: “arationes magna impensa tueri,” Cic. Verr. 2, 3, 21, § 53: “columnae nulla impensa dejectae,” id. ib. 2, 1, 55, § “145: sine impensa,” id. Rep. 2, 14: “exigua,” Suet. Vesp. 18: “publica,” id. Claud. 6: “matris ac vitrici,” id. Tib. 7: “sua,” Plin. 36, 5, 4, § 42: “nostra,” Ov. H. 7, 188: “quia inpensa pecuniae facienda erat,” Liv. 44, 23, 1: “haec nimia est inpensa,” Juv. 12, 97: “finem impensae non servat prodiga Roma,” id. 7, 138: “parcere impensae,” to economize, id. 5, 156.—In plur.: “atque etiam impensae meliores, muri, navalia, portus, aquarum ductus, etc.,” Cic. Off. 2, 17, 60: “ludorum ac munerum,” Suet. Tib. 34: “operum ac munerum,” id. Dom. 12: “itineris,” id. Vit. 7: “cenarum,” Hor. Ep. 1, 19, 38: “publicae,” Tac. H. 4, 4; Plin. 12, 14, 32, § 63: “nolo meis impensis illorum ali luxuriam,” i. e. of my reputation, Nep. Phoc. 1, 4: “inpensas conferre,” to contribute to expenses, Juv. 3, 216. —
B. Transf. (so perh. not ante-Aug.).