previous next
impĕrĭum (inp- ), ĭi, n. impero,
I.a command, order, direction.
II. Transf., the right or power of commanding, authority, command, control (freq. and class.).
A. In gen.: Mes. Nempe jubes? Me. Jubeo hercle, si quid imperii est in te mihi, Plaut. Men. 5, 7, 41; cf. id. Pers. 3, 1, 15: “Appius et caecus et senex tenebat non modo auctoritatem sed etiam imperium in suos,Cic. de Sen. 11, 37: “reges in ipsos imperium est Jovis,Hor. C. 3, 1, 6: “eone es ferox, quia habes imperium in beluas?Ter. Eun. 3, 1, 25: “mater, cujus sub imperio'st, mala,id. Heaut. 2, 2, 4: An. Sta ilico. Ge. Hem, sates pro imperio! quisquis es, i. e. authorilatively, imperiously, id. Phorm. 1, 4, 19: “domesticum,Cic. Caecin. 18, 52; id. Inv. 2, 47, 140: “(Juppiter) Divosque mortalesque turbas Imperio regit unus aequo,Hor. C. 3, 4, 48; cf.: “sed me jussa deūm ... Imperiis egere suis,Verg. A. 6, 463: “Phyllius illic Imperio pueri volucresque ferumque leonem Tradiderat domitos,Ov. M. 7, 373: “agricolae habent rationem cum terra, quae numquam recusat imperium,Cic. de Sen. 15, 51.—
B. In partic.
1. In publicists' lang., supreme power, sovereignty, sway, dominion, empire (cf.: principatus, dominatus, regnum; potestas, potentia).
(α). Sing.: Tarquinio dedit imperium simul et sola regni, Enn. ap. Fest. p. 298 Müll. (Ann. v. 151 Vahl.); cf.: “navorum imperium servare est induperantum,id. ib. 169 Müll. (Ann. v. 413 Vahl.); and: “ipse (Numa rex) de suo imperio curiatam legem tulit,Cic. Rep. 2, 13; 2, 17; 18; 20; “21: homo dominandi cupidus aut imperii singularis,sole dominion, id. ib. 1, 33: “singulare et potestas regia,id. ib. 2, 9: “esse consul cum summo imperio et potestate,Cic. Verr. 1, 13, 37; id. Fl. 8, 18; cf.: “cum summo imperio et potestate versari,id. Q. Fr. 1, 1, 10, 31: “qui (App. Claudius) tum erat summo imperio,id. Fin. 2, 20, 66: “omne imperium nostri penes singulos esse voluerunt,id. Rep. 1, 40; 2, 32: “de imperio Caesaris ... gravissime decernitur,Caes. B. C. 1, 5, 4: “imperium extra ordinem dare,Cic. Phil. 11, 10, 25: “quod imperium potest esse praestantius quam, etc.,id. Rep. 1, 17: “eos qui antea commodis fuerint moribus, imperio, potestate, prosperis rebus immutari,id. Lael. 15, 54: “ad deponendum imperium tardior esse,id. Rep. 2, 12: “expertes imperii,id. ib. 1, 31: “deponentium imperium tyrannorum,Quint. 9, 2, 67 et saep.: “sub populi Romani imperium dicionemque cadere,Cic. Font. 1, 2; so, “with dicio,Caes. B. G. 1, 31, 7; cf.: “Gallia sub populi Romani imperium redacta,id. ib. 5, 29, 4: “totam ad imperium populi Romani Ciliciam adjunxit,Cic. de Imp. Pomp. 12, 35: “majestas est in imperio atque in omni populi Romani dignitate,Quint. 7, 3, 35: “cum duobus ducibus de imperio in Italia decertatum est, Pyrrho et Hannibale,Cic. Lael. 8, 28; cf.: “de imperio dimicare,id. Off. 1, 12, 38: “spes diuturnitatis atque imperii,id. Rep. 2, 3; cf.: “sedem et domum summo imperio praebere,id. ib. 2, 5 fin.: “quod ipse suae civitatis imperium obtenturus esset,Caes. B. G. 1, 3, 6: “civitati imperium totius provinciae pollicetur,id. ib. 7, 64 fin.: “cum abunde expertus esset quam bene umeris tuis sederet imperium,Plin. Pan. 10 fin.: “auctoritate magis quam imperio regere,Liv. 1, 7, 8; cf.: “nec illum pro imperio submovere posse ... quia ita dicatur: si vobis videtur, discedite, Quirites,id. 2, 56, 12.—
b. Hence, transf., concr.
c. Trop., rule, control (very rare but class.): “illud vide, si in animis hominum regale imperium sit, unius fore dominatum, consilii scilicet,Cic. Rep. 1, 38.—Iron.: “imperium judiciorum tenere,Cic. Verr. 2, 2, 31, § 77: “coactae imperio sexus,” i. e. the ambition, Juv. 6, 135.—
2. Law t. t., the jurisdiction or discretion of a magistrate: “omnia autem judicia aut legitimo jure consistunt aut imperio continentur,Gai. Inst. 4, 103: “ideo autem imperio contineri judicia dicuntur, quia tamdiu valent, quamdiu is qui ea praecepit imperium habet,id. ib. 4, 105; cf. 3, 181 al.—
3. Milit., the chief command, command.
(α). Sing.: “victum atque expugnatum oppidum est Imperio atque auspicio Amphitruonis maxime,Plaut. Am. 1, 1, 37; 1, 1, 41: re impetrata contendunt, ut ipsis summa imperii transdatur, Caes. B. G. 7, 63, 5: “delatam sibi summam imperii,Suet. Ner. 3: “censet enim etiam ex iis, qui cum imperio sint,Cic. Fam. 1, 1, 3: “nostri imperii dignitas,id. ib. 1, 7, 4: “novem annis, quibus in imperio fuit,Suet. Caes. 25: “legionum curam et imperium alicui demandare,id. ib. 76: “alicui imperium prorogare,id. Tib. 30: “imperii tempus explere,id. Caes. 26: cum imperio aut magistratu, i. e. a military or civil command, Suet. Tib. 12: “qui dabat olim imperium, fasces, etc.,Juv. 10, 79; cf. in the foll.—
(β). Plur.: “mandant (cives) imperia, magistratus,” i. e. military and civil commands, Cic. Rep. 1, 31; cf.: “magistratus, imperia, amicitiae anteponere,id. Lael. 17, 63; “so opp. magistratus,Suet. Caes. 54; 75; id. Aug. 61.—
b. Transf.
(α). Concr.: imperia, i. q. imperatores, commanding officers, commanders, generals: “imperia, potestates, legationes, quom senatus creverit populusve jusserit, ex urbe exeunto,Cic. Leg. 3, 3, 9: “nacti vacuas ab imperiis Sardiniam et Siciliam,Caes. B. C. 1, 31, 1; Val. Max. 1, 1, 9.—
(β). Erat plena lictorum et imperiorum provincia, differta praefectis atque exactoribus, Caes. B. C. 3, 32, 4.—
(γ). (Acc. to imperator, II. B. 3.) The imperial government, the government: “tandem quasi coactus recepit imperium,Suet. Tib. 24; 55; 67; id. Calig. 12; 16; 24; id. Claud. 11; 35; 36 et saep.
hide Dictionary Entry Lookup
Use this tool to search for dictionary entries in all lexica.
Search for in
hide References (71 total)
  • Cross-references in general dictionaries from this page (71):
    • Cicero, Letters to Atticus, 14.5.2
    • Cicero, Letters to his brother Quintus, 1.1.10
    • Caesar, Gallic War, 1.17.3
    • Caesar, Gallic War, 1.31.7
    • Caesar, Gallic War, 1.3.6
    • Caesar, Gallic War, 5.2
    • Caesar, Gallic War, 7.63.5
    • Cicero, Letters to his Friends, 1.1.3
    • Cicero, Letters to his Friends, 3.7.5
    • Cicero, Philippics, 11.10.25
    • Cicero, For Aulus Caecina, 18.52
    • Cicero, For Marcus Fonteius, 1.2
    • Cicero, Against Verres, 2.1.37
    • Cicero, Against Verres, 2.2.77
    • Cicero, On the Consular Provinces, 12.29
    • Ovid, Metamorphoses, 7.373
    • Plautus, Persa, 3.1
    • Plautus, Pseudolus, 4.7
    • Plautus, Trinummus, 2.2
    • Vergil, Aeneid, 1.287
    • Vergil, Aeneid, 5.726
    • Vergil, Aeneid, 6.463
    • Suetonius, Divus Augustus, 48
    • Suetonius, Divus Augustus, 61
    • Caesar, Civil War, 1.31.1
    • Caesar, Civil War, 1.5.4
    • Caesar, Civil War, 3.32.4
    • Tacitus, Historiae, 1.16
    • Plautus, Amphitruo, 1.1
    • Plautus, Amphitruo, 3.3
    • Plautus, Asinaria, 1.2
    • Plautus, Asinaria, 2.4
    • Plautus, Bacchides, 3.3
    • Plautus, Menaechmi, 5.6
    • Plautus, Menaechmi, 5.7
    • Suetonius, Caligula, 12
    • Suetonius, Divus Claudius, 11
    • Suetonius, Divus Julius, 25
    • Suetonius, Divus Julius, 26
    • Suetonius, Divus Julius, 54
    • Suetonius, Nero, 3
    • Suetonius, Tiberius, 12
    • Suetonius, Tiberius, 24
    • Suetonius, Tiberius, 30
    • Pliny the Elder, Naturalis Historia, 8.1
    • Livy, The History of Rome, Book 2, 1.1
    • Livy, The History of Rome, Book 2, 56.12
    • Livy, The History of Rome, Book 8, 6
    • Livy, The History of Rome, Book 1, 7.8
    • Cicero, De Legibus, 3.3
    • Cicero, De Republica, 1.17
    • Cicero, De Republica, 1.31
    • Cicero, De Republica, 1.38
    • Cicero, De Republica, 1.44
    • Cicero, De Republica, 2.12
    • Cicero, De Republica, 2.13
    • Cicero, De Republica, 2.3
    • Cicero, De Republica, 3.12
    • Cicero, De Republica, 6.16
    • Cicero, de Finibus Bonorum et Malorum, 2.20
    • Cicero, De Amicitia, 15
    • Cicero, De Amicitia, 17
    • Cicero, De Amicitia, 3
    • Cicero, De Amicitia, 8
    • Cicero, De Officiis, 1.12
    • Cicero, De Officiis, 1.20
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 1, 3.6
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 7, 3.35
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 9, 2.67
    • Valerius Maximus, Facta et Dicta Memorabilia, 1.1.9
    • Cicero, De Inventione, 2.47
hide Display Preferences
Greek Display:
Arabic Display:
View by Default:
Browse Bar: