I. To rise upon, to rise up or to: insurgite remis, rise on your oars, i. e. ply your oars vigorously, Verg. A. 3, 560; 3, 207; 5, 189; so, “remis insurgitur,” Val. Fl. 2, 14: “insurgit transtris,” id. ib. 1, 450: “nigro glomerari pulvere nubem Prospiciunt Teucri, ac tenebras insurgere campis,” Verg. A. 9, 33: “sibilat insurgens capiti,” raising its head, Sil. 10, 546.—
II. To raise one's self, to rise, mount: “insurgat Aquilo,” Hor. Epod. 10, 7: “si forte prolapsus est, attolli et insurgere haud licitum,” Tac. G. 39, 8: “altior insurgens et cursu concitus heros,” Verg. A. 12, 902: “et (serpens) sibilat ore, Arduus insurgens,” id. ib. 11, 755: “acuta silex Speluncae dorso insurgens,” id. ib. 8, 233: “inde colles insurgunt,” Liv. 22, 4, 2: “pone tergum insurgebat silva,” Tac. A. 2, 16; so in fight, to rise for a blow: “ostendit dextram insurgens Entellus,” Verg. A. 5, 443: “altior,” Sil. 5, 294. —
B. Transf.
1. To rise, grow in power: insurgere regnis alicujus, to rise against, i. e. to aim at seizing one's kingdom, Ov. M. 9, 444: “Caesar insurgere paulatim,” Tac. A. 1, 2: “Romanas opes insurgere,” id. ib. 11, 16. —
2. Of waters, floods: “vastius insurgens decimae ruit impetus undae,” Ov. M. 11, 530: Atax usque eo solitus insurgere, ut se ipse non capiat, Mel. 2, 6, 6.—
3. To arise: “insurgunt fremitus,” Val. Fl. 2, 82. —
4. To rise up, to rouse or bestir one's self: “invigilare publicis utilitatibus et insurgere,” Plin. Pan. 66, 2.—
5. Of speech, to rise above the level of ordinary language, to become sublime: “Horatius insurgit aliquando,” Quint. 10, 1, 96: “augeri debent sententiae, et insurgere,” id. 9, 4, 23: “haec sunt, quibus mens pariter et oratio insurgant,” id. 12, 2, 28; id. 11, 3, 13.