previous next
nōmen , ĭnis (archaic form of
I.gen. sing. NOMINVS, S. C. de Bacch. Corp. Inscr. Lat. 196, 8), n. for gnōmen, from root gno, whence gnosco, nosco, co-gnosco, a name, appellation (syn. vocabulum).
I. Lit.: “nomen est, quod unicuique personae datur, quo suo quaeque proprio et certo vocabulo appellatur,Cic. Inv. 1, 24, 134: “imponere nova rebus nomina,id. Fin. 3, 1, 3: “qui haec rebus nomina posuerunt,id. Tusc. 3, 5, 10: “appellare aliquem nomine,id. de Or. 1, 56, 239: “huic urbi nomen Epidamno inditum est,Plaut. Men. 2, 1, 37; cf. Liv. 7, 2, 6: “Theophrastus divinitate loquendi nomen invenit,Cic. Or. 19, 62: “lituus ab ejus litui, quo canitur, similitudine nomen invenit,id. Div. 1, 17, 30: “ut is locus ex calamitate populi Romani nomen caperet,Caes. B. G. 1, 13 et saep.: “ludi, Pythia de domitae serpentis nomine dicti,Ov. M. 1, 447: “clari nominis vir,Vell. 2, 34, 4: “nominis minoris vir,id. 2, 100, 5; cf. id. 2, 112, 2; 2, 103, 1: est mihi nomen, inditur mihi nomen, with nom.: “cui saltationi Titius nomen est,Cic. Brut. 62, 225: “eique morbo nomen est avaritia,id. Tusc. 4, 11, 24: “canibus pigris ... Nomen erit pardus, tigris, leo,Juv. 8, 36.—With dat.: “haec sunt aedes, hic habet: Lesbonico'st nomen,Plaut. Trin. 2, 2, 110: “juventus nomen fecit Peniculo mihi,id. Men. 1, 1, 1: “nam mihi est Auxilio nomen,id. Cist. 1, 3, 6: “huic ego die nomen Trinummo facio,id. Trin. 4, 2, 1: “nomen Arcturo est mihi,id. Rud. prol. 5: “cantus cui nomen neniae,Cic. Leg. 2, 24, 62: “puero ab inopiā nomen Egerio est inditum,Liv. 1, 34: “est illis strigibus nomen,Ov. F. 6, 139.—With gen.: “cujus nomen est Viventis,Vulg. Gen. 25, 11.—Rarely with ad: “ut det nomen ad molas coloniam,Plaut. Ps. 4, 6, 38.—Nomen dare, edere, profiteri, ad nomina respondere, to give in one's name, be enrolled, enlist; to answer to one's name when summoned to military duty: “ne nomina darent,Liv. 2, 24: “nomina profiteri,id. 2, 24: “nominis edendi apud consules potestas,id. 2, 24: “virgis caesi, qui ad nomina non respondissent,id. 7, 4; also, “dare nomen in conjurationem,to join the conspiracy, Tac. A. 15, 48: “ab re nomen habet (terra),is named for, Liv. 38, 18, 4: “quae (sapientia) divinarum humanarumque rerum cognitione hoc nomen apud antiquos adsequebatur,Cic. Tusc. 5, 3, 7: “dea (Viriplaca) nomen hoc a placandis viris fertur adsecuta,Val. Max. 2, 1, 6.—Esp.: “nomen accipere = nominari: turris quae nomen ab insulā accepit,Caes. B. C. 3, 112, 1; Quint. 3, 3, 13; Just. 1, 5, 1; Tac. A. 6, 37; 15, 74; Plin. Ep. 2, 10, 8.—
2. In partic., the middle name of the three which every freeborn Roman had, as distinguished from the praenomen and cognomen. The nomen distinguished one gens from another, the cognomen one familia from another, and the praenomen one member of the familia from another, Quint. 7, 3, 27.—But sometimes nomen is used in the signif. of praenomen: “id nomen (sc. Gaja),Cic. Mur. 12, 27.—So, too, in the signif. of cognomen: “Sex. Clodius, cui nomen est Phormio,Cic. Caecin. 10, 27; cf.: “tamquam habeas tria nomina,” i. e. as if you were a Roman, Juv. 5, 127.—
3. Esp. in phrase: sub nomine, under the assumed name: “qui litteras exitiales Demetrio sub nomine Flaminini adtulerant,Liv. 40, 54, 9: “sub nomine meo,Quint. 7, 2, 24: “carmina sub alieno nomine edere,Suet. Aug. 55: “multa vana sub nomine celebri vulgabantur,Tac. A. 6, 12; 13, 25; id. H. 1, 5; cf.: “rogatio repente sub unius tribuni nomine promulgatur,Liv. 43, 16, 6; Suet. Aug. 29; Plin. Pan. 50, 5; cf. also II. B. infra.—
4. A title of power or honor: “imperatoris,Caes. B. C. 2, 32, 14.—
5. In gram., a noun, Quint. 1, 4, 18; 1, 5, 42 et saep.—
B. Transf.
1. Nomen alicu jus deferre, to bring an accusation against, to accuse a person: “nomen alicujus de parricidio deferre,Cic. Rosc. Am. 10, 28: nomen recipere, to receive the accusation: “palam de sellā ac tribunali pronuntiat: si quis absentem Sthenium rei capitalis reum facere vellet, sese ejus nomen recepturum: et simul, ut nomen deferret, etc.,Cic. Verr. 2, 2, 38, § 94; cf. context.—
2. A bond, note, a demand, claim, a debt: tituli debitorum nomina dicuntur praesertim in iis debitis, in quibus hominum nomina scripta sunt, quibus pecuniae commodatae sunt, Ascon. ap. Cic. Verr. 2, 1, 10, § 28: “repromittam istoc nomine solutam rem futuram,Plaut. As. 2, 4, 48: “si neque in tuas tabulas ullum nomen referres, cum tot tibi nominibus acceptum Curtii referrent,Cic. Verr. 2, 1, 39, § 102: “qui tibi, ut ais, certis nominibus grandem pecuniam debuit,on good bonds, good security, id. Quint. 11, 38; cf.: “egone hos digitos meos impellere potui, ut falsum perscriberent nomen?id. Rosc. Com. 1, 1: “volo persolvere, ut expungatur nomen, ne quid debeam,Plaut. Cist. 1, 3, 40; so, “solvere,Cic. Att. 6, 2, 7: “expedire, exsolvere,id. ib. 16, 6, 3: “nomina sua exigere,to collect one's debts, Cic. Verr. 2, 1, 10, § 28: “hoc nomen, quod urget, nunc, cum petitur, dissolvere,id. Planc. 28, 68: “transcribere in alium,Liv. 35, 7: “qui venit ad dubium grandi cum codice nomen,comes with a huge ledger to sue for a doubtful debt, Juv. 7, 110.—
b. Nomina facere, in the case of written obligations, to set down or book the items of debt in the account-book: “nomina se facturum, qua ego vellem die,Cic. Fam. 7, 23, 1: “emit homo cupidus (Canius) tanti, quanti Pythius voluit et emit instructos: nomina facit (Pythius), negotium conficit,id. Off. 3, 14, 59: “nomina facturi diligenter in patrimonium et vasa debitoris inquirimus,Sen. Ben. 1, 1, 2.—
c. Nomen locare, to offer as surety, Phaedr. 1, 16, 1 (dub.).—
d. Transf., an item of debt; and hence, a debtor: “hoc sum assecutus, ut bonum nomen existimer,” i. e. a good payer, Cic. Fam. 5, 6, 2: “lenta nomina non mala,Sen. Ben. 5, 22, 1; cf. id. ib. 7, 29, 2; Col. 1, 7, 2.—
3. A family, race, stock, people, nation: “C. Octavium in familiam nomenque adoptavit,Suet. Caes. 83: “Crispum C. Sallustius in nomen ascivit,Tac. A. 3, 30; Luc. 7, 584.—
4. With national names: nomen Romanum, whatever is called Roman, i. e. the Roman dominion, nation, power; esp. of the army: “gens infestissuma nomini Romano,Sall. C. 52, 24: CEIVIS ROMANVS NEVE NOMINVS LATINI NEVE SOCIVM QVISQVAM, etc., S. C. de Bacch.; so, “concitatis sociis et nomine Latino,Cic. Rep. 1, 19, 31; 3, 29, 41: “ubi deletum omnibus videretur nomen Romanum,Liv. 23, 6, 3: “relicum Romani nominis,id. 22, 55, 5; 27, 33, 11; 1, 10, 3; cf. id. 9, 7, 1: “Aeolio regnatas nomine terras,Sil. 14, 70: “Volscūm nomen prope deletum est,Liv. 3, 8, 10: “nomen Atheniensium tueri,Just. 5, 6, 9.—
5. Poet.
b. A person: “popularia nomina Drusos,Luc. 6, 759; 1, 311: “nec fidum femina nomen,Tib. 3, 4, 61: “in diversa trahunt unum duo nomina pectus,” i. e. the love of a mother and sister, Ov. M. 8, 464; id. H. 8, 30.—
II. Trop.
A. Name, fame, repute, reputation, renown (syn.: “existimatio, fama): hujus magnum nomen fuit,Cic. Brut. 67, 238: “nomen habere,id. ib. 69, 244: “magnum in oratoribus nomen habere,id. Or. 6, 22: “officere nomini alicujus, Liv. praef. § 3: et nos aliquod nomenque decusque Gessimus,Verg. A. 2, 89: “nomen gerere,Lact. 1, 20, 3; 4, 29, 15 al.: “multi Lydia nominis Romanā vigui clarior Iliā,Hor. C. 3, 9, 7: “nomen alicujus stringere,Ov. Tr. 2, 350: “homines nonnullius in litteris nominis, Plin Ep. 7, 20, 3: parentes, quorum maximum nomen in civitatibus est suis,Liv. 22, 22, 13.—Of ill repute, bad reputation: malum nomen (only rare and late Lat.): magis eligendum in paupertate nomen bonum quam in divitiis nomen pessimum, Hier. Com. Ep. Tit., Paris, 1546, p. 104 H.—
2. Of inanimate things: “ne vinum nomen perdat,Cato, R. R. 25: “nec Baccho genus aut pomis sua nomina servat,Verg. G. 2, 240.—
B. A title, pretext, pretence, color, excuse, account, sake, reason, authority, behalf, etc.: alio nomine et aliā de causā abstulisse. Cic. Rosc. Com. 14, 40: “legis agrariae simulatione atque nomine,id. Agr. 2, 6, 15: “classis nomine pecuniam imperatam queruntur,id. Fl. 12, 27: “haec a te peto amicitiae nostrae nomine,id. Fam. 12, 12, 3; 2, 1, 1: “nomine sceleris conjurationisque damnati,id. Verr. 2, 5, 5, § 11: “nomine neglegentiae suspectum esse,id. Fam. 2, 1, 1: “quid exornamus philosophiam, aut quid ejus nomine gloriosi sumus?id. Tusc. 2, 14, 33: “qui cum luxuriose viverent, non reprehenderentur eo nomine,id. Fin. 2, 7, 21: “gratias boni viri agebant et tuo nomine gratulabantur,on your account, id. Phil. 1, 12, 30: “Antonio tuo nomine gratias egi,on your behalf, id. Att. 1, 16, 16: “legationes tuo nomine proficiscentes,id. Fam. 3, 8, 2: “quem quidem tibi etiam suo nomine commendo,for his own sake, id. ib. 13, 21, 2: “meo nomine,Tac. H. 1, 29: “feminarum suarum nomine,id. G. 8: “bellum populo Romano suo nomine indixit,Cic. Cat. 2, 6, 14: “decretae eo nomine supplicationes,Tac. A. 14, 59; “but: acceptā ex aerario pecuniā tuo nomine,on your responsibility, Cic. Q. Fr. 1, 3, 7.—
III. In eccl. Lat.,
2. Delegated power: “in nomine tuo daemones eicimus,Vulg. Matt. 7, 22: “in quo nomine fecistis,ib. Act. 4, 7: “locuti sunt in nomine Domini,ib. Jacob. 5, 10.
hide Dictionary Entry Lookup
Use this tool to search for dictionary entries in all lexica.
Search for in
hide References (93 total)
  • Cross-references in general dictionaries from this page (93):
    • Cicero, Letters to his Friends, 5.6.2
    • Cicero, Letters to his Friends, 7.23.1
    • Cicero, Letters to Atticus, 5.15.1
    • Cicero, Letters to Atticus, 6.2.7
    • Cicero, Letters to his brother Quintus, 1.3.7
    • New Testament, Matthew, 7.22
    • New Testament, Revelation, 13.6
    • Caesar, Gallic War, 1.13
    • Cicero, Against Catiline, 2.6.14
    • Cicero, For Aulus Caecina, 10.27
    • Cicero, For Quintus Roscius the Actor, 1.1
    • Cicero, For Plancius, 28.68
    • Cicero, For Sextus Roscius of Ameria, 10.28
    • Cicero, Against Verres, 2.1.102
    • Cicero, Against Verres, 2.1.28
    • Cicero, Against Verres, 2.2.94
    • Cicero, For Lucius Murena, 12.27
    • Ovid, Metamorphoses, 1.447
    • Ovid, Metamorphoses, 8.464
    • Plautus, Cistellaria, 1.3
    • Plautus, Pseudolus, 4.6
    • Plautus, Trinummus, 2.2
    • Plautus, Trinummus, 4.2
    • Vergil, Aeneid, 2.89
    • Vergil, Aeneid, 7.717
    • Vergil, Georgics, 2.240
    • New Testament, Acts, 4.7
    • Old Testament, Exodus, 15.3
    • Old Testament, Genesis, 13.4
    • Old Testament, Genesis, 25.11
    • Old Testament, Psalm, 7.18
    • Suetonius, Divus Augustus, 29
    • Suetonius, Divus Augustus, 55
    • Caesar, Civil War, 2.32.14
    • Caesar, Civil War, 3.112.1
    • Tacitus, Annales, 14.59
    • Tacitus, Annales, 15.48
    • Tacitus, Annales, 3.30
    • Tacitus, Annales, 6.12
    • Tacitus, Annales, 6.37
    • Tacitus, Historiae, 1.29
    • Tacitus, Historiae, 1.5
    • Tacitus, Germania, 8
    • Plautus, Asinaria, 2.4
    • Plautus, Menaechmi, 1.1
    • Plautus, Menaechmi, 2.1
    • Cicero, On Oratory, 1.56
    • Suetonius, Divus Julius, 83
    • Lucan, Civil War, 1.311
    • Lucan, Civil War, 6.759
    • Lucan, Civil War, 7.584
    • Pliny the Younger, Epistulae, 2.10.8
    • Livy, The History of Rome, Book 23, 6
    • Livy, The History of Rome, Book 43, 16
    • Livy, The History of Rome, Book 2, 24
    • Livy, The History of Rome, Book 22, 22
    • Livy, The History of Rome, Book 22, 55
    • Livy, The History of Rome, Book 3, 8.10
    • Livy, The History of Rome, Book 9, 7
    • Livy, The History of Rome, Book 27, 33.11
    • Livy, The History of Rome, Book 35, 7
    • Livy, The History of Rome, Book 1, 10.3
    • Livy, The History of Rome, Book 1, 34
    • Livy, The History of Rome, Book 40, 54.9
    • Livy, The History of Rome, Book 7, 2
    • Livy, The History of Rome, Book 7, 29
    • Livy, The History of Rome, Book 7, 4
    • Livy, The History of Rome, Book 38, 18
    • Seneca, de Beneficiis, 1.1.2
    • Seneca, de Beneficiis, 5.22.1
    • Seneca, de Beneficiis, 7.29.2
    • Cicero, De Legibus, 2.24
    • Cicero, De Republica, 1.19
    • Cicero, de Finibus Bonorum et Malorum, 3.1
    • Cicero, De Divinatione, 1.17
    • Cicero, Tusculanae Disputationes, 3.5
    • Cicero, Tusculanae Disputationes, 4.11
    • Cicero, Tusculanae Disputationes, 5.3
    • Cicero, De Officiis, 3.14
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 3, 3.13
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 1, 4.18
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 1, 5
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 7, 2.24
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 7, 3.27
    • Sallust, Catilinae Coniuratio, 52
    • Columella, Res Rustica, 1.7.2
    • Cicero, Brutus, 62.225
    • Cicero, Brutus, 67.238
    • Cicero, Orator, 19.62
    • Cicero, Orator, 6.22
    • Ovid, Fasti, 6
    • Valerius Maximus, Facta et Dicta Memorabilia, 2.1.6
    • Cicero, De Inventione, 1.24
hide Display Preferences
Greek Display:
Arabic Display:
View by Default:
Browse Bar: