previous next
nŏvus , a, um, adj. Sanscr. navas; Gr. νέος, i. e. νεϝος; cf.: noverca, nuntius, denuo, nuper; Germ. neu; Engl. new,
I.new, not old, young, fresh, recent, etc. (v. antiquus init.; cf.: recens, novellus).
I. Lit.
A. In gen.: “civitates condere novas,Cic. Rep. 1, 7, 12: “nova et a nobis inventa ratio,id. ib. 1, 8, 13; cf.: “nihil novi vobis afferam neque quod a me sit cogitatum aut inventum,id. ib. 1, 14, 21: “novus veteri exercitus jungitur,Liv. 7, 7; cf. “miles,Sall. J. 87, 2: “imperator,id. ib. 44, 2: “novum de integro proelium,Liv. 24, 16: “Camillus,id. 22, 14: “consules,Suet. Caes. 15: “serpens,which has cast its old skin, Ov. M. 9, 266: “caro,fresh meat, Juv. 11, 85.—Special phrases.
1. Novae tabernae, or simply Novae (sub Novis), the new shops; many of the shops of the money-changers in the Forum were burned down A. U. C. 543, and those built on their sites were called Novae, those which remained standing Veteres (v. vetus), Liv. 26, 27; 3, 48: “sub Novis,Cic. de Or. 2, 66, 266; cf.: sub Novis dicta pars in foro aedificiorum, quod vocabulum ei pervetustum, Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—
2. Novae tabulae, new account-books, by making which old debts were cancelled, Cic. Off. 2, 23, 84; id. Phil. 6, 4, 11; id. Att. 5, 21, 13; 14, 21, 4; Caes. B. C. 3, 1; 3, 21: “tum Catilina polliceri tabulas novas, proscriptionem locupletium,Sall. C. 21, 2.—Hence, trop.: “beneficiorum novae tabulae,” i. e. forgetfulness of benefits, Sen. Ben. 1, 4, 6.—
3. Novus homo, or homo novus, the first of his family who obtained a curule office, a man newly ennobled, an upstart, Cic. Off. 1, 39, 138: “adeptus es, quod non multi homines novi,Cic. Fam. 5, 18, 1; cf.: “in Q. Pompeio, novo homine et fortissimo viro,id. Mur. 7, 16 sq.: “M. Catoni, homini ignoto et novo,id. Rep. 1, 1, 1; cf.: “hic novus Arpinas, ignobilis, et modo Romae Municipalis eques,Juv. 8, 237: “nova nupta,a bride, Juv. 2, 120.—Plur. subst.: nŏvi , ōrum, m., recent writers: est et quod appellatur a novis νόημα, Quint. 8, 5, 12: “novorum lectio,id. 2, 5, 26; 5, 4, 1.—
4. Novae res, new things, novelties: “nihil te ad me postea scripsisse demiror, praesertim tam novis rebus,Cic. Fam. 7, 18, 4.—Also subst.: nŏvum , i, n., a new thing, a novelty; news: “novum attulerint, quod fit nusquam gentium,Plaut. Cas. prol. 70: “num quidnam inquit novi?Cic. de Or. 2, 3, 13: “si quid novi vel sero invenissem,Quint. 2, 5, 3.—Plur.: “novorum interpositione priora confundere,Quint. 10, 3, 32; 8, 3, 60.—But, in gen., novae res signifies political innovations, a revolution: “Q. Servilius Ahala Sp. Maelium novis rebus studentem manu suā occidit,Cic. Cat. 1, 1, 3: “rerum novarum causam quaerere,id. Agr. 2, 33, 91: “plebes novarum rerum cupida,Sall. C. 28, 4: “cuncta plebes novarum rerum studio Catilinae incepta probabat,id. ib. 37, 1: “novarum rerum avidi,id. J. 19, 1.—In a double sense: Segulium neglegamus, qui res novas quaerit: non quo veterem comederit—nullam enim habuit—sed hanc ipsam recentem novam devorārit, innovations and new wealth, Cic. Fam. 11, 21, 2.—
B. In partic.
2. New in any thing, unused, unaccustomed, inexperienced (poet. and in post-Aug. prose): “et rudis ad partus et nova miles oram,Ov. H. 11, 48.—
(β). With dat.: “novus dolori,Sil. 6, 254; Tac. Agr. 16.—*
(γ). With inf.: “nova ferre jugum cervix,Sil. 16, 332.—
3. Nova Via structa esse dicitur regnante Ser. Tullio, Paul. ex Fest. p. 174 Mull.; v. Müll. ib. p. 389, a; cf.: “vocabulum pervetustum ut Novae viae, quae via jam diu vetus,Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—
C. In eccl. Lat., renewed by grace: “nova creatura,Vulg. 2 Cor. 5, 17: “induite novum hominem,ib. Eph. 4, 24.—
II. Transf., in the sup.: nŏvissĭmus , a, um, the latest, last, hindermost, extreme (syn.: “extremus, proximus, recentissimus): a quo (sc. novo) etiam extremum novissimum quoque dici coeptum vulgo, quod meā memoriā ut Aelius sic senes aliquot, nimium novum verbum quod esset, vitabant,Varr. L. L. 6, § 59 Müll.: “histriones,Cic. Rosc. Com. 11, 30; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 1, 3; Cass. ib. 12, 13, 1: “qui ex iis novissimus venit, necatur,Caes. B. G. 5, 56: “novissimum agmen,the rear, id. ib. 1, 15; 7, 68. —So as subst.: nŏvissĭmi , ōrum, the rear of an army, the soldiers in the last line: “novissimis praesidio esse,Caes. B. G. 1, 20: “novissimos adorti magnam multitudinem conciderunt,id. ib. 2, 11: “dixitque novissima verba,Verg. A. 4, 650: “novissima cauda,” i. e. the end of, Ov. M. 3, 681; 13, 963: “luna,Plin. 2, 13, 10, § 56.—
2. Like Engl. last, extreme, highest: “exempla,the extreme penalty, the penalty of death, Tac. A. 12, 20; 15, 44; and absol.: “a summā spe, novissima exspectabat,id. ib. 6, 50: “novissimum casum experitur,id. ib. 12, 33.—
B. Esp. in eccl. Lat.
1. Youngest: “liberorum,Vulg. Jos. 6, 26.—
2. Lowest in rank or fortune: “de novissimis populi,Vulg. 3 Reg. 13, 33.—
3. As subst.
a. Sing.: nŏvissĭmum , i, n., the end.
(α). Of place: “terrae,Vulg. 1 Macc. 3, 9: “a summo ad novissimum,the bottom, id. Isa. 56, 11.—
(β). Of time: “habent spem in novissimo,Vulg. Prov. 23, 18.—
b. Plur.: nŏvissĭma , ōrum, n.
(α). Of place, the bottom, depths: “abyssi,Vulg. Job. 38, 16.—
(β). Of time: “habebis in novissimis spem,Vulg. Prov. 24, 14; cf.: “novissima hominis illius,the end, id. Luc. 11, 26.—Hence, adv. (not in Cic.) in two forms.
(α). Form nŏvē , newly, in a new or unusual manner: “ornata ut lepide! ut concinne! ut nove!Plaut. Ep. 2, 2, 38: ne quid ambigue, ne quid nove dicamus, * Auct. Her. 1, 9, 15: “verba nove aut insigniter dicta,Gell. 19, 7, 2; cf. id. 17, 2, 13; Sen. Contr. 1, 4 fin.
(β). Form nŏvĭter , newly: “BASILICA IVLIA A SE NOVITER REPARATA,Inscr. Orell. 24 (A. D. 377): “amor noviter venit,Fulg. Myth. 3, 1 med.Sup.: nŏvissĭmē .
a. Of time, recently, lately, a short time ago: mater cum novissime aegrotāsset, Val. Antias. ap. Charis. p. 186 P.: “quod novissime nobiscum foedus fecissent,id. ib.: “novissime, memoriā nostrā, argentum aere solutum est,Sall. C. 33, 2: “liber quem novissime tibi misi,Plin. Ep. 8, 3, 1: “eloquendi rationem novissime repertam,Quint. 12 praef. § 3.—
b. Of succession, lastly, last of all, finally: “dicam primum ... deinde ... novissime,Sen. Ira, 3, 5, 2: “primum ... post haec ... novissime,Quint. 3, 6, 24; cf.: “primum ... post haec ... novissime,id. 11, 2, 41: “vel ... vel ... vel novissime,id. 7, 1, 37: “et ... et ... et novissime,id. 2, 4, 10: “cum plura interrogāsset ... novissime id inferebat,id. 5, 11, 3: “novissime cum, etc. (= postremo),in the last fight, Hirt. B. G. 8, 48, 3.
hide Dictionary Entry Lookup
Use this tool to search for dictionary entries in all lexica.
Search for in
hide References (75 total)
  • Cross-references in general dictionaries from this page (75):
    • Cicero, Letters to his Friends, 11.1.3
    • Cicero, Letters to his Friends, 11.21.2
    • Cicero, Letters to his Friends, 5.18.1
    • Cicero, Letters to his Friends, 7.18.4
    • Cicero, Letters to Atticus, 5.21.13
    • Cicero, Letters to Atticus, 6.1.5
    • New Testament, Ephesians, 4.24
    • New Testament, 2 Corinthians, 5.17
    • Old Testament, Isaiah, 56.11
    • Old Testament, Joshua, 6.26
    • New Testament, Luke, 11.26
    • Old Testament, Proverbs, 23.18
    • Old Testament, Proverbs, 24.14
    • Caesar, Gallic War, 1.20
    • Caesar, Gallic War, 5.56
    • Caesar, Gallic War, 8.48.3
    • Cicero, Against Catiline, 1.1.3
    • Cicero, For Ligarius, 1.1
    • Cicero, Philippics, 6.4.11
    • Cicero, On the Agrarian Law, 2.33.91
    • Cicero, For Quintus Roscius the Actor, 11.30
    • Cicero, Against Verres, 2.2.24
    • Cicero, For Lucius Murena, 7.16
    • Ovid, Metamorphoses, 3.681
    • Ovid, Metamorphoses, 9.266
    • Vergil, Aeneid, 3.591
    • Vergil, Aeneid, 4.650
    • Old Testament, 1 Kings, 13.33
    • Old Testament, 1 Maccabees, 3.9
    • Old Testament, Psalm, 138.5
    • Caesar, Civil War, 3.1
    • Tacitus, Annales, 12.20
    • Tacitus, Agricola, 16
    • Plautus, Epidicus, 2.2
    • Cicero, On Oratory, 1.31
    • Cicero, On Oratory, 2.3
    • Cicero, On Oratory, 2.66
    • Sallust, Bellum Iugurthinum, 87
    • Suetonius, Divus Julius, 15
    • Pliny the Elder, Naturalis Historia, 2.56
    • Pliny the Younger, Epistulae, 8.3.1
    • Livy, The History of Rome, Book 3, 48
    • Livy, The History of Rome, Book 24, 16
    • Livy, The History of Rome, Book 22, 14
    • Livy, The History of Rome, Book 7, 7
    • Livy, The History of Rome, Book 26, 27
    • Livy, The History of Rome, Book 2, 13
    • Seneca, de Ira, 3.5.2
    • Seneca, de Beneficiis, 1.4.6
    • Cicero, De Republica, 1.1
    • Cicero, De Republica, 1.7
    • Cicero, De Officiis, 1.39
    • Cicero, De Officiis, 2.23
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 3, 6.24
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 2, 4.10
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 2, 5.26
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 2, 5.3
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 5, 11.3
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 5, 4.1
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 4, 1.33
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 8, 3.60
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 8, 5.12
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 7, 1.37
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 11, 2.41
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 10, 3.32
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 12, pr.3
    • Gellius, Noctes Atticae, 17.2.13
    • Gellius, Noctes Atticae, 19.7.2
    • Sallust, Catilinae Coniuratio, 21
    • Sallust, Catilinae Coniuratio, 28
    • Sallust, Catilinae Coniuratio, 33
    • Sallust, Catilinae Coniuratio, 37
    • Sallust, Bellum Iugurthinum, 19
    • Sallust, Bellum Iugurthinum, 44
    • Seneca the Elder, Controversiae, 1.4
hide Display Preferences
Greek Display:
Arabic Display:
View by Default:
Browse Bar: