previous next
sancĭo , xi, ctum, 4 (
I.pluperf. sancierat, Pompon. ap. Diom. p. 368 P.; id. ap. Prisc. p. 904 ib.: “sancivi,Prisc. 904; Diom. 368; part. perf. sancitum, Lucr. 1, 587; Cass. Sev. ap. Diom. l. l.), v. a. Sanscr. root sac, sak, to accompany, honor (cf. sequor); whence also sacer; cf. Gr. ἉΓ, ἅγιος, ἁγνός, to render sacred or inviolable by a religious act; to appoint as sacred or inviolable.
I. Lit., mostly of legal ordinances or other public proceedings, to fix unalterably; to establish, appoint, decree, ordain; also, to make irrevocable or unalterable; to enact, confirm, ratify, sanction (freq. and class.; cf.: caveo, scisco).
F. To render sacred to any one, to devote, consecrate, dedicate: “sancire alicui carmina,Stat. S. 3, 3, 215; cf. id. Th. 11, 344: templum, Coripp. 4, 264.—
II. Transf., to forbid under pain of punishment, to enact a penalty against (very rare): “incestum pontifices supplicio sanciunto,Cic. Leg. 2, 9, 22; cf.: “noxiae poena par esto, ut in suo vitio quisque plectatur: vis capite, avaritia multa, honoris cupiditas ignominiā sanciatur,id. ib. 3, 20, 46; id. Planc. 19, 47: “hoc (sc. insidiae) quamquam video neque more turpe haberi, neque aut lege sanciri aut jure civili: tamen naturae lege sanctum est,id. Off. 3, 17, 69: “erranti viam non monstrare, quod Athenis exsecrationibus publicis sanctum est,id. ib. 3, 13, 55: “Solon capite sanxit, si qui in seditione non alterius utrius partis fuisset,made it a capital offence, id. Att. 10, 1, 2.—With abl. of fine: “injurias factas quinque et viginti assibus sanxerunt,Gell. 20, 1, 31.—Hence, sanc-tus , a, um, P. a.
A. Orig., rendered sacred, established as inviolable, i. e. sacred, inviolable (whereas sacer signifies consecrated to a deity. Thus, e. g., a temple, grove, or the like, is sacer locus; “but sanctus locus is any public place which it is forbidden to injure or disturb. A sacer locus is also sanctus, but the converse is not always true): proprie dicimus sancta, quae neque sacra neque profana sunt, sed sanctione quādam confirmata, ut leges sanctae sunt, quia sanctione quādam sunt subnixae. Quod enim sanctione quādam subnixum est, id sanctum est, etsi deo non sit consecratum,Dig. 1, 8, 9: “sanctum est, quod ab injuriā hominum defensum atque munitum est...In municipiis quoque muros esse sanctos,ib. 1, 8, 8; cf.: “sanctae res, veluti muri et portae,ib. 1, 8, 1: “campus,Cic. Rab. Perd. 4, 11: “tribuni ejus (plebis) essent sanctique sunto,id. Leg. 3, 3, 9 (cf. sacrosanctus): “societas,id. Off. 1, 8, 26; id. Rep. 1, 32, 49: “fides induciarum,Liv. 8, 37: “nullum esse officium, nullum jus tam sanctum atque integrum, quod non ejus scelus atque perfidia violarit et imminuerit,Cic. Rosc. Am. 38, 109; so, “officium,id. Quint. 6, 26: “poëtae...poëtae nomen,id. Arch. 8, 18 sq.—Hence, aerarium sanctius, a special treasure of the State, which was only to be used in cases of extreme necessity (v. aerarium).—Of persons: “hospites ab injuriā prohibent sanctosque habent,Caes. B. G. 6, 23: “ut vestris etiam legionibus sanctus essem,Cic. Phil. 2, 24, 60: “uxor,Phaedr. 3, 10, 30.—Because to the idea of inviolability is readily attached that of exalted worth, of sacredness, or divinity (as, on the contrary, our word sacred afterward received the meaning of inviolable, e. g. sacred rights, a sacred promise, sacred honor, etc.), sanctus denotes,
B. Venerable, august, divine, sacred, pure, holy (very freq. and class.); of a divinity, and of things in any way belonging to one: Saturno sancte create, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 607 Vahl.): Juno Saturnia sancta dearum, id. ap. Serv. ad Verg. A. 4, 576 (Ann. v. 65 ib.): teque pater Tiberine (veneror) tuo cum flumine sancto, id. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 55 ib.): “numen,Lucr. 5, 309; 6, 70: “sedes deum,id. 5, 147; Cic. Rep. 5, 5, 7: “fana,Lucr. 5, 74: “delubra,id. 6, 417; 6, 1272: “sanctus augustusque fons,Cic. Tusc. 5, 12, 36: “sanctior dies (with sollemnis),Hor. C. 4, 11, 17: “ignes (of a sacrifice),Verg. A. 3, 406 et saep.— “After Augustus,a title given to the emperors, Ov. F. 2, 127; Val. Fl. 1, 11: “sanctius et reverentius est visum nomen Augusti,Flor. 4, 12, 66: “intra limina sanctioris aulae,Mart. 5, 6, 8 (al. aevi): “amicitiae sanctum et venerabile nomen,Ov. Tr. 1, 8, 15: “libertas,Liv. 3, 52: “pudicitia,id. 3, 52.—
2. Of character, morally pure, good, innocent, pious, holy, just, etc. (freq. and class.): cum esset ille vir exemplum innocentiae, cumque illo nemo neque integrior esset in civitate neque sanctior, Cic. de Or. 1, 53, 229; cf.: “sanctissimi viri,id. Lael. 11, 39: “homines frugalissimi, sanctissimi,id. Fl. 29, 71: “sancti et religiosi,id. Rosc. Com. 15, 44; cf.: “qui sunt sancti, qui religionum colentes,id. Planc. 33, 80: “vir in publicis religionibus foederum sanctus et diligens,Cic. Verr. 2, 5, 19, § 49: veteres et sancti viri, Sall. Fragm. ap. Macr. S. 2, 9: “sanctius consilium,Liv. 30, 16; cf.: “jura magistratusque legunt sanctumque senatum,Verg. A. 1, 426: “da (mihi) justo sanctoque videri,Hor. Ep. 1, 16, 61: “Dareus ut erat sanctus et mitis,Curt. 3, 8, 5: “amores,pure, chaste, Cic. Fin. 3, 20, 68; cf.: “virgines,Hor. C. 1, 2, 27: “sanctissima conjux,Verg. A. 11, 158: “pudor,Tib. 1, 3, 83: “mores (with pudicitia),Juv. 10, 298 et saep.: “me quidem id multo magis movet, quod mihi est et sanctius antiquius,Cic. Att. 12, 19, 4: “quod apud omnes leve et infirmum est, id apud judicem grave et sanctum esse ducatur?id. Rosc. Com. 2, 6; cf.: “est et sancta et gravis oratio (Calvi),Quint. 10, 1, 115; so comp.: “oratio,id. 8, 3, 24: “genus orationis,id. 4, 2, 125: “eloquentia,Tac. Or. 4: “manus sanctas habere,Val. Max. 2, 2, 8: “sanctissima disciplina (Stoicorum),Gell. 1, 2, 7; cf. Lucr. 3, 371. —
C. In eccl. Lat., substt.
1. sanctus , i, m., a saint, holy man: “sancti tui,Vulg. 2 Par. 6, 41: “omnes sancti ejus,id. Psa. 30, 24. —
hide Dictionary Entry Lookup
Use this tool to search for dictionary entries in all lexica.
Search for in
hide References (107 total)
  • Cross-references in general dictionaries from this page (107):
    • Cicero, Letters to his Friends, 5.8.5
    • Cicero, Letters to Atticus, 10.1.2
    • Cicero, Letters to Atticus, 12.19.4
    • Cicero, Letters to Atticus, 14.21.2
    • Cicero, Letters to his brother Quintus, 1.2.4
    • Old Testament, Exodus, 26.34
    • Old Testament, Exodus, 40.11
    • Old Testament, 2 Chronicles, 6.41
    • Caesar, Gallic War, 6.23
    • Caesar, Gallic War, 6.20
    • Caesar, Gallic War, 7.2
    • Cicero, Philippics, 10.8.17
    • Cicero, Philippics, 13.5.12
    • Cicero, Against Verres, 2.2.123
    • Cicero, On the Agrarian Law, 3.1.3
    • Cicero, On the Agrarian Law, 3.2.8
    • Cicero, For Quintus Roscius the Actor, 15.44
    • Cicero, For Quintus Roscius the Actor, 2.6
    • Cicero, For Quintus Roscius the Actor, 2.7
    • Cicero, For Rabirius on a Charge of Treason, 4.11
    • Cicero, For Cornelius Balbus, 14.33
    • Cicero, On the Responses of the Haruspices, 14.32
    • Cicero, For Archias, 8.18
    • Cicero, For Plancius, 18.44
    • Cicero, For Plancius, 19.47
    • Cicero, For Plancius, 33.80
    • Cicero, For Sextus Roscius of Ameria, 25.70
    • Cicero, For Sextus Roscius of Ameria, 38.109
    • Cicero, Against Verres, 2.5.49
    • Cicero, On the Agrarian Law, 3
    • Cicero, For Rabirius Postumus, 4.8
    • Cicero, For Sestius, 10.24
    • Cicero, Philippics, 2.24.60
    • Livy, The History of Rome, Book 10, 9
    • Livy, The History of Rome, Book 8, 7
    • Plautus, Captivi, 4.2
    • Plautus, Cistellaria, 2.3
    • Plautus, Rudens, 4.7
    • Vergil, Aeneid, 11.158
    • Vergil, Aeneid, 3.406
    • Vergil, Aeneid, 12.200
    • Vergil, Aeneid, 1.426
    • Old Testament, Psalm, 21.4
    • Old Testament, Psalm, 30.24
    • Suetonius, Divus Augustus, 34
    • Horace, Satires, 1.3.67
    • Tacitus, Annales, 6.16
    • Tacitus, Annales, 12.46
    • Tacitus, Agricola, 27
    • Cicero, On Oratory, 1.53
    • Lucretius, De Rerum Natura, 5.147
    • Lucretius, De Rerum Natura, 6.70
    • Lucretius, De Rerum Natura, 1.587
    • Lucretius, De Rerum Natura, 3.371
    • Lucretius, De Rerum Natura, 5.309
    • Lucretius, De Rerum Natura, 5.74
    • Lucretius, De Rerum Natura, 6.1272
    • Lucretius, De Rerum Natura, 6.417
    • Suetonius, Divus Claudius, 25
    • Livy, The History of Rome, Book 30, 16
    • Livy, The History of Rome, Book 3, 55
    • Livy, The History of Rome, Book 25, 8
    • Livy, The History of Rome, Book 28, 19
    • Livy, The History of Rome, Book 34, 4
    • Livy, The History of Rome, Book 8, 37
    • Livy, The History of Rome, Book 25, 16
    • Livy, The History of Rome, Book 3, 52
    • Livy, The History of Rome, Book 23, 8
    • Livy, The History of Rome, Book 1, 24
    • Livy, The History of Rome, Book 30, 19
    • Livy, The History of Rome, Book 39, 37
    • Livy, The History of Rome, Book 2, 10
    • Cicero, De Legibus, 2.9
    • Cicero, De Legibus, 3.3
    • Cicero, De Republica, 1.2
    • Cicero, De Republica, 1.32
    • Cicero, De Republica, 2.31
    • Cicero, De Republica, 2.37
    • Cicero, De Republica, 3.11
    • Cicero, De Republica, 5.5
    • Cicero, de Finibus Bonorum et Malorum, 2.31
    • Cicero, de Finibus Bonorum et Malorum, 3.20
    • Cicero, de Natura Deorum, 1.20
    • Cicero, De Amicitia, 11
    • Cicero, De Amicitia, 12
    • Cicero, Tusculanae Disputationes, 2.14
    • Cicero, Tusculanae Disputationes, 5.12
    • Cicero, De Officiis, 1.8
    • Cicero, De Officiis, 3.16
    • Cicero, De Officiis, 3.17
    • C. Valerius Flaccus, Argonautica, 1.11
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 1, 2.4
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 2, 13.6
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 4, 2.125
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 8, 3.24
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 8, 3.44
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 10, 1.115
    • Gellius, Noctes Atticae, 1.2.7
    • Gellius, Noctes Atticae, 20.1.31
    • Ovid, Tristia, 1.8
    • Statius, Thebias, 11
    • Statius, Silvae, 3.3
    • Curtius, Historiarum Alexandri Magni, 3.12.21
    • Curtius, Historiarum Alexandri Magni, 3.8.5
    • Ovid, Fasti, 2
    • Valerius Maximus, Facta et Dicta Memorabilia, 2.2.8
    • Cicero, De Inventione, 2.53
hide Display Preferences
Greek Display:
Arabic Display:
View by Default:
Browse Bar: