previous next
tempĕro , āvi, ātum, 1 (old
I.pres. subj. temperint, Plaut. Truc. 1, 1, 41; collat. dep. form tempĕror , Lact. 7, 5, 12), v. a. and n. tempus.
I. Act., to divide or proportion duly, mingle in due proportion; to combine or compound properly; to qualify, temper, etc. (class.; cf.: modifico, misceo).
2. Transf., to rule, regulate, govern, manage, arrange, order: “rem publicam institutis et legibus,Cic. Tusc. 1, 1, 2; cf.: “constituere et temperare civitates,id. Ac. 2, 1, 3: “Lycurgus, qui Lacedaemoniorum rem publicam temperavit,id. Div. 1, 43, 96; cf.: “qui (Juppiter) res hominum ac deorum, Qui mare ac terras variisque mundum Temperat horis,Hor. C. 1, 12, 16: “terram, mare, urbes, etc. (corresp. to regere),id. ib. 3, 4, 45: “mare,id. ib. 4, 12, 1: “aequor,Verg. A. 1, 146: “orbem,Ov. M. 1, 770; 15, 869: “arces aetherias,id. ib. 15, 859: “undas,id. ib. 12, 580: “ratem,id. ib. 13, 366: “solus id navigii genus temperans,Vell. 2, 107: “omnia pretio temperata,id. 2, 60: “senem delirum,Hor. S. 2, 5, 71: “ora frenis,id. C. 1, 8, 7 et saep.: “genius qui natale temperat astrum,id. Ep. 2, 2, 187: “annum,id. ib. 1, 12, 16; Plin. 2, 6, 4, § 13: “caeli fulgura,Cic. Leg. 8, 21: “fortunam suo arbitrio,Petr. 137.— Poet.: “carmen impositis articulis,” i. e. to tune, Prop. 2, 34 (3, 32), 80; cf.: “testudinis aureae strepitum,Hor. C. 4, 3, 18: “Musam pede Archilochi,id. Ep. 1, 19, 28 sq.: “citharam nervis,” i. e. to string, Ov. M. 10, 108.—
B. Trop.
2. Se temperare ab aliquā re, to refrain from, abstain from, forbear, etc. (late Lat.): temperare se a rectorum suorum reprehensione, Greg. M. in Job, 25, 38 init.; 18, 3: ab utro se temperat, Aug. c. Faust. 6, 5 fin.; id. Trin. 3 prooem.
II. Neutr., to observe proper measure; to moderate or restrain one's self; to forbear, abstain; to be moderate or temperate (class.; cf. moderor).
A. In gen., constr. with in aliquā re, alicui rei, ab aliquā re, a simple abl., an inf., or ne or quin with subj.
(γ). With ab and abl.: “temperare ab injuriā et maleficio,Caes. B. G. 1, 7: “a maleficio,Auct. Her. 2, 19, 29: “a lacrimis,Verg. A. 2, 8: “precibus ducis mitigati ab excidio civitatis temperavere,Tac. H. 1, 63.—Rarely with sibi, etc.: “cum sibi in contionibus credas a mendacio temperaturum?Auct. Her. 4, 18, 25: “ne a necessariis quidem sibi rabies temperat,Sen. Clem. 1, 26, 4.—
(δ). With abl. alone: “lacrimis,Liv. 30, 20; Tac. A. 15, 16: “a venatibus,Claud. III. Laud. Stil. 270: “risu,Liv. 32, 34, 3: neque verbis adversus principem neque factis, Suet. Vit. Lucan.—(ε) With inf.: “matronae Canorā hic voce suā tinnire temperent,Plaut. Poen. prol. 33: “dormire,id. ib. 22: “maledicere huic,id. ib. 5, 2, 76: tollere puerum, Enn. ap. Cic. Div. 1, 21, 42 (Trag. v. 67 Vahl.): “exordiri rem novam,Gell. 4, 9, 5. —(ζ) With ne and subj.: “quoi male faciundi est potestas, quom ne id faciat temperat,Plaut. Stich. 1, 2, 60: “quod in pluribus libris ne facerem temperavi,Lact. 4, 3, 5.—(η) With quin (post-Aug.): “non temperante Tiberio quin premeret,Tac. A. 3, 67: ne sedato quidem tumultu temperare potuit, quin, etc., Suet. Claud. 41; id. Calig. 54: “vix temperabat, quin diceret,Sen. Contr. 10, 1 (30), 7: “Arruntius non temperavit, quin, etc.,id. Ep. 114, 19.—
b. With sibi or animis (so not in Cicero): “neque sibi homines feros temperaturos existimabat, quin, etc.,Caes. B. G. 1, 33: “vix sibi temperant quin, etc.,Sen. Ben. 2, 29, 2; Vell. 1, 16, 1: usque mihi temperavi, dum perducerem eo rem, ut, etc., Planc. ap. Cic. Fam. 10, 7, 2: “nequeo mihi temperare, quominus, etc.,Plin. 18, 6, 8, § 41; 1, praef. § “30: non quivit temperare sibi in eo (signo), etc.,id. 34, 8, 19, § 62; Plin. Ep. 6, 17, 1: “vix temperavere animis, quin, etc.,Liv. 5, 45, 7.—
B. In partic., pregn., to forbear, abstain, or refrain from; to spare, be indulgent to any thing (cf.: parco, abstineo); constr. with dat. or ab: “ut si cuiquam ullā in re umquam temperaverit, ut vos quoque ei temperetis,Cic. Verr. 2, 2, 6, § 17: “superatis hostibus (shortly after, parcere),id. ib. 2, 2, 2, § “4: sociis,id. ib. 2, 1, 59, § “154: alicui in aliquā re,id. ib. 2, 2, 6, § “17: amicis,id. Balb. 27, 60: “privignis,Hor. C. 3, 24, 18: “ingenio suo,Quint. 10, 1, 98 al.: “in quo ab sociis temperaverant,Liv. 6, 17, 8: “ab his sacris,id. 39, 10, 9: “quamvis a plerisque cibis singuli temperemus,Plin. Ep. 2, 5, 8; cf.: “a mulso sibi temperare,Cels. 4, 31.—Impers. pass.: “templis deum temperatum est,Liv. 1, 29, 6 Drak. N. cr.: “nec ab ullo temperatum foret,id. 24, 31, 11.—Hence,
A. tempĕ-rans , antis, P. a., observing moderation, sober, moderate, temperate (syn.: “modestus, abstinens): aut temperantem (dices), qui se in aliquā libidine continuerit, in aliquā effuderit?Cic. Par. 3, 1, 21: “homo in omnibus vitae partibus moderatus ac temperans, etc.,id. Font. 18, 40; so, “homo,id. Att. 15, 1, 1.—Sup.: “homo sanctissimus et temperantissimus,Cic. Font. 17, 38: “principes graviores temperantioresque a cupidine imperii,refraining, abstaining, Liv. 26, 22, 14 Drak. N. cr.—With gen.: “famae temperans,Ter. Phorm. 2, 1, 41: “temperans gaudii seraeque laetitiae,Plin. Pan. 52, 5: “potestatis temperantior,Tac. A. 13, 46.—Hence, adv.: tempĕranter , with moderation, moderately, Tac. A. 4, 33; 15, 29. — Comp., Cic. Att. 9, 2, A, 2.—Sup. seems not to occur.—
B. tempĕrātus , a, um, P. a. *
1. Duly arranged or prepared: “prela,Cato, R. R. 12.—
2. Limited, moderate, temperate.
(β). Trop., of moral character, of speech, etc., moderate, sober, calm, steady, temperate: “est autem ita temperatis moderatisque moribus, ut summa severitas summā cum humanitate jungatur,Cic. Fam. 12, 27: “justi, temperati, sapientes,id. N. D. 3, 36, 87: in victoriā tem, peratior, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 15, 1: “mens in bonis Ab insolenti temperata Laetitiā,Hor. C. 2, 3, 3: “vim temperatam di provehunt In majus,id. ib. 3, 4, 66: “animum temperatum virtutibus fuisse,Liv. 1, 18, 4: “hoc multo fortius est ... illud temperatius,Sen. Ep. 18, 3: “aequabile et temperatum orationis genus,Cic. Off. 1, 1, 3: “oratio modica ac temperata,id. Or. 27, 95.—Comp.: “temperatior oratio,Cic. de Or. 2, 53, 212.— Sup.: “temperatissimi sanctissimique viri monumentum,Cic. Verr. 2, 4, 38, § 83. — Adv.: tempĕrātē , in due proportion, with moderation, moderately, temperately.
a. Lit.: “tepebit,Cato, R. R. 69, 2: “arbores umoris temperate, parum terreni habentes,Vitr. 2, 9 med.
b. Trop.: “agere,Cic. Att. 12, 32, 1: “temperatius scribere,id. ib. 13, 1, 1: “temperatissime et castissime vivere,Aug. Mus. 6, 15.
hide Dictionary Entry Lookup
Use this tool to search for dictionary entries in all lexica.
Search for in
hide References (110 total)
  • Cross-references in general dictionaries from this page (110):
    • Cicero, Letters to his Friends, 10.7.2
    • Cicero, Letters to his Friends, 12.27
    • Cicero, Letters to his Friends, 8.15.1
    • Cicero, Letters to Atticus, 12.32.1
    • Cicero, Letters to Atticus, 15.1.1
    • Cicero, Letters to Atticus, 9.2
    • Caesar, Gallic War, 1.7
    • Caesar, Gallic War, 5.12
    • Caesar, Gallic War, 1.33
    • Cicero, For Marcellus, 3.8
    • Cicero, For Marcus Fonteius, 17.38
    • Cicero, Against Verres, 2.2.17
    • Cicero, Against Verres, 2.4.83
    • Cicero, For Marcus Fonteius, 18.40
    • Cicero, For Cornelius Balbus, 27.60
    • Cicero, Philippics, 12.11.26
    • Livy, The History of Rome, Book 2, 52.5
    • Livy, The History of Rome, Book 6, 17.8
    • Ovid, Metamorphoses, 12.580
    • Ovid, Metamorphoses, 15.859
    • Ovid, Metamorphoses, 1.770
    • Ovid, Metamorphoses, 10.108
    • Plautus, Stichus, 1.2
    • Plautus, Truculentus, 1.1
    • Vergil, Aeneid, 1.57
    • Vergil, Aeneid, 1.146
    • Vergil, Aeneid, 2.8
    • Vergil, Georgics, 1.110
    • Horace, Satires, 2.5.71
    • Vitruvius, On Architecture, 1.4
    • Vitruvius, On Architecture, 2.9
    • Ovid, Metamorphoses, 13.366
    • Tacitus, Annales, 15.16
    • Tacitus, Annales, 13.46
    • Tacitus, Annales, 3.67
    • Tacitus, Annales, 4.33
    • Tacitus, Historiae, 1.63
    • Plautus, Epidicus, 1.2
    • Plautus, Rudens, 4.7
    • Cicero, On Oratory, 2.53
    • Suetonius, Caligula, 54
    • Suetonius, Divus Claudius, 41
    • Suetonius, Nero, 2
    • Suetonius, Tiberius, 34
    • Pliny the Elder, Naturalis Historia, 13.18
    • Pliny the Elder, Naturalis Historia, 14.26
    • Pliny the Elder, Naturalis Historia, 27.83
    • Pliny the Elder, Naturalis Historia, 2.79
    • Pliny the Elder, Naturalis Historia, 1
    • Pliny the Elder, Naturalis Historia, 17.91
    • Pliny the Elder, Naturalis Historia, 18.41
    • Pliny the Elder, Naturalis Historia, 2.13
    • Pliny the Elder, Naturalis Historia, 34.62
    • Pliny the Younger, Epistulae, 2.5.8
    • Pliny the Younger, Epistulae, 2.6.5
    • Pliny the Younger, Epistulae, 6.17.1
    • A. Cornelius Celsus, De Medicina, 4.31
    • Livy, The History of Rome, Book 25, 25
    • Livy, The History of Rome, Book 26, 22.14
    • Livy, The History of Rome, Book 33, 20.7
    • Livy, The History of Rome, Book 1, 29.6
    • Livy, The History of Rome, Book 2, 23.10
    • Livy, The History of Rome, Book 2, 23.9
    • Livy, The History of Rome, Book 21, 22
    • Livy, The History of Rome, Book 4, 3.6
    • Livy, The History of Rome, Book 30, 20
    • Livy, The History of Rome, Book 5, 45.7
    • Livy, The History of Rome, Book 5, 7.8
    • Livy, The History of Rome, Book 24, 31
    • Livy, The History of Rome, Book 32, 10.8
    • Livy, The History of Rome, Book 32, 20.3
    • Livy, The History of Rome, Book 32, 34.3
    • Livy, The History of Rome, Book 1, 18.4
    • Livy, The History of Rome, Book 7, 20
    • Livy, The History of Rome, Book 28, 44.18
    • Livy, The History of Rome, Book 39, 10
    • Seneca, de Ira, 3.6.2
    • Seneca, de Clementia, 1.26.4
    • Seneca, de Beneficiis, 2.29.2
    • Cicero, De Republica, 1.43
    • Cicero, De Republica, 1.45
    • Cicero, De Republica, 2.23
    • Cicero, De Republica, 6.18
    • Cicero, De Divinatione, 1.21
    • Cicero, De Divinatione, 1.43
    • Cicero, de Natura Deorum, 2.19
    • Cicero, de Natura Deorum, 3.14
    • Cicero, de Natura Deorum, 3.36
    • Cicero, De Divinatione, 1.51
    • Cicero, Tusculanae Disputationes, 1.1
    • Cicero, Paradoxa Stoicorum, 3
    • Cicero, De Officiis, 1.1
    • Cicero, De Officiis, 3.33
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 10, 1.98
    • Gellius, Noctes Atticae, 4.9.5
    • Seneca, Epistulae, 114.19
    • Seneca, Epistulae, 18.3
    • Sallust, Catilinae Coniuratio, 11
    • Sallust, Bellum Iugurthinum, 85
    • Sextus Propertius, Elegies, 2.34
    • Statius, Thebias, 1
    • Columella, Res Rustica, 3.20.1
    • Curtius, Historiarum Alexandri Magni, 7.2.24
    • Curtius, Historiarum Alexandri Magni, 7.2.7
    • Cicero, Orator, 27.95
    • Cicero, Orator, 29.103
    • Cicero, Orator, 58.197
    • Ovid, Fasti, 5
    • Seneca the Elder, Controversiae, 10.1
    • Cicero, Timaeus, 7
hide Display Preferences
Greek Display:
Arabic Display:
View by Default:
Browse Bar: