I. A roll of writing, a roll, book, volume (the predom. signif. of the word; cf.: “codex, liber): volumen plenum querelae iniquissimae,” Cic. Fam. 3, 7, 2: “tuis oraculis Chrysippus totum volumen implevit,” id. Div. 2, 56, 115: “volumen explicare,” id. Rosc. Am. 35, 101: “caeleste Epicuri de regulā et judicio,” id. N. D. 1, 16, 43: “evolvere volumen,” id. Att. 9, 10, 4: “hic plura persequi magnitudo voluminis prohibet, Nep. praef. § 8: illa uberius volumine amplecti,” Plin. Ep. 3, 18, 1.— Plur.: “evolvere volumina,” Quint. 2, 15, 24: volumina ἀποφθεγμάτων, Cic. Fam. 9, 16, 4: “pontificum libros, annosa volumina vatum, etc.,” Hor. Ep. 2, 1, 26: “signata volumina,” id. ib. 1, 13, 2; Dig. 32, 1, 52.—
B. In partic., like liber, of a separate portion of a work, a part, book: “quoniam duobus superioribus (libris) de morte et de dolore dictum est, tertius dies disputationis hoc tertium volumen efficiet,” Cic. Tusc. 3, 3, 6: “sedecim volumina epistularum ad Atticum missarum,” Nep. Att. 16, 3; Auct. Her. 1, 17, 27; Plin. 6, 29, 34, § 171; Plin. Ep. 3, 5, 5; Col. 3, 21, 11; Ov. Tr. 3, 14, 19 al.—
II. A roll, whirl, wreath, fold, eddy, etc. (only poet. and in post-Aug. prose): “(anguis) sinuat immensa volumine terga,” Verg. A. 2, 208; cf. id. ib. 5, 85; 11, 753; Ov. M. 4, 599; 15, 721: “crurum (equi),” bendings, joints, Verg. G. 3, 192: “fumi,” wreath, whirl, Ov. M. 13, 601; Luc. 3, 505: “undae,” id. 5, 565: “siderum,” revolution, Ov. M. 2, 71.—*
B. Trop., revolution, alteration, change: “sortis humanae volumina,” Plin. 7, 45, 46, § 147.