laudes Crispini Vetti Bolani filii
Rura meus Tyrrhena petit saltusque Tagetis
Crispinus; nec longa mora est aut avia tellus,
sed mea secreto velluntur pectora morsu,
udaque turgentes impellunt lumina guttas,
5ceu super Aegaeas hiemes abeuntis amici
vela sequar spectemque ratem iam fessus ab altis
rupibus atque oculos longo querar aere vinci.
Quid ': si militiae iam te, puer inelite, primae
clara rudimenta et castrorum dulce voearet
10auspicium, quanto manarent gaudia fletu
quosve darem amplexus! etiamne optanda propinquis 1
tristia: et 2 octonos bis iam tibi circuit orbes
vita. sed angustis animus robustior annis,
succumbitque oneri et mentem sua non capit aetas,
15nec mirum: non te series inhonora parentum
obscurum proavis et priscae lucis egentem
plebeia de stirpe tulit: non sanguine cretus
turmali trabeaque recens 3 et paupere clavo 4 5 6 [p. 290]
augustam sedem et Latii penetrale senatus
20advena pulsasti, sed praecedente tuorum
agmine. Romulei qualis per iugera circi,
cum pulcher visu, titulis generosus avitis
exspectatur equus, cuius de stemmate longo
felix demeritos habet admissura parentes,
25illum omnes acuunt plausus, illum ipse volantem
pulvis et incurvae gaudent agnoscere metae:
sic te, clare puer, genitum sibi curia sensit,
primaque patricia clausit vestigia luna.
mox Tyrios ex more sinus tunicamque potentem
30agnovere umeri, sed enim tibi magna parabat
ad titulos exempla pater, quippe ille iuventam
protinus ingrediens pharetratum invasit Araxen
belliger indoeilemque fero servire Neroni
Armeniam, rigidi summam Mavortis agebat
35Corbulo, sed comitem belli sociumque laborum
ille quoque egregiis multum miratus in armis
Bolanum; atque illi curarum asperrima suetus
credere partirique metus, quod tempus amicum
fraudibus, exserto 7 quaenam bona tempora bello,
40quae suspecta fides aut quae fuga vera ferocis
Armenii. Bolanus iter praenosse timendum,
Bolanus tutis iuga quaerere commoda castris,
metiri 8 Bolanus agros, aperire malignas
torrentum nemorumque moras tantamque verendi
45mentem implere ducis iussisque ingentibus unus 9 10 [p. 292]
sufficere, ipsa virum norat iam barbara tellus,
ille secundus apex bellorum et proxima cassis,
sic Phryges attoniti, quamquam Nemeaea viderent
arma Cleonaeusque acies impelleret arcus,
50pugnante Alcide tamen et Telamona timebant.
disce, puer,—nec enim externo monitore petendus
virtutis tibi pulcher amor: cognata ministret
laus animos, aliis Decii reducesque Camilli
monstrentur—tu disce patrem, quantusque negantem
55fluctibus occiduis fesso usque 11 Hyperione Thylen
intrant mandata gerens quantusque potentis
mille urbes Asiae sortito rexerit anno,
imperium mulcente toga. bibe talia pronis
auribus, haec certent tibi conciliare propinqui,
60haec iterent comites praecepta senesque paterni.
Iamque alio moliris iter nec deside passu
ire paras; nondum validae tibi signa iuventae
inrepsere genis, et adhuc tenor integer aevi.
nec genitor iuxta; fatis namque haustus iniquis
65occidit et geminam prolem sine praeside linquens.
nec saltem teneris ostrum puerile lacertis
exuit albentique umeros induxit amictu,
quem non corrupit pubes effrena novaeque 12 [p. 294]
libertas properata togae! ceu nescia falcis
70silva comas tollit fructumque exspirat in umbras.
at tibi Pieriae tenero sub pectore curae
et pudor et docti legem sibi dicere mores;
tunc hilaris probitas et frons tranquilla nitorque
luxuriae confine tenens pietasque per omnes
75dispensata modos; aequaevo cedere fratri
mirarique patrem miseraeque ignoscere matri,
admonuit fortuna domus, tibine illa nefanda
pocula letalesque manu componere sucos
evaluit, qui voce potes praevertere morsus
80serpentum atque omnes vultu placare novercas?
infestare libet manes meritoque precatu
pacem auferre rogis; sed te. puer optime, cerno
flectentem visus 13 et talia dicta parantem:
‘parce, precor, cineri: fatum illud et ira nocentum
85Parcarum crimenque dei, mortalia quisquis
pectora sero videt nec primo in limine sistit
conatus scelerum atque animos infanda parantes.
excidat illa dies aevo nec postera credant
saecula! nos certe taceamus et obruta multa
90nocte tegi propriae patiamur crimina gentis.
exegit poenas, hominum cui cura suorum,
quo Pietas auctore redit terrasque revisit,
quem timet omne nefas, satis haec lacrimandaque nobis
ultio, quin saevas utinam exorare liceret 14 [p. 296]
95Eumenidas timidaeque avertere Cerberon umbrae
immemoremque tuis citius dare manibus amnem.’
Macte animo, iuvenis! sed crescunt crimina matris,
nec tantum pietas, sed protinus ardua virtus
affectata tibi. nuper cum forte sodalis
100immeritae falso palleret crimine famae
erigeretque forum succinctaque iudice multo
surgeret et castum vibraret Iulia fulmen:
tu. quamquam non ante forum legesque severas
passus, sed tacita studiorum occultus in umbra,
105defensare metus adversaque tela subisti
pellere, inermis adhuc et tiro. paventis amici,
haud umquam tales aspexit Romulus annos
Dardaniusque senex medii bellare togata
strage fori. stupuere patres temptamina tanta
110conatusque tuos, nec te reus ipse timebat.15
par vigor et membris, promptaeque ad fortia vires
sufficiunt animo atque ingentia iussa sequuntur
ipse ego te nuper Tiberino in litore vidi,
qua Tyrrhena vadis Laurentibus aestuat unda,
115tendentem cursus vexantemque ilia nuda
calce ferocis equi, vultu dextraque minacem:
—si qua fides dictis, stupui armatumque 16 putavi—:
Gaetulo sic pulcher equo Troianaque quassans
tela novercales ibat venator in agros 17 18 [p. 298]
120Ascanius miseramque patri flagrabat Elissam;
Troilus haud aliter gyro leviore minantes
eludebat equos aut quem de turribus altis
Arcadas Ogygio versantem in pulvere metas
spectabant Tyriae non torvo lumine matres.
125Ergo age iam 19 magno—ducis indulgentia pulsat
certaque dat votis hilaris vestigia frater—
surge animo et fortes castrorum concipe curas,
monstrabunt acies Mavors Actaeaque virgo,
flectere Castor equos, umeris quatere arma Quirinus,
130qui tibi tam tenero permisit plaudere collo
nubigenas clipeos intactaque caedibus arma.
Quasnam igitur terras, quem Caesaris ibis in orbem?
Arctoosne amnes et Rheni fracta natabis
flumina an aestiferis Libyae sudabis in arvis?
135an iuga Pannoniae mutatoresque domorum
Sauromatas quaties? an te septenus habebit
Hister et umbroso circumflua coniuge Peuce?
an Solymum cinerem palmetaque capta subibis
non sibi felices silvas portentis Idymes?
140quod si te magno tellus frenata parenti
accipiat, quantum ferus exsultabit Araxes!
quanta Caledonios attollet gloria campos!
cum tibi longaevus referet trucis incola terrae:
‘hic suetus dare iura parens, hoc caespite turmas 20 [p. 300]
145adfari; late 21 speculas 22 castellaque longe
—aspicis?—ille dedit cinxitque haec moenia fossa;
belligeris haec dona deis, haec tela dicavit
—cernis adhuc titulos—; hunc ipse vocantibus armis
induit, hunc regi rapuit thoraca Britanno.’
150qualiter in Teucros victricia bella paranti
ignotum Pyrrho Phoenix narrabat Achillem.
Felix, qui viridi fidens, Optate, iuventa
durabis quaecumque vias vallumque subibis,
forsan et ipse latus—sic numina principis adsint—
155cinctus et unanimi comes indefessus amici,
quo Pylades ex more pius, quo Dardana gessit
bella Menoetiades. quippe haec concordia vobis,
hic amor est duretque precor! nos fortior aetas
iam fugit; hinc votis animum precibusque iuvabo,
160et mihi! sed questus solitos si forte ciebo
et mea Romulei venient ad carmina patres,
tu deeris. Crispine, mihi, cuneosque per omnes
te meus absentem circumspectabit Achilles,
sed venies melior—vatum non irrita currunt
165omina—. quique aquilas tibi nunc et castra recludit,
idem omnes perferre gradus cingique 23 superbis
fascibus et patrias dabit insedisse curules.
Sed quis ab excelsis Troianae collibus Albae, 24 25 26 [p. 302]
unde suae iuxta prospectat moenia Romae
170proximus ille deus, Fama velocior intrat
nuntius atque tuos implet, Crispine, penates?
dicebam certe: vatum non irrita currunt
auguria, en! ingens reserat tibi limen honorum
Caesar et Ausonii committit munia ferri.
175vade,27 puer, tantisque enixus suffice donis,
felix, qui magno iam nunc sub praeside iuras
cuique sacer primum tradit Germanicus ensem!
non minus hoc, fortis quam si tibi panderet ipse
Bellipotens aquilas torvaque induceret ora
180casside, vade alacer maioraque disce mereri!
