M. Annaeus Lucanus, Pharsalia
Carolus Hermannus Weise, Ed.

Interea domitis Caesar remeabat Iberis,
Victrices aquilas alium laturus in orbem:
Cum prope fatorum tantos per prospera cursus
240Avertere dei. Nullo nam Marte subactus,
Intra castrorum timuit tentoria ductor
Perdere successus scelerum: cum paene fideles
Per tot bella manus, satiatae sanguine, tandem
Destituere ducem: seu moesto classica paullum
245Intermissa sono, claususque et frigidus ensis
Expulerat belli furias: seu praemia miles
Dum maiora petit, damnat caussamque ducemque,
Et scelere imbutos etiamnunc venditat enses.
Haud magis expertus discrimine Caesar in ullo est,
250Quam non e stabili, tremulo sed culmine cuncta
Despiceret, staretque super titubantia fultus:
Tot raptis truncus manibus, gladioque relictus
Paene suo, qui tot gentes in bella trahebat,
Scit non esse ducis strictos, sed militis, enses.
255Non pavidum iam murmur erat, nec pectore tecto
Ira latens: nam quae dubias constringere mentes
Caussa solet, dum quisque pavet, quibus ipse timori est,
Seque putat solum regnorum iniusta gravari,
Haud retinet. Quippe ipsa metus exsolverat audax
260Turba suos. Quidquid multis peccatur, inultum est.
Effudere minas: Liceat discedere, Caesar,
A rabie scelerum. Quaeris terraque marique
His ferrum iugulis, animasque effundere viles
Quolibet hoste paras. Partem tibi Gallia nostri
265Eripuit: partem duris Hispania bellis:
Pars iacet Hesperia: totoque exercitus orbe
Te vincente perit. Terris fudisse cruorem
Quid iuvat Arctois, Rhodano Rhenoque subactis?
Tot mihi pro bellis bellum civile dedisti.
270Cepimus expulso patriae cum tecta senatu,
Quos hominum, vel quos licuit spoliare deorum?
Imus in omne nefas, manibus ferroque nocentes,
Paupertate pii. Finis quis quaeritur armis?
Quid satis est, si Roma parum? Iam respice canos,
275Invalidasque manus, et inanes cerne lacertos.
Usus abit vitae, bellis consumsimus aevum:
Ad mortem dimitte senes. En, improba vota!
Non duro liceat morientia cespite membra
Ponere, non anima glebam fugiente ferire,
280Atque oculos morti clausuram quaerere dextram
Coniugis illabi lacrimis, unique paratum
Scire rogum. Liceat morbis finire senectam.
Sit praeter gladios aliquod sub Caesare fatum.
Quid, velut ignaros ad quae portenta paremur,
285Spe trahis? Usque adeo soli civilibus armis
Nescimus cuius sceleris sit maxima merces?
Nil actum est bellis, si nondum comperit, istas
Omnia posse manus. Nec fas nec vincula iuris
Hoc audere vetant. Rheni mihi Caesar in undis
290Dux erat, hic socius. Facinus quos inquinat, aequat.
Adde, quod ingrato meritorum iudice virtus
Nostra perit. Quidquid gerimus, fortuna vocatur.
Nos fatum sciat esse suum. Licet omne deorum
Obsequium speres: irato milite, Caesar,
295Pax erit. Haec fatus, totis discurrere castris
Coeperat, infestoque ducem deposcere vultu.
Sic eat, o superi! quando pietasque fidesque
Destituunt, moresque malos sperare relictum est,
Finem civili faciat discordia bello.
300Quem non ille ducem potuit terrere tumultus?
Fata sed in praeceps solitus demittere Caesar,
Fortunamque suam per summa pericula gaudens
Exercere, venit: nec, dum desaeviat ira,
Expectat; medios properat tentare furores.
305Non illis urbes spoliandaque templa negasset,
Tarpeiamque Iovis sedem, matresque senatus,
Passurasque infanda nurus. Vult omnia certe
A se saeva peti, vult praemia Martis amari:
Militia indomiti tantum mens sana timetur.
310Non pudet heu, Caesar, soli tibi bella placere
Iam manibus damnata tuis? hos ante pigebit
Sanguinis? his ferri grave ins erit ipse per omne
Fasque nefasque rues Lassare, et disce sine armis
Posse pati: liceat scelerum tibi ponere finem.
315Saeve, quid insequeris quid iam nolentibus instas?
Bellum te civile fugit. Stetit aggere fulti
Cespitis, intrepidus vultu, meruitque timeri
Non metuens: atque haec ira dictante profatur:
Qui modo in absentem vultu dextraque furebas,
320Miles, habes nudum promtumque ad vulnera pectus.
Hic fuge, si belli finis placet, ense relicto.
Detegit imbelles animos nil fortiter ausa
Seditio, tantumque fugam meditata iuventus,
Ac ducis invicti rebus lassata secundis.
325Vadite, meque meis ad bella relinquite fatis:
Invenient haec arma manus, vobisque repulsis
Tot reddet Fortuna viros, quot tela vacabunt.
Anne fugam Magni tanta cum classe sequuntur
Hesperiae gentes, nobis victoria turbam
330Non dabit, impulsi tantum quae praemia belli
Auferat et, vestri rapta mercede laboris,
Lauriferos nullo comitetur vulnere currus?
Vos despecta, senes, exhaustaque sanguine turba
Cernetis nostros iam plebs Romana triumphos.
335Caesaris an cursus vestrae sentire putatis
Damnum posse fugae? veluti, si cuncta minentur
Flumina, quos miscent pelago, subducere fontes,
Non magis ablatis umquam descenderet aequor,
Quam nunc crescit, aquis. An vos momenta putatis
340Ulla dedisse mihi? Numquam sic cura deorum
Se premit, ut vestrae morti vestraeque saluti
Fata vacent. Procerum motus haec cuncta sequuntur.
Humanum paucis vivit genus. Orbis Iberi
Horror et Arctoi nostro sub nomine miles,
345Pompeio certe fugeres duce. Fortis in armis
Caesareis Labienus erat: nunc, transfuga vilis,
Cum duce praelato terras atque aequora lustrat.
Nec melior mihi vestra fides, si bella nec hoste
Nec duce me geritis. Quisquis mea signa relinquit,
350Nec Pompeianis tradit sua partibus arma,
Hic numquam vult esse meus. Sunt ista profecto
Curae castra deis, qui me committere tantis
Non nisi mutato voluerunt milite bellis.
Heu, quantum Fortuna humeris iam pondera fessis
355Amolitur onus! sperantes omnia dextras
Exarmare datur, quibus hic non sufficit orbis.
Iam certe mihi bella geram: discedite castris,
Tradite nostra viris ignavi signa Quirites.
At paucos, quibus haec rabies auctoribus arsit,
360Non Caesar, sed poena tenet. Procumbite terra,
Infidumque caput feriendaque tendite colla.
Et tu, quo solo stabunt iam robore castra,
Tiro rudis, specta poenas, et disce ferire,
Disce mori. Tremuit saeva sub voce minantis
365Vulgus iners: unumque caput tam magna iuventus
Privatum factura timet: velut ensibus ipsis
Imperet, invito moturus milite ferrum.
Ipse pavet, ne tela sibi dextraeque negentur
Ad scelus hoc Caesar: vicit patientia saevi
370Spem ducis, et iugulos, non tantum praestitit enses.
Nil magis, adsuetas sceleri quam perdere mentes,
Atque perire timet; tam diro foederis ictu
Parta quies, poenaque redit placata iuventus.