M. Tullius Cicero, Philippics
Albert Clark, Albert Curtis Clark, Ed.

IN M. ANTONIVM ORATIO PHILIPPICA TERTIA

1. serius omnino, patres conscripti, quam tempus¹ rei publicae postulabat², aliquando tamen convocati sumus; quod flagitabam equidem cotidie, quippe cum bellum nefarium contra aras et focos, contra vitam fortunasque nostras ab homine profligato ac perdito non comparari, sed geri iam viderem. exspectantur Kalendae Ianuariae, quas non exspectat Antonius qui in provinciam D. Bruti³, summi et singularis viri, cum exercitu impetum facere conatur; ex qua se instructum et paratum ad urbem venturum esse minitatur. [2] quae est igitur exspectatio aut quae vel minimi⁴ dilatio temporis? quamquam enim adsunt Kalendae Ianuariae, tamen breve tempus longum est imparatis. dies enim adfert vel⁵ hora potius, nisi provisum est, magnas saepe clades; certus autem dies non ut sacrificiis⁶, sic consiliis exspectari solet. quod si aut Kalendae Ianuariae fuissent eo die quo primum ex urbe fugit Antonius, aut eae⁷ non essent exspectatae, bellum iam nullum haberemus. auctoritate enim senatus consensuque populi Romani facile hominis amentis fregissemus audaciam. quod confido equidem consules designatos, simul⁸ ut magistratum inierint, esse facturos; sunt enim optimo animo, summo consilio, singulari concordia. mea⁹ autem festinatio non victoriae solum avida est sed¹⁰ etiam celeritatis. [3] quo enim usque tantum bellum, tam crudele, tam nefarium privatis consiliis propulsabitur? cur non quam primum publica accedit auctoritas? 2. C. Caesar adulescens, paene potius puer, incredibili ac divina quadam mente atque virtute, cum¹¹ maxime furor arderet Antoni cumque eius a Brundisio crudelis et pestifer reditus timeretur, nec postulantibus nec cogitantibus, ne¹² optantibus quidem nobis, quia non posse fieri¹³ videbatur, firmissimum exercitum ex¹⁴ invicto genere veteranorum militum comparavit patrimoniumque suum effudit: quamquam non sum usus¹⁵ eo verbo quo debui¹⁶; non enim effudit: in salute rei¹⁷ publicae conlocavit. [4] cui quamquam gratia referri tanta non potest quanta debetur, habenda tamen est tanta¹⁸ quantam maximam animi nostri capere possunt. quis enim est tam ignarus rerum, tam nihil de re publica cogitans qui hoc non intellegat, si M. Antonius a Brundisio cum eis¹⁹ copiis quas se habiturum putabat²⁰, Romam, ut minabatur, venire potuisset, nullum genus eum crudelitatis praeteriturum fuisse? quippe qui in hospitis tectis Brundisi fortissimos viros optimosque civis²¹ iugulari iusserit²²; quorum ante pedes eius morientium sanguine os uxoris respersum esse constabat. hac ille crudelitate imbutus, cum multo bonis²³ omnibus²⁴ veniret iratior quam illis fuerat quos trucidarat, cui tandem nostrum²⁵ aut cui omnino bono pepercisset? [5] qua peste privato consilio²⁶ rem publicam—neque enim fieri potuit aliter—Caesar liberavit: qui nisi in hac re publica natus esset, rem publicam scelere Antoni nullam haberemus. sic enim perspicio, sic iudico, nisi unus adulescens illius furentis impetus crudelissimosque conatus cohibuisset, rem publicam funditus interituram fuisse. cui quidem hodierno die, patres conscripti—nunc enim primum ita convenimus ut illius²⁷ beneficio possemus ea²⁸ quae sentiremus libere dicere— tribuenda est auctoritas, ut rem publicam non modo a se susceptam sed etiam a nobis commendatam possit defendere. nec vero de legione Martia, 3. [6] quoniam longo intervallo loqui nobis de re publica licet, sileri potest. quis enim unus fortior, quis amicior umquam rei publicae fuit quam legio Martia universa? quae cum hostem populi Romani Antonium²⁹ iudicasset, comes esse eius amentiae noluit: reliquit consulem; quod profecto non fecisset, si eum consulem iudicasset quem nihil aliud agere, nihil moliri nisi caedem civium atque interitum civitatis videret. atque ea³⁰ legio consedit Albae. quam potuit urbem eligere aut opportuniorem ad res gerendas aut fideliorem aut fortiorum virorum aut amiciorum³¹ rei publicae³² civium? [7] huius³³ legionis virtutem imitata quarta legio duce L. Egnatuleio quaestore, civi³⁴ optimo et fortissimo, C. Caesaris auctoritatem atque exercitum persecuta est. faciendum est igitur nobis³⁵, patres conscripti, ut ea quae sua sponte clarissimus adulescens atque omnium praestantissimus gessit et gerit hac³⁶ auctoritate nostra comprobentur, veteranorumque, fortissimorum virorum, tum legionis Martiae quartaeque mirabilis consensus ad rem publicam recuperandam laude³⁷ et testimonio nostro confirmetur, eorumque commoda, honores, praemia, cum consules designati magistratum inierint, curae nobis fore hodierno die spondeamus. 4. [8] atque ea quidem quae dixi de Caesare deque eius exercitu iam diu nota sunt nobis. virtute enim admirabili Caesaris constantiaque militum veteranorum legionumque earum quae optimo iudicio³⁸ auctoritatem nostram, libertatem populi Romani, virtutem Caesaris³⁹ secutae sunt a cervicibus nostris est depulsus Antonius. sed haec, ut dixi⁴⁰, superiora: hoc vero recens edictum D. Bruti quod paulo ante propositum est certe silentio non potest praeteriri. pollicetur enim se provinciam Galliam retenturum in senatus populique Romani potestate⁴¹. O civem natum rei publicae, memorem sui nominis imitatoremque maiorum! neque enim Tarquinio expulso maioribus nostris tam fuit optata libertas quam est depulso⁴² Antonio⁴³ retinenda nobis. [9] illi regibus parere iam a condita urbe didicerant⁴⁴: nos post reges exactos servitutis oblivio ceperat. atque ille Tarquinius quem maiores nostri non tulerunt non crudelis, non impius⁴⁵, sed superbus est habitus et dictus: quod nos vitium in privatis saepe tulimus, id maiores nostri ne in rege quidem ferre potuerunt. L. Brutus regem superbum non tulit: D. Brutus sceleratum atque impium regnare patietur⁴⁶ Antonium? quid Tarquinius tale qualia innumerabilia et facit et fecit Antonius? senatum etiam reges habebant: nec tamen, ut Antonio senatum habente, in consilio regis versabantur barbari armati. servabant auspicia reges; quae hic consul augurque neglexit, neque solum legibus contra auspicia ferendis sed etiam conlega una ferente⁴⁷ eo quem ipse ementitis auspiciis vitiosum fecerat. [10] quis autem rex umquam fuit tam insignite impudens ut haberet omnia commoda, beneficia, iura regni venalia? quam hic immunitatem, quam civitatem, quod praemium non vel singulis hominibus vel civitatibus vel universis provinciis vendidit? nihil humile de Tarquinio, nihil sordidum accepimus: at vero huius domi inter quasilla⁴⁸ pendebatur aurum, numerabatur⁴⁹ pecunia; una in domo omnes quorum intererat totum imperium populi Romani nundinabantur⁵⁰. supplicia vero in civis Romanos nulla Tarquini accepimus: at hic et Suessae iugulavit eos quos in custodiam dederat et Brundisi ad⁵¹ ccc⁵² fortissimos viros civisque optimos trucidavit. [11] postremo Tarquinius pro populo Romano bellum gerebat tum cum est expulsus⁵³: Antonius contra populum Romanum exercitum adducebat tum cum a legionibus⁵⁴ relictus nomen Caesaris exercitumque pertimuit neglectisque sacrificiis sollemnibus ante lucem vota ea⁵⁵ quae numquam solveret nuncupavit, et hoc tempore in provinciam populi Romani conatur invadere. Maius igitur a D. Bruto beneficium populus Romanus et habet et exspectat quam maiores nostri acceperunt a L. Bruto, principe huius maxime conservandi generis et nominis. cum autem est omnis servitus⁵⁶ misera, 5. [12] tum vero intolerabile est⁵⁷ servire impuro, impudico, effeminato, numquam ne in metu quidem sobrio. hunc igitur qui Gallia prohibet, privato praesertim consilio, iudicat verissimeque iudicat⁵⁸ non esse consulem. faciendum est igitur nobis, patres conscripti⁵⁹, ut D. Bruti privatum consilium auctoritate publica comprobemus. nec vero M. Antonium consulem post Lupercalia debuistis putare: quo enim ille die, populo Romano inspectante, nudus, unctus, ebrius est contionatus⁶⁰ et id egit ut conlegae diadema imponeret, eo die se⁶¹ non modo consulatu sed etiam libertate abdicavit. esset enim ipsi certe statim serviendum, si Caesar ab eo regni insigne⁶² accipere voluisset. hunc igitur ego consulem, hunc civem Romanum, hunc liberum, hunc denique hominem putem qui foedo illo et flagitioso die et quid pati C. Caesare⁶³ vivo posset et quid eo mortuo consequi ipse cuperet ostendit? [13] nec vero de virtute, constantia, gravitate provinciae Galliae taceri potest. est enim ille flos Italiae, illud firmamentum imperi populi Romani, illud ornamentum dignitatis. tantus autem est consensus municipiorum coloniarumque provinciae Galliae ut omnes ad auctoritatem huius ordinis maiestatemque populi Romani defendendam conspirasse videantur.

quam ob rem, tribuni plebis, quamquam vos nihil aliud nisi de praesidio ut senatum tuto consules Kalendis Ianuariis habere possint⁶⁴ rettulistis, tamen mihi videmini magno consilio atque optima mente potestatem nobis de tota re publica fecisse dicendi. cum enim tuto haberi senatum⁶⁵ sine praesidio non posse iudicavistis, tum statuistis etiam⁶⁶ intra muros Antoni scelus audaciamque versari. 6. [14]

quam ob rem omnia mea sententia complectar, vobis, ut intellego, non invitis, ut et praestantissimis ducibus a nobis detur auctoritas et fortissimis militibus spes ostendatur praemiorum et iudicetur non verbo, sed re non modo non consul⁶⁷ sed etiam hostis Antonius. nam si ille consul, fustuarium meruerunt legiones quae consulem reliquerunt, sceleratus Caesar, Brutus nefarius qui contra consulem privato consilio exercitus comparaverunt. si autem militibus⁶⁸ exquirendi sunt honores novi propter eorum divinum atque immortale meritum, ducibus autem ne referri quidem potest gratia, quis est qui eum hostem non⁶⁹ existimet quem qui armis persequantur⁷⁰ conservatores rei publicae iudicentur⁷¹? [15] at quam contumeliosus in edictis, quam barbarus, quam rudis! primum in Caesarem ut⁷² maledicta congessit deprompta ex recordatione impudicitiae et stuprorum suorum! quis enim hoc adulescente castior, quis modestior, quod in iuventute⁷³ habemus inlustrius exemplum veteris sanctitatis? quis autem illo qui male dicit⁷⁴ impurior? ignobilitatem obicit C. Caesaris filio cuius etiam natura⁷⁵ pater, si vita suppeditasset, consul factus esset. 'Aricina⁷⁶ mater.' Trallianam aut Ephesiam putes dicere. videte quam despiciamur omnes qui sumus e municipiis id est, omnes plane: quotus⁷⁷ enim quisque nostrum⁷⁸ non est? quod autem municipium non contemnit is qui Aricinum⁷⁹ tanto opere despicit, vetustate antiquissimum, iure foederatum, propinquitate paene finitimum, splendore municipum⁸⁰ honestissimum? [16] hinc Voconiae, hinc Atiniae⁸¹ leges; hinc multae sellae curules et patrum memoria et nostra; hinc equites Romani lautissimi et plurimi⁸². sed si Aricinam uxorem non probas, cur probas Tusculanam? quamquam huius sanctissimae feminae atque optimae pater, M. Atius⁸³ Balbus, in primis honestus, praetorius fuit: tuae coniugis, bonae feminae, locupletis quidem certe, Bambalio quidam pater, homo nullo numero. nihil illo contemptius qui propter haesitantiam linguae stuporemque cordis cognomen ex contumelia traxerit⁸⁴. 'at avus⁸⁵ nobilis.' Tuditanus nempe ille⁸⁶ qui cum palla et cothurnis nummos populo de rostris spargere solebat⁸⁷. vellem hanc contemptionem pecuniae suis reliquisset! habetis⁸⁸ nobilitatem generis gloriosam. [17] qui autem evenit ut⁸⁹ tibi Iulia⁹⁰ natus ignobilis videatur, cum tu eodem materno genere soleas gloriari? quae porro amentia est eum dicere aliquid de uxorum ignobilitate cuius pater Numitoriam Fregellanam, proditoris filiam, habuerit uxorem, ipse ex libertini filia susceperit liberos? sed hoc clarissimi viri viderint, L. Philippus qui habet Aricinam uxorem, C. Marcellus qui Aricinae filiam: quos certo⁹¹ scio dignitatis optimarum feminarum non paenitere. 7. idem etiam Q. Ciceronem, fratris mei filium, compellat edicto, nec sentit amens commendationem⁹² esse compellationem suam. quid enim accidere huic adulescenti potuit optatius quam cognosci ab omnibus Caesaris consiliorum esse⁹³ socium, Antoni furoris inimicum? [18] at etiam gladiator ausus est scribere hunc de patris et patrui parricidio cogitasse. O admirabilem impudentiam, audaciam, temeritatem! in eum adulescentem hoc scribere audere quem ego et frater meus propter eius suavissimos atque optimos mores praestantissimumque ingenium certatim amamus omnibusque horis oculis, auribus, complexu tenemus? nam me isdem edictis⁹⁴ nescit laedat an laudet. cum idem supplicium minatur optimis civibus quod ego de sceleratissimis ac pessimis⁹⁵ sumpserim, laudare videtur, quasi imitari velit; cum autem illam pulcherrimi⁹⁶ facti memoriam refricat, tum a sui⁹⁷ similibus invidiam aliquam in me commoveri putat. 8. [19] sed quid fecit ipse? cum tot edicta proposuisset⁹⁸, edixit⁹⁹ ut adesset senatus frequens a. d.¹⁰⁰ viii. Kalendas Decembris: eo die ipse non adfuit. at quo modo edixit? haec sunt, ut opinor, verba in extremo: 'si quis¹⁰¹ non adfuerit, hunc¹⁰² existimare omnes¹⁰³ poterunt et interitus mei et perditissimorum consiliorum auctorem fuisse.' quae sunt perdita consilia? an ea quae pertinent¹⁰⁴ ad libertatem populi Romani recuperandam? quorum consiliorum Caesari¹⁰⁵ me auctorem et hortatorem et esse et fuisse fateor. quamquam ille non eguit consilio cuiusquam, sed tamen currentem, ut dicitur, incitavi. nam interitus quidem tui quis bonus non esset auctor, cum in¹⁰⁶ eo salus et vita optimi cuiusque, libertas¹⁰⁷ populi Romani dignitasque consisteret? [20] sed cum tam atroci edicto nos concitavisset, cur ipse non adfuit? num putatis¹⁰⁸ aliqua re tristi ac severa? vino atque epulis retentus, si¹⁰⁹ illae¹¹⁰ epulae potius quam popinae nominandae sunt, diem edicti obire neglexit: in¹¹¹ ante diem¹¹² iv Kalendas Decembris distulit. adesse in Capitolio iussit; quod in templum ipse nescio qua per Gallorum cuniculum ascendit. convenerunt conrogati et quidem ampli quidam homines sed immemores dignitatis suae. is enim erat dies, ea fama, is qui senatum vocarat ut turpe senatori esset nihil timere. ad eos tamen ipsos qui convenerant ne verbum quidem ausus est facere de Caesare, cum de eo constituisset ad senatum referre: scriptam attulerat consularis quidam sententiam. [21] quid est aliud de eo referre non audere qui contra se consulem exercitum duceret nisi se ipsum hostem iudicare¹¹³? necesse erat enim alterutrum¹¹⁴ esse hostem; nec poterat aliter de adversariis ducibus iudicari¹¹⁵. si igitur Caesar hostis, cur consul nihil refert¹¹⁶ ad senatum? sin ille a senatu notandus non fuit, quid potest dicere quin, cum de illo tacuerit, se hostem¹¹⁷ confessus sit? quem in edictis Spartacum appellat, hunc in senatu ne improbum quidem dicere audet. at in rebus tristissimis quantos excitat risus! 9. sententiolas edicti cuiusdam memoriae mandavi quas videtur ille peracutas putare: ego autem qui intellegeret¹¹⁸ quid dicere vellet adhuc neminem inveni. [22] 'nulla contumelia est quam facit dignus.' primum quid est dignus? nam etiam malo multi digni¹¹⁹, sicut ipse. an quam facit is qui cum dignitate est? quae autem potest esse maior? quid est porro facere contumeliam? quis sic loquitur? deinde: 'nec timor quem denuntiat inimicus.' quid ergo? ab amico timor denuntiari solet? Horum similia deinceps. nonne satius est mutum esse quam quod nemo intellegat dicere? en cur magister eius ex oratore arator factus sit, possideat in agro publico¹²⁰ campi Leontini duo milia iugerum immunia, ut hominem stupidum¹²¹ magis etiam infatuet mercede publica. [23] sed haec leviora fortasse: illud quaero cur tam mansuetus in senatu fuerit, cum in edictis tam fuisset¹²² ferus. quid enim¹²³ attinuerat L. Cassio tribuno plebis, fortissimo et constantissimo civi, mortem denuntiare, si in senatum venisset; D. Carfulenum, bene de re publica sentientem, senatu vi et minis mortis expellere; Ti. Cannutium¹²⁴, a quo erat honestissimis contionibus¹²⁵ et saepe et iure vexatus, non templo solum verum etiam aditu prohibere Capitoli? cui senatus consulto ne intercederent verebatur? de supplicatione, credo, M. Lepidi, clarissimi viri. atque id erat¹²⁶ periculum, de cuius honore extraordinario cotidie aliquid cogitabamus, ne eius usitatus honos impediretur. [24] ac ne sine causa videretur edixisse ut senatus adesset, cum de re publica relaturus fuisset, adlato nuntio de legione quarta mente concidit, et fugere¹²⁷ festinans senatus consultum de supplicatione per discessionem fecit, cum id factum esset antea numquam. 10. quae vero profectio postea, quod iter paludati, quae vitatio oculorum, lucis, urbis, fori, quam misera fuga, quam foeda, quam turpis! praeclara tamen senatus consulta illo ipso¹²⁸ die vespertina, provinciarum religiosa sortitio, divina vero opportunitas ut, quae cuique apta esset, ea cuique obveniret. [25] praeclare igitur facitis, tribuni plebis, qui de praesidio consulum¹²⁹ senatusque referatis, meritoque vestro maximas vobis gratias omnes et agere et habere debemus. qui enim periculo carere¹³⁰ possumus in tanta hominum cupiditate et audacia? ille autem homo adflictus et perditus quae de se exspectat iudicia graviora quam amicorum suorum? familiarissimus eius, mihi homo coniunctus, L. Lentulus, et P. Naso, omni carens cupiditate, nullam se habere provinciam, nullam¹³¹ Antoni sortitionem fuisse iudicaverunt. quod idem fecit L. Philippus, vir¹³² patre, avo maioribusque¹³³ suis dignissimus; in eadem sententia fuit homo summa integritate atque innocentia, C. Turranius¹³⁴; idem fecit Sp. Oppius¹³⁵; ipsi etiam qui amicitiam M. Antoni veriti plus ei tribuerunt quam fortasse vellent, M. Piso, necessarius meus, et vir et civis egregius, parique innocentia M. Vehilius¹³⁶, senatus auctoritati se obtemperaturos esse dixerunt. [26] quid ego de L. Cinna loquar? cuius spectata multis magnisque rebus singularis integritas minus admirabilem facit huius honestissimi facti gloriam, qui omnino provinciam neglexit, quam item magno animo et constanti C. Cestius¹³⁷ repudiavit. qui sunt igitur reliqui quos sors divina delectet? T. Annius¹³⁸, M. Gallius¹³⁹. O felicem utrumque! nihil enim maluerunt¹⁴⁰. C. Antonius Macedoniam. hunc quoque felicem! hanc enim habebat semper¹⁴¹ in ore provinciam. C. Calvisius¹⁴² Africam. nihil felicius! modo enim ex Africa decesserat et quasi divinans se rediturum duos legatos Vticae reliquerat. deinde M. Cusini Sicilia¹⁴³, Q. Cassi Hispania. non habeo quid suspicer: duarum credo provinciarum sortis minus divinas fuisse. 11. [27] O C. Caesar—adulescentem appello—quam tu salutem rei publicae attulisti, quam improvisam, quam repentinam! qui enim haec fugiens fecit, quid faceret¹⁴⁴ insequens? etenim in contione dixerat se custodem fore¹⁴⁵ urbis, seque usque¹⁴⁶ ad Kalendas Maias ad urbem exercitum habiturum. O praeclarum custodem ovium, ut aiunt, lupum! custosne urbis an direptor et vexator esset Antonius? et quidem se introiturum in urbem dixit¹⁴⁷ exiturumque cum vellet. quid illud? nonne audiente populo sedens pro aede Castoris dixit, nisi qui vicisset, victurum neminem? [28]

hodierno¹⁴⁸ die primum, patres conscripti¹⁴⁹, longo intervallo¹⁵⁰ in possessionem libertatis pedem ponimus: cuius quidem ego quoad potui non modo defensor sed etiam conservator fui. cum autem id facere non possem, quievi¹⁵¹, nec abiecte nec sine aliqua dignitate casum illum temporum et dolorem tuli. hanc vero taeterrimam beluam quis ferre potest¹⁵² aut quo modo? quid est in Antonio praeter libidinem, crudelitatem, petulantiam, audaciam? ex his totus vitiis¹⁵³ conglutinatus est. nihil apparet in eo ingenuum, nihil moderatum, nihil pudens, nihil pudicum. [29] quapropter, quoniam res in id discrimen adducta est utrum ille poenas rei publicae luat an nos serviamus, aliquando, per deos immortalis, patres conscripti, patrium animum virtutemque capiamus, ut¹⁵⁴ aut libertatem propriam Romani et generis¹⁵⁵ et nominis recuperemus aut mortem servituti anteponamus. multa quae in libera civitate ferenda non essent tulimus et perpessi sumus, alii spe forsitan¹⁵⁶ recuperandae libertatis, alii vivendi nimia cupiditate: sed, si illa tulimus quae nos necessitas ferre coegit, quae vis quaedam paene fatalis—quae tamen ipsa non tulimus—etiamne huius impuri latronis feremus taeterrimum crudelissimumque dominatum? 12. [30] quid hic faciet¹⁵⁷, si poterit¹⁵⁸, iratus qui, cum suscensere nemini posset, omnibus bonis fuerit inimicus? quid hic victor non audebit qui nullam adeptus victoriam tanta scelera post Caesaris interitum fecerit, refertam eius domum exhauserit, hortos compilaverit¹⁵⁹, ad se ex eis¹⁶⁰ omnia ornamenta transtulerit, caedis et incendiorum causam quaesierit ex funere, duobus aut tribus senatus consultis bene et e re publica¹⁶¹ factis reliquas res ad lucrum praedamque revocaverit, vendiderit immunitates, civitates liberaverit, provincias universas ex imperi¹⁶² populi Romani iure sustulerit, exsules reduxerit, falsas leges C. Caesaris nomine et falsa decreta in aes incidenda et in Capitolio figenda curaverit, earumque rerum omnium domesticum mercatum instituerit, populo Romano leges imposuerit, armis et praesidiis populum¹⁶³ et magistratus foro excluserit, senatum stiparit armatis¹⁶⁴, armatos in cella¹⁶⁵ Concordiae, cum senatum haberet, incluserit, ad legiones Brundisium cucurrerit, ex eis optime sentientis centuriones iugulaverit, cum exercitu Romam sit ad interitum nostrum et ad dispertitionem¹⁶⁶ urbis venire conatus? atque is¹⁶⁷ ab hoc impetu abstractus consilio et copiis Caesaris, [31] consensu veteranorum, virtute legionum, ne fortuna quidem fractus minuit audaciam nec ruere demens nec furere desinit. in Galliam mutilatum ducit exercitum; cum una legione et ea vacillante¹⁶⁸ L. fratrem exspectat, quo neminem reperire potest sui similiorem. ille autem ex myrmillone dux, ex gladiatore imperator quas effecit¹⁶⁹ strages, ubicumque posuit vestigium¹⁷⁰! fundit apothecas,¹⁷¹ caedit greges armentorum reliquique pecoris quodcumque nactus est; epulantur milites; ipse autem se, ut fratrem imitetur, obruit vino; vastantur agri, diripiuntur villae, matres familiae¹⁷², virgines, pueri ingenui abripiuntur, militibus traduntur. haec eadem, quacumque exercitum duxit, fecit M. Antonius¹⁷³. 13. [32] his vos taeterrimis fratribus portas aperietis, hos umquam in urbem recipietis? non tempore oblato, ducibus paratis, animis militum incitatis, populo Romano conspirante, Italia tota ad libertatem recuperandam excitata, deorum immortalium beneficio utemini? nullum erit tempus hoc amisso. A tergo, fronte, lateribus¹⁷⁴ tenebitur¹⁷⁵, si in Galliam venerit. nec ille armis solum sed etiam decretis nostris¹⁷⁶ urgendus est. Magna vis¹⁷⁷ est, magnum numen unum et idem sentientis senatus. videtisne refertum forum, populumque Romanum ad spem recuperandae libertatis erectum? qui longo intervallo cum frequentis hic videt nos, tum sperat etiam liberos convenisse. [33] hunc ego diem exspectans M. Antoni scelerata arma vitavi, tum cum ille in me absentem invehens non intellegebat ad quod¹⁷⁸ tempus me et meas viris reservarem. si enim tum illi caedis a me initium¹⁷⁹ quaerenti respondere voluissem, nunc rei publicae consulere non possem. hanc vero nactus facultatem, nullum tempus, patres conscripti, dimittam neque diurnum neque nocturnum quin de libertate populi Romani et¹⁸⁰ dignitate vestra quod cogitandum sit cogitem, quod agendum atque faciendum, id non modo non¹⁸¹ recusem sed etiam appetam atque deposcam. hoc feci dum¹⁸² licuit; intermisi quoad non licuit. iam non solum licet sed etiam necesse est¹⁸³, nisi servire malumus¹⁸⁴ quam ne serviamus animis armisque¹⁸⁵ decernere. [34] di immortales nobis haec praesidia dederunt: urbi Caesarem, Brutum Galliae. si enim ille urbem opprimere¹⁸⁶ potuisset, statim, si Galliam tenere¹⁸⁷, paulo post optimo cuique pereundum¹⁸⁸, reliquis¹⁸⁹ serviendum. 14. hanc igitur occasionem oblatam tenete, per deos immortalis, patres conscripti, et amplissimi orbis terrae consili principes vos¹⁹⁰ esse aliquando recordamini. signum date populo Romano consilium vestrum non deesse rei publicae, quoniam ille virtutem suam non defuturam esse profitetur. nihil est quod moneam vos. nemo est tam stultus qui non intellegat, si indormierimus huic tempori, non modo crudelem superbamque dominationem nobis sed ignominiosam etiam et flagitiosam ferendam esse¹⁹¹. [35] Nostis insolentiam Antoni, nostis amicos, nostis totam domum. libidinosis, petulantibus, impuris, impudicis, aleatoribus, ebriis servire, ea summa miseria est¹⁹² summo dedecore coniuncta. quod si iam—quod di omen avertant!—fatum extremum rei publicae venit, quod gladiatores nobiles faciunt ut honeste decumbant, faciamus nos, principes orbis terrarum gentiumque omnium, ut cum dignitate potius cadamus quam cum ignominia serviamus. [36] nihil est detestabilius dedecore, nihil foedius servitute. ad decus et ad¹⁹³ libertatem nati sumus: aut haec teneamus aut cum dignitate moriamur. nimium diu teximus quid sentiremus; nunc iam apertum est; omnes patefaciunt¹⁹⁴ in utramque partem quid sentiant, quid velint¹⁹⁵. sunt impii cives—pro caritate rei publicae nimium multi, sed¹⁹⁶ contra multitudinem¹⁹⁷ bene sentientium admodum pauci—quorum opprimendorum di immortales incredibilem rei publicae potestatem et fortunam dederunt. ad ea enim praesidia quae habemus iam accedent¹⁹⁸ consules summa prudentia, virtute, concordia, multos mensis de populi Romani¹⁹⁹ libertate commentati atque meditati. his auctoribus et ducibus, dis iuvantibus, nobis vigilantibus et multum in posterum providentibus, populo Romano consentiente, erimus profecto liberi brevi tempore. iucundiorem autem faciet²⁰⁰ libertatem servitutis recordatio. 15. [37]

quas ob res, quod tribuni plebis verba fecerunt uti senatus Kalendis Ianuariis tuto haberi sententiaeque de summa re publica libere dici possint, de ea re ita censeo uti C. Pansa A. Hirtius, consules designati, dent operam uti senatus Kalendis Ianuariis tuto haberi possit. quodque edictum D. Bruti, imperatoris, consulis designati²⁰¹, propositum sit, senatum existimare D. Brutum, imperatorem, consulem designatum, optime de re publica mereri, cum senatus auctoritatem populique Romani libertatem imperiumque defendat; [38] quodque provinciam Galliam citeriorem, optimorum et fortissimorum²⁰² amicissimorumque²⁰³ rei publicae civium, exercitumque in senatus potestate retineat, id eum exercitumque eius, municipia, colonias provinciae Galliae recte atque ordine exque re publica fecisse et facere. senatum ad summam rem publicam pertinere arbitrari a D. Bruto et L. Planco²⁰⁴ imperatoribus, consulibus designatis itemque a ceteris qui provincias obtinent obtineri ex lege Iulia²⁰⁵, quoad ex senatus consulto cuique eorum successum sit, eosque dare operam ut eae provinciae eique²⁰⁶ exercitus in senati²⁰⁷ populique Romani²⁰⁸ potestate praesidioque rei publicae²⁰⁹ sint. Cumque opera, virtute, consilio C. Caesaris²¹⁰ summoque consensu militum²¹¹ veteranorum, qui eius auctoritatem secuti rei publicae praesidio sunt et fuerunt, a²¹² gravissimis periculis populus Romanus defensus sit et hoc tempore defendatur; [39] cumque legio Martia Albae constiterit, in municipio fidelissimo et fortissimo, seseque ad senatus auctoritatem populique Romani libertatem contulerit; et quod²¹³ pari consilio eademque virtute legio quarta usa, L. Egnatuleio duce quaestore optimo, civi egregio²¹⁴, senatus auctoritatem populique Romani libertatem defendat ac defenderit, senatui magnae curae esse ac fore ut pro tantis eorum in rem publicam²¹⁵ meritis honores eis²¹⁶ habeantur gratiaeque referantur. senatui placere uti²¹⁷ C. Pansa A. Hirtius, consules designati, cum magistratum inissent, si eis videretur, primo quoque tempore de his rebus ad hunc ordinem referrent²¹⁸, ita uti e re publica fideque sua videretur²¹⁹.