[596]
[597] at manus interea in tota hac descriptione historicum characterem poetico miscet.
[598] etruscique duces Etruria dicta est, quod eius fines tendebantur usque ad ripam Tiberis, quasi ἑτερούρια; nam ἕτερον est alterum, ὅρος finis vocatur. Roma enim antea unam tantum Tiberis ripam tenebat: Iuvenalis “et quae imperii fines Tiberinum virgo natavit” . quidam sane 'Etruri' legunt, ab 'Etruria': trans Tiberim enim Etruriam dicebant, homines Etruros, quos nunc Etruscos.
[599] compositi numero id est aequati numero rationabiliter, unde et 'saepenumero' dicimus, id est frequenter et rationabiliter. hinc est “tum vero in numerum” , id est in rationem, in rhythmum: unde et metra 'numeros' dicimus, ut “numeros memini, si verba tenerem” . sane modo generalis est descriptio equestris certaminis, paulo post descendit ad specialem, sicut fecit in quinto et de cursoribus et de navali certamine.
[600] pressis cum habenis premeretur. pugnat autem pro 'repugnat'.
[601] ferreus hastis quaeritur quid sit 'ferreus'? utrum 'ferreus ager horret hastis', an 'ferreus hastis ager horret'. horret ager terribilis est: est autem versus Ennianus, vituperatus a Lucilio dicente per inrisionem, debuisse eum dicere “horret et alget” : unde Horatius de Lucilio “non ridet versus Enni gravitate minores?”
[602] campique armis sublimibus ardent id est resplendent.
[603] celeresque Latini adludit ad militiam Romanam: namque et equites habuit Romulus, ut illo diximus loco “tercentum, scutati omnes, Volscente magistro” : quos celeres appellavit vel a celeritate, vel a duce Celere, qui dicitur Remum occidisse, in cuius gratiae vicem a Romulo fieri tribunus equitum meruit. alii hos celeres ideo appellatos dicunt, quod explorationes obirent et quae usus exigeret, velocius facerent. alii a Graeco dictum putant quod est κέλης.
[604] ala camillae equitatus. 'alae' autem dicuntur equites, quod alarum vice pedestrem exercitum tegunt.
[605] hastasque reductis ante oculos posita descriptio.
[608] intra iactum teli unde possit hasta emissa in hostem venire. hinc traxit Statius ut diceret “quale quater iaculo spatium ter harundine vincas” . et Enniana est omnis haec ambitiosa descriptio.
[609] subito adverbium est: an 'subito clamore'? et est versus hypermetros.
[612] continvo adversis hic specialis pugna est.
[615] perfractaque pectora pectoribus rumpunt pro 'rumpunt praefractaque faciunt'.
[617] praecipitat pro 'praecipitatur'.
