Titus Livius (Livy), The History of Rome, Book 3
Benjamin Oliver Foster, Ph.D., Ed.

38. idus Maiae venere. nullis subrogatis magistratibus privati pro decemviris neque animis ad imperium inhibendum imminutis neque ad speciem honoris insignibus prodeunt. id vero regnum haud dubie videri. [2] deploratur in perpetuum libertas, nec vindex quisquam exsistit aut futurus videtur. nec ipsi solum desponderant animos, sed contemni coepti erant a finitimis populis, imperiumque ibi esse ubi non esset libertas indignabantur. [3] Sabini magna manu incursionem in agrum Romanum fecere; lateque [p. 124] populati, cum hominum atque pecudum inulti praedas¹ egissent, recepto ad Eretum² quod passim vagatum erat agmine castra locant, spem in discordia Romana ponentes: eam impedimentum dilectui fore. [4] non nuntii solum sed per urbem agrestium fuga trepidationem iniecit. decemviri consultant quid opus facto sit, destituti inter patrum et plebis odia. addit³ terrorem insuper alium fortuna. [5] Aequi alia ex parte castra in Algido locant depopulanturque inde excursionibus Tusculanum agrum. legati ea⁴ ab Tusculo praesidium orantes nuntiant. [6] is pavor perculit decemviros ut senatum simul duobus circumstantibus urbem bellis consulerent. citari iubent in curiam patres haud ignari quanta invidiae immineret tempestas: [7] omnes vastati agri periculorumque imminentium causas in se congesturos, temptationemque eam fore abolendi sibi magistratus, ni consensu resisterent imperioque inhibendo acriter in paucos praeferocis animi conatus aliorum comprimerent. [8] postquam audita vox in foro est praeconis patres in curiam ad decemviros vocantis, velut nova res, quia intermiserant iam diu morem consulendi senatus, mirabundam plebem convertit, quidnam incidisset, cur ex tanto intervallo rem desuetam usurparent; [9] hostibus [p. 126] belloque gratiam habendam, quod solitum quicquam⁵ liberae civitati⁶ fieret. circumspectare omnibus fori partibus senatorem raroque usquam noscitare; [10] curiam inde ac solitudinem circa decemviros intueri, cum et ipsi⁷ consensu invisum imperium et plebs, quia privatis ius non esset vocandi senatum, non convenire patres interpretarentur: iam caput fieri libertatem repetentium, si se plebs comitem senatui det, et quem ad modum patres vocati non coeant in senatum, sic plebs abnuat dilectum. [11] haec fremunt plebes. patrum haud fere quisquam in foro, in urbe rari erant. indignitate rerum cesserant in agros, suarumque rerum erant amissa publica, tantum ab iniuria se abesse rati, quantum a coetu congressuque impotentium dominorum se amovissent. [12] postquam citati non conveniebant, dimissi circa domos apparitores simul ad pignera capienda sciscitandumque num consulto detrectarent referunt senatum in agris esse. laetius id decemviris accidit quam si praesentes detrectare imperium referrent. [13] iubent acciri omnes, senatumque in diem posterum edicunt; qui aliquanto [p. 128] spe ipsorum frequentior convenit. quo facto proditam⁸ a patribus plebs libertatem rata, quod iis qui iam magistratu abissent privatisque, si vis abesset, tamquam iure cogentibus senatus paruisset.