Titus Livius (Livy), The History of Rome, Book 25
Frank Gardener Moore, Professor Emeritus in Columbia University, Ed.

19. Hannibal ex agro Beneventano castra ad Capuam cum movisset, tertio post die quam venit copias in aciem eduxit, [2?] haudquaquam dubius, quod Campanis absente se paucos ante dies secunda fuisset pugna, quin multo minus se suumque totiens victorem exercitum sustinere Romani possent. [3] ceterum postquam pugnari coeptum est, equitum maxime incursu, cum iaculis obrueretur, laborabat Romana acies, donec signum equitibus datum est ut in hostem admitterent equos. [4] ita equestre proelium erat, cum procul visus Sempronianus exercitus, cui Cn. Cornelius quaestor praeerat, utrique parti parem metum praebuit ne hostes novi adventarent. [5] velut ex composito utrimque signum receptui datum, reductique in castra prope aequo Marte discesserunt; plures tamen ab Romanis primo [p. 416] incursu equitum ceciderunt. [6] inde consules, ut¹ averterent Capua Hannibalem, nocte quae secuta est diversi, Fulvius in agrum Cumanum, Claudius in Lucanos abit. [7] postero die, cum vacua castra Romanorum esse nuntiatum Hannibali esset et duobus agminibus diversos abisse, incertus primo utrum sequeretur, Appium institit sequi. [8] ille circumducto hoste qua voluit alio itinere ad Capuam redit.

Hannibali alia in his locis bene gerendae rei fortuna oblata est. [9] M. Centenius fuit cognomine Paenula, insignis inter primi pili centuriones et magnitudine corporis et animo. [10] is, perfunctus militia, per P. Cornelium Sullam praetorem in senatum introductus petit a patribus uti sibi quinque milia militum darentur: [11] se peritum et hostis et regionum brevi operae pretium facturum et, quibus artibus ad id locorum nostri et duces et exercitus capti forent, iis adversus inventorem usurum. [12] id non promissum magis stolide quam stolide creditum, tamquam eaedem militares et imperatoriae artes essent. [13] data pro quinque octo milia militum, pars dimidia cives, pars socii. et ipse aliquantum voluntariorum in itinere ex² agris concivit ac prope duplicato exercitu in Lucanos pervenit, ubi Hannibal nequiquam secutus Claudium substiterat. [14] haud dubia res [p. 418] erat, quippe inter Hannibalem ducem et centurionem,³ exercitusque alterum vincendo veteranum, alterum novum totum, magna ex parte etiam tumultuarium ac semermem. [15] ut conspecta inter se agmina sunt et neutra pars detrectavit pugnam, extemplo instructae acies. pugnatum tamen ut in nulla pari re; duas amplius horas constitit pugna spe⁴ concitante,⁵ donec dux stetit, Romanam aciem.⁶ [16] postquam is non pro vetere fama solum, sed etiam metu futuri dedecoris, si sua temeritate contractae cladi superesset, obiectans se hostium telis cecidit, fusa extemplo est Romana acies; [17] sed adeo ne fugae quidem iter patuit omnibus viis ab equite insessis, ut ex tanta multitudine vix mille evaserint, ceteri passim alii alia peste absumpti sint.