Titus Livius (Livy), The History of Rome, Book 29
Frank Gardener Moore, Professor Emeritus in Columbia University, Ed.

2. Romani quoque imperatores L. Lentulus et L. Manlius Acidinus, ne glisceret prima neglegendo bellum, [2?] iunctis et ipsi exercitibus per agrum Ausetanum hostico tamquam pacato clementer ductis [p. 214] militibus ad sedem hostium pervenere et¹ trium milium² spatio procul a castris eorum posuerunt castra. [3] primo per legatos nequiquam temptatum ut discederetur ab armis; dein cum in pabulatores Romanos impetus repente ab equitibus Hispanis factus esset, summisso ab statione Romana equitatu equestre proelium fuit haud sane memorando in partem ullam eventu. [4] sole oriente postero die armati instructique omnes mille ferme passus procul a castris Romanis aciem ostendere. [5] medii Ausetani erant; cornua dextrum Ilergetes, laevum ignobiles tenebant Hispani populi; inter cornua et mediam aciem intervalla patentia satis late fecerant³ qua equitatum, ubi tempus esset, emitterent. [6] et Romani more suo exercitum cum instruxissent, id modo hostium imitati sunt, ut inter legiones et ipsi patentes equiti relinquerent vias. [7] ceterum Lentulus ei parti usum equitis fore ratus quae prior in dehiscentem intervallis hostium aciem equites emisisset, [8?] Ser. Cornelio tribuno militum imperat equites per patentes in hostium acie vias permittere equos iubeat. [9] ipse coepta parum prospere pedestri pugna, tantum moratus dum cedenti duodecimae legioni, quae in laevo cornu adversus Ilergetes locata erat, tertiam decumam legionem ex subsidiis in primam aciem firmamentum ducit, [10?] postquam aequata ibi pugna est, ad L. Manlium inter prima signa hortantem ac [p. 216] subsidia quibus res postulabat locis inducentem venit;⁴ 11 indicat tuta ab laevo cornu esse; iam missum ab se Ser.⁵ Cornelium procella equestri hostes circumfusurum.

[12] vix haec dicta dederat cum Romani equites in medios invecti hostes simul pedestres acies turbarunt, simul equitibus Hispanorum viam immittendi equos clauserunt. [13] itaque omissa pugna equestri ad pedes Hispani descenderunt. Romani imperatores ut turbatos hostium ordines et trepidationem pavoremque et fluctuantia viderunt signa, hortantur, orant milites ut perculsos invadant neu restitui aciem patiantur. [14] non sustinuissent tam infestum impetum barbari, ni regulus ipse Indibilis cum equitibus ad pedes degressis ante prima signa peditum se obiecisset. [15] Ibi aliquamdiu atrox pugna stetit; tandem, postquam ii qui circa regem seminecem restantem, deinde pilo terrae adfixum pugnabant obruti telis occubuerunt, tum fuga passim coepta. [16] plures caesi, quia equos conscendendi equitibus spatium non fuerat, et quia perculsis acriter institerunt Romani; nec—ante abscessum est quam castris quoque exuerunt hostem. [17] tredecim⁶ milia Hispanorum caesa eo die, mille⁷ octingenti ferme capti; Romanorum sociorumque paulo amplius ducenti, maxime in laevo [p. 218] cornu, ceciderunt. [18] pulsi castris Hispani aut qui ex⁸ proelio effugerant, sparsi primo per agros, deinde in suas quisque civitates redierunt.