previous next



560. Optativ ohne und mit a)/n.

Das Relativ ohne ἄν wird mit dem Optative verbunden erstens in derselben Bedeutung, wie nach § 559, 1 mit ἄν und dem Konjunktive, aber mit Beziehung auf eine historische Zeitform im Hauptsatze, also bei allgemeinen Angaben, bei öfter wiederkehrenden Fällen. Vgl. § 399, 3—5. Auch ein solcher Adjektivsatz lässt sich oft wie ein Bedingungssatz mit εἰ c. opt. [§ 575^{b}] auffassen, daher auch hier die Neg. μή. Im Hauptsatze steht in der Regel ein Imperfekt oder auch eine Iterativform des Aorists. *k, 489 ὅντινα Τυδείδης ἄορι πλήξειε παραστάς, | τὸν δ̓ Ὀδυσεὺς μετόπισθε λαβὼν ποδὸς ἐξερύσασκεν. *b, 188 ὅντινα μὲν βασιλῆα καὶ ἔξοχον ἄνδρα κιχείη, | τὸν δ̓ ἀγανοῖς ἐπέεσσιν ἐρητύσασκε παραστάς. 198 ὃν δ̓ αὖ δήμου ἄνδρα ἴδοι, βοόωντά τ̓ ἐφεύροι, | τὸν σκήπτρῳ ἐλάσασκε. Vgl. r, 421. *m, 268 πάντοσε φοιτήτην, μένος ὀτρύνοντες Ἀχαιῶν: | ἄλλον μειλιχίοις, ἄλλον στεπεοῖς ἐπέεσσιν | νείκεον, ὅντινα πάγχυ μάχης μεθιέντα ἴδοιεν. *o, 743 ὅστις δὲ Τρώων κοίλῃς ἐπὶ νηυσὶ φέροιτο . ., τὸν δ̓ Αἴας οὔτασκε. x, 414 οὔ τινα γὰρ τίεσκον . ., ὅτίς σφεας εἰσαφίκοιτο. S. Tr. 906 κλαῖε δ̓, ὀργάνων ὅτου | ψαύσειεν, so oft sie ein Gerät anrührte. Th. 2.67 πάντας . . οἱ Λακεδαιμόνιοι, ὅσους λάβοιεν . ., διέφθειρον. 7, 29 πάντας ἑξῆς, ὅτῳ ἐντύχοιεν, καὶ παῖδας καὶ γυναῖκας ἔκτεινον. 8, 66 ἐβούλευον δὲ οὐδέν, τι μὴ τοῖς ξυνεστῶσι δοκοίη. X. A. 1.9.20 φίλους γε μὴν ὅσους ποιήσαιτο καὶ εὔνους γνοίη ὄντας καὶ ἱκανοὺς κρίνειε συνεργοὺς εἶναι, τι τυγχάνοι βουλόμενος κατεργάζεσθαι, ὁμολογεῖται πρὸς πάντων κράτιστος δὴ γενέσθαι θεραπεύειν. Vgl. 1. 1, 5. 2. 5, 32. 2. 6, 13. Cy. 3. 3, 67 ἱκετεύουσι (Praes. hist.), ὅτῳ ἐντυγχάνοιεν, μὴ φεύγειν. Hier. 7, 11 πῶς . . οὔτε σὺ οὔτε ἄλλος μὲν δὴ οὐδεὶς πώποτε ἑκὼν εἶναι τυραννίδος ἀφεῖτο, ὅσπερ ἅπαξ κτήσαιτο; Cy. 1. 3, 8 Σάκας ἐτύγχανε τιμὴν ἔχων προσάγειν τοὺς δεομένους Ἀστυάγους καὶ ἀποκωλύειν, οὓς μὴ καιρὸς αὐτῷ δοκοίη εἶναι προσάγειν. 1. 4, 3 ὅσα αὐτὸς ὑπ᾽ ἄλλων ἐρωτῷτο, διὰ τὸ ἀγχίνους εἶναι ταχὺ ἀπεκρίνατο (Var. ἀπεκρίνετο). Pl. Ap. 21, a ἴστε δή, οἷος ἦν Χαιρεφῶν, ὡς σφοδρὸς ἐφ᾽ τι ὁρμήσειε. Dem. 22.52 τότε . . οὐδείς ἐστιν ὅστις (= οὐδείς) ἀπεστερεῖτο τοῦ σωθῆναι ὃς ἑαυτὸν οἴκοι κρύψειεν. 22, 30 ἄξιον . . ἐξετάσαι Σόλωνα καὶ θεάσασθαι, ὅσην πρόνοιαν ἐποιεῖτο ἐν ἅπασιν οἷς ἐτίθει νόμοις (die er überhaupt gab) τῆς πολιτείας, καὶ ὅσῳ περὶ τούτου μᾶλλον ἐσπούδαζεν περὶ τοῦ πράγματος οὗ τιθείη (in dem jeweiligen Falle) τὸν νόμον. 54, 4 ἣν οὖν δειπνοποιεῖσθαι τοῖς ἄλλοις ὥραν συμβαίνοι, ταύτην ἂν ἤδη ἐπαρῴνουν οὗτοι, über ἄν im Hauptsatze s. § 392, 4.

Anmerk. 1. Über den Optativ bei zweifelnden Fragen nach einem Präteritum s. § 590.(Smyth 2566)

Vereinzelt findet sich bei Homer der Optativ nach einer historischen Zeitform entsprechend dem Konjunktiv nach einem Haupttempus in der § 559, 2 erwähnten futurischen Weise gebraucht. *b, 687 οὐ γὰρ ἔην, ὅστις σφιν ἐπὶ στίχας ἡγήσαιτο, non erat, qui . . ducturus esset. [Dagegen nach Haupttempus im Hauptsatze: οὐκ ἔστιν, ὅστις (κε) . . ἡγήσηται, non est, qui . . ducturus sit.] Ähnlich zuweilen auch bei den Tragikern. S. Ph. 281 (ὁρῶντα) οὐδέν᾽ ἔντοπον, | οὐχ ὅστις ἀρκέσειεν οὐδ᾽ ὅστις νόσου | κάμνοντι συλλάβοιτο. 695 αὐτὸς ἦν πρόσουρος, οὐκ ἔχων βάσιν | οὐδέ τιν᾽ ἐγχώρων κακογείτονα, | παρ᾽ στόνον . . ἀποκλαύσειεν. Eur. J. T. 590 οὐδένα γὰρ εἶχον ὅστις . . τὰς ἐμὰς ἐπιστολὰς | πέμψειε σωθεὶς τῶν ἐμῶν φίλων τινί. Das Übliche ist in diesem Falle der Indikativ des Futurs oder der Potential.

Von der Absicht findet sich der Optativ nach einer historischen Zeitform ebenso wie der Konjunktiv nach einem Haupttempus nur selten, da auch hier der Indikativ des Futurs dafür gebraucht zu werden pflegt, s. § 387, 5. o, 458 καὶ τότ᾽ ἄρ᾽ ἄγγελον ἧκαν, ὃς ἀγγείλειε γυναικί.

Zweitens steht der Optativ ohne ἄν ohne Rücksicht auf das Zeitverhältnis des Hauptsatzes, wenn die attributive Bestimmung als eine bloss vorausgesetzte, vermutete, angenommene, unentschieden mögliche bezeichnet werden soll, also a) in potentialem Sinne, wie sonst der Optativ mit ἄν, vgl. § 395, 2 u. 396, 2; b) in hypothetischem Sinne = εἰ c. opt. § 576; c) in innerem Zusammenhange mit einem übergeordneten optativischen Satze (sogen. Modusassimilation § 399, 6 a). — a) *x, 348 οὐκ ἔσθ᾽ ὃς σῆς γε κύνας κεφαλῆς ἀπαλάλκοι, der etwa abwehren würde. *e, 303 μέγα ἔργον, οὐ δύο γ̓ ἄνδρε φέροιεν, wie es zwei Männer nicht tragen könnten. So nur selten und nur bei den Dichtern. Aesch. Pr. 292 οὐκ ἔστιν ὅτῳ μείζονα μοῖραν νείμαιμ᾽ σοί. Vgl. Ch. 172. S. OC. 1172 καὶ τίς ποτ᾽ ἔστιν, ὅν γ̓ ἐγὼ ψέξαιμί τι; Ar. Th. 872 τίς τῶνδ᾽ ἐρυμνῶν δωμάτων ἔχει κράτος, | ὅστις ξένους δέξαιτο; Theogn. 381 οὐδέ τι κεκριμένον πρὸς δαίμονός ἐστι βροτοῖσιν, | οὐδ᾽ ὁδὸν ἥν τις ἰὼν ἀθανάτοισιν ἅδοι. — b) t, 511 κοίτοιο τάχ᾽ ἔσσεται ἡδέος ὥρη, | ὅντινά γ̓ ὕπνος ἕλοι, wen . . ergreifen sollte = εἴ τινα ἕλοι. Ρ, 631 (Τρώων) πάντων βέλε᾽ ἅπτεται, ὅστις ἀφείη, | η κακὸς ἀγαθός, aller Troer Geschosse treffen, wer von ihnen etwa werfen mag. *y, 494 ἄλλῳ νεμεσᾶτον, ὅτις τοιαῦτά γε ῥέζοι, = εἴ τις τοιαῦτα ῥέζοι. z, 286 καὶ δ̓ ἄλλῃ νεμεσῶ, ἥτις τοιαῦτά γε ῥέζοι, | ἥτ᾽ . . ἀνδράσι μίσγηται, πρίν γ̓ ἀμφάδιον γάμον ἐλθεῖν, = ἐὰν μίσγηται § 559, 1. So Theogn. 689 f. οὐ χρὴ πημαίνειν, τι μὴ πημαντέον εἴη, | οὐδ᾽ ἕρδειν, τι μὴ λώϊον τελέσαι = εἴ τι εἴη, ἐάν τι . S. OR. 315 ἄνδρα δ̓ ὠφελεῖν ἀφ᾽ ὧν | ἔχοι τε καὶ δύναιτο κάλλιστος πόνος. Ant. 666 ἀλλ᾽ ὃν πόλις στήσειε, τοῦδε χρὴ κλύειν (= εἴ τινα π. στήσειε). So zuweilen auch bei den Prosaikern, namentlich bei Xenophon. X. C. 1.6.19 τοῦ μὲν αὐτὸν λέγειν, μὴ σαφῶς εἰδείη, εἴργεσθαι δεῖ. Vgl. 2. 4, 10. 7. 5, 56. Hell. 7. 3, 7. Pl. leg. 927, c οἷς ἐπίτροπον καὶ ἄρχοντα πᾶσι δεῖ τὸν νοῦν, καὶ βραχὺς ἐνείη, προσέχοντα . . εὐεργετεῖν. Lysias 12, 84 πῶς οὐκ αἰσχρὸν ὑμῖν καὶ ἡντινοῦν (δίκην) ἀπολιπεῖν, ἥντινά τις βούλοιτο παρὰ τούτων λαμβάνειν; — c) a, 47 ὡς ἀπόλοιτο καὶ ἄλλος, ὅτις τοιαῦτά γε ῥέζοι. *z, 521 οὐκ ἄν τίς τοι ἀνήρ, ὃς ἐναίσιμος εἴη, ἔργον ἀτιμήσειε μάχης. l, 490 βουλοίμην κ̓ ἐπάρουρος ἐὼν θητευέμεν ἄλλῳ | ἀνδρὶ παῤ ἀκλήρῳ, μὴ βίοτος πολὺς εἴη. X. conv. 8, 17 τίς μισεῖν δύναιτ᾽ ἄν, ὑφ᾽ οὗ εἰδείη καλός τε καὶ ἀγαθὸς νομιζόμενος; Mehr Beispiele dieser Assimilation der Modi s. § 399, 6, a). (Aber Eur. M. 659 Ch. ἀχάριστος ὄλοιθ̓, ὅτῳ πάρεστι | μὴ φίλους τιμᾶνhic enim chorus loquitur definite, quippe Iasonem cogitansSchaefer in Demosth. appar. T. I. p. 436.)(Smyth 2552)

Auch kann der Adjektivsatz selbst einen Wunsch enthalten. d, 699 ἀλλὰ πολὺ . . ἀργαλεώτερον ἄλλο | μνηστῆρες φράζονται, μὴ τελέσειε Κρονίων. S. Tr. 1039 ἀκοῦ δ̓ ἄχος, μ̓ ἐχόλωσεν | σὰ μάτηρ ἄθεος, τὰν ὧδ᾽ ἐπίδοιμι πεσοῦσαν κτλ. Ph. 509 πολλῶν ἔλεξεν δυσοίστων πόνων | ἆθλ̓, οἷα μηδεὶς τῶν ἐμῶν λάχοι φίλων. Vgl. 275. X. A. 3.2.3 οἴομαι ἂν ἡμᾶς τοιαῦτα παθεῖν, οἷα τοὺς ἐχθροὺς οἱ θεοὶ ποιήσειαν, quae utinam dii in hostium capita vertant. Dem. 18.290 τί οὖν . . λέγεις, σοὶ καὶ τοῖς σοῖς οἱ θεοὶ τρέψειαν εἰς κεφαλήν; S. § 561, 2, d.

Anmerk. 2. Zuweilen wechselt der Optativ (ohne ἄν) mit dem Konjunktive mit ἄν. X. C. 2.4.10 δοκεῖ γάρ μοι, ἔφη, πάντας μέν, οὓς ἄν τις βούληται ἀγαθοὺς συνεργοὺς ποιεῖσθαι ὁποιουτινοσοῦν πράγματος, ἥδιον εἶναι εὖ τε λέγοντα καὶ εὖ ποιοῦντα παρορμᾶν μᾶλλον λυποῦντα καὶ ἀναγκάζοντα: οὓς δὲ δὴ τῶν εἰς τὸν πόλεμον ἔργων ποιήσασθαί τις βούλοιτο συνεργοὺς προθύμους, τούτους παντάπασιν ἔμοιγε δοκεῖ ἀγαθοῖς θηρατέον εἶναι καὶ λόγοις καὶ ἔργοις. Beide Sätze drücken einen allgemeinen Gedanken aus; der erste aber stellt die Meinung des Kyros als objektiv gültigen Grundsatz, der zweite hingegen als blosse subjektive Meinung dar, weshalb diese durch das stärker betonte ἔμοιγε δοκεῖ hervorgehoben ist. Und zwar ist dem letzteren Satze diese Form gegeben, weil mit dieser subjektiven Ansicht das eigene Verfahren des Kyros gegen die Verwunderung des Kyaxares gerechtfertigt werden soll.1). P. Euthyd. 301e. 302, a ἆρ᾽ οὖν, ἔφη, ταῦτα ἡγεῖ σὰ εἶναι, ὧν ἂν ἄρξῃς καὶ ἐξῇ σοι αὐτοῖς χρῆσθαι τι ἂν βούλη; οἶον βοῦς καὶ πρόβατον: ἆρ᾽ ἂν ἡγοῖο ταῦτα σὰ εἶναι, σοι ἐξείη καὶ ἀποδόσθαι καὶ θῦσαι ὅτῳ βούλοιο θεῶν; δ̓ ἂν μὴ οὕτως ἔχῃ, οὐ σά; Im ersten Satze steht der Konjunktiv von einer Meinung, von der der Redende überzeugt ist, dass der Andere sie als gültig annehmen wird; in der darauf folgenden Periode drückt sich der Redende mit einer gewissen Zurückhaltung aus, indem er die zweite Frage als eine blosse Folgerung aus der ersten hinstellt, daher der Optativ; am Schlusse aber bedient er sich wieder des Konjunktivs, da er voraussetzen kann, dass der Andere das, worüber nach Belieben zu verfügen ihm nicht gestattet ist, sicher nicht für sein Eigentum erklären wird.

Anmerk. 3. Über den Optativ ohne ἄν in der or. obliqua s. § 594, 2 u. 3.

Der Optativ mit ἄν wird in dem Adjektivsatze auf gleiche Weise wie im Hauptsatze (§ 396, 1 u. 2) gebraucht, wenn man eine Behauptung als eine unentschieden mögliche bezeichnen will. *o, 738 οὐ μέν τι σχεδόν ἐστι πόλις πύργοις ἀραρυῖα, | κ̓ ἀπαμυναίμεσθα. *g, 235 νῦν δ̓ ἄλλους μὲν πάντας ὁρῶ ἑλίκωπας Ἀχαιούς, | οὕς κεν ἐὺ γνοίην καί τ᾽ οὔνομα μυθησαίμην. d, 167 οὐδέ οἱ ἄλλοι | εἴς᾿, οἵ κεν . . ἀλάλκοιεν κακότητα. i, 126 οὐδ᾽ ἄνδρες νηῶν ἔνι τέκτονες, οἵ κε κάμοιεν | νῆας ἐυσσέλμους, αἵ κεν τελέοιεν ἕκαστα. e, 142 οὐ γάρ μοι πάρα νῆες ἐπήρετμοι καὶ ἑταῖροι, | οἵ κέν μιν πέμποιεν ἐπ᾽ εὐρέα νῶτα θαλάσσης. 166 αὐτὰρ ἐγὼ σῖτον καὶ ὕδωρ καὶ οἶνον ἐρυθρὸν | ἐνθήσω μενοεικἔ, κέν τοι λιμὸν ἐρύκοι. S. OC. 252 οὐ γὰρ ἴδοις ἂν ἀθρῶν βροτόν, ὅστις ἂν εἰ θεὸς ἄγοι, ἐκφυγεῖν δύναιτο. Th. 1.33 τὸν δὲ πόλεμον, δἰ ὅνπερ χρήσιμοι ἂν εἴημεν, εἴ τις ὑμῶν μὴ οἴεται ἔσεσθαι, γνώμης ἁμαρτάνει, durch den wir euch nützlich sein könnten. X. A. 5.4.25 δόρατα, ὅσα ἀνὴρ ἂν φέροι μόλις. Ib. 2. 3, 23 οὔτ᾽ ἔστιν, ὅτου ἕνεκα βουλοίμεθ̓ ἂν τὴν βασιλέως χώραν κακῶς ποιεῖν. Comm. 1, 3. 14 πρὸς τοιαῦτα, οἷα, μὴ πάνυ μὲν δεομένου τοῦ σώματος, οὐκ ἂν προσδέξαιτο ψυχή, δεομένου δέ, οὐκ ἂν πράγματα παρέχοι. P. Phaed. 89d οὐκ ἔστιν τι ἄν τις μεῖζον τούτου κακὸν πάθοι. Gorg. 456, c οὐ γὰρ ἔστι, περὶ ὅτου οὐκ ἂν πιθανώτερον εἴποι ῥητορικὸς ἄλλος ὁστισοῦν. Ps. Isocr. 1.14 τοιοῦτος γίγνου περὶ τοὺς γονεῖς, οἵους ἂν εὔξαιο περὶ σεαυτὸν γενέσθαι τοὺς σεαυτοῦ παῖδας. Vgl. Isocr. 8.133. 15, 23. Dem. 2.3 δοκεῖ πάνθ̓, ὅσ᾽ ἂν εἴποι τις ὑπὲρ τούτων, ἐκείνῳ μὲν ἔχειν φιλοτιμίαν τινά. 9, 21 καὶ πάνθ̓, ὅσα τοιαῦτ᾽ ἂν ἔχοιμι διεξελθεῖν, παραλείψω. Auch wenn der Adjektivsatz eine Folge ausdrückt. X. C. 6.1.15 τίς οὕτως ἰσχυρός, ὃς λιμῷ καὶ ῥίγει δύναιτ᾽ ἂν μαχόμενος στρατεύεσθαι; Isocr. 9.35 οὐδεὶς γάρ ἐστιν οὕτω ῥᾴθυμος, ὅστις ἂν δέξαιτο κτλ. Ep. 2, 10 (χρὴ ἐπιθυμεῖν) τῆς τηλικαύτης τὸ μέγεθος (δόξης), ἣν μόνος ἂν τῶν νῦν ὄντων κτήσασθαι δυνηθείης. Vgl. Pl. civ. 360, b. Symp. 179, a. Eur. Heracl. 743 βραχίων, . . σύμμαχος γένοιό μοι | τοιοῦτος, οἷος ἂν τροπὴν Εὐρυσθέως | θείην. Dem. 20.161 χρὴ . . τοιαῦτα καὶ λέγειν καὶ νομοθετεῖν, οἷς μηδεὶς ἂν νεμεσήσαι. Vgl. 20, 126. Pl. civ. 487, a. Ps. Dem. 25.7 εἰ δ̓ ἕτερόν τι τούτων περιέσται, μηδεὶς μὲν ἂν αὐτὸς πεποιηκέναι φήσειεν, ἐν δὲ ταῖς ψήφοις εὑρεθήσεται, δέδοικα, μή κτλ. 19, 313. 21, 203. Vgl. § 510, 4. b).

Vereinzelt findet sich der Optativ mit ἄν im hypothetischen Relativsatze (s. Nr. 4, b), entsprechend der Verbindung εἰ ἄν c. opt. (§ 577, 2). P. Prot. 345b ὅστις δὲ μὴ ἰατρὸς ἂν γένοιτο κακῶς πράξας, δῆλον, ὅτι οὐδὲ κακὸς ἰατρός, mit Beziehung auf den vorausgehenden Behauptungssatz οὐκ ἄν ποτε γενοίμεθα κακῶς πράξαντες οὔτε ἰατροὶ οὔτε τέκτονες. Zweifelhaft P. Lys. 218d φίλος ὃς ἂν εἴη, πότερόν ἐστί τῳ φίλος οὔ; (Stallb. verm. ὃς ἂν ). [*a, 549. l, 149. ο, 21 schreibt man jetzt statt ἐθέλοιμι, ἐπιφθονέοις, ὀπυίοι die Konjunktive ἐθέλωμι u. s. w. Sicher verderbt sind X. M. 1.5.1 ὅντιν᾽ [ἂν] αἰσθανοίμεθα. 4. 4, 17 [ἂν] . . βούλοιτο. An. 1. 3, 17 ἡγεμόνι [ἂν] δοίη. Auch die Stellen, wo ἄν beim iterativen Optative (Nr. 1) erscheint, sind zu emendieren, z. B. X. A. 2.4.26 ὅσον δὲ [ἂν] χρόνον . . ἐπιστήσειε. 2. 6, 25 ὅσους μὲν [ἂν] αἰσθάνοιτο. R. L. 1, 8 ἥντινα [ἂν] . . ὁρῴη].

Anmerk. 4. In der Verbindung εἴη ἄν oder οὐκ ἂν εἴη oder οὐδεὶς ἂν εἴη, ὅστις c. opt. u. ἦν ἄν od. οὐδεὶς ἂν ἦν ὅστις c. ind. praeter. wirkt ἄν zugleich auf den Nebensatz, da die Redensart nur eine Umschreibung von τὶς od. οὐδεὶς ἄν c. opt. od. c. ind. praet. ist. Lys. 1.1 εἰ τὴν αὐτὴν γνώμην . . ἔχοιτε . ., οὐκ ἂν εἴη, ὅστις οὐκ . . ἀγανακτοίη, ἀλλὰ πάντες ἂν . . ἡγοῖσθε = οὐδεὶς ἂν ἀγανακτοίη. P. Men. 89b εἰ φύσει οἱ ἀγαθοὶ ἐγίγνοντο, ἦσάν του ἂν ἡμῖν, οἳ ἐγίγνωσκον τῶν νέων τοὺς ἀγαθοὺς τὰς φύσεις = ἐγίγνωσκον ἄν τινες. Antiph. 5.15 οὐδεὶς ἂν ἦν σοι, ὃς . . ἐμοῦ κατεμαρτύρησεν = οὐδεὶς ἂν ἐμοῦ κατ. [Verderbt ist X. C. 7.5.61 οὐδεὶς ἂν ἦν, ὅστις οὐκ ἂν ἀξιώσειεν κτλ. st. οὐδεὶς ἂν εἴη ὅστις οὐκ ἀξιώσειεν oder οὐδεὶς ὅστις κτλ.](Smyth 2572)

1 S. Sommer, N. Jhrb. f. Phil. u. Pädag. 1838. S. 148.

hide Display Preferences
Greek Display:
Arabic Display:
View by Default:
Browse Bar: