I.a.
I. Neut., to call or cry aloud, to call or cry out, to exclaim: “cum exclamasset Laelius,” Cic. Rep. 6, 12 fin.: “in stadio cursores exclamant quam maxime possunt,” id. Tusc. 2, 23, 56; cf. Plaut. Most. 2, 2, 57: “majus,” Cic. Tusc. 2, 24, 56: “contiones saepe exclamare vidi, cum apte verba cecidissent,” i. e. to applaud loudly, id. Or. 50, 168; cf. Quint. 1, 6, 45.—Pass. impers.: “quoties exclamandum erit, lateris conatus sit ille, non capitis,” Quint. 1, 11, 8; 3, 8, 59.—
B. Transf.
1. Of inanim. and abstr. things (postAug.): “apud hunc (oratorem) patria ipsa exclamabit,” Quint. 12, 10, 61: “ignis exclamat,” i. e. crackles aloud, makes a noise, Stat. Th. 6, 202: “dominae femur exclamare coëgit,” Juv. 6, 423: “quae (verba) aut maxime exclamant, aut sono sunt jucundissima,” Quint. 8, 3, 17: “minus exclamantes syllabae,” id. 9, 4, 137.—
2. Of a sound made with musical instruments: “sacris tubis,” Vulg. 1 Macc. 16, 8; cf. 3, 54; 4, 40.—
II. Act., to call out, say aloud, exclaim.
A. With inanim. objects.
(α).
With an object-clause, in oratio recta: “ibi nescio quis maxima Voce exclamat: Alcumena, adest auxilium, ne time,” Plaut. Am. 5, 1, 12: cf.: “non possum quin exclamem: Euge, euge, etc.,” id. Trin. 3, 2, 79 (quoted Cic. de Or. 2, 10, 39): “mihi libet exclamare, Pro deum, etc.,” Cic. N. D. 1, 6, 13; Ter. Eun. 4, 1, 11; id. Ad. 4, 4, 10; Quint. 6, 3, 81; Hor. S. 1, 7, 33; Ov. M. 5, 13 al.—With acc. and inf.: “hic exclamat, eum sibi esse sodalem,” Plaut. Capt. 3, 2, 11; Ter. Eun. prol. 23.—
(β).
With ut: “quas (geometricas formas) ut vidisset, exclamavisse, ut bono essent animo, videre enim se hominum vestigia, etc.,” Cic. Rep. 1, 17: “ut equites desilirent,” Liv. 4, 38, 2.—
B. With personal objects, to call upon: “voce clara exclamat uxorem tuam,” Plaut. Am. 5, 1, 68: M. Brutus cruentum pugionem tenens Ciceronem exclamavit, Anton. ap. Cic. Phil. 2, 12, 30: “aliquem suo nomine,” Cael. Aur. Acut. 2, 6.