previous next

Click on a word to bring up parses, dictionary entries, and frequency statistics


Iam, Tartessiaco quos soluerat aequore Titan
in noctem diffusus, equos iungebat Eois
litoribus, primique nouo Phaethonte retecti
Seres lanigeris repetebant uellera lucis,
5et foeda ante oculos strages, propiusque patebat
insani Mauortis opus: simul arma uirique
ac mixtus sonipes dextraeque in uulnere caesi
haerentes hostis, passim clipeique iubaeque
atque artus trunci capitum fractusque iacebat
10ossibus in duris ensis. nec cernere deerat
frustra seminecum quaerentia lumina caelum.
tum spumans sanie lacus et fluitantia summo
aeternum tumulis orbata cadauera ponto.


Nec tamen aduersis ruerat tota Itala uirtus.
15Bruttius ingenti miserandae caedis aceruo,
non aequum ostentans confosso corpore Martem,
extulerat uix triste caput truncosque trahebat
per stragem neruis interlabentibus artus,
tenuis opum, non patre nitens linguaue, sed asper
20ense, nec e Volsca quisquam uir gente redemit
plus aeui nece magnanima. puer addere sese
pubescente gena castris optarat et acri
Flaminio spectatus erat, cum Celtica uictor
obrueret bello diuis melioribus arma.
25inde honor ac sacrae custodia Marte sub omni
alitis: hinc causam nutriuit gloria leti.
namque necis certus, captae prohibere nequiret
cum Poenos aquilae, postquam subsidere fata
uiderat et magna pugnam inclinare ruina,
30occulere interdum et terrae mandare parabat.
sed subitis uictus telis labentia membra
prostrauit super ac mentita morte tegebat.
uerum ubi lux nocte e Stygia miseroque sopore
reddita, uicini de strage cadaueris hasta
35erigitur soloque uigens conamine late
stagnantem caede et facilem discedere terram
ense fodit, clausamque aquilae infelicis adorans
effigiem, palmis languentibus aequat harenas.
supremus fessi tenuis tum cessit in auras
40halitus et magnam misit sub Tartara mentem.


Iuxta cernere erat meritae sibi poscere carmen
uirtutis sacram rabiem. Laeuinus, ab alto
Priuerno, uitis Latiae praesignis honore,
exanimum Nasamona Tyren super ipse iacebat
45exanimis: non hasta uiro, non ensis: in artis
abstulerat Fors arma. tamen certamine nudo
inuenit Marti telum dolor. ore cruento
pugnatum, ferrique uicem dens praebuit irae.
iam lacerae nares foedataque lumina morsu,
50iam truncum raptis caput auribus, ipsaque diris
frons depasta modis, et sanguine abundat hiatus;
nec satias, donec mandentia linqueret ora
spiritus et plenos rictus mors atra teneret.


Talia dum praebet tristis miracula uirtus,
55diuerso interea fugientes saucia turba
iactantur casu siluisque per auia caecis
ablati furtim multo cum uulnere solos
per noctem metantur agros. sonus omnis et aura
exterrent pennaque leui commota uolucris.
60non sopor aut menti requies. agit asper acerba
nunc Mago attonitos, nunc arduus Hannibal hasta.


Serranus, clarum nomen, tua, Regule, proles,
qui longum semper fama gliscente per aeuum
infidis seruasse fidem memorabere Poenis,
65flore nitens primo, patriis heu Punica bella
auspiciis ingressus erat, miseramque parentem
et dulcis tristi repetebat sorte penates
saucius. haud illi comitum super ullus, et atris
uulneribus qui ferret opem: per deuia, fractae
70innitens hastae furtoque ereptus opacae
noctis, iter tacitum Perusina ferebat in arua.
hic fessus parui, quaecumque ibi fata darentur,
limina pulsabat tecti, cum membra cubili
euoluens non tarda Marus (uetus ille parentis
75miles et haud surda tractarat proelia fama)
procedit renouata focis et paupere Vesta
lumina praetendens. utque ora agnouit et aegrum
uulneribus diris ac, lamentabile uisu,
lapsantis fultum truncata cuspide gressus,
80funesti rumore mali iam saucius aures:
Quod scelus, o nimius uitae nimiumque ferendis
aduersis genitus, cerno? te, maxime, uidi,
ductorum, cum captiuo Carthaginis arcem
terreres uultu, crimen culpamque Tonantis,
85occidere atque hausi, quem non Sidonia tecta
expulerint euersa meo de corde, dolorem.
estis ubi en iterum, superi? dat pectora ferro
Regulus, ac stirpem tantae periura recidit
surgentem Carthago domus.’ inde aegra reponit
90membra toro, nec ferre rudis medicamina (quippe
callebat bellis) nunc purgat uulnera lympha,
nunc mulcet sucis. ligat inde ac uellera molli
circumdat tactu et torpentis mitigat artus.
exin cura seni tristem depellere fesso
95ore sitim et parca uires accersere mensa.
quae postquam properata, sopor sua munera tandem
applicat et mitem fundit per membra quietem.
necdum exorta dies, Marus instat uulneris aestus:
expertis medicare modis gratumque teporem
100exutus senium trepida pietate ministrat.


Hic iuuenis maestos tollens ad sidera uultus
cum gemitu lacrimisque simul: ‘Si culmina nondum
Tarpeia exosus damnasti sceptra Quirini,
extremas Italum res Ausoniamque ruentem
105aspice,’ aitgenitor, tandemque aduerte procellis
aequos Iliacis oculos. amisimus Alpes,
nec deinde aduersis modus est: Ticinus et ater
stragibus Eridanus, tuque insignite tropaeis
Sidoniis Trebia et tellus lacrimabilis Arni.
110sed quid ego haec? grauior quanto uis ecce malorum!
uidi crescentis Trasimenni caedibus undas,
prostrataque uirum mole inter tela cadentem
uidi Flaminium. testor, mea numina, manes
dignam me poenae tum nobilitate paternae
115strage hostis quaesisse necem, ni tristia letum,
ut quondam patri, nobis quoque fata negassent.’


Ceteraaceruantem questu lenire laborans
effatur senior: ‘Patrio, fortissime, ritu
quicquid adest duri et rerum inclinata feramus.
120talis lege deum cliuoso tramite uitae
per uarios praeceps casus rota uoluitur aeui.
sat tibi, sat magna et totum uulgata per orbem
stant documenta domus: sacer ille et numine nullo
inferior, tuus ille parens decora alta parauit
125restando aduersis nec uirtutem exuit ullam
ante reluctantis liquit quam spiritus artus.
uix puerile mihi tempus confecerat aetas,
cum primo malas signabat Regulus aeuo.
accessi comes, atque omnis sociauimus annos,
130donec dis Italae uisum est extinguere lumen
gentis, in egregio cuius sibi pectore sedem
ceperat alma Fides mentemque amplexa tenebat.
ille ensem nobis magnorum hunc instar honorum
uirtutisque ergo dedit et, sordentia fumo
135quae cernis nunc, frena (sed est argenteus ollis
fulgor). nec cuiquam Marus est post talia dona
non praelatus eques. uerum superauit honores
omnis hasta meos. cui me libare Lyaei
quod cernis latices, dignum cognoscere causam.


140Turbidus arentis lento pede sulcat harenas
Bagrada, non ullo Libycis in finibus amne
uictus limosas extendere latius undas
et stagnante uado patulos inuoluere campos.
hic studio laticum, quorum est haud prodiga tellus,
145per ripas laeti saeuis consedimus aruis.
lucus iners iuxta Stygium pallentibus umbris
seruabat sine sole nemus, crassusque per auras
halitus erumpens taetrum expirabat odorem.
intus dira domus curuoque immanis in antro
150sub terra specus et tristes sine luce tenebrae.
horror mente redit. monstrum exitiabile et ira
telluris genitum, cui par uix uiderit aetas
ulla uirum, serpens centum porrectus in ulnas
letalem ripam et lucos habitabat Auernos.
155ingluuiem immensi uentris grauidamque uenenis
aluum deprensi satiabant fonte leones
aut acta ad fluuium torrenti lampade solis
armenta et tractae foeda grauitate per auras
ac tabe adflatus uolucres. semesa iacebant
160ossa solo informi dape quae repletus et asper
uastatis gregibus nigro ructarat in antro.
isque ubi feruenti concepta incendia pastu
gurgite mulcebat rapido et spumantibus undis,
nondum etiam toto demersus corpore in amnem
165iam caput aduersae ponebat margine ripae.
imprudens tantae pestis gradiebar, Aquino
Apenninicola atque Vmbro comitatus Auente:
scire nemus faciemque loci explorare libebat.
iamque propinquantum tacitus penetrauit in artus
170horror et occulto riguerunt frigore membra.
intramus tamen et Nymphas numenque precamur
gurgitis ignoti trepidosque et multa pauentis
arcano gressus audemus credere luco.
ecce e uestibulo primisque e faucibus antri
175Tartareus turbo atque insano saeuior Euro
spiritus erumpit, uastoque e gurgite fusa
tempestas oritur, mixtam stridore procellam
Cerbereo torquens. pauefacti clade uicissim
aspicimus. resonare solum, tellusque moueri,
180atque antrum ruere, et uisi procedere manes.
quantis armati caelum petiere Gigantes
anguibus, aut quantus Lernae lassauit in undis
Amphitryoniaden serpens, qualisque comantis
auro seruauit ramos Iunonius anguis:
185tantus disiecta tellure sub astra coruscum
extulit adsurgens caput atque in nubila primam
dispersit saniem et caelum foedauit hiatu.
diffugimus tenuemque metu conamur anheli
tollere clamorem frustra: nam sibila totum
190implebant nemus. at subita formidine caecus
et facti damnandus Auens (sed fata trahebant)
antiquae quercus ingenti robore sese
occulit, infandum si posset fallere monstrum.
uix egomet credo: spiris cingentibus arte
195arboris abstraxit molem penitusque reuulsam
euertit fundo et radicibus eruit imis.
tum trepidum ac socios extrema uoce cientem
corripit atque haustu sorbens et faucibus atris
(uidi respiciens) obscaena condidit aluo.
200infelix fluuio sese et torrentibus undis
crediderat celerique fuga iam nabat Aquinus.
hunc medio inuasit fluctu ripaeque relatos
(heu genus infandum leti!) depascitur artus.


Sic dirum nobis et lamentabile monstrum
205effugisse datur. quantum mens aegra sinebat,
adpropero gressum et ductori singula pando.
ingemuit casus iuuenum miseratus acerbos.
utque erat in pugnas et Martem et proelia et hostem
igneus et magna audendi flagrabat amore,
210ocius arma rapi et spectatum Marte sub omni
ire iubet campis equitem. ruit ipse citatum
quadrupedem planta fodiens, scutataque raptim
consequitur iusso manus et muralia portat
ballistas tormenta grauis suetamque mouere
215excelsas turris immensae cuspidis hastam.
iamque ubi feralem strepitu circumtonat aulam
cornea gramineum persultans ungula campum,
percitus hinnitu serpens euoluitur antro
et Stygios aestus fumanti exsibilat ore:
220terribilis gemino de lumine fulgurat ignis.
at nemus arrectae et procera cacumina saltus
exuperant cristae: trifido uibrata per auras
lingua micat motu atque adsultans aethera lambit.
ut uero strepuere tubae, conterritus alte
225immensum attollit corpus tergoque residens
cetera sinuatis glomerat sub pectore gyris.
dira dehinc in bella ruit rapideque resoluens
contortos orbes derecto corpore totam
extendit molem subitoque propincus in ora
230lato distantum spatio uenit. omnis anhelat
attonitus serpentis ecus frenoque teneri
impatiens crebros expirat naribus ignes.
arduus ille super tumidis ceruicibus altum
nutat utroque caput. trepidos inde incitus ira
235nunc sublime rapit, nunc uasto pondere gaudet
elisisse premens. tunc fractis ossibus atram
absorbet saniem et, tabo manante per ora,
mutat hians hostem semesaque membra relinquit.
cedebant iam signa retro, uictorque cateruas
240longius auectas adflatus peste premebat,
cum ductor, propere reuocatam in proelia turmam
uocibus impellens: ‘Serpentine Itala pubes
terga damus Libycisque parem non esse fatemur
anguibus Ausoniam? si debellauit inertis
245halitus, ac uiso mens aegra effluxit hiatu,
ibo alacer solusque manus componere monstro
sufficiam.’ clamans haec atque interritus hastam
fulmineo uolucrem torquet per inane lacerto.
uenit in aduersam non uano turbine frontem
250cuspis et haud paulum uires adiuta ruentis
contra ardore ferae capiti tremebunda resedit.
clamor ad astra datur, uocesque repente profusae
aetherias adiere domos. furit ilicet ira
terrigena, impatiens dare terga nouusque dolori
255et chalybem longo tum primum passus in aeuo.
nec frustra rapidi stimulante dolore fuisset
impetus, ablato ni Regulus arte regendi
instantem elusisset equo rursusque secutum
cornipedis gyros flexi curuamine tergi
260detortis laeua celer effugisset habenis.


At non spectator Marus inter talia segni
torpebat dextra. mea tanto in corpore monstri
hasta secunda fuit. iam iamque extrema trisulca
lambebat lingua fessi certamine terga
265quadrupedis: torsi telum atque urgentia uelox
in memet saeui serpentis proelia uerto.
hinc imitata cohors certatim spicula dextris
congerit alternasque ferum diducit in iras,
donec murali ballista coercuit ictu.
270tum fractus demum uires; nec iam amplius aegra
consuetum ad nisus spina praestante rigorem
et solitum in nubes tolli caput, acrius instant.
iamque aluo penitus demersa phalarica sedit
et geminum uolucres lumen rapuere sagittae.
275iam patulis uasto sub uulnere faucibus ater
tabificam expirat saniem specus. ultima iamque
ingestis cauda et iaculis et pondere conti
haeret humi, lassoque tamen minitatur hiatu,
donec tormentis stridens magnoque fragore
280discussit trabs acta caput, longoque resoluens
aggere se ripae tandem exhalauit in auras
liuentem nebulam fugientis ab ore ueneni.
erupit tristi fluuio mugitus et imis
murmura fusa uadis, subitoque et lucus et antrum
285et resonae siluis ulularunt flebile ripae.
heu quantis luimus mox tristia proelia damnis,
quantaque supplicia et qualis exhausimus iras!
nec tacuere pii uates famulumque sororum
Naiadum, tepida quas Bagrada nutrit in unda,
290nos uiolasse manu seris monuere periclis.
haec tunc hasta decus nobis pretiumque secundi
uulneris a uestro, Serrane, tributa parente,
princeps quae sacro bibit e serpente cruorem.


Iamdudum uultus lacrimis atque ora rigabat
295Serranus medioque uiri sermone profatur:
Huic si uita duci nostrum durasset in aeuum,
non Trebia infaustas superasset sanguine ripas,
nec, Trasimenne, tuus premeret tot nomina gurges.’


Tum seniorMagnasinquitde sanguine poenas
300percepit Tyrio et praesumpta piacula mortis.
nam defecta uiris et opes attrita supinas
Africa tendebat palmas, cum sidere diro
misit Agenoreis ductorem animosa Therapne.
nulla uiro species decorisque et frontis egenum
305corpus; in exiguis uigor, admirabile, membris
uiuidus et nisu magnos qui uinceret artus.
iam Martem regere atque astus adiungere ferro
et duris facilem per inhospita ducere uitam
haud isti, quem nunc penes est sollertia belli,
310cederet Hannibali. uellem hunc, o tristia nobis
Taygeta, hunc unum non durassetis opacis
Eurotae ripis. uidissem moenia flammis
Phoenissae ruere, aut certe non horrida fata
fleuissem ducis et, nulla quos morte nec igni
315exutos seruans portabo in Tartara, luctus.
consertae campis acies, multusque per arua
feruebat Mauors, nec mens erat ulla sine ira.
hic inter medios memorandis Regulus ausis
laxabat ferro campum inque pericla ruebat
320nec repetenda dabat letali uulnera dextra.
sic, ubi nigrantem torquens stridentibus Austris
portat turbo globum piceaque e nube ruinam
pendentem terris pariter pontoque minatur,
omnis et agricola et nemoroso uertice pastor
325et pelago trepidat subductis nauita uelis.
at fraudem nectens, socios ubi concaua saxa
claudebant, uertit subito certamina Graius
et dat terga celer ficta formidine ductor,
haud secus ac stabulis procurans otia pastor
330in foueam parco tectam uelamine frondis
ducit nocte lupos positae balatibus agnae.
abripuit traxitque uirum fax mentis honestae
gloria et incerti fallax fiducia Martis.
non socios comitumue manus, non arma sequentum
335respicere: insano pugnae tendebat amore
iam solus, nubes subito cum densa Laconum
saxosis latebris intento ad proelia circum
funditur, et pone insurgit uis saeua uirorum.
o diram Latio lucem, fastisque notandum
340dedecus o, Gradiue, tuum! tibi dextera et urbi
nata tuae tristi damnatur sorte catenae.
haud umquam absistam gemitu. te, Regule, uidit
Sidonius carcer, tuque huic sat magna triumpho
uisa es, Carthago, superis. quae poena sequetur
345digna satis tali pollutos Marte Laconas?


At noua Elissaei iurato foedera patres
consultant mandare duci pacisque sequestrem
mittere poscentis uinctam inter proelia pubem
captiuamque manum ductore rependere nostro.
350nec mora, iam stabat primis in litoris undis
nauali propulsa ratis, iam nautica pubes
aut siluis stringunt remos, aut abiete secta
transtra nouant. his intortos aptare rudentis,
his studium erecto componere carbasa malo.
355unca locant prora curuati pondera ferri.
ante omnis doctus pelagi rectorque carinae
puppim aptat clauumque Cothon. micat aereus alta
fulgor aqua trifidi splendentis in aequore rostri.
tela simul uariamque ferunt contra aspera ponti
360rerum ad tempus opem. mediae stat margine puppis
qui uoce alternos nautarum temperet ictus
et remis dictet sonitum pariterque relatis
ad numerum plaudat resonantia caerula tonsis.


Postquam confectum nautis opus horaque cursus
365atque armata ratis uentique dedere profundum,
omnis turba ruit, matres puerique senesque.
per medios coetus trahit atque inimica per ora
spectandum Fortuna ducem. fert lumina contra
pacatus frontem, qualis cum litora primum
370attigit adpulsa rector Sidonia classe.
accessi comes, haud ipso renuente, ratique
impositus maestis socium me casibus addo.
inluuiem atque inopes mensas durumque cubile
et certare malis urgentibus hoste putabat
375deuicto maius, nec tam fugisse cauendo
aduersa egregium, quam perdomuisse ferendo.
spes tamen una mihi, quamquam bene cognita et olim
atrox illa fides, urbem murosque domumque
tangere si miseris licuisset, corda moueri
380posse uiri et uestro certe mitescere fletu.
claudebam sub corde metus lacrimasque putabam
esse uiro et nostrae similem inter tristia mentem.
cum tandem patriae Tiberino adlabimur amni,
seruabam uultus ducis ac prodentia sensum
385lumina et obtutu perstabam intentus eodem.
si qua fides, unum, puer, inter mille labores,
unum etiam in patria saeuaque in Agenoris urbe
atque unum uidi poenae quoque tempore uultum.
obuia captiuo cunctis simul urbibus ibat
390Ausonia, et campum turba uincente propinqui
implentur colles; strepit altis Albula ripis.
ipsi Poenorum proceres immitia corda
ad patrios certant cultus reuocare, togaeque
addebatur honos. stetit, inlacrimante senatu
395et matrum turba iuuenumque dolore profuso,
inter tot gemitus immobilis. aggere consul
tendebat dextram et patria uestigia primus
ponentem terra occursu celebrabat amico.
collegit gressum, monitusque recedere consul
400nec summum uiolare decus. cingente superba
Poenorum turba captiuoque agmine saeptus
ibat et inuidiam caelo diuisque ferebat.


Ecce trahens geminum natorum Marcia pignus,
infelix nimia magni uirtute mariti,
405squalentem crinem et tristis lacerabat amictus.
agnoscisne diem? an teneris non haesit in annis?
atque ea, postquam habitu iuxta et uelamine Poeno
deformem aspexit, fusis ululatibus aegra
labitur, et gelidos mortis color occupat artus.
410si qua deis pietas, tales, Carthago, uidere
dent tibi Sidonias matres. me uoce quieta
adfatus iubet et uestros et coniugis una
arcere amplexus pater, impenetrabilis ille
luctibus et numquam summissus colla dolori.


415Hic alto iuuenis gemitu lacrimisque coortis
Magne parens,’ inquitquo maius numine nobis
Tarpeia nec in arce sedet, si iura querelis
sunt concessa piis, cur hoc matrique mihique
solamen, uel cur decus hoc, o dure, negasti,
420tangere sacratos uultus atque oscula ab ore
libauisse tuo? dextram mihi prendere dextra
non licitum? leuiora forent haec uulnera quantum,
si ferre ad manis infixos mente daretur
amplexus, uenerande, tuos. sed uana recordor
425ni, Mare, (nam primo tunc haerebamus in aeuo)
humana maior species erat. horrida cano
uertice descendens ingentia colla tegebat
caesaries, frontique coma squalente sedebat
terribilis decor atque animi uenerabile pondus.
430nil posthac oculis simile incidit.’ excipit inde
iam Marus atque, inhibens conuellere uulnera questu,
Quid, cum praeteritis inuisa penatibusinquit
hospitia et sedes Poenorum intrauit acerbas?
adfixi clipei currusque et spicula nota
435aedibus in paruis, magni monumenta triumphi,
pulsabant oculos, coniunxque in limine primo
clamabat: ‘Quo fers gressus? non Punicus hic est,
Regule, quem fugias, carcer. uestigia nostri
casta tori domus et patrium sine crimine seruat
440inuiolata larem. semel hic iterumque (quid, oro,
pollutum est nobis?) prolem, gratante senatu
et patria, sum enixa tibi. tua, respice, sedes
haec est, unde ingens umeris fulgentibus ostro
uidisti Latios consul procedere fasces,
445unde ire in Martem, quo capta referre solebas
et uictor mecum suspendere postibus arma.
non ego complexus et sanctae foedera taedae
coniugiumue peto: patrios damnare penatis
absiste ac natis fas duc concedere noctem.’


450Hos inter fletus iunctus uestigia Poenis
limine se clusit Tyrio questusque reliquit.
uixdum clara dies summa lustrabat in Oeta
Herculei monumenta rogi, cum consul adire
accirique iubet Libyas. tum limina templi
455uidimus intrantem. quae consultata senatus,
quasue uiri uoces extremum curia maerens
audierit, placido nobis ipse edidit ore.
intulit ut gressus, certatim uoce manuque
ad solitam sedem et uestigia nota uocabant.
460abnuit antiquumque loci aspernatus honorem.
at circumfusi non setius undique dextram
prensare ac, patriae ductorem nomine tanto
redderet, orabant: captiua posse redemptum
pensari turba, ac Tyrias tum iustius arces
465arsuras dextra, fuerit quae uincta catenis.


Tum palmas simul attollens ac lumina caelo
Iustitiae rectique dator, qui cuncta gubernas,
nec leuior mihi diua Fides Sarranaque Iuno,
quos reditus testes iurata mente uocaui,
470sit mihi fas me digna loqui Latiosque tueri
uoce focos: ibo ad Tyrios non segnior,’ inquit
stante fide reditus et saluo foedere poenae.
sic nobis rerum exitio desistite honorem
tendere. tot bellis totque annis fregimus aeuum.
475nunc etiam uinclis et longo carcere torpent
captiuo in senio uires. fuit ille nec umquam,
dum fuit, a duro cessauit munere Martis
Regulus. exangui spectatis corpore nomen.
at non Carthago, fraudum domus, inscia quantum
480e nobis restet, iuuenes parat, aspera ferro
pectora, captiuos nostra pensare senecta.
ite dolos contra, gensque astu fallere laeta
discat, me capto quantum tibi, Roma, supersit.
nec uero placeat, nisi quae de more parentum
485pax erit. exposcunt Libyes nobisque dedere
haec referenda, pari libeat si pendere bellum
foedere et ex aequo geminas conscribere leges.
sed mihi sit Stygios ante intrauisse penatis,
talia quam uideam ferientis pacta Latinos.’


490Haec fatus Tyriae sese iam reddidit irae,
nec monitus spernente grauis fidosque senatu
Poenorum dimissa cohors. quae maesta repulsa
ac minitans capto patrias properabat ad oras.
prosequitur uulgus, patres, ac planctibus ingens
495personat et luctu campus. reuocare libebat
interdum et iusto raptum retinere dolore.


At trepida et subito ceu stans in funere coniunx,
ut uidit puppi properantem intrare, tremendum
uociferans celerem gressum referebat ad undas:
500Tollite me, Libyes, comitem poenaeque necisque.
hoc unum, coniunx, uteri per pignora nostri
unum oro: liceat tecum quoscumque ferentem
terrarum pelagique pati caelique labores.
non ego Amyclaeum ductorem in proelia misi,
505nec nostris tua sunt circumdata colla catenis.
cur usque ad Poenos miseram fugis? accipe mecum
hanc prolem. forsan duras Carthaginis iras
flectemus lacrimis, aut, si praecluserit aures
urbs inimica suas, eadem tunc hora manebit
510teque tuosque simul, uel, si stat rumpere uitam,
in patria moriamur. adest comes ultima fati.’


Has inter uoces uinclis resoluta moueri
paulatim et ripa coepit decedere puppis.
tum uero infelix, mentem furiata dolore,
515exclamat fessas tendens ad litora palmas:
En, qui se iactat Libyae populisque nefandis
atque hosti seruare fidem. data foedera nobis
ac promissa fides thalamis ubi, perfide, nunc est?’
ultima uox duras haec tunc penetrauit ad auris,
520cetera percussi uetuerunt noscere remi.


Tum fluuio raptim ad pelagi deuoluimur oras
ac legimus pontum pinuque immane cauata
aequor et immensas curua trabe findimus undas.
ludibrium necis horrescens, uis aspera ponti
525obrueret scopulisque ratem furor improbus Euri
frangeret, optabam: letum id commune fuisset.
sed nos ad poenam moderato flamine lenes
uexerunt Zephyri Tyrioque dedere furori.


Infelix uidi patriamque remissus in urbem
530narrator poenae dura mercede reuerti.
nec tibi nunc ritus imitantem irasque ferarum
Pygmalioneam temptarem expromere gentem,
si maius quicquam toto uidisset in orbe
gens hominum, quam quod uestri ueneranda parentis
535edidit exemplum uirtus. pudet addere questus
suppliciis, quae spectaui placido ore ferentem.
tu quoque, care puer, dignum te sanguine tanto
fingere ne cessa atque orientis comprime fletus.
praefixo paribus ligno mucronibus omnes
540armantur laterum crates, densumque per artem
texitur erecti stantisque ex ordine ferri
infelix stimulus, somnisque hac fraude negatis
quocumque inflexum producto tempore torpor
inclinauit iners, fodiunt ad uiscera corpus.
545absiste, o iuuenis, lacrimis. patientia cunctos
haec superat currus. longo reuirescet in aeuo
gloria; dum caeli sedem terrasque tenebit
casta Fides, dum uirtutis uenerabile nomen,
uiuet; eritque dies, tua quo, dux inclite, fata
550audire horrebunt a te calcata minores.


Haec Marus et maesta refouebat uulnera cura.
interea, rapidas perfusa cruoribus alas,
sicut sanguinea Trasimenni tinxerat unda,
uera ac ficta simul spargebat Fama per Vrbem.
555Allia et infandi Senones captaeque recursat
attonitis arcis facies. excussit habenas
luctificus Pauor, et tempestas aucta timendo.
hic raptim ruit in muros: uox horrida fertur
Hostis adest’, iaciuntque sudes et inania tela.
560ast aliae laceris canentes crinibus alta
uerrunt tecta deum et seris post fata suorum
sollicitant precibus. requiem tenebraeque diesque
amisere: iacent portis ululante dolore
dispersum uulgus, remeantumque ordine longo
565seruat turba gradus. pendent ex ore loquentum,
nec laetis sat certa fides, iterumque morantur
orando et, uultu interdum sine uoce precati,
quod rogitant, audire pauent. hinc fletus, ubi aures
percussae grauiore malo, metus inde, negatum
570si scire, et dubius responsi nuntius haesit.
iamque ubi conspectu redeuntum uisa propinquo
corpora, sollicite laeti funduntur et ipsis
oscula uulneribus figunt superosque fatigant.


Hic inter trepidos, curae uenerandus, agebat
575Serranum Marus, atque olim post fata mariti
non egressa domum uitato Marcia coetu
et lucem causa natorum passa ruebat
in luctum similem antiquo. turbata repente
agnoscensque MarumFidei comes inclite magnae,
580hunc certe mihi reddis.’ aitleue uulnus? an alte
usque ad nostra ferus penetrauit uiscera mucro?
quicquid id est, dum non uinctum Carthago catenis
abripiat poenaeque instauret monstra paternae,
gratum est, o superi. quotiens heu, nate, petebam,
585ne patrias iras animosque in proelia ferres
neu te belligeri stimularet in arma parentis
triste decus. nimium uiuacis dura senectae
supplicia expendi. quaeso, iam parcite, si qua
numina pugnastis nobis.’>

At cladis acerbae
590discussa ceu nube, patres conquirere fessis
iam rebus meditantur opem, atque ad munera belli
certatur, pulsusque timor grauiore periclo.
maxima curarum rectorem ponere castris
cui Latium et moles rerum quassata recumbat,
595spectante occasum patria. Iouis illa ruenti
Ausoniae atque Italis tempus protendere regnis
cura fuit; nam Tyrrhenos Poenumque secundis
Albana surgens respexerat arce tumentem,
qui ferre in muros uictricia signa parabat.
600tum quassans caputHaud umquam tibi Iuppiter,’ inquit
o iuuenis, dederit portas transcendere Romae
atque inferre pedem. Tyrrhenas sternere ualles
caedibus, et ripas fluuiorum exire Latino
sanguine fas fuerit: Tarpeium accedere collem
605murisque aspirare ueto.’ quater inde coruscum
contorsit dextra fulmen, quo tota reluxit
Maeonidum tellus, atramque per aethera uoluens
abrupto fregit caelo super agmina nubem.
nec Poenum auertisse satis: dat numine magno
610Aeneadis mentem gremio deponere tuto
Romuleam laudem Fabioque salutis habenas
credere ductori. cui postquam tradita belli
iura uidet, ‘Non huncinquitsuperauerit unquam
inuidia aut blando popularis gloria fuco,
615non astus fallax, non praeda aliusue cupido.
bellandi uetus ac laudum cladumque quieta
mente capax. par ingenium castrisque togaeque.’
sic genitor diuum recipitque ad sidera gressum.


Hic circumspectis nulli deprensus in armis
620laudatusque Ioui Fabius mirabile quantum
gaudebat reducem patriae adnumerare reuersus,
duxerat egrediens quam secum in proelia, pubem.
nec membris quisquam natoue pepercit amato
acrius aut uidit socium per bella cruorem
625tristior. atque idem, perfusus sanguine uictor
hostili, plenis repetebat moenia castris.
stirpe genus clarum caeloque adfinis origo.
nam remeans longis olim Tirynthius oris
et triplicis monstri famam et spectacula captas
630mira boues hac, qua fulgent nunc moenia Romae,
egit ouans. tunc Arcadius, sic fama, locabat
inter desertos fundata Palatia dumos
paupere sub populo ductor, cum regia uirgo
hospite uicta sacro Fabium de crimine laeto
635procreat et magni commiscet seminis ortus
Arcas in Herculeos mater uentura nepotes.
ter centum domus haec Fabios armauit in hostem
limine progressos uno; pulcherrima quorum
cunctando Fabius superauit facta ducemque
640Hannibalem aequando. tantus tunc, Poene, fuisti.


Dum se perculsi renouant in bella Latini,
turbatus Ioue et exuta spe moenia Romae
pulsandi, collis Vmbros atque arua petebat
Hannibal, excelso summi qua uertice montis
645deuexum lateri pendet Tuder, atque ubi latis
proiecta in campis nebulas exhalat inertis
et sedet ingentem pascens Meuania taurum,
dona Ioui. tum Palladios se fundit in agros
Picenum diues praedae atque errantibus armis,
650quo spolia inuitant, transfert populantia signa,
donec pestiferos mitis Campania cursus
tardauit bellumque sinu indefensa recepit.


Hic dum stagnosi spectat templumque domosque
Literni ductor, uaria splendentia cernit
655pictura belli patribus monumenta prioris
exhausti: nam porticibus signata manebant,
quis inerat longus rerum et spectabilis ordo.
primus bella truci suadebat Regulus ore,
bella neganda uiro, si noscere fata daretur.
660at princeps Poenis indicta more parentum
Appius astabat pugna lauroque reuinctus
iustum Sarrana ducebat caede triumphum.
aequoreum iuxta decus et nauale tropaeum,
rostra gerens niuea surgebat mole columna.
665exuuias Martidonumque Duilius, alto
ante omnis mersa Poenorum classe, dicabat.
cui, nocturnus honos, funalia clara sacerque
post epulas tibicen adest, castosque penatis
insignis laeti repetebat murmure cantus.
670cernit et extremos defuncti ciuis honores:
Scipio ductoris celebrabat funera Poeni,
Sardoa uictor terra. uidet inde ruentem
litoribus Libycis dispersa per agmina pubem;
instabat crista fulgens et terga premebat
675Regulus: Autololes Nomadesque et Maurus et Hammon
et Garamas positis dedebant oppida telis.
lentus harenoso spumabat Bagrada campo
uiperea sanie, turmisque minantibus ultro
pugnabat serpens et cum duce bella gerebat.
680necnon proiectum puppi frustraque uocantem
numina Amyclaeum mergebat perfida ponto
rectorem manus, et seras tibi, Regule, poenas
Xanthippus digni pendebat in aequore leti.
addiderant geminas medio consurgere fluctu
685Aegatis: lacerae circum fragmenta uideres
classis et effusos fluitare in gurgite Poenos.
possessor pelagi pronaque Lutatius aura
captiuas puppis ad litora uictor agebat.
haec inter iuncto religatus in ordine Hamilcar,
690ductoris genitor, cunctarum ab imagine rerum
totius in sese uulgi conuerterat ora.
sed Pacis faciem et pollutas foederis aras
deceptumque Iouem ac dictantis iura Latinos
cernere erat. strictas trepida ceruice securis
695horrebat Libys, ac summissis ordine palmis
orantes ueniam iurabant inrita pacta.
haec Eryce e summo spectabat laeta Dione.


Quae postquam infesto percensuit omnia uultu
adridens Poenus, lenta proclamat ab ira:
700Non leuiora dabis nostris inscribere tectis
acta meae dextrae: captam, Carthago, Saguntum
da spectare, simul flamma ferroque ruentem;
perfodiant patres natorum membra. nec Alpes
exiguus domitas capiet locus: ardua celsis
705persultet iuga uictor equis Garamasque Nomasque.
addes Ticini spumantis sanguine ripas
et nostrum Trebiam et Trasimenni litora Tusci
clausa cadaueribus. ruat ingens corpore et armis
Flaminius, fugiat consul manante cruore
710Scipio et ad socios nati ceruice uehatur.
haec mitte in populos, et adhuc maiora dabuntur.
flagrantem effinges facibus, Carthago, Libyssis
Romam et deiectum Tarpeia rupe Tonantem.
interea uos, ut dignum est, ista (ocius ite)
715o iuuenes, quorum dextris mihi tanta geruntur,
in cineres monumenta date atque inuoluite flammis.’

Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 United States License.

An XML version of this text is available for download, with the additional restriction that you offer Perseus any modifications you make. Perseus provides credit for all accepted changes, storing new additions in a versioning system.

load Vocabulary Tool
hide Display Preferences
Greek Display:
Arabic Display:
View by Default:
Browse Bar: