1. ad Laurentium Medicem
Laurenti Medices, lydi spes certa leonis,Hoc tibi devotum suscipe laetus opus.
Exiguo quamvis teneros ludamus amores
Carmine, nec grandis spiritus in ore sonet,
5Attamen inserui nonnumquam seria ludis,
Ne levis ex omni parte libellus eat.
Et licet angusta modularer carmen avena,
Saepe pater tuus est et mihi dictus avus.
Hunc tu si dignum medicos habitare Penates
10Duxeris, atque tuos inter habere libros,
Tunc mala vesani contemnet scommata vulgi,
Et medica vivet tutus in arce diu.
Sin castigatas penitus non impleat aures
Atque aliquo infirmus claudicet ille loco,
15Ignoscas, oro, nimium iuvenilibus annis,
Et tantum ingenii semina cerne mei.
Nam mihi quinta licet vixdum contingere lustra
Vitae, et iam nobis excidit istud opus.
Quid si pegaseo nitidus se in fonte libellus
20Abluit, et nostri si placuere sales,
Tunc dabit ingenio haec tantas fiducia vires,
Ut tentem altiloquo grandia ferre pede.
Per te, Laurenti, laurus parnasia floret,
Cum faveas doctis doctus et ipse viris.
25Praestitit hoc Petri et magni clementia Cosmi
Semper ut egregios tollat ad astra viros.
Sic Medicum toto nomen celebrabitur orbe,
Nec finem imponet laudibus ulla dies.
2. ad lectorem
Hos quicumque meos tanges studiose libellos,Contractae frontis pone supercilium:
Lascivis elegis dulces cantantur amores
Unde suum nomen flebile carmen habet.
5Saeva sophocleo cantanda tragedia versu est,
Magna maroneis bella sonanda tubis,
Ipsa menandreo gaudet comoedia socco,
In lyricis Sappho est femina prima modis,
(Cum lyricis elegos pariter dedit illa sonoros
10Docta cupidineos illa referre pedes),
Grandius Alcaeus plectro pulsavit eburno,
Non tamen auratam dulcius iste lyram:
Omnia divini non possunt dicere vates.
Unicuique deus plusve minusve dedit.
15Hic melius pugnam canit, aptius alter amorem,
Et pariter laude est dignus uterque sua;
Historias alius scribit sermone soluto
Antiquae excrutans nobilitatis opus;
Hic nitidis stellis celatum dicet Olympum
20Et quantum nobis sidera quidque ferant;
Ast alius melius spirantia marmora ducit,
Moreque Iapeti de pollice fingit humum.
Sunt et Apellea qui pingunt arte tabellas,
Vivida sunt qui nunc mollius aera trahunt;
25Ast alii sacri solvunt aenigmata iuris,
Tristibus enodant vincula caeca reis;
Ille arma horrendi sequitur mavortia belli,
Tranquille et tute hic otia pacis amat;
Impiger ad Mauros et nigros currit ad Indos
30Mercator fugiens pauperis omne malum;
Deditus hic ruri civilia munera temnit
Exculti felix ruris amena colens.
Quisque suae sequitur naturae semina pronus,
Omnibus hinc rerum discolor usus adest.
35Quot vivunt homines, tot sunt diversa sequentes,
Velle nec est unum, quod cupis ille fugit.
Mi teneros versus Musae tribuere benignae,
Ludereque imparibus mi tribuere modis,
Dum iuvenis, dum sum flagranti pronus amori,
40Ast alios mores cana senecta feret.
Sunt licet hi mores mihi nunc quos posset aperta
Quique bonos solitus fronte probare Cato.
Mens sincera manet quamvis scribantur amores,
Materiam talem flagitat istud opus.
45Quod tua si nostros damnat censura libellos,
Orbae cor dicam tygridis esse tibi.
3. ad librum in lucem prodire festinantem
Crede mihi, nimium properas tener ire, libelle,Et fugere antiquos, tecta paterna, Lares.
Impia nonne times ventosi murmura vulgi,
Cumque velis nequeas ipse redire domum?
5Tristia tam docti peregrini iudicis ora
Non horres, quem sic officiose petis?
Vade, sed heu poteras nobiscum tutius esse:
Deprehensis quotiens flebis inepte notis!
4. ad Flamettam
Ne, Flametta, tuum mireris carmina vatemTam subito sumpta concinuisse lyra,
Non haec aonides dictant, pia turba, puellae,
Quae iuga gorgoneo fonte rigata colunt,
5Non mihi Parnasi gemino sub vertice Phoebus
Dictitat, aetherei qui regit astra poli,
Sed mea qui flavis confodit pectora telis,
Purpureus nobis verba ministrat Amor.
Nam te cum vidi subito, o pulcherrima rerum,
10Quam sensi ardentes ire per ossa faces!
Inscius obstupui tanti quae causa furoris
Esset, et insomnis cur ego semper eram,
Donec acidalia pulcher cum matre Cupido
Dixit, et ardoris reddita causa mihi est.
15Sydereas postquam aspexi, tua lumina, flamas,
Quae mihi phoebeae lampadis instar erant,
Cum faciem vidi nitidam flavosque capillos,
Phoebe, tuas possent qui superare comas,
Principium hinc lacrymae nostrique habuere dolores,
20Nequitiae inde meae tristis origo fuit.
Me miserum! Quid agam? Magno pudor obstat amori.
Me sancti mores, me tua forma rapit.
Sed timeo famam, terrent me scommata vulgi,
Iactor ut in tumidis concita navis aquis,
25Quam gelidus vexat Boreas Eurusque protervus,
Quam tepidus Zephirus, quam niger Auster agunt.
Sic agor infelix, variis sic pectora curis
Vexantur, misero non datur ulla quies.
Ante meos oculos fulgens semper tua imago est,
30Formaque mente mea cernitur usque tua,
Et dulces risus moresque in cuncta venustos,
Denique quicquid agis mens mea semper amat.
Seu pia virgineam cum festis viseris aedem,
Templa Reparatae tunc coluisse iuvat.
35Ah, quotiens furtim spectavi numquid adesses,
Cum vos urgeret turba proterva procum.
O si mixta viris spartanae more palestrae
Tractaret varios tusca puella iocos,
Tunc flava solus tecum luctarer arena,
40Et sine te nullum perficeretur opus.
Seu nos Pyeridum studiis aleremur in isdem,
Tunc ego quae legeres carmina multa darem.
Pocula plena daret nobis formosus Apollo,
Ippocrineas combiberemus aquas.
45Femineas vates non dedignata Thalia est,
Saepe harum lauro cinxit Apollo comas,
Carminibus sacrae cecinerunt multa. Sybillae,
Carmine responsum pythia virgo dabat.
Ingenuas spretis tractarunt vilibus artes,
50Nec par materiae his defuit ingenium.
Nonne diserta suos docuit Cornelia Gracchos?
Chrysippum erudiit quam bene docta parens.
Lesbia non Sapho (quid enim lascivius illa est?)
Dulce pharetrati lusit amoris opus?
55Versibus haec lyricis fidibus modulata canoris
Dixit et alternos docta puella modos.
Nemo dat huic vitio quod amaverit illa Phaonem,
Vel quia trinacrias oderit illi nurus.
Sed quid ego haec frustra? Rumpunt suspiria pectus.
60Me miserum! Inque dies saevius urget amor.
Non amor est herbis, non est medicabile arte,
Decipit ille viros, decipit ille deos.
Aeripedes tauros domuit vigilemque draconem
Et messem armatam Phasis iniqua virum,
65Omnia carminibus superavit praeter amorem;
Sic scelerum poenas sanguinolenta dedit.
Dulichios Circes mutavit carmine nautas:
Hic lupus, iste ursus et ille leo est.
Philtra cupidineas minime vitare sagittas
70Unius pueri non potuere dolos.
Non opis inventor medicae deceptus amore
Admeti niveas pavit Apollo boves!
Quis deus et quantus qui nobis tempora ponit,
Quique altum rapidis aethera currit equis.
75Hei mihi, nulla cibi est, placidae nec cura quietis,
Somnus abit, lentus crescit in ore cibus.
Saepe mihi genitor Cur es maestissimus?, inquit,
En age, dic taciti quae tibi causa mali est.
Erubui tacuique diu, capitisque dolores
80Post finxi, vetuit dicere vera pudor.
Saepe tuum nomen carae pro nomine matris
Excidit, et verbis prodor ab ipse meis.
Forsitan et minimo dum nocte sopore quiesco,
Prodidit arcanos inscia lingua sonos.
85Mens vigilat semper, curisque obpressa diurnis,
Per somnos solita est multa tacenda loqui.
Heu nimis insidiosa meae, Cytherea, iuventae,
Num desunt alii quos tua tela petant?
Quid tibi laudis erit miserum vicisse Verinum
90Arte, Venus? summum dedecus istud erit.
Tuque, puer Veneris, solus qui saeva Tonantis
Fulmina contemnis, cur mea fata petis?
Parcite ne moriar primis ego miles in annis,
Vostra sequi ut possim signa, Cupido, senex.
95Tu quoque quam mollis fortassis epistola laedet,
Parce, haec insanus scribere cogit amor.
Ardentis iuvenis carmen miserabile tange,
Ad lacrimas nostras ferrea semper eris?
Tu quoque penneia si Daphne immitior esses,
100Flecteris precibus, flamea virgo, meis.
Pulchra verecundo tua tinges ora rubore:
Et mea, si nescis, ora pudore rubent.
Carmina quae sint dedecoris preconia nostri
Scribam, sed nullum carmine crimen erit.
105Hoc grai atque itali plures scripsere poetae,
Damnat et hos nemo, cur ego plectar amans?
Ne falsa insani timeas dicteria vulgi,
Hic tantum biduo rumor acerbus erit.
Si bene celetur canos adolescet in annos,
110Et nisi mors nostri finis amoris erit.
5. de Xandra et Flametta
Roma licet iactet pulchras habuisse puellasQuarum nunc tantum nomen inane manet,
Cinthia vel Nemesis romanae gloria gentis
Xandrae cesserunt illa vel illa tamen.
5At nunc quae nostro celebrata est carmine virgo,
Flametta, etruscae gloria gentis erit.
6. ad Flamettam de ardore suo
Iam gelidus Boreas arninas contrahit undas,Pigraque sithonia iam tegit arva nive;
Cumque suos sistunt veloces flumina cursus,
Nunc in navali sicca carina latet,
5Nunc volucres silvis condunt se et carmine nullo
Nec querulis mulcent frondea rura modis.
Stat pecus in stabulis, recubat peronatus ad ignem
Pastor, brumali sydere cuncta rigent.
Me solum flamae rapiunt, me fervidus ignis
10Urit, et in tanto frigore fervet amor.
Sed nimis, ah, verum sumpsit de nomine flamae
Flametta, ardoris maxima flama mei.
Ecce nive aspersum potuit me quisque videre
Torqueret pilas cum nivis illa mihi.
15Saeva nimis numquam dum torquet dixit amice:
Accipe quod gratum munus habere velis.
Inter mille procos sed cum millesimus essem,
Ultima vix tecum pars in amore fuit.
Hei mihi rivalem nunc hunc, nunc aspicis illum,
20Frigidius glacie tunc mihi pectus erat.
Et tamen in gelido caluerunt pectore flamae,
Tempore sic uno frigus et ardor erat.
Non decet esse levem cum sis formosa puella:
Tincta verecundo forma pudore placet.
25Si vis, crede mihi: longum iungamus amorem,
Una fides ambos, unus habebit amor.
Miretur tardo repens pede curva senecta
Felices uno nos simul esse toro.
Et si Tithoni, pilii si Nestoris annos
30Vivere fata sinant, tu mea semper eris.
Non me Matusalem, non aetas tota Sybillae
Mutabit, maneas dummodo fida mihi.
Siqua fides rebus dictei est danda tiranni,
Nos simul ad virides ibimus elisios.
35Est locus irrigui viridis prope fluminis undam,
Frondibus assiduis arboribusque nitens,
Quem circum maculis volitat signata cruentis
Pectus iam Prognes ales amica viris,
Atque oblita trucis Thereos Philomela canoros
40Sub densis umbris concinit ore sonos.
Has inter fluvialis olor gratissima Phoebo
Ales et humani psitacus oris adest.
His nos carminibus silvas habitemus opacas,
In quibus assiduis murmurat aura sonis,
45Nec quisquam nostros aderit qui turbet amores,
Valle sub elisia nullus adulter erit.
Sed modo rivales, moneo, depelle protervos,
Fac solus placeam, nam mihi sola places.
7. ad Leliam Tranchedini vatis amicam
Parce tuo vati, precor, o pulcherrima rerum,Lelia, ne tantum saeviat asper amor.
Ille tui formam cecinit moresque genusque,
Fama tui ut fines transeat Italiae.
5Non niger ille dies, non ullum substrahet aevum
Lucentes oculos, sydera bina, tuos.
Te nunc formosam venturaque saecula dicent,
Vatis eris quoniam carmine nota tui.
Quis nosset Nemesim? Quis nunc te, Cinthia, ferret
10Forma celicolas exuperasse deas,
Si Nautae aut culti tacuissent scripta Tibulli?
Utraque letheis mersa iaceret aquis.
Candida disce igitur sanctos adamare poetas,
Et Tranchedino, Lelia, parce tuo.
8. in lenas et avaras puellas
Blanditiis, lenae, miseros lactatis amantes:Federa cur auro post laceranda datis?
Nec iurata movent sanctorum numina divum.
Heu, periura audet fallere lingua deos.
5Fallere lascivae per vos didicere puellae
Promissae noctis commaculare fidem.
Per vos saepe suum mater deploravit alumnum
Plus solito sera nocte redire domum.
Periurae ad postes nam dum pernoctat amicae,
10Pro nato genitrix anxia vota facit.
Coniuge, quin etiam tenera persaepe relicta,
Pervigilat sponsus pellicis ante fores.
Ah, cur, celestes, formam praebetis avarae?
Dulcia cur tanto pocula felle madent?
15Nunc simulant flentes viridem cecidisse maragdum,
Coniugis imperium nunc timet illa sui.
Non ut des orant, utenda sed omina poscunt:
Hoc uno culpam nomine saepe tegunt.
Saepeque venturae fallunt in nocte morantes,
20O quantis nox est haec vigilanda malis!
Aspera sub gelido miseris stat sydere palla,
Brumali torpent frigida membra Iove.
Iam iam ventura, deceptus donec ab ortu
Iubaris, invisam cogitur ire domum.
25Quid lacrimare iuvat? Quid blandas fundere voces?
Muneribus solum pandit avara fores.
Nam si grande feras pretium, pandentur aperti
Postes, in tyrio subscipiere toro.
Thesiphone has agitet sub tristia tartara lenas
30Et quae prostrato corpore quaerit opes.
Sint licet in vita, poenas de crimine sumunt.
Sic spes: eventus asperiora dabit.
9. ad amicum de imperio amoris
Quid mihi Pyerides prosunt? Quid pulcher Apollo?Quid iuvat aonios perdidicisse sonos?
Quid iuvat ad surdam si nos cantamus amicam?
Quid iuvat incassum carmina tanta dare?
5Nil bona fortunae prosunt sine amore secundo:
Heu quantis curis pectora vexat Amor!
Quid iuvat attalico somnum perquirere lecto?
Pro somno lacrimae fluminis instar eunt.
Scilicet insomnis perduces tempora noctis,
10Atque erit ardenti lux odiosa tibi.
Iupiter, in terris misero quid vivit amante
Durius? Aut quod par conditione malum est?
Ludibrium sumus et nullus miseratur amantem
Heu prima est miseris poena parata viris!
15Fabula per populum, per compita cuncta volamus:
Designat digitis nos quoque turba suis,
Si quando maestum quatiunt suspiria pectus,
Cum mihi singultu tristia verba cadunt.
Dum queror ad durum fallacis limen amicae
20Ne promissa rapax irrita ventus agat,
Tunc quidam irridens affatur voce Tonantem:
Fac pereat, postquam sponte perire cupit.
Flamina nos gelidi boreae pluvialis et austri
Intrepidi et patimur fulmina missa Iove.
25Caeruleus si quando arquus denuntiat imbres,
Tunc neque venturam nos trepidamus aquam,
Perque nives altas, per summa cacumina montis,
Imus et hiberno frigore torpet humus.
Nos per ardentes miseri decurrimus ignes,
30Ferventis cum sol astra leonis adit.
Nullum est discrimen quod non subeamus amantes:
Veh, miser est quem tu saeve Cupido premis!
Lurida rimosa tranavit flumina cymba,
Ut privet Ditem coniuge Perithous,
35Solus Amor tumidi contempsit Apollinis arcus,
Herculis et sprevit robora solus Amor.
Hic Pithona licet torvum, licet ille leonem
Fixerit, hos potuit vincere solus Amor.
Ergo cupidineae vincunt si cuncta pharetrae,
40Cur comes aeternis conqueror esse deis?
10. ad Petrum Vectorium de duritie Flamettae
Quid iuvat inmitis Martis fugitare catervas,Cum graviora mihi bella Cupido paret?
Si neque lunatis volui me credere castris?
Nam satis hac pugna est dimicuisse mihi.
5O quantum satius forti succumbere bello,
Quam sic ignavi tabe perire mali!
Nec parere queo, vinclis constrictus amoris,
Vectori, monitis, dulcis amice, tuis.
Infelix tali volui servire puellae,
10Morteque servitium durius usque pati.
Ipse meum flava percussit harundine pectus,
Contorsitque faces insidiosus Amor.
Plumbea Flamettae praefixit corda sagitta,
Unde fit ut nullis ardeat illa focis.
15Nec cura hanc tenet ulla mei, sed spernit amorem;
Me fugit ut rapidos hirta capella lupos,
Ut fugit hircanas nemorosa per avia tygres
Cervus, ut accipitrem cypria vitat avis.
Candida nam teneris ludit cum virgo puellis,
20Additur, heu, tantis mater iniqua malis!
Ah quotiens nobis clausit stomachosa fenestras,
Me quoque praesente hanc non sinit ire foras.
Desine victa situ, mater, turpique senecta,
Flamettae ne sis insidiosa tuae.
25At te mille proci quondam petiere protervam,
Ante tuos postes maxima rixa fuit.
Sic fraudas miserae tempus iuvenile puellae:
Cur natura sibi quae dedit ipsa rapis?
Non est flagitium teneras adamare puellas,
30Dedecus haud Veneri est tempora prima dare.
Conveniuntque graves mores gravioribus annis,
Hoc fateor: senibus turpe daretur amor.
Nunc amet haec, vel se tantum patiatur amari;
Me semper pura noscet amare fide.
11. visio de geminis
Roscida purpureis surgens Aurora quadrigisAd solitum lucis iam properabat iter,
Lampade iam crocea Titan spargebat Eoos,
Cum subito haec oculis visa fuere meis:
5Visus eram aonio recubans dormire sub antro,
Gorgoneae irriguus qua fluit humor aquae.
Tunc vidi innumeras circum me errare puellas
Quae forma possent aequiperare deas.
Vidi et cornigeros faunos nymphasque fugaces,
10Et driades mistos ludere saepe choros.
Pars cytharam pulsant, saltant, pars carmina dicunt,
Quaelibet officio est apta puella suo.
Has inter memini ternas vidisse sorores,
Nil quibus affirmo posse decere magis.
15Ni fallor Charites fuerant hae, nam sine zona
Et visa a geminis tertia semper erat.
Aureus interea curru vehebatur eburno
Phoebus et in medio constitit ille iugo,
Iussit et electas pariter considere nymphas,
20Namque novem Musis hic comitatus erat.
Tunc et capripedes satyri timidaeque napeae
Atque assurrexit cetera turba sibi.
Ut reor, hic fuerat certe formosus Apollo,
Carmine namque mihi est cognitus ille suo.
25Quid referam qualis iuvenili in corpore forma
Emicuit, quo nil pulchrius esse potest?
Caesaries illi per cygnea colla fluebat,
Colla tamen cygnis candidiora gerens.
Lumina quid dicam praebentia lumina mundo?
30Ut roseus niveis sit color usque genis.
Insignisque auro gemmisque ornatus eois,
Tinctaque bis tyrio murice vestis erat.
Ut stetit in medio iussitque silentia, cuncti
Auribus intentis conticuere simul.
35Tunc cytharae auratae pulsavit pectine chordas
Cumque lyra pariter talia verba dedit:
Sunt gemini fratres, Medicum pulcherrima proles,
Fulgida qui nostrum nomen in astra ferent;
Nec tales umquam Florentia cernet alumnos,
40Sit licet haec claris nobilitata viris.
Nec satis his fuerit maiorum gloria, quamvis
Nota sit in multis stirps generosa locis.
Qualis avus proavusque fuit, mora longa referre est,
Quilibet istorum sed superavit avos,
45Dummodo Pyeridum dulci raptentur amore,
Et nostra cingi tempora fronde velint.
Hos tu castaliis stillat qua fontibus unda
Educes placido, Calliopea, sinu.
Hinc tibi maior erit nati quam gloria vatis
50Hismarii aut nobis gloria magna Lini.
Quare agite, Aonides, vigiles impendite curas,
Crescet enim parvo munere vester honor.
Sic per tyrrhenas celebres cantabitur urbes,
Praesertim tuscus qua tenet arva leo.
55Nam fore dixerunt italis caput urbibus illam
Ac primum Ausoniae fata tenere locum.
Vix haec aurato plectro cantarat Apollo,
Visio me pariter destituitque sopor.
12. ad Cherubinum
Nuper audentem Veneris CupidoFilius pressit fidibus canoris
Ne canam heroum, Cherubine, laudes
Factaque regum:
5Contrahes ventis rapidis phaselum
Ne prius ludum tumidae procellae
Praebeat, nam post erit in minaci
Obruta ponto,
Dixit An Thebae meruere tantum
10Dum canunt pugnas et equos Olimpo
Monte victores, Pelopisque honore
Florea serta?
Ilion Smirnae cecinere captum,
Dixit Aeneam rutulumque Turnum
15Nobilis linguae decus omne nostrae
Musa Maronis.
Quid caput prodest furiale saevis
Anguibus tetri canis inferorum
Scribere et quicquid leve fabulosa
20Graecia finxit?
Me duce argutam poteris puellam
Flectere et nostris Hericina coeptis
Iam favet, sensit quoniam furentes
Illa sagittas.
25Quid novem possent melius Camenae
Vel tibi pulcher dare nunc Apollo?
Ornet hic quamvis hedera virenti
Tempora vatum.
Ipse Flamettae nitidos ocellos,
30Et canes laetas driadum choreas,
Insequi et faunos celeres napaeas
Montibus altis.
Hinc tibi aeternas sine fine laudes
Quae colit Cypron genetrix decora
35Et tuum toto volitare nomen
Iam dabit orbe.
Dixit haec et plura mihi Cupido.
Annuit Phoebus simul, et sorores
Quae colunt rupes Heliconis alti
40Dicta probarunt.
13. conqueritur quod nimis sit nota Flametta
Quid iuvat ingenium, doctae quid carminis artes,Quid prodest Phoebus Pyeridumque chorus!
Iam celebris nostris nimis est Flametta libellis.
Veh, misero nocuit Musa iocosa mihi.
5Quam coepi solus quondam, quam solus amavi,
Nunc mihi cum multis est adamanda procis.
Ipse ego sydereos cecini inflamatus ocellos
Qui primum nostri causa fuere mali.
Dum cupio demens formam celebrare canendo,
10Paene meo erepta est carmine virgo mihi.
Undique nam formam iuvenes venere protervi
Virginis ut cernat turba proterva meae,
Et plus quam fama his divinae gloria formae
Fulsit et hac iurant pulchrius esse nihil.
15Protinus it rumor totam vulgatus in urbem,
Mox Latiique volans oppida cuncta petet.
Quam mallem formosa minus, nullisque placeres,
Hoc possem ut felix solus amore frui.
14. de exclusione sibi ab amica
Quid faciam? Rursusne petam sua limina pulsus?Non, mihi si tota pandat iniqua fores
Exclusit quae me multosque recepit amantes.
Quo, Verine miser, quo periturus abis?
5Siste iterum infelix, tristem patiere repulsam,
Et quae te perdent asperiora feres.
Quid faciam? Rapidis ventis mea navis in altum
Inque sinus rapitur, curva Malea, tuos,
Nec retinere queo, violenter flantibus Euris.
10Heu, timet infidas naufraga puppis aquas.
Ore resorbentem fluctus horresco Caribdim,
Latratus metuo, Scilla maligna, tuos.
O ego quam mallem gelidis sub montibus ortus,
Aut lapis aequoreis limes adhaesus aquis,
15Servitium durum quam immitis ferre puellae.
Quam miser adverso est quisquis amore perit!
Robora tu, silices superas adamantaque durum,
Tum vincis ferrum ferrea duritie.
Nam lacrimae nostrae nisi ferrea protinus esses
20Movissentque meae pectora dura preces,
Extinctum flebis posthac, Flametta, Verinum,
Et dices: Nimium dura puella fui.
15. ad Leonardum Beninum
Caesaris magnos referat triumphosAlter et Parthos simul et Britannos
Ire connexis humiles catenis
Brachia vinctos.
5Alter argutam modulans Thaliam
Dicat Alcidem superosque reges,
Cantet et flamas vomere e profundo
Ore Chimaeram;
Hic tuba immensa resonet Tonantem
10Anxium bello, et rapidos gigantes
Ut feros tandem minitans trisulco
Fulmine trivit;
Ille vel pugnam populi biformis
Sive describat danaas phalanges,
15Victaque ut tandem ruerint bilustri
Pergama bello.
Delius nam me teneras puellas
Ludere et Bacchum Veneris sodalem
Et nemus iussit, Leonarde, frondens
20Dulceque furtum
Virgines flavas puerosque pulchros
Et canam nymphas Charitesque ternas,
Cum pede alterno satiri choreas
Ordine ductant.
25Atque Flamettae nimios amores
Cypridos flavae soboles Verinum
Barbiti tensis fidibus referre
Aliger urget.
16. tetrastichon sub tabula Flamettae
Cedant formosae mihi quae se in vallibus IdaeIudicio Paridis supposuere deae.
In me congessit quicquid natura decori est,
In caelo ut dicas pulchrius esse nihil.
17. in Gallam anum deformem
Pumilione minor cum sit quoque nigrior indo,Flamettae non vult cedere Galla meae.
Turpius hac nihil est, nihil est formosior illa,
Ista senex turpis, candida virgo mea est.
5Nescio quo studeat pacto formosa videri,
Cum nihil hoc monstro turpius esse queat,
Nec quam mane quidem cum sol tegit astra nitore
Per mediam velles tu reperire viam:
Alecto e tenebris infernis nempe putares
10Cinctam tartareis anguibus esse caput.
Non cerussa tuum, non far, non quicquid in herbis
Succi est, pallorem, Galla, operire valent;
Contra te facies pugnat deformis et aetas.
Stulta nimis Galla es, luxuriosa nimis.
18. ad Flamettam nimis duram | ne tantum formae tribuat
Cum tantum formae tribuis, Flametta, caducae,Cum rapido citius defluat illa Noto?
Non manet aeternus pulchris color iste puellis,
Heu, nimium fragile est candida forma bonum!
5Aetate et morbo languet cito gloria formae,
Lubrica namque annis deperit ipsa suis.
Ut flos purpureus curvo proscissus aratro,
Sic una febri labitur iste color.
O utinam fusco potius perfusa colore,
10Dum clausas reseras sic mihi nigra fores.
O si Medeae norim, si pocula Circes,
Et quae dira legens thessala coxit anus,
Te postquam nullae duram flexere Camenae,
Tentarem philtris vincere duritiem.
15Hei mihi quid feci! Tribui tibi, perfida, laudes
Ingentes, quas non auferet ulla dies,
Et tu nunc chartis nostris effecta superba,
Me flentem ante fores saeva manere sinis.
Forsitan alter amor, mihi qui male favit amanti,
20Altera cura tenet, forsitan alter amor.
At mihi sub gelido torpescunt membra Boote;
Vix quantum hismaria sub nive tristis ager.
Ferrea non sentis Boream spirare protervum,
Strideat ut flatu vincta fenestra tori?
25Auribus aspideis gemitus suspiria fletus
Accipis et penitus nil tibi cura mei est.
Heu, quis servitio posset durare sub isto?
Quis posset tanta vivere nequitia?
Quam non longa fides movit, vos sydera testor,
30Tu dea silvarum, Cynthia, testis ades,
Nam me vidisti vigilantem et saepe gementem
Virginis ante fores nocte silente meae,
Et nostrum ex alto caelo es miserata dolorem,
Horrebat vitreo cum mihi palla gelu.
35Fecisti lumen tenebrosa in nocte diurnum,
Nam tenebris maeror saevior esse solet.
Non te luctus edax nec ferrea pectora movit
Pallor qui ex nimio venit amore mihi.
Denique tu miserum coges, Flametta, Verinum
40Immerita ante diem morte perire tuum.
19. ad Petrum Medicem
Cum vacuus curis fueris, pauloque severisAmotis, laeta haec carmina fronte leges.
Inter longa iocos admittere seria prodest,
Nec semper curis invigilare iuvat.
5Quod si forte meos laudabis, Petre, libellos,
Vertice tum feriam sydera celsa meo.
20. de liberalitate Petri Medicis in omnes doctos
Visus eram Fesuli montis recubare sub antro,Nobile qua Medicum sydera tangit opus.
Tunc nec letheo mersit mea tempora somnus
Rore, nec omnino pervigil ipse fui.
5Tempus erat Thereos quo tunc Philomena tiranni
Permemor implebat questibus omne nemus,
Pronaque caeruleas iam nox properabat ad undas,
Fessaque mergebant astra sub aequoribus,
Cum viridi Phoebus redimitus tempora fronde
10Ante oculos subito visus adesse meos.
Obstupui ut crines per candida colla fluebant,
Splendor ut in toto corpore quantus erat.
Vestis et ardebat tyrio sibi murice tincta,
Atque erat eoo gemma petita salo.
15Tunc citharam auratam plectro pulsavit eburno,
Et placido tales edidit ore sonos:
O ter felicem Medicis qui tempore Petri
Inter Syllanides nomen habere cupis.
Gaudeat etrusci tellus veneranda leonis,
20Pro qua cyrrhei liquimus antra dei,
Liquimus aonios lucos et thessala Tempe,
Et quae sunt grais nobilitata modis,
Nec Fesulos habitare pudet montesque Mugelli,
Nec pudet etrusco fonte lavare chorum.
25Nam vivente Petro magnum speramus honorem
Vatibus etruscis praemia magna dari.
Haec similis pietas, hic Mecenatis in omnes
Mos fuerat vates percoluisse sacros.
At nunc Landini, Medicum, Petrique favore
30Cantatur toto nomen in orbe tui,
Qui cecinit Xandram miro inflamatus amore
Et mox magna Petri dicere gesta parat.
At tu, qui tanti sequeris vestigia vatis,
Haec illi nostro nomine dicta refer.
35Nec tua letheas mergetur virgo sub undas,
Flametta ardoris maxima flama tui,
Inter et etruscas cantabitur ipsa puellas,
Et sua post cineres fama superstes erit.
Haec ubi dicta dedit, faunos nymphasque canentes
40Aspexi et toto ducere monte chorum,
Donec anhelantes nostrum super aethera Phoebus
Duxit equos et iam venerat alma dies.
21. ad Flamettam
Quis fuerat quondam felicior alter amoreDum me centenis praetulit illa procis?
Quid meminisse iuvat partes habuisse priores,
Si nunc excluso saevius instet amor?
5Monstrabar digitis felices inter amantes,
Et mea sors multis invidiosa fuit.
Ut dulce in tuto est veterum meminisse laborum,
Sic magis ex alta sede ruisse dolet.
Numinis adversi nimium securus amavi,
10Incauto unde magis cura nocere solet.
Quis fuit ille meis daemon contraria votis
Numina qui opposuit, invidus ille fuit.
Felicem quondam multi dixere Verinum,
Nunc fortuna suam movit iniqua rotam.
15Mobilis illa quidem est uno nec firma tenore,
Alternat varias lubrica saepe vices.
Nemo potest recte felix dicique beatus,
Hunc nisi felicem viderit atra dies.
Hei mihi quid feci, videor cur perfida vilis
20Nunc Flametta tibi? Dic, ubi nostra fides?
En unquam fuit in terris ardentior alter,
Et qui maiori norit amare fide?
Ille ego sum quem tu cunctis praeferre solebas,
Quo sine dicebas nil tibi dulce fore.
25Cuius et ingenium sanctis, Flametta, poetis
Atque ausa es doctis me equiperare viris.
Ingenium et versus quamvis natura negarit,
Laeta dabas versus ingeniumque mihi.
Tu mihi praebebas vires sanctumque furorem,
30Te sine Verini muta Thalia foret.
Tu mihi quaecumque est tribuisti carminis artem,
Tantus in accensis mentibus ardor erat.
Sis mihi principium, medium, sis finis amoris,
Ne rapiat titulos altera virgo tuos.
35Tu, Flametta, meis sola inscribere libellis,
Dummodo te teneat mutua cura mei.
22. ad Cupidinem nimis saevientem
Desine iam pharetras puer evacuare sagittisIn me Verinum, saeve Cupido, tuas,
Pone tuos arcus, tibi porrigo pectus inerme,
Pars intacta tuo est vulnere nulla mihi,
5Spicula quo figas non est locus, omnia telis
Plena tuis: quid enim nunc furiose paras?
Quaere alios iuvenes, alias tibi quaere puellas,
Dum vivam aligeri servus Amoris ero;
Sum, fateor, miles tuus, ambitiose Cupido,
10Cur laceras pectus militis ipse tui?
Non opus inflames, uror namque intus et extra,
Aethnaeis flamis pectora tosta dolent.
Quae requies, quis finis erit, Cytherea, furori?
Crudelis nati comprime tela tui.
15Vix tegit ossa cutis, pro succo pallor in ore est,
Quaelibet ossa mei dinumerare queas.
Assiduus luctus turgentia lumina laedit
Insomnis noctes pervigiloque dies,
Pectora proque cibo maeror macilenta peredit.
20Ut sit, diva, precor mitior ille mihi,
Impius ille licet tua per praecordia flavum,
Alma palens, telum torserit asper Amor.
Formosum cum tu, pulcherrima mater, Adona
Ardebas, tibi nec, diva, pepercit Amor.
25Iussa tamen carae faciet genetricis alumnus,
Servitium ut tradat mitius ille mihi.
23. conqueritur de adversa fortuna in amore
An mea me simili semper fortuna tenoreUrgebit? Veniet candida nulla dies?
Cimba procellosum semper mea curret in aequor
In Syrtes rapido praecipitanda Noto?
5Legibus en ego sum Parcarum natus iniquis,
Ut miser adverso semper amore premar?
Cur mihi nascenti Clotho invidiosa fuisti?
Anne, deae, livor vos quoque tangit edax?
Purpureis invecta rotis nitidissima pulchrae
10Filia Latonae ter renovata polo est,
Ex quo saevus Amor flamas geminavit et arcus
Inque dies vires convaluere suae.
Spes quanto minor est, tanto magis urgeor amens,
Sic sterilis vana spe mihi gliscit amor.
15Quid facis, ah demens, quid spem nunc nutris inanem?
Alterius mavult dicier illa viri.
Quid litus curvo frustra proscindis aratro!
Num segetes laetas tristis arena feret?
Durane blanditiis speras nunc saxa movere,
20Et supplex fastus flectere posse feros?
Aut alium iuvenem, quem nollem, nunc deperit illa,
Aut inflata nimis virginitate sua est.
Rara verecunda est quae non sit virgo superba.
Proh superi! Mendis rara puella caret.
25Matronae quis enim fastus tolerare pudicae
Posset? Nulla mihi virgo superba placet.
Intolerabilius quam dira superbia nil est,
Quodque magis superis displicuisse ferant.
Sit testis Niobe in statuam quam vertit Apollo,
30Pignora bis septem perdidit illa prius.
Si non pampinei vetuisset sacra Lyaei,
Non visus matri Pentheus esset aper,
Si non fugisset Phoebi connubia Daphne,
Non versa in lauro dura puella foret.
35Discite vos igitur fastus odisse superbae,
Ponite duritiem, nam nimis illa nocet.
Hoc si nostra fides meruit, miserere precantis,
Flametta, ardoris nunc miserere mei.
Iamque extrema legunt mihi saevae stamina Parcae:
40Ultima, ni properes lux mea fata feret.
24. alloquitur se ipsum
Stulte, quid in flamas addis nova ligna, Verine?Heu, nimis in damnis ingeniose tuis.
Perdita fortassis ne perdas, omnia perdis.
En age, tam rapidis contrahe vela notis.
5Tempus adest: portus repetat votiva carina,
Iactata in dubio iam satis illa salo est.
Cur plenum curis animum spe pascis inani?
Irrita nam zephiri tot tua vota ferunt.
Ah nimis indulges qui te male perdit, amori,
10Heu nescis, nescis quid sit amare, miser!
Anxia res amor est et curae plenus inanis,
Mortalesque nihil vexat amore magis.
At satius quanto est illis incumbere rebus,
Quae sanare tui tabida membra queant.
15Fabula non sentis toto ut notissima vulgo
Iactere et de te compita nulla tacent?
Nemo tuum conviva silet vinosus amorem,
Et tua sunt pleno carmina lecta foro,
Insanus digitis populus te signat euntem,
20Nequitiam ridens damnat et ille tuam.
Quid docti dicent si plebs tua crimina culpat,
Quid, de te gravium turba severa patrum?
Victa iacet ratio, nam nunc meliora volentem
Me peiora sequi compulit asper Amor.
25Quis saevi posset contra ire Cupidinis arcum?
Quis putet armatum vincere posse deum?
25. quod amori succumbat ratio
Spes et amor cogunt rursus servire puellaeIocundoque iterum subdere colla iugo.
Hinc ratio atque animus Veneri contraria surgunt,
Et nimis hostili pugnat urerque modo.
5Quid fiet de me timeo: vincetne Cupido?
Nimirum in nostro pectore victor erit.
Alatus deus est, gravidas gerit ille pharetras
Aureaque occulte spicula torquet Amor,
Nec quisquam vitare potest: prius ossibus haerent
10Fraxineos arcus quam sinuasse putes.
Non missa a Partho tantum letalis harundo
Dum fugit incauti militis ora fodit.
At si quis puerum caecumque vocabit Amorem,
Iudicium sani non habet ille viri.
15Nemo cupidineas poterit vitare sagittas.
Nullus ab insidiis tutus Amoris erit.
Colchida quid referam aeripedes flamamque vomentes
Carminibus magicis perdomuisse boves?
At non ardorem cantatis Iasonis herbis
20Extinxit, crevit tosta per ossa calor.
Tu quoque quae nautas mutasti in monstra pelasgos
Aurea sensisti praepetis arma dei,
Falce nec ad lunam lectum tibi gramen aena
Profuit, et iuvit carmen inane nihil.
25Sed te decepta, licet esses filia solis,
Sulcavit vitreas callidus hospes aquas.
Quid nunc te memorem, proles generosa Tonantis,
Nempe pharetrato subcubuisse deo?
Tu fera nemei domuisti monstra leonis
30Ydraque te metuit tartareusque canis;
Omnia vicisti, tenero nunc servis Amori,
Factus et es servus qui modo victor eras.
Cur te, Phoebe, canam mutatum turpiter ora
Pastorem vili delituisse casa?
35Sed quid ego incipio magnos numerare triumphos,
Cum toto notus pervolet orbe puer?
Magne puer, si quis spernat tua regna superbus,
Tam ferus imperium sentiat iste tuum.
Ille tibi iam mitis erit supplexque rogabit
40Ne faculis uras pectora dura novis.
O si me vultu aspiceret Flametta sereno
Et vellet dici quae modo dicta mea est,
Tunc ego Persarum ditissima regna recusem:
Improbus insanas quaerat avarus opes,
45Hic inhiet dulces miserae ambitionis honores,
Iste regat multos, me mea Flama regat.
Flamea me niveis teneat formosa lacertis
Et vos cum vestris, regna, valete malis.
26. de somnio et infelicibus signis sui amoris
Me miserum! Hesterna quae somnia nocte fuerunt!Heu, hoc vos nigrae praecinuistis aves.
Alteriusque meas subiit canis ater in aedes
Atque per impluvium decidit anguis humo.
5Haec quamvis manifesta mei cecinisset aruspex
Signa mali, tantum quis putet esse nefas?
Heu, heu, non tantam concepi mente ruinam:
Ducenda est alio nostra puella viro.
Tempus erat quo iam roseis auriga quadrigis
10Linquebat phrigii flava cubile senis,
Pexima quando quies somno mihi membra rigavit.
Sint utinam nobis somnia falsa precor!
Visa mihi est Herato tristes effundere voces
(Neglecti haec curam semper amantis habet):
15Fata tuis obstant coeptis, obsistere fatis
Nemo potest hominum, non deus ipse valet;
Mens Iovis est fatum, fatum est sua firma voluntas,
Et seriem rerum fata vocare potes.
Ille opifex rerum, sibimet contrarius esset,
20Hoc est adversus bella movere deos.
Et conere licet, non re potieris amata,
Sed miser incassum tempora longa teres.
Sic visum superis, sic stat sententia fatis,
Ut nubat Bruno candida virgo seni.
25Indignum est facinus nec quod mereare, Verine,
Sed tamen o frustra desine, amice, queri;
Nos aliam dabimus miro splendore puellam
Deposito fastu quae velit esse tua,
Illiusque toro solusque frueris amore
30Dum sibi, proh superi! Vita superstes erit.
Vix haec ediderat gelidos cum sudor in artus
Fluxerat et pavidi contremuere sinus.
Tunc mea coeperunt vibrari corda timore
Tristis et e nostro pectore somnus abit.
35Namque metu est excussa quies, ira atque dolore
Exarsi, nec vox ore retenta mihi est:
Cur, ignave, premis mortalia pectora curis,
Nonne satis fuerat cura diurna, sopor?
Cur trepidas falsa deludis imagine mentes
40Atque timere facis saepe quod esse nequit?
Cur terrent sensus phantasmata vana gravatos,
Horrida tam miris cur simulacra modis?
Omnia mentiris, somne ignavissime, dicta,
Anne esset tanti nuntia Musa mali?
45Nec plectrum in dextra, nec barbiton ulla sinistra,
Nec fuit haec Herato, quae mihi visa loqui est,
Sed comes una tui Furiarum tristis Herinis
Tartareo venit, pestis amara, lacu.
27. ad Flamettam quae Bruno nupsit
Ergo deserto tandem, Flametta, VerinoNupsisti Bruno perfida virgo seni
Perfida tam sanctum rupisti foedus amoris,
Deceptis superis sic violata fides.
5Crede mihi, tanti sceleris dabis, impia, poenas.
Impia, mene putas talia posse pati?
Facta addam verbis: tam atrox iniuria posset
Ingenium placidi mite movere viri;
Acer natura atque audax iuvenilibus annis
10Nescio quid faciam: quo trahet ira sequar.
Intumuit calidus per fervida pectora sanguis,
Ira et amor nobis cuncta furore replent.
Dii meritas poenas tanto pro crimine poscent:
Tene putas superis verba dedisse deis?
15Numina sunt testes: potes hoc periura negare,
An teste inficias ibis, iniqua, deo?
Formula testis adest quae sacra in Carminis aede
Paene istis verbis rite peracta fuit:
Te praeter nullus iunget connubia mecum,
20Cuius nota fides, est mihi notus amor,
Per numen iuro cuius densissima ludos
Turba colit, semper tu meus unus eris,
Dum vivam fidi dicar Flametta Verini,
Una dies ambo auferet, unus amor.
25Tu vir, tu coniunx, et eris mihi sola voluptas,
Dispeream sine te, si libet esse mihi.
Pluraque mendaci dixisti, perfida, lingua,
Et nostrae dextrae dextera nexa tua est.
Tunc prae laetitia lacrimae fluxere per ora
30Et tantum dixi: sint verba rata precor.
Gaudia, proh superi! Deceptus inania fovi,
Me fore felicem tempus in omne putans.
O leve et infidum, o varium, o mutabile pectus!
Femina se tanta mobilitate gerit!
35Nulla fides usquam est, iuranti nemo puellae
Credat, cum verbis mobile pectus habent,
Promptum aliud verbis, aliudque in pectore clausum est,
Mella gerunt linguis, dira venena latent.
28. ad Locterium Neronium amicissimum
Men lacrimare vetas, et talis adempta puella estNobis et turpi Flamea nupta seni!
Veh, mihi decrepitus quidam praefertur adulter,
Men siccis credis talia ferre genis?
5Immittat potius mea per praecordia ferrum
Quam, Flametta, miser priver amore tuo.
Me iugulet potius, fuero sibi mitior hostis,
Illius quam tu nupta ferare senis.
Tune illum tanges niveis formosa lacertis
10Et non pollutas credis habere manus?
Tune fovere sinu squalentia membra pedore
Tam molli poteris stulta puella senis?
En ubi mollities formosi pectoris illa est?
Oris ubi inflati verba superba iacent?
15Heu tibi tam cari non amplius ipsa Verini
Dicere, et lacrimas fundere tune vetas?
Me scythicis releget potius Florentia terris,
Publicet et nostras denique fiscus opes,
Quam nostram tangat turpissimus ille puellam.
20Abvertant tantum numina sancta nefas!
Desine, Locteri, sapientia fundere verba
Frustra, nam nimis est imperiosus amor.
Te bona dicentem nosco, peioraque cogor
Turpiter insano victus amore sequi.
25Quid faciam? Finem nequeo praescribere amori:
Exitium infelix subsequor ipse meum;
Sed tamen enitar paulatim pellere labem
Tam tristem monitis, dulcis amice, tuis.
29. ad Flamettam
Quid mihi dixisti? Infelix, discede, Verine:Me coniunx alter, me tenet alter amor.
Rumpere ne tentes socialia vincula taedae,
Ne sponsam alterius sollicitare velis.
5Dum licuit tempusque tulit salvoque pudore,
Inter mille procos tu mihi primus eras;
Vir, mihi ni cedas, nostro laedetur amore,
Et te propter erit fama sepulta mei,
Et falso turpis te propter adultera dicar;
10Deprecor, alterius cede, Verine, toro.
Ardenti ut quondam fueras in amore modestus,
Quae mentem potuit flectere causa meam,
Sic tua nunc prosit, dilecte, modestia nobis,
Profuit illa tibi, prosit et illa mihi.
15Nulla dies nisi mors disiunget foedera lecti,
Ne doleas, non vir tu, sed amator eras.
Verba puellarum quae sunt sub iura parentum
Ad iam promissum nil valuere torum;
Non ego civilis cognovi aenigmata iuris,
20Scire tamen mulier quaelibet ista potest?
Nescia promisi, sed quid promittere quivi,
Actibus his genitor si neget ipse fidem?
Aut bene cede volens seu invitus tempora prodes,
Gratia sicque tuis non erit ulla malis.
25Quaere aliam nulli quae sit promissa marito
Quae possit semper firmior esse tibi;
Illa quidem nostri siquid tibi restat amoris
Curam adimet, curam cum dabit illa tibi.
Truditur ut clavus clavo, sic ignis ab igne,
30Sic deletur amor priscus amore novo.
Discedam quamvis abs te discedere nollem,
Hinc tamen imperium me iubet ire tuum.
30. ad Flamettam
Quid faciam? Quo me vertam? Discedere cogis,Ad te me facies ista redire iubet.
Me flavi crines retinent et eburnea colla;
Me miserum sine te vivere posse putas?
5Quam bene puniceus lactenti in corpore nitor
Fulget, et hanc formam linquere posse putas?
En ego sydereos ut linquam credis ocellos?
Sperasti ah tantum, candida virgo, nefas?
En alium imperiosa iubes me quaerere amorem?
10Quo sine te pacto vita futura mea est?
Unica tu requies nostri, Flametta, laboris,
Solamen tristis sola doloris eras.
Pectore sola meo poteras depellere curas,
Tu vere poteras gaudia sola dare.
15In te spes vitae, mors in te nostra manebat,
Sors mea pendebat sorte, puella, tua.
Quis mihi deserto, quod erit solamen? Amicus
Quis pellet curas? Gaudia quisve dabit?
Contra fas divum tu contra iura virorum
20A iam promisso pellis iniqua toro.
Si nescis, deus est testis, deus ultor amantis:
Deceptus verbis non ego solus eram.
Quas mihi tu poenas, si non mortalia temnunt
Numina, sed meritas Flamea virgo, dabis.
25Ultrices iras graviora in tempora differt,
Non impune feres verba dedisse deo.
Non omnes subito peccantes fulmine perdit
Iupiter, eventus acta probare solent.
Vos precor, o superi, sim quamvis laesus ab illa,
30Sit tamen huic causa poena remissa mei.
Si non decipior, fidum sprevisse Verinum
Plorabis, cum nos alter habebit amor;
Tunc quotiens dices: erat hic hic dignus amari.
Damnabis factum perfidiamque tuam.
