Chaula, Tommaso Chiaramonte, saec. XIV - XV, bellum Parthicum, bellum Parthicum Parth. bellum Parthicum (Barbara Valenti, 1983)

Aurea iam verno redimitus tempora serto,
Lutea purpuree linquensque cubilia dive
Astrifer Aurore, pelago prodire profundo
Tymbreus revocabat equos et, lora relaxans,
5Ethereum mensurus iter tendebat in astra
Candida sidereus rosea florente corona,
Cum ferus Augustus, belli successibus audax,
Neu mora quippe suis prestet concursibus ulla,
Asturibus mox bella parat Catabroque rebelli
10Exardens conferre manum fortissimus auctor.
Iam rapidum promovit iter varioque tumultu
Impiger infandam superat certamine gentem
Impavido, populosque dedit servire coactos
Stragibus alternis et iura capessere Rome.
15Inde Segisaniam preclaro milite victor
Cesar adit, vasti confisam gurgite ponti;
Circum castra locans, alto munimine fossas
Cingit et invictus solo terrore subegit.
Non Aracisa ducis fama prostrata potentis;
20Impia gens bellis crudo concurrere ferro
Apparat in Latios et summo culmine montis,
Arma tenens, omni certat prestare ruina.
Hinc videt Oceanum claudentem lustra refusum,
Hinc saltus nemorum densas et surgere silvas;
25His fidens vallis, animos vesana gerebat
Indomitos fortisque putat sic Cesaris arma
In pugna superare ferox omnemque triumphi
Ducere successum: tanta est fiducia montis!
Providet equoreo crudelem turbine gentem
30Inclitus Ausonie ductor devincere, postquam
Non aditus per lustra patet silvasque virentes.
Ergo per Hispanos Latiali Marte subactos
Provocat armatas in prelia surgere classes
Illicet Augustus totamque venire iuventam
35Curgoniam, semper Matheaque rura Quiritum
Imperiis subiecta vocat. Vos, crine decoro,
Aurigone, duxistis opem, celeresque liburnos
Proxima labenti duxit Corvaria Thici;
Corduba, divino nondum celeberrima vate,
40Ingentes stipavit equos; tu sanguinis, Hispal,
Prodigus humani triplici cum nave Latinis
Advehis auxilium, non cultaque prata relinquis,
Subur; et Ausonio favit Bithulia Marti
Gens vaga per silvas et terga fugare ferarum,
45Armavere rates Thalai Tholobique feroces.
Hec ubi turba duci Latio ruit omnis ad arma
Tantaque per bellum venit stipata caterva,
Protinus armipotens sevum dirumpere Martem
Cesar avet populis, valido et certamine montem
50Impetere et largas passim versare ruinas.
Hinc libet equoreo congressu invadere gentem
Et cuntas in bella rates celsasque carinas
Cogere, montano leva de parte vicissim
Tramite bellantes immittere Marte cruento.
55Collis in Haustralem parvus protenditur oram,
Cornua porrecta servans duo concava fauce,
Que prisci dixere patres Romana sepulcra,
Hasdrubal infandus postquam fera bella Latinis
Intulit et tanto madefecit sanguine campum
60Ausonio rubuitque solum cum strage profana.
Hac via visa duci pugnam componere parte
Navalem pelagusque novis sulcare carinis.
Non tamen huius erat gens nescia seva paratus,
Sed sensit iam cruda geri certamina ponto.
65Ergo monte ruens confuso turbine colles
Occupat equoreos et se munimine vallat.
Tandem densatis repetunt navalia proris
Classica per paulum fluctus Aquilone tumentes,
Cesaris Augusti, terris et iungere rostra
70Milite conspicuo luttantur, litora curva
Prendere et aerii confinia carpere montis.
At non Hesperii, segni torpore morati,
Expavere truci venientes Marte carinas,
Sed, tellure siti, valido cum robore prestant
75Eventum tentare feri super omnia belli.
Cesar at ingenti sistens in nave magistro
De circunvallante manu sic protinus inquit:
"Flecte gubernaclum terris et litora carpe
Cerula, nec pelago cupias involvere clavum,
80Ancora ni viridi cadat eiactata profundo;
Agmina neu paveas crudeli barbara motu,
Consere certamen validum terrisque potire,
Qua gens seva parat Latiis obsistere turmis".
Illicet ex omni librantur tela phalange
85Et rapidos misere sonos, Phebumque comantem
Missilium obduxere globis, pugnamque facessunt
Undique sanguineam, volvunt in gurgite mortes.
Ast eques interea Latialis Marte feroci
Superat in colles et summa cacumina montis
90Prenderat armipotens, et barbara castra ruinis
Verterat usque solum. Quod cum gens sensit Hibera,
Languit a ferro, positis et protinus armis,
Cesaris implorat vultu cum supplice pacem.
Lancea tuque ferox, tanto discrimine belli
95Inter flagrantes incendia ferre catervas
Accipis, Augusto veniam prebente benigno,
Et monimenta dabis quo fine reliquerit arma
Maximus Ausonie ductor latumque per orbem
Qua tribuit pietate quiem, fecitque reverti
100Aurea priscorum toti iam secula mundo.
Rursus ad infandum Germania rura furorem
Audacem duxisse manum fortissimus heros
Senserat, et Latios iterum depellere regno
Luctantes nato super impia castra tumultu,
105Qua se Danubio Rheni conterminat unda,
Sic et in Eoum rapidis qua flatibus Eurus
Rupit ad Eufratem concreto margine nimbis.
Illicet Hesperiam pacataque regna sub Haustro
Subdita dimettens, gelidam properabat ad Arthon
110Germanis quo bella gerat mundumque rebellem
Deprimat exingens Latialis gloria regni.
Ergo viam mensus vicina per arva Britannis,
Horrida perpetuis superabat pascua brumis,
Et legione fera per cunta pericula casus
115It rapidus, stricto versurus et omnia ferro.
Non tamen audacis crudo certamine Martis
Tunc opus: illustrem postquam gens seva venire
Senserat Augustum tantaque in clade ruentem,
Vendicat, excusso pugne discrimine, pacem,
120Non audens tam gesta ducis celeberrima contra
Arma movere ferox et bella lacessere ferro.
Sic fera turba, lupi gressum tenuere malignum
In pecus innocuum magno surgente timore,
Ut quoque terribilem minitanti fronte molosum
125Conspexere procul; rabies tum languit omnis
Inflammata prius sevos spumare furores;
Ut modo in Ausonios Parthi pressere tumultum,
Cum iam conspicui viderunt Cesaris ora:
Tantus apud gentes, sua tanta potentia fertur
130Undique per mundum, per frigida regna pruinis.
Illico Charrarum patres, antiqua vetustas,
Ut penitus mundo Superos spirare Latino
Teque favere vident Latio, Fortuna, potenti,
Omni consilio bellorum mittere curas
135Constituunt Latiumque ducem per tanta profectum
Prospera supplicibus dominum sibi poscere palmis,
Et cuntas sedare minas, atque ocia regnis
Reddere Germanis. Ergo via prima petende
Pacis in Assiriis insignia perdita bellis,
140Augurio tristi Crasso pugnante, referre
Imperio Rome Parthi sanxere superbo.
Tunc oratores, aquilas vexilla Quiritum
Inclita gestantes iam restituenda Latinis,
Assumpsere viam Rheni per gurgitis undam
145Ad magni fera castra ducis, cui protinus ore
Incipit audaci cuntis prelatus Eniphon:
"Maxime terrarum ductor, clarissime Cesar,
Cuius ab auspiciis Latium sublime triumphat,
Qua Sol equoreis consurgit et occidit undis,
150Flecte, precor, mentem, neu sint mea dicta procellis
Irrita fluctivagis; oculos adverte parumper.
Parthia iandudum vario concussa tumultu,
Dum fuit infandis agitata furoribus omnis,
Horruit haud bellis dextram duxisse ferocem,
155Nescia cui domino rerum iam iura regenti
Temperet et soli ferret sua regna potenti.
Hinc quoque quis fastum tanta cum cede ruentis
Antoni, Cesar, potuit sufferre malignum?
Quid loquar illicitis infanda cubilia Vari
160Motibus et turpi Veneri prebere maritas,
Dum sua luxuries, sua dum temerata libido
Omne nefas revocat ducitque in secula mores
Gentibus invisos et ferro regnet acerbo?
Scis me vera loqui, regum fortissime Cesar.
165Quis nam Romanus sceleratos nesciat actus?
Non tamen in Roman quicquam nos gessimus olim,
Dum fit cecus amor belli, dum castra secuti;
Sed neu sub tantis ageremur cladibus ipsi
In facinus pugne fuimus crudele vocati,
170Atque per alternum versavimus omnia Martem.
Quam dedimus penam gurges presentit Orontis,
Heu, Fato regnante malo sevoque tiranno.
Sed quia te, Cesar, cuntis cognoscimus unum
Terrarum dominum - non hoc sine velle deorum
175Accipiunt populi munus mirabile mundo -,
Accipe Parthorum regnum sublime, triumphis
Adde tuis, Latiis scribas annalibus istos.
Nos tua dignetur cives clementia, Cesar,
Esse, nec ulterius rabies effundere Martis.
180Ocia, concusso cuntis in cladibus orbe,
Redde, pater rerum. Totiens quid sanguinis haustu,
Heu, gaudere iuvat? Quid castra, quid arma movemus
Stragibus infandis? Licet, o fortissime, dudum
Linquere congressus et te Romana tenenti
185Vivere, discusso cunta de parte tumultu.
Suscipe, iam Crassi damus hec insignia victi
Marte sub Assirio; Latium portentur in orbem,
Quod licuit nulli tantum contingere munus".
Dixit et, affuso terris tum poplite, signa
190Extulit; et, postquam ter contulit oscula adorans,
Aurea conspicuis, aquilas, vexilla figuris
Tradidit Hesperio digna pietate regenti.
Protinus Ausonii, plausu per inane levato,
Exingens fremuere simul stridorque Tonantis
195Transvolat etherei convexa sonora meando.
Gaudia quanta ferunt Latialia signa videntes
Reddita Crassorum miseranda sorte iacentum
Gentibus Italie! Circum ducis omnis oberrat
Castra manus, dextris aquilas attingere gaudent.
200Ales non aliter, prerepto pignore nidis
Arbore frondiflua placido sub tempore verno,
Primitus ingemuit; plangens tum funera nati
Hec silvas plangore movet; stat pectore mesto
Infelix sociasque vocat plorare volucres;
205Ast ubi dilapsum vidit per inane volare
Et note remeare case, proh gaudia quanta
Blanda tulit genitrix! Geminis tunc illicet alis
Advolat et, dulci prefigens oscula fronti,
Applaudit velatque suo sub remige natum.
210Legati interea flagranti Sole preusti
Ethiopum, calidi venientes partibus Indi
Castra ducis subiere feri, quos nostra iuventus
Ausona miratur peregrino more vagantes.
Discolor effigies et discolor omnis in illis
215Vultus erat cultusque viris. Hi nanque, iubati
Crinibus intortis, auro cohibente sub armos,
Insignem duxere gradum motuque modesto
Incedunt. Alii non, toto vertice calvi,
Oraque Cedrosi Tyrio sua membra sub ostro
220Velantes, summo ducunt vestigia regi,
E quibus antiquo maturus pectore Metron
Incipit alternans minime commercia lingue:
"Ad te, Romani maiestas cardinis ingens,
India, Tarpeio vestro sacrata Tonanti,
225Longinquum mandavit iter nos ducere, Cesar,
Et summum imperium celsa virtute triumphans
Visere nos Indo voluit de Sole profectos.
Dum vos infandis gentilia bella, Latini,
Motibus in medium duxistis, maxime ductor,
230India civili potuit pia fundere ferro
Vota deis, lacrimas vestris prebere ruinis.
Nunc autem Hesperiis quantum successibus ipsa
Gaudeat est longum per singula currere tempus;
Nec velis, Antonio siquid vicinia quondam
235Attulit auxilii, totis imponere regnis.
Nunc Arabes fecisse piget tedetque Sabeos
In bellum duxisse manus pelagusque carinis
Insulcasse novis, et Leucada classe potenti
Prospexisse feram: testis tu, Cesar, et ipse.
240Nunc tibi, qua longo prolabitur unda Caystri
Margine, qua Gangis discurrit gurges ad equor,
Omne sub ardenti quod prostat nobile Phebo
Imperium trado, nostro mandante senatu.
Utere subiectis, da vivere pace perenni,
245Discute bellorum rabiem, tu sidus in orbe
Esse velis toto, da tempora prisca redire.
Neu, precor, indignum reputa si tarda videtur
India legatos orbi misisse Latino;
Hos longum produxit iter, nos etheris alter
250Implicuit cursus, tristis nos bruma nivalis
Artavit pelago Scithie pepulitque rigenti
Nare vado. Referam quid seva pericula ponti
Bosfaros et celum tangentes imbre procellas?
Accipe preterea Latio de more tributum,
255Accipe dona libens, ingenti mole elephantes
Atque maris Rubri pulcerrima munera carpe".
Hinc dedit auratis sculptum cratera smaragdis
Et circuntexto mira virute piropo,
Insignem clamidem, sceptrum regale coronis
260Iam tribus innexis vario fulgore serenis.
Quis precium referat pretiosa in munera vates?
Tum pater armipotens inter tot leta triumphi
Gaudia solennem statuit deducere pompam
Manibus infausti crudeli vulnere Crassi
265Et tumulum redimire sacris, solatia functo
Iam cineri. Gelida nondum semotus ab Artho,
Incipit hec sacra turmis cum voce profari:
"Inclite per summos rerum deducte triumphos
Miles, in Arthois postquam consedimus oris
270Annua Crassorum digna pietate sepulcro
Sacra quidem cupio Latio de more referre
Et purgare senis collatis ritibus umbras".
Natus at illacrimans: "Imo, dux optime mundi,
Imo, precor: genitor poscit solennia busto;
275Poscit enim quotiens venit Nox atra tenebris;
Tristis imago patris tenues portata per auras
Apparet conquesta michi: "Vos, nate, superbum
Ibitis in Latium victricia vestra gerentes
Agmina? Nullus honor dabitur michi? Nulla meretur
280Sacra senex sentire miser? Sic spretus adibo
Infelix nimiumque deis invisus iniquis?"
Cesar ad hec iterum: "Caput o vincite corimbis,
Turba, novis viridi religateque tempora lauro,
Populeasque simul gestate in fronte coronas!"
285Inde iter ad tumulum, magnus quem gurges Orontis,
Qua spectat convexa Caper, circumfluit unda,
Arripuere viri. Cuntis tum celsus aruspex,
Insignis de more pio mitraque nivali,
Cominus ingesto sic cespite verba resolvit:
290"Salve, sancta fides, salve, venerabilis umbra,
Orbe sub Hesperio; Crassi cinis optime, salve,
Et campi collesque simul fluviusque sonore,
Et tellus sacrata ducis que membra potentis
Nunc operis congesta sinu, licet astra Tonantis
295Scandat imago Iovis, mortalia gesta perhorrens.
Cerne pios tumulo venientes, Crasse, Quirites;
Cernite vos, anime meliori sede locate,
Ausonios dare thura focis mitesque bidentes
Admactare dolo, sacrisque exposcere Manes
300Visceribus tauri gelida tellure profusis.
Gaudia, magne senex, quocunque vagaris in orbe,
Suscipe leta tibi, quando tua Roma triumphat
Parthorum populis acri Mavorte subactis,
Et tua si Latio revehantur signa potenti
305Infaustis amissa deis belloque profano".
Hec dedit et tumulis ingens altare levavit
Gramineis, prisco divis venerabile ritu;
Hinc tulit insignes auro radiante corusco
Armorum exuvias, galeas ensesque tremendos,
310Quos ferus ingenti natus certamine Parthis
Astulit inversis, genitoris maximus ultor,
Invexitque faces, et vina dedere per ignes.
Inde sacerdotes circum spatiantur ad aras
Et cinerem Crassi senioris voce vocantes.
315Ter girum fecere rogi, ter turma Quiritum
Ambivit de more locum. Tum filius ista
Pectore magnanimo diffudit verba sub Euros,
Versus et auratis, cernens Peana, quadrigis:
"Umbre conspicue multum genitoris amati,
320Umbre, perpetuo sacri michi numinis instar,
Postremis ventate focis, audite vocantem
Et dignas libate dapes. Dulcissime, quanto,
Heu quanto merore tuos in morte nefanda
Afficis! Heu, semper Latio plorabere mundo.
325Cui de te, genitor, licuit tam seva ruinis?
Quis ferus ille deum, celi que Fata maligna
Conspicuum mersere caput totumque per orbem
Tabentem fudere luem? Non ipse sub illo
Hanc animam tecum potui dissolvere bello!
330Sed, siquid Manes tangit vindicta sepultos,
Ibis ad Elisios, genitor carissime, campos.
Iam satis exhaustum Parthorum sanguinis olim,
Iam satis in larga dedimus fera regna natare
Cede virum ferro; sed digna piacula solvat
335Quis tibi, magne pater Romeque insignis imago?"
Dixit et illacrimans ignes ardere coronat
Multo thure pius, spargens et viscera flamis
Admovet in cineres pingues stridere bidentes.
Nec minus Augustus pateras altaria circum
340Undantes spumante mero congestat et, ans
Vina gerens sacro mandavit pectore pauca,
Que Manes tetigere magis: "Dux optime Rome
Et Latium sublime decus fer sacra benignus;
<Inf>erias cognosce <tuas> altaria circum,
345Neuve querare, precor, tibi sera piacula ferri.
Assumus ultores; tibi bella tulere Quirites
Orbe sub Arthoo brumaque rigente pruinis.
Me tua per tenebras quondam provisa figura
Compulit in Parthos horrentia ducere castra
350Et nunc Italiam, pacatis Manibus ara,
Crasse, tuis digna, petimus, iam signa gerentes
Perdita Gradivo dum ducis bella sinistro".
Fatus et accensas staurat crepitare favillas.
Talia marmoreo celebrarier annua busto
355Sacra nec Eois conformia tanta videntes
Indorum stupuere viri domitique Geloni.
Ast ubi solenni finem posuere sepulcro,
Cesar et in leges totum subsistere mundum
Viderat Ausonie nullumque per arma tumultum
360Surgere, continuo Latiali milite Romam
Iam statuit remeare suam, Capitolia victor
Scandere, collatis per fortia bella triumphis.
Ergo sub alternis domitam concursibus Arthon,
Caldei Dacique sinum Siriosque relinquens,
365Hesperie molitur iter stipantibus armis,
Deseruit Scithiam concreto frigore passim.
Tandem, mensus iter per prata per arva, sub oris
Affuit Italie, parvo qua stagna Timavus
Gurgite soporat pelagi conterminus unde.
370Inde, per Ausoniam migrans fortissimus heros,
Signa ferens, aquilas, gelidis nudata sub auris,
Gentibus et Latiis multos non visa per annos,
Montis Aventini tenui qua vertice surgit,
Extitit armipotens et vidit ab aggere Romam
375Quam sic dignanti genitricem voce salutat:
"Diva parens mundi, quicunque sub axe polorum
Prestat et aurati lustratur lumine Phebi,
Diva, decus Superum, sedes dilecta Tonanti,
Mater et eternos celis latura nepotes,
380Salve, Roma, fides iterum pulcerrima, salve.
Ecce per Arthoos et regna rigentia brumis,
Ecce per infandos crudeli Marte Britannos
Assumus Ausonii victricia signa gerentes
Victores, Crassoque tuo gaudente sepulcris.
385Suscipe, sancta parens, divinis suscipe natos
Auspiciis tantique fove primordia belli,
Si, pater Oceanus longo qua margine terras
Ambit et eternum volvit per litora girum,
Te dominam mundi populus cognoscit et orat".
390Hec ubi, continuo seriem stipare triumphi
Apparat et Rome letam deducere pompam.
Ergo sub audaci Pharius certamine miles
Victus et equoreo confracte remige naves
- sumitis unde quidem nomen, pro, rostra sub Urbe -
395Hinc quoque candentes precedunt ordine currus
Assirii notusque suo cum murice Sidon;
Vadit et Eous populus, nardoque fluenti
Hac Arabes, sequiturque retro gens nigra Sabea.
Tu quo cornigerum nervis lentantibus arcum
400Vadis ad Ausonium, crudelis Dace, triumphum,
Et Scithici nullo maculanti tela veneno,
Sarmathicique patres et crudo Marte Geloni;
Gens Caldea pari densatur in ordine victa,
Hinc et ovans semper duro concurrere ferro,
405Undique et infandos per regna movere tumultus
Gens Germana meat flavis conspecta capillis.
Inde Pyrenei Latiali Marte subacti
Cantabrique truces et vos feritate, Ruteni,
Pergitis immites; tu, Gallia, mixta Britannis;
410Africa dat Mauros, Numidas, Garamantes et Afros.
Hinc spolia alta ducum per prelia seva iacentum
Exuvieque virum, galee fracteque secures,
Ferales enses et forti tegmine torax
Loriceque patent, gestamina magna, catene.
415Stant et opes multe, quas Alexandria Fatis
Versa feris Latio tribuit pulcerrima mundo,
Quas dedit Assiria, et lana iam divite Seres.
Hic diadema sacrum Macedum, quo quippe corusco
Magnus Alexander, tantam cum condidit urbem
420Versus ab Indorum flagranti gente triumphis,
Ornavit sublime caput, vestesque sub auro
Undique crassanti. Stat candida purpura limbo,
Gemma nitet fulvo passim spectabilis ostro
Et pharetra insignis quam fibula cingit in auro.
425Hanc regina Pharos, Cleopatra miserrima tantis
Casibus, exultans humeris portare solebat
Quando venatum calidi per dumea Menis
Lustra suberrabat, summo vel vertice Tasi
Captivi stipantur equi serieque protervi
430Incedunt, quatiuntque leves hinnitibus auras.
Talia precedunt per florea prata vicissim
Urbis ad ingentis Capitolia sacra Tonanti.
Quatuor albenti redimitus Cesar in ostro,
Candifluis invectus equis, sublimior omni
435Agmine purpureas loris moderatur habenas,
Ausonia comitante manu pubentibus annis.
Delius haud aliter sacrum cum forte parentem
Ethereum visurus adit, vallantibus Horis
Iam roseis - carpenta dei procedit in astra
440Lucida - sidereus, per candida terga iubatis
Crinibus effusis sertoque nitente piropo,
Vel cum maternam Delon pulcerrimus ipse
Vadit ad equoream longo non tempore visam.
Ruperat interea muris Romana iuventus
445Ingentem spectura ducem regesque subactos;
Hac iuvenes, hac turba senum nupteque nurusque
Cultoresque deum Vestalia sacra gerentes,
Et Salii venere patres rituque priorum
Ingestant humeris ancilia prisca Quirini
450Servantesque Iovis veniunt delubra, Monete
Excelse, secreta dee Cererisque Sicane,
Et, Fortuna, tibi facientes annua dive
Festa propinquabant, et Dardana sacra Cibeles
Ecce Coribantes ducunt prelata Latinis.
455Nobilis inde ruit prisco de more senatus,
Atque tribunicie fasces signante securi;
Post iter ad magni Capitolia celsa Tonantis
Circum plaustra ducis letum peana canentes
Produxere simul summeque in menia Rome.
460Quis ferat applausus, fusas et in ethere voces,
Murmura cunta virum, tanto ventante triumpho
Gentibus Arthois, regnante per omnia pace
Undique et infandi belli cessante tumultu,
Lagide cunque suo seva moriente Canopo?
465Primitus Augustus divina stirpe verendus
Enea iam Iani claudi delubra biformis
Imperat et Paci consurgere templa serene.
En venit alma dies sacre qua metra Sibille,
Omina qua vatum priscos memorata per annos
470- sive fuit sacris Delphis Tymbreus Apollo,
Sive sub Ogigio menas impleta Lieo,
Seu Carmentis erat, mater tua, tristis Evandre -
Ore canunt populi: nascetur origine divum
Maximus Augustus, qui secula prisca redire
475Aurea per mundum, rabie cessante cruoris,
Urbe triumphatis Roma gaudente sub oris,
Coget, et in cunta regnabunt ocia gente,
Tempore quo rerum veniens regnator ab astris
Factus homo sumpsit verum de virgine corpus.
480Ast Venus, Idalio remeans a litore fulgens
Crinibus aurifluis, Siculas tendebat in oras
In roseis provecta rotis, qua silvis extat
Blandus Erix sentitque suum resonare Pachinum
Fluttibus equoreis et Doris temperat undas.
485Cunque Lilibei summo sub vertice montis
Extitit insignis, cuntas surgente colore
Fusa genas niveo paulum variante rubore,
Trinacriam prospexit amans celebrare Dione
Sacra libens Cipree, delubraque surgere passim
490Et mirtos florere novas altaria circum,
Tum penitus gavisa Venus; gavisa parumper
Sedit et in requiem paulum dedit ire iugales,
Laudibus et dignis populum laudare Sicanum
Incipit et roseo diffundere verba labello.
495At sonus interea flantes advectus in auras
Ad Venerem ruit ecce deam, que, nescia quisnam,
Continuo surrexit humo flavosque capillos
Fronte legens retro, niveos pendere per armos
Compulit et circum..., circum vaga lumina volvit.
500Vidit ut applausu totam consurgere Romam
Et sonitus undare virum, ter pectus eburnum
Attigit ignorans tanti que causa fragoris.
Mox quoque, quadrigam calcans per inane coronis
Florentem vernis, liquidum super ethera vadit
505Candida nempe comis fulvo clarentibus auro.
Ast ubi Romanis statit arcibus aere pendens,
Qua stant ingenti Capitolia celsa triumpho,
Aspicit Augustum solio fulgere comanti
Purpureum circumque patres circumque senatum,
510Exuviasque sui Martis superesse cruentas.
Tum, venisse diem spectans quem Iupiter ore
Dixerat et Fatis sibi sepius esse relatum,
Gaudia sidereo contraxit pectore quanta,
Proh quanta egavisa Venus! Nullique dearum
515Leticia cessura poli tandemque profatur:
"Vivite terrarum, divum de stirpe nepotes,
Sceptra gubernantes Fato mandante benigno.
Roma, parens Superum, tranquillo sidere semper
Vive, precor; gentes hac tu virtute superbas,
520Maxime mi Cesar, tantis notissime bellis,
Deprime magnanimus valido certamine ferri".
Dixit et, aurato moderans temone iugales,
Ivit ad etherei pulcerrima tecta Tonantis.
Maxime Tymbreu, satis o tua vidimus antra
525Monte sub Ogigio! Satis, o mea turba, sorores
Aonides, cantare fuit per bella per enses
Corpora bellantum tristi luctantia ferro.
Nunc armis cessasse iuvat camposque Sicanos
Visere; Pyerides, mecum ventate, canore,
530Et sanctum implorate patrem: Siracusia, dive,
Inclita vos dudum cupidis amplexibus optat.
Parthia, iam flamas spreturaque fulminis ignem,
Parthia, quam sacro surgens per secula dudum
Nomine quippe meo, me me vivente legare
535Orbe sub Ausonio quondam; Romana iuventus
Te cupit eternam, cupit - o! - Trinacria pubes.
Vade tamen primo generosi ad Apollinis aures;
Colucium tibi posce sacrum Cirrea tenentem
Antra senem sanctumque sui penetrale saluta.
540Ast, ubi Pyerius sacro modulamine vates
Iocundum mulcebit iter sidusque benignum
Canicies sacrata deis spectare monebit,
Ad Karolum presume viam, qui maximus oris
Extat in Ausoniis, et, postquam principis ora
545Videris eterni, deflexo poplite paulum:
"Salve, prisca fides, Latialis gloria, salve"
Parthia blanda, canes. Italum mox inde per orbem
Spargere; si qua tibi livor damnabit iniquus,
Sperne, precor, sacrumque tene per secula nomen,
550Dum pater Oceanus lustrabit margine terras,
Delia dum Thetis capiet gavisa sub undis,
Ignea purpureis current dum sidera celis.