1. Lucilla nympha Rechanensis. | Heridano patre progenita Dianae comes fuisse dicitur; a Pane, | Mercurio atque Apolline amata est. His repudiatis, dormienti | per vim stuprum pastor intulit, quod aegre puella ferens, | lacrymis et dolore confecta, cibo abstinens vitam cum morte | commutavit. Eius corpus Heridanus pater in foveam vertit: | quem Phoebus indignatus ob repulsam ab ea quondam acceptam, | paludem fecit
Quaeritis hic sacri cum nomina fontis haberetAnte locus, nitidusque foret fons, numquid ab ipsa
Manarit tellure, deum vel numine magno
Hic aliquis gelidas habitarit versus in undas.
5Res est mira quidem, iuvenes, ac digna referri,
Quaeque sua teneras moveat novitate puellas,
Ne qua nimis genii confisa superbiat ullis
Muneribus propriaeque nimis ne credula formae,
Elato miseros animo contemnat amantes;
10Neve sinat vacuum florentis abire iuventae
Tempus et utendum placidos ubi candida vultus
Obtulerit fortuna: noto fugit ocius aetas
Atque adversa brevi res vertunt fata secundas.
Nunc fortunatos duri pastoris amores
15Et commutatae casus referemus acerbos
Virginis in subitum laticem, causamque paludis.
At tu, quo placida populos ditione regente
Aurea concordes evolvunt saecula Parcae,
Numine, dive, meos sacro tu dirige cursus,
20Meque tuas nondum, Leonelle, attingere laudes
Audentem, interea tenui sine ludere versu,
Dum valido exiguae firmentur robore vires.
Hinc genus Estense et magnorum ingentia facta
Ipse canam referentque tuum mea carmina nomen.
25Inter Hamadryadas Pelosellae rura colentis,
Magnus ubi virides fossae Padus excipit undas,
Candida nais erat, lucis de nomine dicta,
Insignis cursu, Heridanoque superba parente.
Pulchrior hac celeri vel gratior ulla Dianae
30Non fuit aut divae lateri quae vinctior esset,
Sive feras iaculis canibusque agitare pararet,
Seu niveos artus nitidis perfundere lymphis.
Illa saepe suos arcus pharetramque nitentem
Auratasque dabat non irrita tela sagittas;
35Illa procul certa pascentem vallibus imis
Cuspide fixit aprum, Trivia vel doctior ipsa
Aethere candentem cygnum deiecit ab alto.
Laudabant mores formamque artemque magistram,
Saepius utra foret dubitantes Cynthia nymphae,
40Ni dea fudisset planos per colla capillos,
Crispas illa comas aptum religasset in orbem.
Assidue blandis instat vaga turba procerum
Vocibus et Veneris stimulis agitantibus ardent
Ruricolae satyri et nymphae connubia poscunt,
45Mercarique novum offitiis conantur amorem:
Hic, ubi multa latet fera, sedulus alter opacis
Arboribus densum monstrat nemus; ille coronam
Floribus insignem, hic pharetram largitur et arcum;
Hic laqueos celeresque canes; hic spicula donat:
Lucidaque hamato pars donat spicula ferro,
Pars laqueos, celeresque canes venatibus aptos.
Illa omnes animo simul aspernatur eodem,
Nec magis a solita mentem feritate remittit,
Quam miseros nautas Aquilo implacabilis audit;
Nec sic gemmatae decus admirabile caudae
Laudari cum sensit avis iunonia laeta est,
Nec tantum pennis tua versicoloribus ales
Cum pictae laudantur opes, Saturnia laeta est
Gaudet ut haec forma fastumque a laude resumit.
Pan quoque, Maenalia redimitus tempora pinu,
Dilectae veteres Syringae oblitus amores,
Hanc cupit, hanc sequitur, fixoque in Naiade vultu,
Sic ait: O praestans celebri sata flumine virgo,
60Quod primum vesuli puro se fonte resolvens
Finitimas rapidum violento gurgite terras
Perfluit, Adriacique ferit mox littora ponti,
Ipse ego Parrhasiae telluris numen, agrestes
Quem votis venerantur et alti summa lycei,
65Cui iuga piniferumque nemus Pindusque nivalis
Servit et arguto resonantia Maenala cantu,
Ipse ego te propter nimio devictus amore
Torqueor; in te una mea cura fideliter haeret;
Coniugium peto; nec sit tibi gloria parva,
70Me generum magno dederis si nympha parenti,
Qui tibi perpetuas meditabor carmine laudes.
Aspice quam collo mihi fistula pendeat apte:
Haec tua si sapies erit et iungemus amores.
Te dominam Dryades et te venerabitur omnis
75Naiadum chorus, et qui nunc te ingentibus audent
Pollicitis tentare sibique adiungere Fauni
Conantur, nostro superantur numine tantum
Aeriis quantum cedunt virgulta cupressis.
Talia iactantem deridet virgo fugitque
80Amplexus cupidos atque oscula ferre parantem,
Immiscetque choro comitum se laeta suarum.
Sic hunc, sic etiam generatum Atlantide Maia
Mercurium lusit, formae confisa potenti.
Viderat hanc iaculis capreas Iove natus agentem,
85Exarsitque simul; positis talaribus ergo
Siderei tegmen capitis virgamque potentem
Sumit et unde sibi genus esset, quisve deorum,
Quae sit causa viae, quae magna potentia docti
Pectoris enarrans, multa prece sedulus instat,
90Magnaque promittit concessi praemia amoris,
Et testem dictis Stygiam iubet esse paludem.
Dixerat: illa dei vultum et flagrantia cernens
Lumina, blanditiis simulat se velle roganti
Annuere illectam; celeri mox improba cursu
95Ocius emissa partho iaciente sagitta,
Ocius et volucri borea fugit, atque virentem
Vix pede tangit humum, teneras neque praeterit herbas:
Tum quoque formosam decuit fuga; candida nudant
Crura leves aurae tenui velamine moto
100Et labor ipse decus rosei germinaverat oris.
At deus incertum per iter fugiente puella
Insequitur atque illi subitos inducere somnos
Iam frustra serus cupit et contingere virga,
Effunditque preces supplex et inania verba.
105Illa volat longeque deum post terga relinquit
Et sperata negat male gaudia; nec prius acrem
Continuit cursum fugiens per devia, quam se
Deserit et sperata negat male gaudia nec se
Ante tenet, donec latebrosa condita silva est.
Altorum latebris nemorum occultarit opacis.
Non semel aetherea magnos excivit ab arce
110Forma decens nomenque deos et fama puellae.
Ergo luciferos medio dum splendidus orbe
Phoebus agit currus, cernit per devia rura
Progeniem Heridani nullo custode vagantem.
Protinus igne suo novus ignis in ossibus haeret
115Acrior et furtim depascit flamma medullas;
Vix bene perfecto cursu delapsus ab alto
Aethere solvit equos terrasque petivit easdem,
Atque decus proprium quaesitis artibus auxit,
Cinctus flaventes lauro viridante capillos.
120Tum sic Heridano genitam compellat amice:
Tum si Heridanem dictis permulcet amicis
- Nympharum Lucilla decus, formosior ipsa
Quae mea nunc saevis exercet pectora flammis
Dura et blanda Venus, nostro miserere labori.
Uror ut immissis stipulae torrentur inanes,
125Ignibus, ut rapiunt pallentia sulphura flammae;
Sum deus, et magno genitus Iove, nomen Apollo,
Alipedes qui solus equos moderorque regoque,
Flammigero invectus curru; tenebrisque fugatis,
Immensum retego radiis fulgentibus orbem.
130Nec superum, excepto Iove, me praesentius ullum
Regia numen habet, late mihi maxima parent
Regna, nec ulla fugit fati me causa latentis;
Et mea mortales adeunt oracula rebus
In dubiis non vana aditis responsa ferentes,
135Meque vocant vatem: plectrum citharasque sonantes,
Et carmen doctos adduxi primus in usus;
Cum rudis ars quondam nulloque in honore fuisset:
Ipse salutiferas aegris mortalibus artes
Inveni; sed nulla mihi medicamina prosunt:
140Quin etiam, noster cum sit certissimus arcus,
Certior est unus nostro tamen acer acutis
Qui mihi securo fixit praecordia telis,
Atque ut siderea supplex de sede venirem
Compulit. Ipsa mihi requiem finemque laborum
145Sola afferre vales ac reddere, nympha, beatum:
Summa tibi laus est, aeternaque gloria Phoebum
Auxilio servare tuo, qui caetera servat.
Caelicolum rector tibi erit socer et tibi mundus
Serviet, et curru super ardua sidera tollam.
150Illic numen eris, diceris et altera Iuno.
Dignior ista quidem facies considere coelo
Quam nemorum latebras et lustra subire ferarum. -
Haec ubi dixit amans, tremulos ardere micanti
Luce videns oculos nymphae, roseumque pudorem
155Candentes variare genas et pectore ab imo
Vix audita tamen suspiria pectore duci
Ridentemque notans nec verba remittere contra,
Gaudet et indicium stimulantis credit amoris.
Ante igitur nulla contacta cupidine virgo
160Facundo sermone dei formaque nitenti
Pollicitisque incensa domat non mitia corda
Et ponit fastus et amat quem sentit amare.
Verum ubi secum animo repetit praecepta Dianae,
Rursus ad ingenium redit atque intendere visa est
165Velle fugam, verbisque iterum revocata praecantis
Substiterat: pariter certabat amorque pudorque,
Ambiguam vario mentem discrimine versans;
Quin deus iniciens formoso candida collo
Brachia, pugnantem frustra et clamare volentem
170Corripit, atque avidis amplexibus oscula miscens,
Vini parat; illa tamen contra, conamine multo
Obsistit manibusque a pectore pellere tentat;
Denique victa deo cedebat viribus impar,
Atque fere victor Phoebus sua vota tenebat:
175Ecce suis formosa venit comitata puellis
Cyntia, venatu lassata et caede ferarum,
Limite quam recto venientem ut vidit Apollo,
Rem veritus castae ne proderet illa sorori,
Corripuitque fugam tenuesque recessit in auras,
Quam nemoris recto venientem ut limite vidit,
Extemplo ne se se proderet illa sorori,
Corripuitque fugam Deus Heridanemque reliquit.
Miratusque feram tam molli in pectore mentem
Interpellatos deus execratur amores,
180Infensus nimium nymphae. Tum virgo Dianae
Obvia quos saltus lustrasset quantaque predae
Copia commemorat, Phoebeos celat amores,
Atque incerta suo volvit sub pectore curam;
Laetetur ne magis quod sic intacta recessit
185An doleat, gaudetque deo placuisse nec ullam
Quae sibi praeferri possit putat esse sororum.
Ah nimium infelix infortunataque virgo,
Egregiae quod nunc te vana superbia formae
Extulit, oblata quando temeraria nescis
190Commoditate frui! Certe praestabat amantis
Consilio parere dei, decerpere fructum
Quae non semper erit sic officiosa, iuventae.
Crede mihi: non hic pudor est, sed dura rudisque
Simplicitas, fatis nescire faventibus uti.
195Ipsa etiam fertur non ignorasse Diana
Olim quid sit amor, veterum nisi fabula mendax.
Tu quoque ne veniam dubites exposcere Phoebum
Supplicibus votis et dulcia noscere furta;
Sed propera; nescis, heu! quid tibi fata minentur.
200Aestus erat, mediumque poli iam fervidus axem
Contigerat Titan: Phoebeis languida flammis
Dum cessant aliae atque umbras petiere virentes,
Heridanis nemus ingreditur, quod multa tegebat
Populus et celso frondosa cacumine quercus,
205Lenis ubi placido fugiens cum murmure rivus
Purpureos viridi flores in gramine alebat.
Capta locis, pharetram tenera deponit in herba
Oppositoque genu dextra connixa relaxat;
Cornigeros arcus laudatisque incubat umbris,
210Atque inclinata somnum cervice petivit.
At vagus errantem silvis Admetus opacis
Armenti custos vitulum dum quaerit, in ipsam
Incidit ac subito visu stupefactus inhaesit,
Continuitque gradum celerem, ratus esse Dianam.
215Sed postquam nymphas nusquam videt, omnia late
Luminibus lustrans comitem putat esse Dianae.
Tum suavem tenero spirantem pectore somnum
Leniter atque sinus intentus spectat apertos,
Mollia puniceis certantia labra rosetis,
220Formosasque genas et eburnea colla comasque
Miratur similes auro, niveosque lacertos;
Protinus aurata percussit agreste sagitta
Pectus et adductis penetravit ad ossa cupido
Cornibus atque animum vesano intendit amore.
225Saucius insolito iuvenis stupet inscius igni
Ac subitas sentit flammas errare medullis
Assiduosque rudis motus miratur anheli
Cordis et ignorat penitus sua vota cupitque.
Lumine mox avido paulatim, veste reducta,
230Singula membra notat candore nitentia multo
Virgineumque manu contrectat corpus agresti,
Sic suadente deo, tandem nova gaudia tentat
Correptamque tenet nympham turbatque soporem.
Illa locum magnis exterrita vocibus implet
235Imploratque patrem luctusque exercet acerbos,
Ac sibi blandicias et consolantia verba
Protinus Admetum refugit pudibunda ferentem.
Nec comitum rapto petit agmina casta pudore,
Sed diversa procul desertaque rura pererrat,
240Venandi studio pharetraque arcuque relictis.
Inde pererratis regni defessa paterni
Finibus, huc rediit veterique accensa dolore,
Quod de se tantum Admeto licuisset, inanes
Assidue lacrymas fundebat et ora cruentis
245Unguibus et flavos laniabat saeva capillos.
Tum sic certa mori patrias iam debilis undas
Spectat et: - Ulla mei, dixit, si cura relicta est,
Summe precor miserere parens, tantoque labori
Pone modum, incestamque tuis demerge sub undis,
250Invisa quoniam violato iure pudoris
Luce fruor: gaudete proci, quos saepe superbe
Sprevimus; huc cecidit studio servatus amatae
Virginitatis honos; nostrae sibi pastor habebit
Improbus exuvias decerpto flore iuventae.
255Certe habet; at numquam vivens pastoris amica
Dicar et instanti fugiam convicia leto -
Haec effata graves gemitus miseranda novasque
Instaurat lacrymas, nec Bacchi cura, nec inde
Abducit Cereris, vel cum sua lumina caelo
260Hesperius accendit, vel cum se purpureus sol
Extulit ac lente prostrata in gramine molli
Liquitur ut glacies igni ceraeque liquescunt,
Ac demum tenues vita fugiente per auras
Impia solverunt tenerum ieiunia corpus.
265Tum pater Heridanus natae concussus acerbo
Funere, multa gemens rorantia lumina turbat
Fletibus et nitidum caro pro corpore fontem
Esse iubet donatque aeterno protinus aevo,
Qui nunc deformi limo cannaque palustri
270Sordidus innatas alit atro gurgite ranas.
Perdidit infelix solitum mutata nitorem
Lympha, gravis magni quod fecit Apollinis ira
Namque, memor quantum cupido sibi dura fuisset,
Naias adventu subito intercepta Dianae,
275Despectos quoniam penitus siccare liquores
Non potuit, radiis venas atque humida fervens,
Spiramenta suis contracta vaporibus urit,
Ne pater auxilio furtim submisceat undas,
Et miseratus alat labens tellure sub ima,
280Semine tum vario foedis animalia formis
Ardore assiduo vicium capientibus undis
Protulit, amissa specie fons lucidus olim.
Et deus ipse sui sic extitit ultor amoris.
Illam Rechaniae Peloselliadesque puellae
285Quaesitam flevere diu, et cum morte putarent
Ereptam, titulum structo imposuere sepulchro:
Hunc in honore suae tumulum statuere sororis
Concordes nymphae, quam nisi fera fata tulissent
Formosae potuit succedere sola Dianae.
2. de situ Pelosellae ruris ac victoria Biroti | et de eius connubio. Ad divum Leonellum | marchionem Estensem
Rus Peloselleum, formosis nobile nymphisFerraria distat millibus urbe decem:
Heridanus dextra, laeva cinxere paludes,
Claudit ab occasu flumine fossa suo;
5At regio, primos Phoebi quae prospicit ortus
Planitie et campo liberiore patet:
Aequoris in medio densa nemus arbore septum
Antiqua sacrum religione viret:
Illic et platani surgunt et fagus et ilex,
10Grataque clavigero populus alta deo;
Tum silva interior dumis agrestibus horret,
Motaque nubiferis stridet harundo notis.
Tale nemus Cephalus tenuit, cum vulnere diro
Infelix Procrim perculit ipse suam.
15Huc ego, venandi studio suadente, profectus
Quae teneant scitor proxima lustra ferae,
- Mille feras saltus - custos - hic vidimus - inquit,
Sive cupis leporem seu placet irtus aper;
Hic vulpes fallax genus et mala turba luporum
20Incolit et capreis noster abundat ager,
Quin etiam clausae veluti convalle tenentur
Nullaque venatu est aptior ora tuo:
Saepe huc Arcadia venit Pan ipse relicta,
Venit virgineo Cynthia mixta choro.
25Cum tamen ingentes praedas abducat uterque,
Fertilior multis est locus ipse feris,
Nec vero nobis haec nimium vicinia grata est
Saepe hinc agricolae maxima damna ferunt:
Quid referam alitibus caesis pullaria rapta,
30Bella gerat rabido quae ferus ore lupus?
Quid frendentis apri laceratum dente Barelum
Pinguia dum valido finderet arva bove?
Hic est praecipue miseris formido colonis,
Terribilis visu hirtus et atra lues.
35Oeneas talis vastabat bellua terras,
Ut memini urbanos commemorasse senes,
Quae Meleagreo quisquis fuit ille lacerto
Concidit et gelidam mortua pressit humum.
Mens fuit agricolis omnem convellere lucum,
40Horrendam pestem quo procul inde fugent;
Obstitit at divum timor et peiora verentur:
Saepius his terrent numina visa locis;
Quaeritur edictis populi, referente Baitto,
Quis miseranda truci liberet arva metu:
45Candida victori monstro Bellina subacto
Bissenaeque boves premia certa manent.
Qua re, age, si quis erit comitum quem gloria silvae
Excitet, hoc virtus experienda loco est. -
Dixerat et socii simul adsensere frementes,
50Obvius et fieri quilibet optat apro.
Illos laudis amor pariter faciesque puellae
Spesque parandarum sollicitabat opum;
Nec magis accendit iuvenes certamine cursus
Laudatrix formae fama, Athalanta, tuae.
55Dividimur subito: fossae pars insidet altae,
Pars ad arenosum constitit Heridanum.
Ulniferae ripas alii petiere paludis
Fidorum turba progrediente canum.
At nemus hi cingunt nodosaque retia tendunt;
60Hi servant aditus qua ferus exit aper.
Cingimus insidiis taciti nemus omne latentes
Ipsaque percusso figimus arma solo
Sic celer Acteon tendebat retia cervis
Hippolytus tali perdidit arte feras.
Compositis rebus, signum undique rauca dederunt
Cornua, quo tellus est tremefacta sono.
Tum manus in silvam, cui res commissa repente,
Fertur et immensus clamor ad astra volat.
65Sollicitique canes demissis naribus errant:
Huc illuc et qua semita nulla, ruunt.
Diffugiunt saevis lepores latratibus acti
Audaces strepitus territat ipse lupos.
Tum sua veloces liquere cubilia caprae
70Et trepidi in laqueos praecipitantur apri.
Exiliunt vulpes caveis tellure refossa,
Et pavidae fraudis non meminere suae.
Editur extemplo caedes immensa ferarum,
Undique veloces dissoluere canes.
75Raganus ingenti telum conamine torquet
Et gravis horrendam vulnerat hasta lupam.
Occupat hic acer fugientis terga molossus
Et tenet, at praeceps Raganus ante volat.
Splendidaque adversa venabula condit in alvo
80Nudatoque ferox amputat ense caput.
Tum rapit hirsutam pellem, spoliisque superbus
Nobilitat dictis fortia facta suis.
At bonus Auripedes, Borea satus, ocior ipso
Velocem capream cursibus insequitur.
85Et iam iamque manu capit; at dum fervidus urget,
Lubricus herbosam pectore tundit humum.
Inde Menestriades, Pardo Tigrique vocatis,
Rursus agit; celer his additur Ilva comes.
Corripitur tandem, cursum impediente padusa,
90Calcitrat infelix et moribunda gemit,
Sternuntur passim leto leporesque suesque,
Nec minor oppositas pars subit acta plagas.
Ecce autem summa conclamat ab arbore Lynces:
- Hoc ferus, o socii, tramite fertur aper;
95Cernite qua virgulta fragor stridentia turbat,
Signaque latrantes dant manifesta canes.
Ite citi, fractis se retibus explicat, ite,
Lataque praecipiti tendit in arva fuga. -
Dixit et asperius quo nil Erymanthus habebat,
100Cernimus horrendum prosiluisse suem.
Ficedus et Borges, picenis alter ab oris,
Venerat, ast alter sanguine gallus erat,
Hi simul incurrunt: quos Nilus et Anda sequuntur
Tardaque sed morsu non renuenda Capis
105Et Lacor, insignis cursu, genitore britanno,
Matre satus Latia, terribilisque Lycos.
Inde alii super adveniunt, pars eminus arcu
Pars petit adversis obvia cuspidibus.
Trux aper, ut medio venientes aequore cernit,
110Proelia vulnificis dentibus atra parat,
Et viridem spumis letalibus inficit herbam,
Permediosque canes et fera tela ruit;
Haud secus horrisono tonitru cum scinditur aether,
Increpuere Iovis fulmina torta manu.
115Protinus hos cursu rapido prosternit, at illos
Dente petit; pavet hic, territus ille fugit.
Forte Padi celso speculatus ab aggere pugnam,
Marsus Apellides impiger arma capit:
Acrion atque Leo dominum comitantur euntem,
120Sparsaque purpureis candida Serpa notis:
Huic longae pendent aures, caput eminet ingens,
Pars immensa sui lumina glauca micant.
Tum villis amplum pectus riget: illia lata
Crassaque crura pilis obsita, cauda brevis.
125Haec, ubi visus aper, latratum tollit in auras,
Quo tenuit celeres territus amnis aquas.
Horrescunt armi villosaque pectora; mox se
Proripit adverso congrediturque sui.
Lippius hic Serpam iaculo transfodit acuto,
130Aspera dum monstri colla ferire cupit;
Ingemuit moerens, conspecto vulnere, Marsus,
Nec tamen incoepto destitit ipse suo:
Seque ferae praestans animis horrenda furenti
Obtulit, assuetus talibus ante puer.
135Nil virtus illum iuvit spectata paternis
Montibus, aut valida spicula ferre manu,
Namque aper, obliquo pugnantem perforat ictu
Bissenis et enim canibus septemque peremptis
Ante viris, Marsum bellua dira petit
Et iuvenem obliquo pugnantem interficit ictu
Foedaque discerpto viscera ventre fluunt.
Labitur ille, suo perfundens sanguine terram
140Et moriens: - Sulmo, dixit, amata, vale -.
Nec minus instantes Fabedum fortemque Tonatum
Et Recanicolas vulnerat Ugatios,
Quaque ruit, densam prosternit pectore silvam
Dentibus oblatos dilaceratque canes.
145Sed non caede virum durus terretur Achyos
Saevaque fulminei perculit ora suis,
Vulnera dum repetit connixus corpore toto,
Frangitur in dura debilis hasta cute.
Non secus expavit quam fracto Daunius ense
150Dum petit arma sua non violanda manu:
Saevit aper contraque ferox contendit inermem
Sed tulit auxilium Scylla fidelis hero;
Audax Scylla, genus spartano sanguine ducens,
Quam Chius in Latium vexerat Andronicos.
155Impetus et rabies convertitur omnis in ipsum
Militis ille sui munere tutus abit.
Non tulit hanc socium cladem Birotus inultam,
Proles haud magno dissimulanda patri:
Caerulus hunc Athesis diva Fornace creasse
160Fertur apud placidi moenia Rodigii:
Linceus ingentes humeros circumdat amictus,
Diffusaeque tegunt fortia colla comae.
Isque ubi pallantes comites formidine saeva
Conspicit ac fortes tot cecidisse viros,
165Vincula mordaci demit setosa Lyciscae
Et fert se intrepido protinus ante gradu:
Talis Agenorides rabidum ruit acer in anguem,
Cuius in effigiem mox abiturus erat.
Spectat dirus aper venientem lumine torvo,
170Spumaque per rictus sanguine mixta fluit:
Sic Diomedei pestis vesana ferebant
Hospitibus caesis ora cruenta greges.
Ut propius ventum est: - Iuvenes discedite -, dixit;
- Iam Birotea concidet ille manu.
175Non haec prima dabunt nobis certamina laudem
Haud huic cum trepido res erit hoste ferae.
Huc adsis, pater, et sacro rege numine tela
Et nemorum praeses, Delia casta, fave. -
Sic fatur, sistitque pedis vestigia dextri
180Porrectaque trucem cuspide tentat aprum.
Tum faciles aditus oculis ad vulnera lustrans,
Invadit tandem summaque colla ferit.
Infremit ictus aper vastoque e corpore ferrum
Excutit exiguus consequiturque cruor.
185Quippe nec impressum vulnus descenderat alte,
Et iuvenis lapso vix stetit ille gradu.
Ut furit immani libycus leo concitus ira,
Cui celeris numidae strinxit harundo latus,
Sic fera praecipiti fertur stimulata furore,
190Ardet atrox, frendens aggrediturque virum.
Obicit at se se nunc hinc, nunc inde Lycisca,
Acrius infestans assidueque rotat,
Donec in extremo defixis dentibus haesit,
Clunis et ad morsum colla retorsit aper;
195Hirtaque ni melio cervix armata fuisset;
Correptam rabido dissipet ore canem.
Extemplo ingeminat vulnus Birotus et hostis
Pectora setigeri figit et usque premit.
Volvitur ac frustra telum convellere temptat:
200Insequitur iuvenis qua tulit ille gradum.
Undique conclamant socii: - Iam corruet, insta,
Conscia te virtus incitet atque genus. -
Additur bis animus domino validaeque Liciscae
Comprensaque suem fortius aure tenet:
205Obluctata diu pestis conamine multo
Deficit ac tandem semisupina cadit.
Tum quoque tela fero rapit imperterrita morsu
Et nemus horrendis vocibus omne replet.
Advolat ac ferro Birotus colla recidit
210Caesaque sanguineum guttura flumen agunt.
Gratantur comites laetisque excita per agros
Plausibus ad iuvenem rustica turba ruit.
Non laetata magis Caci vicinia leto,
Cum vomuit raptas ianua dira boves.
215Immanem mirantur aprum fodiuntque iacentem
Cordaque cernendo vix satiare queunt,
Victoremque suum servatoremque salutant
Et superis agitur gratia summa Deis.
Interea socii velocis in aggere fossae
220Composuere pyram subiiciuntque faces.
Quo comitante manu pergit Birotus agrestum
Victrices querna fronde tegente comas;
Tum caput ipse suis medios proiecit in ignes,
Sacraque diffudit vina, precesque tulit:
225Silvicolas satyros dryadasque et Pana Lyceum
Dictinnamque vocat caeruleumque patrem.
Protinus his actis Clarelli tecta subimus;
Nam genitor pactae virginis ille fuit.
Floribus innectunt formosis cornua vaccis,
230Effundit laetos tibia pulsa sonos.
Ipsaque progreditur vultu Bellina modesto,
Pulchrior Europa, pulchrior Andromede:
Serta premunt crines, quales formosa colebat
Salmacis in fontis margine fusa sui.
235Procedunt pariter matres teneraeque puellae;
Certatim iuvenes carmina laeta canunt.
Arte laboratam docti syringa Calastrae
Zucharus inflat et his versibus orsus ait:
- Quam tibi iungit hymen, felix Birote, puellam
240Servent per longos candida fata dies.
Et tua concordes producant tempora Parcae,
Ut videas natos progeniemque tuam.
Utque suem, sic illam audax alacerque ferito,
Sed secus atque alio percutienda loco est.
245Tu primos tenera captabis ab arbore fructus,
Illa tuo florens ungue secanda rosa.
Sed vos matronae vultus velate pudicos
Virginis et thalamo iam removete faces,
Ne pudor ora notet, cupido neu dura marito,
250Quod mox sponte sua sit petitura, neget.
Ac veluti celsas vitis complectitur ulmos,
Sic sua Biroti brachia colla ligent. -
At senior natam genero dedit: - Accipe, dicens
Quae tibi sit coniux, quaque ego dicar avus. -
255Talibus annuerat Birotus, et oscula nymphae
Luctantis roseo victor ab ore rapit.
Ingeminant plausum, sparguntque legumina passim,
Teque coronati feste Hymenaee canunt.
Addiciuntque iocos et convenientia verba
260Laetitiae, et largas instituere dapes.
Vescimur; instaurant epulas et vina reponunt,
Fractaque per lusus undique vasa sonant.
Post, ubi sublatis cessant convivia mensis
Cordaque Lenaeo luxuriante calent,
265Rursus agunt molles, Nigro pulsante, choreas,
Saltat diffusis sponsa novella comis.
Silvia quin etiam patruo lasciva iubente
Concinuit solvens talibus ora sonis:
- Naiades undantis late compescite rivos,
270Ne pereant tristi semina diluvio.
Ver redit et zephyro florent viridantia prata;
Credimus, an verbis non adhibenda fides?
Non bene pallentem salices imitantur olivam,
Et cedunt niveis alba ligustra rosis.
275Aes tamen atque aurum terra nascuntur eadem
Et quae fert casias, allia gignit humus.
Horrentes altis habitant in montibus ursi,
Piscis aquam, frondes garrula turba colit.
Improbus elegit sibi mitia corda Cupido,
280Illinc flagrantes mittit in ossa faces.
Nec tamen ignis edax gelidis extinguitur undis,
Nec concepta diu flamma latere potest.
Sollicitus faciles implorat navita ventos
Ut subeat portus tuta carina suos.
285Quae sapit, adventus celeres optabit amantis:
Hei mihi quam longas atterit ille moras! -
His dictis tacuit virgo, niveaeque ruborem
Contraxere genae perdecuitque pudor.
Interea coelo nox praecipitavit, et atra
290Undique luciferum dispulit umbra diem.
Tum ludis statuere modum, trepidamque puellam
Impositura toro pronuba Rilla monet.
Quid lacrymis oculos corrumpis inepta nitentes?
Ultima nox vitae non erit illa tuae.
295Quod matri genitor quod coniux ante sorori,
Hoc est facturus vir, mea nata, tibi.
Nec nimium pugnes, nec cedas ipsa repente:
Gratior est aliquo parta labore Venus.
Nec te commoveant timidis quaecumque puellis
300Terrorem incutiens garrula fingit anus.
Tu modo ne capiti labantur serta caveto:
Hic labor, haec monitus sit tibi summa mei. -
Talibus instruxit dictis, adimitque timorem
Atque abiens: - Summo mane revertar, - ait.
305Concessere omnes; placidam cum coniuge noctem
Birotus, cunctis invidiosus agit.
