Verino, Ugolino Firenze, 1438 - 1516, panegyricon, panegyricon paneg. panegyricon de Saracenae Baetidos gloriosa expugnatione (I. Fógel, 1933)

Interea proceres, saevit dum bruma procellis,
Convenere omnes Ferrandi ad regia tecta.
Hispalis urbs longe est celeberrima gentis Hiberae,
Nomine nunc alio Sibilia Magna vocatur,
5Oceani refluo quam gurgite pontus inundat;
Illic regifico ducuntur hibernia luxu.
Filia regis erat plenis iam nubilis annis,
Moribus ac forma insignis de nomine matris:
Haec Lusitanum coniunxit foedere regem
10Dissolvitque odium, quod tot durarat in annos;
Invicto regi princeps erat unica proles
Nomen avi referens, Edvartus, robore praestans,
Tam claro ut sponso, tam clara Isabella iugali
Nectatur vinclo. Sacris pepigere peractis
15Legati et longo celebrarunt ordine pompas.
Nos quoque, Pimpleo madeat si lingua liquore
Intumeatque sacro maius mihi numine pectus,
Solemnes celebri referemus carmine ludos.
Dum nova purpureae fiunt sponsalia nuptae.
20Tristia dum cessant brumali frigore bella,
Liberiore loco felix Hispania gaudet.
In medio est urbis fulva substratus harena
Campus, ubi innumerae possunt certare cohortes,
Lignea quem gradibus cingunt subsellia miris,
25Quae rex ornarat pretioso tecta colore,
Sidoniis iterata vadis Ephyresque rubore.
Plurima vestis erat variis depicta figuris,
Undique pendebant sublimi aulea theatro.
Atque ubi dicta dies aderat, certaminis omnes
30Confluxere duces gemmis auroque nitentes
Sublimes in equis tecti radiantibus armis.
Praemia victori suspenditur aurea cassis.
Nec mora fit, puro secessit ab aequore turba.
Hinc litui, hinc strepuere tubae clangore sonoro.
35Tunc vero aspicias simulacra horrentia Martis.
Concurrere duces diversa e parte feroces:
Non maiore ruunt reserato carcere venti.
Hinc Notus, hinc Aquilo terram, mare, sidera verrunt.
Primus init pugnam rex pace insignis et armis
40Spumanti subvectus equo galeaque comanti
Tectus et ingenti connixus viribus hasta
Invicti ducis umbonem confodit aenum;
Sustinuit thorax letalem fulminis ictum,
Confracta est ornus, petierunt nubila frusta.
45Hinc alii proceres infesta cuspide nixi
Certarunt sonuitque tremendis ictibus aether.
Nec tot scintillas Vulcanius egerit ignis,
Dum nudus cudit Brontes Tritonidos arma,
Quot tunc certantum galeae vomuere micantes:
50Nec quisquam de plebe fuit. Proceresque ducesque
Horrida terribilis ludi simulacra ciebant:
Non sic saeva truces tentant certamina tauri,
Rorantes fodiunt inimicis cornibus armos.
Esse putes reges, phaleris ornatus et auro
55Omnis eques nitidis radiabat purpura gemmis.
Quicquid Erythraeae scrutator repperit undae
Concharum, fulvi quicquid Pactolus et auri
Egerit, Hispanis procerum radiabat in armis.
Non ita Persarum pretiosa opulentia regum
60Indorumque nitet rutilans exercitus auro,
Hispalis ut dives phaleris fulgebat equorum.
Atque ubi perfecto primi certamine ludi
Ter quini in circum tauri erupere minaces,
Quos rabidae movere canes, quos egit in iram
65Nudus eques gyro et flexis elusit habenis
Nequiquam cornu et minitantes lumine torvo.
Quadrupedem tanta velox moderatur Hiberus
Arte levem, quales Pisaeo e carcere quondam
Ad metam celeres referunt flexisse quadrigas;
70Nec dociles sic Parthus equos Gaetulaque pubes
Momento regit, ut nutum Celtiber ad unum.
At regina trucum tolli spectacla ferarum
Iussit et Hispaliam proceres accersit in aulam.
Tectum ingens centum longis sublime columnis
75Marmoreis stratum tegulis. Haec regia sedes
Milia multa virum spatio tenet ampla capaci.
Nec locus ullus erat, qui non tegeretur ab ostro.
Argenti multum fulvi licet esset et auri,
Materiam vincebat opus dapibusque paratis
80Purpureos regina duces accepit in amplis
Porticibus, solio residet rex altus eburno.
Expediunt niveam Cererem Bacchique liquorem,
Immortale merum famuli cratere reponunt
Gemmato pelagoque dapes silvasque per omnes
85Quaesitae portantur aves, phoenicopterus ingens
Assaque cum pictis ales Iunonia pennis
Extabat similis spiranti in lancibus aureis
Ismariusque Itys et variarum mille volucrum
Regifica pompa ponuntur fercula mensis
90Ebosiumque melos, cannis educta madere
Crustula, nec posses agnoscere, copia maior,
An fuerit rerum lautarum pulchrior ordo.
Postquam exempta fames et dicta silentia linguis,
Egregias laudes ac magni regis honores
95Reginae in primis fama super aethera notae
Cantat Apollinea doctus testudine vates,
Haereseos labe ut primum purgarit Hiberos,
Ut Christi causa Saracenum, invaserit urbes,
Alphamam, Malacam, Tondam Battamque potentem,
100Almeriam, Quados et centum ceperit arces,
Vertenda ut solum Granatae moenia restent.
Et canit Hispanos proceres, quos gloria mortis
Evehit in caelum, qui pulsis undique Mauris
Aeternum peperere decus. Nec plura locutus.
105Sidereis subito micuerunt atria flammis
Ac quinquaginta praestanti corpore nymphae
Reginam, quocunque ierit, comitantur euntem,
Sed forma et toto collo supereminet omnes:
Qualis hamadryadas Latonia virgo puellas
110Et superat pulchras nivea cervice napaeas.
Ulla nec istarum Lucinae experta labores,
Quin sacra virgineus celebrat mysteria coetus
Et geminae semper genuflexae ad virginis aras
Praesentem exorant Christum, discrimen ut omne
115Arceat et victo redeat Ferrandus ab hoste.
Noctes atque dies iugis haec oratio templis
Hispanas defendit opes et numina placat.
Solemnes postquam celebravit Hiberia ludos,
Dimisit proceres vultu regina benigno
120Muneribus laetos longe maiora datura,
Cum magnam occiduae Babylonis ceperit urbem.
Interea Saracena phalanx haud nescia belli
Venturum excidium metuens genus omne paravit
Telorum et scissos occarat vomere campos.
125Omnibus addiderat praeceps calcaria terror.
Prona licet Veneri sit Maumettana propago,
Parca cibi tamen est suavisque ignara Lyaei,
Sedant poma famem, sitienti sufficit unda.
Proinde manum celerem Granatae misit in arva
130Ferrandus, segetem ut tenera succidat in herba,
Turdula ne proles venturam speret aristam.
Arboribus strages indixit, diruit hortos.
Hoc magis impavidos, quam bellum, terruit hostes.
Rex Baudillus erat, quo non prudentior alter
135Imperium multos Granatae rexerat annos
Christicolumque diu regis versatus in aula
Noverat, Hispani sit quanta potentia regni,
Reginaeque animos pro religione tremendos
Extimuit, ne summa dies regnoque sacrisque
140Maumetti instaret, cum tot castella, tot urbes
Ceperit et victor portis Ferrandus in ipsis
Pugnet et insultans casuram territat arcem.
Nequiquam auxilium Libyes Syriasque catervas
Et vanam expectavit opem, quin omnia vatum
145Portendi exitium sectae cecinere nefandae.
Ai ieiuna fames saevis urgentior armis
Baudillum impulerat non aequo foedere pacem
Tentare et tacito bellum componere pacto.
Hoc ubi cognovit furiis Saracena iuventus
150Incensa arma capit, petit atria regis et aulam
Obsidet excutiens, tanquam sit prodita, foedus.
Ast ubi per proceres rabies sedata furentis
Plebis et horrisonae paulum siluere catervae,
Tunc rex purpureo solio sic infit ab alto:
155Non hoc nostra fides, cives, charitasque meretur,
Scitis enim, scitis, quotiens discrimina primus
Pro patria subii et nostrae pro numine legis
Nil nisi vestra salus nostro versatur in ore,
Ut vos incolumes longo feliciter aevo
160Degatis. Vigili ducuntur pectore noctes,
Nil intentatum liqui; nil Africa vobis,
Nil dedit auxilii soldanus. Litoris arces,
Almeriae et Malacae portus iam possidet hostis.
Nullum post Battam tutum munimen habemus,
165Hoc tenet Hispanus, vix sola haec moenia restant
Haec licet horrendis victor circumpremat armis
Celtiber, nunquam tamen haec capienda putavi,
Cum robur norim vestrum spectataque bello
Pectora, sed frugum duris in rebus egestas,
170Imperiosa fames omni violentior hoste
Territat: hoc timui, non proelia Martis Hiberi.
Respuitis postquam non aequo foedere pacem
Et sedet hoc animis tentare pericula belli,
Praecipitanda mora est. Duce me vel milite signa
175Tollite. Christicolas stricto mucrone petamus.
Aut hic obsessam tutabitur impetus urbem
Aut si fata vetant et inevitabile tempus
Imperio nostro et Saracenis imminet aris.
Ne macie attriti lentis moriamur in umbris,
180Neve instar pecorum misere iugulemur inulti.
Dedecus hoc vestris, cives, propellite dextris,
Ut pariter fuso victoria sanguine constet
Lugeat et nostra victrix Hispania clade.
Nec plura. Erumpit portis armata iuventus.
185Innumeri pedites, quibus arcus et aeneus umbo,
Ensis et horriferis aderant hastilia pennis
Milleque fulminei generis tormenta vehebant
Scutatique equites, vitam qui ducere rapto
Christicolum assuerant, violenti turbinis instar
190Infestis hastis Viliena ad castra volabant;
Non ita praecipiti sinuosa Druentia cursu
Imbribus Alpinis per saxa sonantia fertur
Avulsasque ornos Rhodani devolvit in undam.
At dux Hispanus tuta statione furorem
195Excipiens rabiem Mauri frustratur inanem:
Atque ubi Sidonii micuerunt cornua tauri,
Canus et ex altis defluxit montibus humor.
Tunc rex Ferrandus ter denas Marte probatas,
Quae binis lustris claros peperere triumphos
200Vincendo, ducit Saracena in proelia turmas
Fulmineique duces, quos caelo gloria Martis
Sustulit, in dextram iurarunt regis Hiberi
Non prius ad patriae redituros limina terrae,
Quam rex invictam Granatae everterit urbem
205Sacrilegumque nefas legis delerit iniquae.
Accelerant alacres et paucis castra diebus
Colle locant tute non longe a turribus altis.
Educitque acies et purum erumpit in aequor
Christicolum princeps, pugnandi ut copia detur
210Hostibus, et torvo sonuit fera buccina cornu.
Nec rex Baudillus pugnam detractat et ultro,
Impellit magno frendens clamore maniplos:
Stringite nunc gladios, rapite arcus fundite tela,
Hostis adest, vestrae legis destructor et urbis,
215Moenia nequiquam, quos non defenderit ensis,
Servabunt; animis opus est et robore firmo.
Principium nostrae forsan lux ista salutis
Aut erit exitium. Moriamur in arma ruentes!
His agitur stimulis praeceps in proelia proles
220Turdula; dant vires metus, ira et conscia virtus.
Ac magno clamore ruens decurrit in hostem
Hispanus pariter densis exercitus hastis;
Torrenti similis Saracenum fertur in agmen.
Concurrere acies animis et viribus aequis.
225Hos Christi alma fides, hos desperatio raptat
In mortem maluntque mori, quam vertere terga.
Per medias acies reges horrore feroci
Discurrunt, stricto rumpunt densa agmina ferro.
Quisque suum populatur iter: sic Troia circum
230Aequora fulmineus Teucros sternebat Achilles,
Parte alia Danaos scindebat Martius Hector.
Hinc Maurus princeps, hinc instat rector Hiberus,
Nunc voce hortatur, nunc claris dextera factis
Accendit socios primique pericula tentant
235Purpurei proceres. Dubio certamine Mauros
Ad neutramque diu flexit victoria partem,
At Gaditanus medio dux agmine pugnans
Baeticolum innumeram sternit sine nomine turbam.
Ceu stimulante fame Libycis egressus ab antris
240Rugit et horrendo vaccas invadit hiatu
Mane leo; sic acer equum direxit in hostes.
Herculeae ductor gentis. Scinditque voratque
Obstantes turmas Caprae Mavortius heros,
Bellator quondam Saracenis notus in oris.
245Dux quoque Medinnae magna stipante caterva
Devolat in densos cuneos princepsque Leonis
Ense metit Poenos Maumettanumque furorem
Sustinet et multos cruciandos tradidit Orco.
Tondiliusque heros nudo mucrone catervas
250Perforat, ut pavidas magno stridore columbas
Falco premit, pisces veluti ballaena minores
Insequitur, non terga tamen vertere cohortes
Mulleae obnixaeque acuunt clamoribus iras
Pectoraque obiciunt telis mortemque minantur
255Immemoresque sui discrimina cuncta capessunt.
Ceu generosa furit silvestris gloria tauri,
In foveam postquam cecidit, mansuescere nescit:
Sic Arabum proles, ubi maior saevit Erinys,
Haud dubiam in mortem densos prorumpit in hostes,
260Depromit pharetris hastilia tincta veneno.
Missilibusque dies tegitur reboatque tremendis
Concussus bombis et crebris ictibus aer.
Mortis ubique pavor; strepitus gemitusque cadentum
Auditur, pleni despumant sanguine rivi.
265Undique caesorum ingentes spectantur acervi.
Stant obnixae acies et cedere nescia virtus
Incursus perfert: compensat vulnera laude
Pro patria et falsi pugnat pro lege prophetae
Maumettana phalanx, Granatae Martia proles,
270Cui reliqui fortuna nihil servarat ademptis
Castellis, raptis populati frugibus agri.
Celtiber contra laetus, qui Marte bilustri
Victor erat, vero crucifixi numine fretus
Pugnat et ante oculos cari praesentia regis,
275Ceu calcar, stimulis alacres pungentibus urget.
Iamque emensus erat devexum Phoebus Olympum
Occiduos properans intrare, cubilia, Gades,
Christicolum furiis cum rex incensus et ira
In medios hostes devectus fulminat ense
280Proxima quaeque metens montani fulminis instar,
Cum populatur agros plenus rupto obice torrens:
Sic Arabum cuneos scindit Ferrandus et ense
Fulmineo invitos retro compingit in urbem.
Filius huic comes insigni virtute Ioannes
285A patre pro castris donatus equestribus armis
In Mauros fertur, sequitur quem regia turma
Hectoreique duces circum glomerantur; at illum
Non retinere queunt multum revocante parente,
Quin volitaret equo densos violentus in hostes.
290Ut catulus torvae proles generosa leaenae
Indignatur ali contemptoque ubere matris
Et praeda advecta meditantem proelia taurum
Aggreditur saltuque trucis prorumpit in armos:
Haud secus Hispani princeps spes maxima regni
295Baeticolam urgebat primo sub flore catervam.
Tandem non paucis fugit Saracena peremptis
Fusa manus; quod ni subito mersisset in undis
Occiduis sol pronus equos surgentibus umbris
Et nota tutum effugium remeantibus ora
300Per dubios calles Mauris patuisset ad arces,
Ultimus ille dies urbi gentique fuisset.
Adverso quanquam pugnavit Marte iuventus
Maumetti, haud ullo tamen est concussa pavore,
Destinat ante mori, quam Christi sacra fateri
305Odit et Hispani frendens rectoris habenas,
Coniurat tolerare famem, dum vita superstes,
Pars aditus firmant et muros milite replent.
Ipse eques in campum portis erumpit apertis
Christicolumque acies praelustrat et alite vectus
310Quadrupede irritat iactis hastilibus hostem.
Mox dat terga fugae, nec stricto comminus ense
Inter confertas audet pugnare cohortes,
Quod si praecipiti cursu violentius agmen
Celtiber Maurum assequitur, fugientia terga,
315Telorum tunc omne genus volat urbe propinqua
Frangit et instantes bombarda molaribus alas.
At rex Ferrandus revocato milite, ne quid
Accipiat damni, tuto locat aggere castra
Et procul obsidione gravi circumligat urbem.
320Vastantur villae et praeculti iugera ruris;
Irriguosque hortos et poma recentia ramis,
Dulcia praedantur Saracenae pabula gentis.
Quae plebs adverso bello graviora timebat,
Ergo lacessito mortem quaerebat ab hoste.
325Ut tigris densa venantum cincta corona,
Cum nullum effugium pateat, venabula contra
Fertur et horrendo moritura invadit hiatu:
Armatos cuneos rabido sic acta furore
Prorumpit gliscente fame Saracena caterva.
330Hispanos quanquam proceres et conscia virtus
Et belli raptaret amor, tamen arma repressit
Iam mota et merito cauti solertia regis.
Scilicet est melius, dignum nec laude minori
Incolumes servare suos, sine sanguine palmam
335Quaerere, quam saevos hostes superare cruore.
Noctes atque dies miles vigilabat in armis
Pro castris hostemque fame domiturus acerbum
Hispanus tuto lenta obsidione premebat.
Rex vetuit tentare locis discrimen iniquis,
340Non tamen audaci cessit fiducia Mauro,
Ultro animum tollens pallorem casside celat
Castraque pennigeris telis hostilia turbat,
Sustinet assuetus modico ieiunia ventris
Expectatque hiemem, si forte recederet hostis.
345Iam gravis autumni pars ultima venerat imbre,
Putre solum et ventis horrebat frigidus aer,
Insolitoque licet riguisset frigore tellus
Concreta, ut tecto vix inclementia caeli
Sufferri posset, castris tamen imber et Eurus
350Et nix perfertur, nam regis provida cura
Plurima de magnis villarum tecta ruinis
Erexit fecitque domos, si videris, urbem
Credideris, vallo praecinxit et aggere celso.
Interea regina novas Isabella phalangas
355Ducit et innumeras vestes aurique talenta
Evehit, ut merito donaret munere turmas,
Adventuque suo longe conterrita pubes
Bacticolum regno et sectae tunc credidit actum.
Norat enim auspiciis reginae et viribus arma
360Mota, nec incepto desistet, donec ab imo
Occiduae victrix Babylonis verterit arcem.
Iam certus palmae exultat Celtiber et ultro
Frigore laetatur, rigeat quod paenula crustis
Oraque contundat gelidarum vellus aquarum:
365Noscitur insignis magno in discrimine virtus.
Fortibus ac timidis regis praesentia calcar
Esse solet, quando pariter labor omnibus aequus,
Cum speratur honos et nullum praemia fallunt.
Castellum, quod erat sublimi in vertice montis
370Maurorum, emissa cepit regina cohorte
Florentesque acies, canis licet arva pruinis
Squalerent, propius perituram ducit ad urbem.
Rex ubi Baudillus tristem maerore senatum
Vidit et ora fame tenuis pallentia plebis
375Augerique novis Ferrandi castra maniplis,
Nec nive, nec ventis, pluviis, nec frigore motos
Hispanos tanquam duris e rupibus ortos,
Stat rationis inops, videt insuperabile fatum,
Exitium regni, cives sine viribus arma
380Nequiquam petere et victori occurrere victos,
Quoque magis differt exposcere foedera pacis,
Conditio asperior fiet veniaque carebit
In serum dilata salus. Nec fit mora. Praeco
Concilium vocat et solio rex infit ab alto:
385Pro patria, o cives, debemus pectora morti
Obicere et nostrae legem praeferre saluti
Et mox casurae laudem praeponere vitae.
Fecimus hoc omnes quid enim tentare pericli
Hactenus omissum est; non vos superavit Hiberus,
390At deus omnipotens est; quae domat omnia, vicit
Dira fames, neque enim humano nunc cedimus hosti,
Sed superis, qui nos meliora ad tempora servant.
Stat nulli fortuna diu, non turpe putemus
Cedere temporibus, non vitae ignava cupido est,
395Funera cum nullam mereantur inertia laudem.
Dum licuit, cives, audacter strinximus enses,
Ulterius tolerare moras et perdere plebem,
Vincere cum nequeas hostem temeraria virtus.
Pax ergo Hispano subito est a rege petenda.
400Poscamus censum nostrum ritumque sacrorum.
Sit liber, quocunque volet Saracenus abire:
Haec si pax nobis datur, accipienda videtur.
Sin aliter vobis visum est, meliora sequamur.
Consulite afflicto populo. Nec plura locutus
405Discessit. Gemuere omnes maestusque senatus
Solatur plebem et regi parere monebat,
Exclusit cum dira moras penuria rerum.
Festinant igitur flentes et iussa facessunt.
Mittuntur proceres, quorum veneranda senectus
410Veridicisque inerat torrens facundia verbis.
Temporaque evinctis ramo florentis olivae
Legati mandata ferunt urbemque relinquunt
Custodesque adeunt primos et castra secunda
Herculeis stipata viris regemque requirunt.
415Illic purpureis stabant tentoria velis
Auratoque throno Ferrandus et inclyta coniunx
Sceptra tenens solioque Isabella sedebat eburno
Laetaque pro meritis tribuebat praemia turmis.
Postquam introgressi concessaque copia fandi est,
420Tunc oratorum princeps sic farier orsus:
Armipotens, salve, rector telluris Hiberae,
Quem tua iam fecit notum super aethera virtus,
Venimus orantes veniam pacemque rogantes,
Quam freti pietate tua speramus et illa
425Foedere perpetuo tecum inviolata manebit.
Promissi fideique tenax Saracena propago est.
Non regno indecores, nec te servasse pigebit
Ingratos segnesque viros; tua fulmina contra
Pro patrio stetimus ritu, pro dulcibus arvis.
430Sic alacres pro te, postquam deus et tua virtus
Nos tibi subiecit, quemcunque vocemur in hostem,
Invenies, nostro nec rege fidelior alter.
Nosti, quanta fides, quae sit prudentia, quanto
Robore praecellat, nunquam contrarius armis
435Ipse tuis claros voluit tardare triumphos.
Dum Malacam Battamque petis, ceu pace sequestra
Inter vos fidus mansit Baudillus amicus.
Sic tibi Granatae nosces populumque patresque
Devotos, si salvus ager, si sacra relicta,
440Et, quo plura dabis, nexu maiore ligabis.
Dixerat haec habitu maesto squalente capillo
Atraque vestis erat, ceu cari in funere patris
Aut qualem in patriae extrema decet esse ruina.
Tunc rex prostratos attollens fronte serena
445Porrectae firmat titubantes foedere dextrae.
Ne timeas, Arabum genus alto a sanguine, dixit,
Urbis opes linquo vobis propriosque penates;
Quem colitis, sit vester ager standique facultas
Libera, sive cupit Libyen Syriosque penates,
450Classe veham tuta, nec cogam vertere sacra,
Sit licet in magnis soboles Saracena tenebris
Ignoretque deum, qua religione colendus
Sit, tamen errorem non vi, sed sponte relinquat.
Pone metum. Magnum praeceptum legis habemus;
455Parcere non solum infensis, sed amare iubemur
Subiectis et opem conferre piosque fovere,
Amplecti fidos, tantum punire nocentes.
Sola rebellandi frenanda licentia vobis.
Solvite Christicolas, quisquis captivus apud vos,
460Exeat huc liber; detur mihi filius obses
Regius ac turmae nostrae ingrediantur Alandram
Militibusque meis portas reserate patentes;
Annonam, non arma ferant. Nec plura locutus
Compositae iussit pacis responsa referre.
465Venerat alma dies Iani bifrontis origo,
Virgine qua cretus nomen, suscepit Iesus,
Per quem vera salus miseris mortalibus orta est.
Hac quoque Christicolis Baudillus vincula dempsit
Luce, iugo horrendo quos multis presserat annis.
470Convenere simul vinclis atque aere soluti
Vertice nudato lachrymisque rigantibus ora
Inclyta caelestis crucifixi signa sequentes
Daviticos festis iterabant cantibus hymnos
Alternae et laeti victricia castra petebant.
475Non sic demerso Rubris pharaone sub undis
Servitio ereptus duro spoliisque potitus
Litore Iudaeus, tuto referebat honores
Terrarum caelique patri; duce lampade noctu,
Nube die carpebat iter ceu tectus ab umbra.
480Qualis Avernalis patefacto carcere portae
Prosiluit laetata cohors Christumque secuta
Stelligerum longo vidit post tempore caelum.
Ut macie vultus squalentes, colla catenis
Livida conspexit miseram regina catervam,
485Veste ciboque fovens patrias dimisit in oras,
Ut dulces alius natos aliusque parentes,
Hic maesta aspiciat lachrymosae coniugis ora.
Postera vix noctis tenebras Aurora fugarat,
Cum Maumettanus stridentia robora custos
490Ferratae reserat portae primusque patenti
Ingressus valva Zebedei martyris heros
Pacatam turmis una victricibus urbem
Trisque arces fido replevit milite, ne qua
Mobilitas vulgus dubiumque averteret hostem.
495Sacra salutiferae castus solemnia missae
Romano ritu celebravit in aede sacerdos,
Qui quondam fuerat delectus episcopus urbis,
Post octingentos annos tandem hostia Christi
Viva prophanatas mundavit sordibus aras.
500Candida Christicolae figunt in turribus altis
Victricis vexilla crucis, tum regia signa,
A dextra ex solido Iacobus apostolus auro,
Crux erat in medio, laudes cui voce canora
Exhibuit devota cohors genuflexaque fusis
505Ubertim lachrymis iterat venerabile lignum:
Salve, hominum robur, salve, crux, daemonis horror,
Tu victrix mortis spoliasti Tartaron umbris,
Unica letiferi, salve, medicina veneni.
Exulibus nobis caelique ex arce fugatis
510Siderei clausum reserasti limen Olympi.
Te duce Granatae victores cepimus arcem,
Immensas igitur grates Hispania reddit,
Nec cessat laeta Zebedeum voce patronum
Laudare, affinem Christi fratremque Ioannis,
515Alter enim Hispanos, alter defendit Eoos,
In medio Roma est, Christi firmissima petra.
Sic pia sollicitae sunt vota audita parentis
Ferrandique sui laudes ad sidera tollit
Reginamque canit, cui saecula nulla tulerunt
520Religione parem, non altera fortior armis,
Nec tam cara suis tot dona impendit amicis,
Cui deus et virtus dedit extirpare nefandam
Maumetti labem, quae post longissima saecla
Iustitiae exorta dissolvit luce tenebras.
525Lugubri interea rector Saracenus amictu
Ad regem Hispanum posito diademate venit
Incomptisque comis aderat maestissima coniunx:
Pronaque victrici lachrymans dedit oscula dextrae.
At sortem humanam miserans Isabella iacentes
530Sublevat et meliora iubet sperare suumque
Reddidit infantem, fuerat qui foederis obses.
Tondilius ductor, quem rex praefecerat arci,
Frugibus ac telis et milite replet Alandram.
Omnia Ferrandus caecis penetralibus arma
535In lucem proferre iubet mortemque minatur,
Telorum si quid reliqui latuisset in urbe.
Nec mora fit iussis. Gladiorum milia centum,
Quot nec de magna Carthagine sustulit enses
Roma potens, quando certatum est viribus aequis,
540Efferturque ingens numerus thoracis aeni,
Spicula quis numerare queat plenasque pharetras
Fraxineosque arcus; vix tot Gaetulia telis
Indiaque armatur certis metuenda sagittis.
Excedit mensura fidem. Quid fulmina belli,
545Aeratos referam, tormenta horrentia, bombos.
His, inquam, Granata diu superaverat armis
Christicolum tolerare minas urbemque tueri,
Si validas etiam iunxisset Gallia vires.
Atque ubi devictis erepta licentia ferri
550Baeticolis foedusque datum est, regina vocatis
Praemia partitur populis et talia fatur:
Res ingens effecta, duces, laetemur ovantes,
Impia Maumetti eluimus commenta nefandi.
Hoc vestrae peperere manus; iam Baetis et omnis
555Sidereo paret sine labe Hispania Christo.
Africa restat adhuc sacro purganda liquore
Et nostro frenanda iugo. Deus hanc quoque vobis
Concedet, numen laeti sperate secundum.
Interea gestis pro tot bene corpora rebus
560Alterna liceat paulum donare quiete.
Dixit et ingenti plausu sonuere cohortes
Victricique suum reginae quisque favorem
Certatim ostentat, se mente opibusque paratos,
Ire simul, quocunque velit deducere, clamant.
565At bona donatas regali munere turmas
Confestim patrias Isabella remisit in oras.
Nec mora. Compositis rebus sacrisque peractis
Quadriiugo vehitur rex et regina triumpho
Per Tartessiacas populis plaudentibus urbes,
570Sidereis tanquam demissum numen ab astris;
Omnibus in templis redolentia thura cremantur.
At ne qua haeretici maculetur labe veneni
Gens electa dei et felix Hispania duret,
Protinus Hebraeam statuit purgare mephitim.
575Omnibus e regnis agitur synagoga rebellis,
Exulat extorris Quintili mense fugatus,
Exitiale caput scelerum, Iudaeus Apelles.
Ne quaeras numerum, non gens populosior illa est,
Altera nec totum magis est effusa per orbem.
580Sustinet hanc quanquam superi clementia Christi,
Ne veteris legis finxisse aenigma putemur.
Quicquid enim Moses, quicquid cecinere prophetae,
Est euangelii robur testemque citamus
Infensum, regina tamen sapienter abegit,
585Perdere vectigal pretiosi maluit auri,
Quam Christi purum inficerent contagia fontem.
Imprimit occultum serpens ut vipera morsum,
Dira venenatae merito commercia gentis
Sustulit, ut sanum Christi tueretur ovile.
590Quae poterit laudare satis facundia regem?
Carmine quis digno reginam ad sidera tollet,
Cui nulla aequalem saeclorum viderit aetas
Religione, fide, bello, pietate, pudore?
Clara licet victis fuerit Zenobia Parthis
595Et Nini coniunx Asiae superaverit urbes,
Hostibus ulta, virum quanquam Artemisia caesis
Extiterit cinerum dilecti coniugis urna:
Quis neget has claras, vitiis tamen inclyta virtus
Mixta fuit, contra longe cumulata relucet
600Et sine labe notae maiestas gentis Hiberae.
O thalamus felix, o dextro sidere iunctum
Connubium, superent Cumaei pulveris annos,
Per quos de caelo terram revocata revisit
Astraea et fulvi redierunt saecla metalli.
605Depulsis tandem tenebris culpaque fugata
Iustitiae exortum iubar est, duo lumina fulgent.
Discite, mortales, utriusque hic gloria sexus
Normaque vivendi est Ferrandus et aurea coniunx.
Religionis honor prima est et maxima cura,
610Proxima, subiectos caritate fovere paterna,
Publica privatis praeponere commoda rebus,
Ne qua sit immunis virtus, nec crimen inultum,
Armorum rabies saevique licentia ferri
Immanes fidei solum vertatur in hostes.
615At vos, Christicolae, disrupto foedere pacis
In vestra, heu, miseri, convertitis ilia ferrum,
Tristia letiferi ceu desint pabula Martis,
Tertia truncati nec pars haec integra mundi
Sincerum Christi crucifixi dogma tuetur.
620Quis furor, o reges, quae tanta oblivio recti
Impulit in vestros gladium distringere fratres?
Unde salus orta est, Solimon natalis Iesu,
Praesaepe impuri nunc est stabulumque tyranni:
Hoc, hoc extirpate nefas, hanc tollite labem.
625Illic fas omnem rabiem diffundere belli,
Tunc iustis odiis Martem exercere licebit.
Interea pacem laeti sancite perennem,
Nil melius pace est, multis pax una trophaeis
Est potior: belli finis requiesque laborum est.
630Gaudeat alma fides, laetetur Hiberia felix,
Nam tibi quae maior Saraceno palma fugato
Esse potest? At tu fastis, Romane sacerdos,
Insere gesta sacris. Lux est memoranda poetae.
Vos, precor, ingenium quibus est ei copia maior.
635Carmine sublimi dignos celebrate triumphos.