Strozzi, Tito Vespasiano Ferrara 1425 - 1505, bucolicon liber, bucolicon liber egl. bucolicon liber (I. Fógel, L. Juhász, 1933)

¹ Ecce senex Chronidon vectus per prata Gilonis
Calcibus et stimulo, Zephyrine, fatigat asellam
Atque tener matris sequitur vestigia pullus.
² Est ita. Nonne vides, concussa vastus Himellas
5Ut virga propellat oves? Ut sibilet, audi.
Horrendo clamore vocans Poneronque Lycumque!
³ Nunc hominem primum video, nam, dum ante loquebar,
Nondum transierat queruli vineta Cicadae.
⁴ Cantharus a laeva pendet qui maximus illi!
10Utrum credis aquam an vitis redolere liquorem?
⁵ Extremum potius reor et, nisi tu id quoque sentis,
Est tibi Santonico textus de vellere amictus.
At nos ecce rudens Chronidonis asella salutat
Descenditque senex stimuloque innititur et nos
15Aspicit. O Chronidon, venisti in tempore. Salve!
⁶ Vos quoque. Venissem citius, Lumbardus et Acros
Me tenuere diu veterem Styliconis ad ulmum,
Hic me de thalamis natae dum consulit, ille
De bovis affecti graviter dum plurima morbo
20Conqueritur mecum atque aliqua petit arte mederi.
Sed nos illa vocant frondosae umbracula quercus
Et minor est sedisse labor, quam currere fessis,
⁷ Haud secus est; sed tu promissum perfice munus!
⁸ Huc me nil aliud produxit, Orione, verum,
25Qui super his vult scire loqui, vel multa, necesse est,
Viderit ac longo res ipsas calleat usu
Vel non obtusis dicta retentet
Sensibus; hac ego sum, qua vos, aetate, videtis.
Sed tamen et iuvenes audire et discere ab illis,
30Quae meliora puto, mihi non reor esse pudori.
Quae vero ingenium agricolae superare videntur,
Illa mihi, nam sum iam pridem cognitus illis,
Ripaque castellusque solent narrare neque unquam
Quartisanam adeunt, quin mecum multa loquantur.
35At pater Autumnus, qui dura fatiget agrestum
Corpora, subsequitur. Quam primum aestate fugata
Utilis et gratus labor hic et saepe vocandus
Supplicibus votis hilarat ditatque colonos.
Nanque immaturae quicquid restabat in agris
40Frugis adhuc, metitur tritumque in tecta refertur
Linaque decusso iam pridem semine et ante
Vel mollita Padi fluvio vel inertibus undis
Verberibus crebris feriunt versantque puellae
Et domita enervant late crepitante crotillo
45Perfinguntque pares nulla non arte maniplos.
Tonsa comas iterum tunc ponere prata iubentur
Longaque complentur secto fenilia cordo,
Quin et ab immiti gentes Aquilone remotae
Nudant rursus oves et ab urbibus aera reportant.
50Tunc quoque conficitur vindemia coctaque tandem
Solibus ipse legi gaudet sua munera Liber
Despectatque libens viridi de vertice Nysae
Corniferam pubem et spumantia dolia musto.
Saepe mihi gratas libo dedit uva recenti
55Consociata dapes ac regum fercula vicit.
Connexis eadem filo suspensa racemis
Non nunquam servatur, honos et gratia mensae,
Nec minus aut igni siccatam aut sole reponunt
Vimineis calathis, puerorum obsonia, matres.
60Ecce vocat tellus iaciendis culta colonos
Seminibus; pellenda omnis tunc pectore toto
Segnities; ea cura boves hominesque fatigat,
Ignavos ne dura fames dehinc vexet agrestes.
Interea nostras, si fas est dicere, mentes
65Impia cura tenet, sed, quanvis impia, non est
Aspernanda tamen rituque inducta vetusto
Durat et humanos multum utilis adiuvat usus.
Nam quis apes mundo caelestia dona ferentes
Perdere et insontes crudelibus urere flammis
70Non putet indignum nihil unquam aut parva petentes?
Nos imitanda tamen maiorum exempla putemus;
Protinus effractis alvearibus atque perempta
Pube suis pariter cum regibus atria pandunt
Et scrutantur opes, studium quos mellis habendi
75Detinet avulsosque favos cellasque vacantes
Asportant tecti saccis capita, ora manusque,
Ne qua superveniens cognatae funera gentis
Ulciscatur apis, tantus dolor iraque laesas
Accendit cupiuntque mori, dum vulnera figant.
80Ergo omnem praedam agglomerant in vase saligno
Congestamque diu volvunt simul atque revolvunt
Fustibus et cera fragrantia mella relicta
Destillata cadis mox excipiuntur ahenis
Et, quae mixta prius fuerant, discreta recondunt.
85Nemo decens gratumque neget pendentia ramis
Cernere poma suis, quae singula dicere longum est,
Tot genera insurgunt, quae non ignara colendo
Exuere ingenium silvestre industria cogit.
His igitur lectis grandis cumulamus acervos
90Et largas imitamur opes fruiturque repostis
Turba domi et partim Sterutius emptor ab urbe
Accipit aere dato et partim largimur amicis.
Divitis autumni non enarrabilis ulli
Copia me longo nimium sermone teneret:
95Instat hiems partisque suas nunc poscit, ut aequum est.
⁹ Ne pigeat, Chronidon, paucis me audire, priusquam
Progrediamur: an est hyemi quoque gratia talis,
Debeat ut merito conferri partibus istis?
¹⁰ Non equidem affirmo, nanque altius ista requirunt
100Iudicium magnis caeli rata legibus olim,
Nec, Zephyrine, nego; teneat, quod quilibet optat,
Ast ego propositum nunc exequar. Illud aquosae
Nos hiemis quanquam Boreali turbine caedit
Impulsum frigus squallentiaque asperat arva,
105Non contemnendum tamen est, nam semina terrae
Credita corrumpi et parvis animalibus escam
Esse vetat glacieque solum durescere cogit,
Materna donec viridis seges exeat alvo,
Quam nivibus quis ali tectam neget atque foveri.
110At iuvenum varius plerunque exercita campis
Membra labor docet immites contemnere ventos
Hibernumque gelu et stellati frigora caeli.
Interdum rigida prosternitur alta securi
Ingentemque cadens late dat silva fragorem;
115Interdum evulsis radicitus aspera dumis
Gaesa ferunt humero et tectis virgulta reponunt
Et modo tellurem fodiunt scrobibusque receptas
Humentis prohibent campo regnare paludis
Et modo, quo valeant saturare novalia, totis
120Egeritur stabulis fimus et cumulatur in unum.
Esse locos perhibent, vites ubi mensibus iisdem
Ablaqueant ferroque putant, nos remur utrunque
Vel melius fieri autumno, glacialia vel cum
Frigora desierint paulatim vere propinquo.
125Quod si mitis hiems erit, exercere licebit
Putre solum tempestivum et nonnulla colonus
Impiger excultis mandabit semina campis,
Ni situs ac regio terrae non aequa recuset.
Si vero agricolam duri inclementia caeli
130Terret et assiduos detorquet Iuppiter imbres
Nec sinit, ut campos valeat peragrare natantis,
Multa domi peraget, quibus uti in tempore possit,
Frigida ni tardis ignavia sensibus obstet.
Nec manus interea mulierum sedula cessat
135Nentque suuntque parantque cibos mensasque colonis
Atque olera impinguant larido gutturque suillum
Adiiciunt et vina cadis Dyrrachia promunt.
Quos ubi cogit opus nox, linquere, grandibus ignes
Protinus instaurant lignis et corpora curant;
140Circunfusa foco puerorum garrula turba
Dulcibus oblectat rixis matresque virosque.
His quoque temporibus mos est occidere querna
Glande saginatos melcaque et furfure porcos
Et sale conspersos in clauso ponere, donec
145Duratos tepidi moneant abstergere soles.
Delectas mulctrae iuvat ad praesaepia iunctas
Plena videre boves; nunquam mihi somnus initur,
Quin iubeam fieri, quicquid pecus omne requirit.
Est aliud pecoris, velut istud, Orione, vestrum est
150Assuetum nemori genus. Id neque clauditur ullis
Pascendum stabulis nec brumae tempora curat,
Nec super hoc sermo a nobis nunc ullus habetur.
Sunt, qui corporibus conducere frigora nostris
Affirment, quoniam siccetur inutilis humor.
155Dixerat haec alius certis rationibus, at me
Longa dies ususque docent varium omnibus atque
Multiplicem naturae habitum mortalibus esse
Nec semper cunctis conferre animantibus anni
Tempus idem. Haec praeter possem quae dicere, multa
160Occurrunt, ea ni me in longum singula ducant.
Sed tamen haec summa est, quae diximus omnia per se
Esse bona; alterius verum pars altera partis
Indiget auxilio, membris e pluribus unum
Perfectum ut fieri queat et mirabile corpus.
165Nunc satis haec nobis faciant atque, omnia si non
Explicui, moles rerum, quae immensa petebat.
Respicite ad mentem potius, quam ad verba loquentis.
Inter oves interque boves nutritus et unco
Frugiferam solitus tellurem vertere aratro
170Iudicium hoc aliis tanta de lite relinquo.
¹¹ Non minus his dubiis teneor sermonibus, ante
Quam fuerim nec, quam deceat proponere partem,
Sic omnes simul extollis, discernere possum.
¹² Haud aliter, Chronidon, mihi contigit et tibi tantum.
175Agricolae tribuunt merito et Pan diceris alter.
¹³ Si mea ludendo non aspernabile quicquam
Garrulitas, pueri, vobis perstringere visa est,
Non mihi, sed sit honos ipsis et gloria rebus
Maxima, quae cuivis dant argumenta loquendi.
180Sed pastas ad flumen oves invitat Himellae
Fistula. Saltantes ut eant per prata, videte!
Nunquam ego custodem vidi mercede paratum,
Tanta gregis cui sit commissi cura, neque alter
Maiore exequitur studio, quaecunque iubentur,
185Sed crimen putat esse famem tolerare sitimque
Et, ne peccet in hoc, semper sibi consulit heros.
Nunc, quo tendit iter, videamus eumque sequamur!
¹⁴ Fiat, ut ipse iubes; tu, quo nos pergere cernes,
Pascentes illuc agito, Peruchine, iuvencos!