Bargeo Barga 1517 - Pisa 1596, Syrias, Syrias Syrias Syrias (*Florentiae 1591)

Nec minus Odrysiam cingi custodibus urbem,
Altaque pervigili servari moenia cura,
Cum primum mediis Gallorum exercitus agris
Consedit, densis Italum legionibus auctus,
5Iusserat Imperii Thracum moderator Alexis:
Et sese cunctorum oculis subduxerat ultro,
Abdideratque domi, stratis defessa daturus
Membra, maris magni dum Sol delapsus in undas
Solatur dulci mortalia corda quiete
10Et coelum reserat stellis ardentibus aptum.
Ipse tamen pectus curis exercitus atris
Pervigilat, placidoque nequit vincire sopore
Lumina: at in varias animum diducere partes
Cogitur et rerum dubios expendere casus.
15Non secus atque olim diverso ex orbe ruentes
Marmoreum impellunt aequor Boreasque, Notusque
Alternantque vices inter se et mutua regnant;
Tolluntur fluctus ad sidera: fervet arenis
Aestus et eiecta littus conspergitur alga.
20Iamque adeo mediae spatium volventia noctis
Sidera adoratos Ganges ubi dividit Indos:
Cum post insomnes horas et taedia, molli
Infractos lecto tandem maestissimus artus
Composuit, vigilesque oculos languore remisit.
25Sedibus interea ex imis egressus Averni,
Ne quid inexpertum, ne quid pateretur Alastor
Intentatum a se, quo tanta incoepta morari
Possit et Abdaridis illatum avertere bellum,
Quaerit in aeria fratres regione vagantes:
30Depulsos coelo fratres, qui iussa secuti
Impia Luciferi summo detrudere regno
Aeternum volvere hominum, Superumque parentem,
Cunctarum ut rerum domini, coeli potentes
Ipsi essent, primique alta in statione sederent.
35At genitor, cuius nutum, dextramque tremiscunt
Sidera et aeternae mentes reverentur, ab astris
Deiectos, partim tenebris addixit Averni.
Partim autem immensum ferri per inane volantes
Iussit et impurae versari in partibus aethrae,
40Supplicia et poenas tanto pro crimine dantes.
Quam multae Libyco turbantur littore arenae,
Eurus ubi, Zephyrusque mari incubuere profundo:
Aut etiam Arabia in media cum pulveris atri
Insurgunt campis nubes et lucis egentem
45Aera condensae picea caligine condunt.
Sic coeli obscuras implent immensa cavernas
Agmina et assidue flagris immanibus urunt
Pectora: quorum acres ni vis divina refringat
Conatus, una cunctos in Tartara secum
50Ima ferant: tantas properant innectere fraudes
Et tantum miseros gaudent avertere luce
Siderea et noctis tenebris damnare perennis.
Huc ergo celerem cursum contendit Alastor
Et sedes petit infaustas: ubi foeda nigrantum
55Turba habet Alituum, quae per sua somnia miris
Ludit imaginibus mentes et pectora regum.
Est locus, in terras ruit unde nigerrimus imber
Et teneras grando misere contundit aristas,
Praecipiunt nimbi, volvunt maria alta procellae,
60Humanumque genus tonitrus et fulgura terrent.
Illic extorres Genii torquentur et illic
Concilia et coetus agitant, variasque per artes
Circumfusi animis certant illudere nostris.
Quos penes et facies et monstra immania rerum,
65Scyllaeque, Sphingesque et turpia Centaurorum
Corpora, nec tacitae caedis non conscius horror:
Ac scelerum suadela, novi spes improba regni,
Quaeque adeo pavidas impellit ad impia mentes
Vana superstitio: saevisque adamata tyrannis
70Et recti et pravi certa sine lege potestas.
Quo simul adveniens trepidus successit Alastor,
Accurrere omnes, summaque in sede receptum
Luciferi inferna furiarum ab sede ministrum,
Quid mandet, fierique velit toto agmine poscunt.
75Ille autem. O nostro gens acceptissima regi,
Spes Erebi, Stygiique cohors teterrima fratris,
Immensi quibus ad poenam plaga turbida coeli
Est data, mortali victi cum cessimus hosti
Aetherias sedes et pro coelestibus oris,
80Aeris obscurus tractus, terraeque cavernas
Cogimur horrentes habitare et frigora et aestus
Perferre et soli saevos tolerare labores.
Usque adeo nihil esse putat Rex aetheris alti,
Assiduusque, atroxque ultor memorabilis ausi,
85Nos coetu e Superum, coelique ex arcibus actos
Praecipites, spectare homines ea regna colentes
(Proh scelus) in primis generi quae debita nostro.
Cernitis Europae populos, sedisque rebelles
Tartareae, nuper percusso foedere bellum
90Decrevisse Syris inferre et tollere ritus
Consuetos, aliumque animis inducere cultum.
Ut, qui falsa diu fuerint praecepta secuti
Abdaridae, incolumes, perspecta fraude priorum,
Serventur, rectaque omnes ad sidera tendant.
95Nos autem in duras nobiscum impellere poenas
Possimus nullos, penitus quos odimus et quos
Post obitum Stygio sontes addiximus Orco,
Ditantes praeda semper Phlegethonta recenti.
Erigite ergo animos et, quam pote quisque per artem,
100Afferat auxilium, praestoque ruentibus adsit
Rebus et imperii fines, spatiumque propaget:
Communesque altis regionibus arceat hostes,
Hoc iubet, hoc vobis mandat rex magnus Averni.
Irritate animos, iraque accendite Graios
105In populos, quorum, ceu dira piacula, ritus
Depellunt ipsi templorum a limine et aris
Exosi patrum decreta aeterna piorum.
Ite igitur, mentesque simul, sensusque profanos
Iamdudum coelo aversos spe pascite iniqua;
110Insidias ut cum Gallis, Italisque pararint,
Ignorent sese pietatis imagine falli.
His dictis accensa cohors furit undique et iras
Evomit, ac coelum tenebris obscurat obortis.
Inde autem in populos Graium mille agmina, mille
115Descendunt acies sublimi ex aere missae:
Et corda exacuunt, rabiemque furentibus addunt.
Inque Italos raptim, Gallosque erumpere cogunt,
Dum nox atra oculis nebulas offundit opacas
Et Lunam occultant densa caligine nubes.
120At Morpheus inter Genios notissimus unus
Aerios, cui summa olim permissa potestas
Omnia vertendi sese in miracula rerum,
Ignemque, pluviumque imbrem, glaciemque, nivemque,
Effigiesque hominum, saevarumque ora ferarum,
125Iussus: et pressis lecto superastitit alis;
Eustratio vocem similis, faciemque, coloremque
Et crimen intonsum, rugisque inarata senectae
Ora, manusque ambas, malasque aetate fluentes.
Eustratio, qui tum custos populique, patrumque,
130Sacrorumque adeo princeps perversa doceri,
Quae miseri colerent cives, praecepta iubebat.
Ergo illum vultu referens, procurvus eburno
Incubuit baculo, talesque e pectore voces
Edidit. O quondam cui res est credita tanti
135Imperii, Graiorumque vigil tutela sacrorum,
Quae ritu ceu vera pii statuere parentes,
Perque manus eadem seri excepere nepotes,
Surge, age; sub e requiescere casu
Non licet et totam somno traducere noctem,
140Consilio populi moderantem frena, manuque.
Hec ille affatus tenebris se immiscuit atris.
At rex Threicius toto de corpore somnum
Excutit atque artus stratis mollibus excit:
Induiturque humeros saturatam murice laenam
145Et lateri insignem gemmis accommodat ensem.
Tum vero ancipiti versans sub pectore cura
Consilia et rerum casus, fluctusque severos
Permetuens, ad se fidos accersit amicos:
Thatinnum ante omnes, quos tecta in regia postquam
150Convenisse videt, positos ex ordine, primum
Talibus alloquitur solio sublimis ab aureo.
Delecti o proceres, regni firmissima nostri
Robora, consilio qui nos fulcire fideli
Consuestis, quotiens dubiis de rebus ad aures
155Rettulimus vestras et quae mens esset, aperte
Testati, mecum cives servatis et urbem.
Scitis ut insidiis exceptum in tecta, domosque
Adduci et vigili cinctum custode teneri
Ugontem magnis curarim a regibus ortum,
160Ductoresque alios, sumptis quos fortis in armis
Gallia misit avis ad nos, atavisque potentes,
Latronum capita: occiduis qui nuper ab oris
Adveniunt, urbemque armato milite nostram
Oppugnant, positis ipsa haec ad moenia castris:
165Quodque magis doleam, ferroque, ignique minantur
Desolaturos agrum, stragemque daturos
Undique, ni iuvenem actutum reddamus et una
Delatis illuc rebus, quarum indiget usus,
Omnibus et Gallos quamprimum, Italosque iuvemus.
170Ac iam tempus adest, orta cum luce vocari
Oratorem opus est regum mandata ferentem:
Reddamus quo nostra illis responsa vicissim:
Oblatam ne ultro pacem iungamus, an armis
Imperii sedem nostri tueamur et illi
175Experti discant Thracum quid fortia possint
Pectora et unanimes Graiorum in proelia vires.
Rex haec Threicius. Sed enim mussante Senatu
Thatinnus, cuius semper sententia quo se
Flecteret, ac rebus laxas daret unus habenas,
180Spectabant intenti omnes, sic ore locutus.
Si quisquam est, rex magne tuam qui nesciat omni
Perspectam virtutem orbi, qua clarus ab Indis
Sol oriens medias percurrit lampade terras
Et caput Hesperias condit declivis in undas,
185Forte putet certi tanti in rebus egentem
Consilii, certas aliorum exquirere voces.
Nunc autem, quoniam melius quid tempora poscant
Ipse unus, tamquam specula sublimis ab alta
Prospicis, o bone Rex quam quos Byzantia patres
190Curia dinumerat, cum convenere frequentes,
Quis dubitet, quin infestos delere latrones,
Non virtute palam praestet, sed fraude petitos?
Nam neque nunc demum quaerenda est gloria bello
Ulla tibi, quippe illam olim peperere labores
195Multiplicem et ducti superato ex hoste triumphi.
Sic vicisse satis quavis ratione superbos
Praedones, quos una suis sedibus actos
Impulit externos rabies invadere fines
Civilis, patriaque ingens exegit egestas.
200Hos autem si fraude queas evertere, nulli
Obiicens Graiosque tuos, Thracesque periclo,
Tum te insignis honos, tum fama aeterna sequatur
Victorem, laudesque tuas cum laudibus aequet,
Tota quibus priscum commnendat Graecia seclum.
205Cum post innumeros anni, Solisque recessus
Unum te ventura ducem mirabitur aetas
Delevisse vagam nostro sine sanguine gentem.
Dimittendi igitur donis ingentibus aucti,
Quos tua nunc, Rex magne, tenet custodia vinctos,
210Cum primum terras radiis aperire patentes
Coeperit exoriens Aurora, intraque vocandi
Moenia ductores, simulato et foedere dextrae
Iugendae, quo nostra hostem pellamus ab urbe
Pacatum, post autem Asiae castella, sitasque
215Montibus summis, cinctasve palustribus undis
Oppugnantem urbes frustra ferroque fameque
Absumamus, opem Turcis, Arabisque ferentes.
Talia censebat fraudum certissimus auctor
Thtatinnus, nutusque omnes consulta probabant
220Impia, cum subito falsis rumoribus aures
Velitis in facem versus complevit Alastor.
Scilicet excubias omni statione relicta
Discessisse procul nec quemquam castra tueri;
Desertumque suis custodibus undique vallum:
225Nec non et reliquo somno, vinoque sepultos
Ostentare viam, si quis praestantibus ausis
Illustris, Graiumque inter Tracumque maniplos,
Audeat implicitam tenebris turbam committere pugnam
Insuetam tenebris turbam committere pugnam
230Et conferre manus, ignarum hominumque, locorumque.
Hic improvisa mentem commotus Alexis
Tantarum rerum fama, capere ocyus omnes
Arma iubet, totaque effundi ex urbe maniplos.
Interea sese, facti quasi totius expers
235Devinctus somno cubet, in penetralibus aureis
Expectaturum, quem tanta audacia finem
Consiliis, rebusque suis imponat et utram
In partem sua coepta ruant: tum protinus illuc
Venturum, quo se casus, tempusque vocarit,
240Aut bellum gerere, aut concepto foedere pacem
Exercere velint, dextrisque adiungere dextras,
Legibus inter se et pactis nova pacta ligante.
Immo ait Eurytim (famae namque illius auctor
Venerat Eurytion, uni cui credita serae
245Noctis et obsessi praesens custodia muri)
Iamdudum sumptis populus tuus assidet armis
Pugnae avidus nimiumque moras incusat inertes,
Dum proceres, summique duces recludere nolunt
Obicibus ruptis portam, cui Thracia nomen,
250Iniussuque tui prohibent erumpere et ipsam
Linquere noctu, nis vacuam custodibus urbem.
At bonus Eumedes, cuius praecordia nullis
Attigerant stimulis dirae. Obscoenaeque volucres;
Sed pietas, cultusque Dei sincerus et una
255Intemerata fides, cunctosque illaesa per annos
Virtutis miro mentem inflammarat amore,
Sustinuit paulum sese: mox pronus utrisque
Submissis genibus canos nudavit et ipsum
In morem venerans adstantem ante ora tyrannum
260Incipit atque illum verbis affatur amicis.
Maxime Rex, equidem pro te quicumque periclis
Obiiciet caput ipse suum, natosque, domumque
Impiger in dubii mittet discrimina martis,
Dum praesens tempus et recte sentire fatebor.
265Nil quoniam metuisse, tamen cavisse decebit
Omnia, consiliis patriae qui iura tuetur
Atque unam spectat populi, regisque salutem,
Quis dubitet, quin castra duces, quo densior umbra
Incubuit terris et nox accommoda furtis,
270Munierint, dubiosque aditus et strata viarum
Excubiis passim vigilantibus? Haud mihi quisquam
Suaserit et rigidas glacies superasse, nivesque.
Perpessosque hyemes, ventosque, imbresque furentes
Incolumes, populosque manu fudisse superbos
275Atque viam medios tuto stravisse per hostes,
Oblitos nunc esse sui: laetosque laborum
Ignorare quibus terrarum in finibus errent:
Aut somno et placida oppressos recubare quiete.
Haud ita Goffredus primis assuetus ab annis
280Degere sub odio vitam, tolerare labores
Militiae, noctu numquam se dedere somno
Instituit, Syriae secum quos ducere in oras
Decrerat, bello natos et fortibus ausis.
Nec nostris nimium notus Boemundus et acer
285Virtutis magnum specimen Tancredus avitae,
Artibus instructi patriis, non vivida bello,
Ausoniae decora alta suae, legisse feruntur.
Pectora, Dalmaticis olim durata pruinis,
Doctaque sub forti Martem exercere magistro.
290Scilicet hic demum nocturna ob frigora miles
Iniussus solito vallum custode relinquat
Exutum, noctemque ratus, tenebrasque profundas
Fraude vacaturas, coelo se subtrahet. Esto
Non satius pacem inter nos et foedera iungi?
295Communemque hostem communi arcere periclo?
Qui nunc Graiorum miseris cervicibus instat
Asper, acerba minans, vix illum Thracius arcet
Bosphorus atque (utinam vates sim falsus) apertis
Moenibus his tandem, portisque a cardine vulsis
300Immittet sese; sequitur victoria numquam,
Quos bellum premit assiduum et discordia vexat.
In manibus pax est, Rex o clarissime, nostris
Cum populis, quorum invictas ad proelia vires
Armavit pietatis amor, iustumque coegit
305Bellum inferre Asiae pro libertate piorum.
Tu modo, quod nobis sese nunc obtulit ultro,
Consilii si quicquam in me est, citus arripe et istam,
Quae tibi suspectos Gallos facit, exue mentem.
Hi tecum iungentur enim certare parati
310Officiis, hostesque una depellere Turcas
Et proferre tui longe confinia regni.
Haec bonus Eumedes: nusquam tamen impia flexa est,
Aut commota in loco Thracis sententia regis.
Stat casus tentare omnes, quacumque paratam
315Ostentat fors ipsa viam, spemque addit aventi.
Namque illum tantis aversum a rebus agebat
Invidiae dolor usque comes, generosaque pubes
Hesperiae antiquae, regnum paritura, decusque
Ablatum Graiis Arabum virtute tyrannis,
320Terrebat suspensum animum, imperioque timentem.
Atque ita, consiliis postquam peioribus uti
Ipse volens statuit, melioraque reppulit, ultro
Eurytiona vocat, tacitumque educere porta
Imperat instructos pedites, quos candida circum
325Vestis eat, retegens humeros candore nivali.
Dissimulet tamen interea se talia iussu
Moliri alterius, coeptisque insistere tantis.
Paruit Eurytion dictis: populumque sequentem
Sponte sua, Dirisque actum furialibus urget
330Ad caedem atque animos cunctorum hortatibus implet.
Ite viri: vobis oblatum optabile tempus
Fortiter audendi est: nox intempesta tenebris
Usque suis, coelo incumbens vos ad sua belli
Furta vocat: iacet hostis humi madidusque, tremensque:
335Nec capere arma queat, quamvis velit, horrida passus
Frigora et insomnis partem vigilare coactus
Noctis ad extremam: nunc somno mergitur alto:
Infractosque artus stravit sub pellibus, ite:
Este viri, patriae memores: victoria nostris
340In manibus: sibi quisque animos, viresque ministret.
Dixerat: atque illi, rapidi ceu flaminis aurae,
Qua data porta ruunt et spe sibi destinat unum
Quisque ducem, aut caesi exuvias iam praeripit hostis:
Seque cupit, speratque, suam qui primus in urbem
345Victor ovans referat quaesitum ex hoste triumphum.
Ut, cum praecipites summo de vertice montis
Ima petunt aucti pluviis hyemalibus amnes,
Quos circumiectae moles et saxa retardant,
Triste fremunt, cautesque albent aspergine et ingens
350Volvitur hinc atque hinc tumefacto gurgite vortex,
Impetus undantum donec praeruptus aquarum
Arctis incubuit claustris et vi via late
Perque humiles vicos, obstantesque acta per agros.
Haud secus Odrysia prorupit ab urbe iuventus:
355Impatiensque morae rapidos contendere gressus
Speratam ad caedem demens pergebat et alter
Alterius celerabat iter; iamque ardua longe
Moenia Byzanti festina reliquerat alti,
Cum Fabaris, Clytiusque, ducum quibus ultima iussu
360Credita contigerat serae custodia noctis,
Senserunt tacitae per amica silentia Lunae
Accedentem hostem, propiusque in castra ruentem.
Atque ambo. Arma, arma fremunt: concurrite ad arma,
O socii ferte arma manu: date tela, propinquat
365Ferro accincta acies et, quae recludere vallum
Audeat, audenti ni tela opposta resistant.
Hae simul exceptae voces, simul excita pubes
Gallorumque, Italumque omnis concurrit ad arma:
Ac de more cavis castrorum in turribus hostem
370Expectant stante alto super aggere, quo tum
Quisque loco veniens primum, quaque arce resedit,
Pontibus insidunt iunctis, densique tuentur
Loricam valli lento de vimine textam.
Ast Itali, Gallique duces Goffredus et acer
375Appulus atque animo praestans Tancredus in unum
Convenere locum; queis se duo fulmina belli
Addiderunt omnis expertia corda timoris
Roberti, Stephanusque armis superare, manuque
Doctus et hostiles evertere fraude phalanges;
380Nec non Tectosagum ductor Ramundus avita
Laude ferox, vi saepe tamen qui fretus aperta
Contuleratque manus, victosque fugaverat hostes.
Affuit et Medix, clarae cui gloria vitae
Dulcis erat tantum, ceu dedecus instar acerbae
385Mortis; adhuc quamvis iuvenile inglorius aevum
Egerat assuetus cursu praevertere Cauros,
Aequalesque inter duram exercere palaestram,
Tum primum flava spargens lanugine malas:
Formosae sed enim decus immortale iuventae
390Absciderat crinem, solidoque obtexerat aere.
Seque illi veterum generosa a stirpe Quiritum,
Queis post eversas sedes et moenia Romae
Umbrorum populi se commisere regendos,
Progenitus, comitem venienti Ursanius ultro
395Addiderant forma et iuvenili aetate superbus:
Quique adeo magno magnis heroibus iret
Par animo et miro laudis flagraret amore.
Quare avidus factis illustrem extendere famam.
Ut primum tanti rumor percrebuit ingens
400Incoepti, passimque Italis vulgatus in oris,
Contulit extemplo Dauni se in castra, volentem
Scilicet ex tanto pacis, bellique magistro
Discere virtutem iam tum, verumque laborem,
Praecessurus avos longe praestantibus ausis.
405Hic igitur Medici paribus se passibus aequans
Contiguum laevo lateri conciunxerat, ut cum
Sustulit Oceani laetum iubar aequore vultum,
Aeraque illustrans radios effudit Olympo,
Si forte aetherius sese comes addidit ignis,
410Aetherius Iovis ignis et ore affulsit honesto,
Incedunt rutili, tenebrasque et nubila vincunt.
Quos circumfusos acuens hortatibus heros
Goffredus breviter sic est affatus. Averem
Ipse quidem, o socii, fratrum generosa meorum
415Pectora, in Arabias gentes firmissima coepti
Fundamenta pii, solos invadere Turcas,
Pellereque obsessa Solymorum ex arce: nec enses
Interea Graio foedari sanguine nostro:
Sed quoniam Euxini fauces transmittere Ponti
420Non licet illorum multa sine caede; sequamur
Quo Deus et rerum series vocat una cietque.
Haud etenim vis ulla potest non iusta videri,
Cuius ope infensos tuti propellimus hostes.
Quare agite, o proceres, postquam Comnenius ultro
425Non petit et vino credit, somnoque sepultos,
Quamprimum votis aliquem decernite vestris,
Qui properet celerem castris educere turmam,
Circumiens medios longis anfractibus agros,
Sentiat exclusos dum longe a moenibus hostes,
430Ne faciles cuiquam pateant, tutique receptus.
Dixit et una omnes tanti sibi munus honoris
Deferri petiere animis et vocibus iisdem;
Graiorum, Thracumque dolos et verba perosi.
Goffredus sed enim splendenti in casside sortes
435Misceri, ducique iubet. Dux Appulus urna
Exiit, isque Italos aversae a limine portae
Castrorum egressos latis agit avius agris.
Atque ubi iam Septem non longe a Turribus ire
Se videt, Ausonium deflectere protinus agmen
440Imperat et versos a tergo invadere Thraces.
Illi autem interea densa testudine Gallos
Agressi iaculis primum, levibusque sagittis
Pugnam ineunt: alii scalis ascendere vallum
Obnixi et curvis divellere falcibus audent.
445Hic Lycabas patre Argolico genetrice creatus
Ismaria, suetus qui fas miscere, nefasque,
Ausus erat Phylyres thalamum incestare novercae,
Ac tum Threicio Regi gratissimus unus:
Primus in excelsam coniecit lampada turrim,
450Quae lateri astabat portae vagus ignis adhaesit
Parietibus summis: mox ad fastigia tecti
Ascendens, perque ipsa simul dilatus ab Euris
(Nam flabant, nilque illaesum, intactumque relinquit.
Tunc ille. O cives, Deus, en Deus ipse secundat
455Nostra incoepta, inquit, quos non potuere pruinae
Illyricae, densaeque nives absumere et imbres:
Scilicet efficiunt obiecta incendia, ne se
Expediant, neve arma armis opponere possint.
Ite viri mecum, mediaque irrumpite porta.
460Haec mea nunc primum valuis impacta securis
Recludetque aditus et castra inimica, dabitque
Corpora multa neci. Iactanti talia guttur
Aggere de summo iaculum transverberat ingens
Atque ictu costas veniens perrumpit eodem
465Phradmonis Arcadii: Lycabam qui forte secutus,
Exul ob infusum fratri, natisque venenum
Venerat in Thracis regnumque, urbemque tyranni,
Haerebatque illi pediti pedes: egit utrumque
Ad mortem vulnusque unum, nox una, manusque
470Una eademque Orco sontes demisit et umbris.
Non secus ac gemini rigidis cervicibus angues,
Vere novo cum forte latent in graminis herba
Impliciti variis circum squalentia nodis
Pectora, si propius messor se contulit, ambo
475Ilicet exolvunt sese, pariterque feruntur
Horrida porrectis edentes sibila collis:
Ille autem prato falcem supponere doctus
Uno utrumque caput venientibus amputat ictu.
Vulnere sic Lycabas, sic Phradmon stratus eodem
480Abicere animos et verba minacia, primi,
Qui patrios fuso foedarint sanguine campos.
Ni prior Eurytion pugnae stimulator iniquae
Et fraudum tantarum auctor, dum fervidus instat
Molibus, eque alto raptas trahit aggere crates,
485Percussus dura cecidisse tempora glande,
Effractoque sinum sparsisse et arma cerebro.
At reliqui, quorum infelix spe pectora inani
Luserat Eurytion, simul ac videre peremptum,
Concessere retro, namque illos grandinis instar
490Saxa super, vastaeque trabes et tela ruebant:
Ac dextra, laevaque procul sine more furentes
Liventis plumbi glandes, celeresque sagittae
Emissae arcebant castris, longeque fugarant
Iamdudum exanimes atra formidine Graios:
495Praeter eos, qui turbam inter, gemitusque, fugamque
Ad terram dederant perfossum vulnere corpus.
Nec tamen haec nulla sine caede incoepta suorum
Evenere piis. Nam dum super aggere turres
Castrorum hinc atque hinc properant absumere flamma
500Iniectae et longe dant clara incendia lucem,
Eminus immissis una periere sagittis,
Quarum acies fuerat letali infecta veneno,
Iccius, Agravius, Contus, Celtillus et Aegeus,
Cumque Accone Clephis, prolesque Indonis Alauda:
505Indonis, qui quondam inter regnavit Iberos
Praedives, sed enim rebus mox exul iniquis
Fugit inops procul ad fines et tecta Vocatum,
Tarbellosque Auscosque, Bigerronesque, coactus
Externo patrium Sicorim mutare Garumna.
510Nervius hos, Atrebasque ferox, Morinusque sequuntur.
Traiectus frontem Morinus, laevamque papillam
Nervius: ast Atrebas intortae verbere fundae
Aggere semianimis fossam revolutus in imam.
Ipse tamen Charilas, Cyndesque et forte Hiempsal
515Conferti ordinibus, pontes ut forte tenebant,
Sese oculis Graium certatim ex ponere pergunt,
Invitantque hostes ultro conscendere vallum
Et conferre manum et letum pro laude pascisci.
Eia agite, o densis solum confisa tenebris
520Agmina, quid statis? Vos huc, vos orta repente
Lux vocat: en omnes imbrique, geluque iacemus
Torpentes passim, correptaque corpora flamma
Atque oculos caeci fumo comburimur atro
Et nusquam stabiles vestigia pressa tuemur.
525Haec Auscus, bellis Auscus bonus, haec quoque gentes
Inter Aquitanas nota virtute Garumnus,
Tonsillusque ferox, nocturnaque praelia doctus
Orgetorix miscere manu et discedere victor.
Et simul ingestis multos in tartara trudunt
530Aclidibus, sudibusque etiam, gaesisque, sparisque
Inque agmen suetus inferri hostile verutis.
Dum haec non una castrorum in parte geruntur,
Daunius a tergo veniens invadit Achivos
Aversos, Thracesque sibi nil tale timentes:
535Atque odiis animum patriis accensus et ira.
En qui nos (inquit) caecae per tempora noctis
Appetiere dolis? Sunt, en sunt scilicet iidem,
Qui vestrum aspectum ferre et consitere contra
Epiro in media numquam potuere, sed armis
540Devicti vestris campo fugere relicto,
Relliquiae infames pugnasque exosa iuventus,
Somnique atque epulis et lustris dedita pubes,
Ceu persaepe ferae deprensae in sedibus haerent.
Dixit et extemplo vagina interritus ensem
545Diripit; illum omnes manibusque, animisque paratis
Praecipites primam in pugnam, caedemque sequuntur,
Inque aversa ruunt Graiorum terga: rapaces
Non secus atque lupi, quos alta excedere sylva
Dira fames, lucisque vagae mora tarda coegit,
550Si quando longo pascentes agmine cervos
Ire vident, primum taciti vestigia ponunt,
Mox propius saltu simul exiluere, feruntur
Una omnes: adiens hic illum eviscerat atris
Dentibus: ille alium traiectum vulnere fauces
555Occupat et rabido discerpit viscera morsu.
Sic daunius, sic Ausoniae delecta iuventus,
Invasere aciem Graiorum in terga ruentes.
Atque hic ante alios ferro Boemundus acuto
Aggressus Sagarim (Syrii vetus incola Orontis
560Ille erat et Turcis Daphnem patefecerat urbem)
Sternit humi, gladiumque adigit per colla volenti
Dicere, ni vocem pressisset vulnus euntem.
Huic etiam adiungit Cotylan, Phaestumque, Lycumque:
Quos Chromio Thraci Boeota eduxerat Arne:
565Fortunata parens Arne, nisi Daunius ensis
Tergeminos vitae spoliasset lumine natos.
Iamque adeo extremum perruperat agmen et alta
Caede madebat humus, cum versae in castra cohortes
Se sensere premi, frustra sua coepta, dolosque
570Conatae ad finem perducere: nec sibi Thracis
Limen ad Odrysium portae superesse receptum:
Quare avidus turbarum auctor, rerumque novarum,
Quo prodente olim regnandum accepit Alexis
Imperium et patria exegit Nicephoron in urbe.
575Non armis opus est, non viribus, inquit Achillas,
O cives: quod quisque sibi, spesque una salutis
Suadet iter, celer arripiat, seque ipse periclo
Subtrahat incolumem nec vocem, aut ulla moretur
Iussa ducum: cladem ingentem namque Italus illinc,
580Hinc Gallus fronti incumbens, tergoque minatur.
Talia dicentem, Graiosque in tuta vocantem
Opprimit acer eques portis emissus apertis
Atque illum agnoscens procerum corpore et armis
Indutum variis et clara voce canorum,
585Accurrens Calabri generosa a stirpe Bryenni
Aegilus, impacto medium discriminat ense.
Ille cadit, multoque humectat sanguine terram.
I, nunc et dominos, scelus exitiale, potentes
Venali iam prode fide, data praeda iacebis
590Alitibusque feris, canibusque voracibus, inquit.
Mox hominem exosus penitus crudelibus explet
Suppliciis animum merito pro crimine sumptis.
Inde abiens subit Alcathoum, iuxtaque Menaetem
Et Chromim et Peucum et proiectis Dorylon armis.
595Ast alia de parte Italum dux Appulus ense
Latum limitem agit, totoque ex agmine lecti
Corporibus passim caesis, agrosque, viasque
Consternunt iuvenes, nec quisquam ex hostibus ausus
Praeterea Ausoniis inimicum obvertere pectus
600Substitit, aut memor ipse sui, sociumve suorum.
Ergo illi veluti pecora inter inertia tigres
Qua se cumque ferunt, certo dant agmina leto.
Ut, cum prima aestas agros flavescere cogit,
Vividus et nusquam graciles alit humor avenas,
605Nec pluvia nocturna sitim iam pabula sedant,
Omnia sed raucis resonant arbusta cicadis
Sole sub ardenti, postquam explicuere maniplos
Agricolae, frumenta metunt: iacet ilicet omnis
Fusa seges: campus sectis operitur aristis.
610At pueri, Medix, Umberque Ursanius albo
Vectus equo, galeaque caput contectus uterque,
Ambo annis, animisque pares, quos Daunius heros
Accierat secum nocturna ad proelia ductos,
In confertam aciem gladios strinxere micantes.
615Hippophilum Medix et Halorum Ursanius, ultro
Dum verbis Graios, Thracesque hortantur et urgent
In pugnam, certoque loco consistere cogunt,
Interimit Medix demisso in pectora ferro,
At caput avulsum cervice Ursanius aufert.
620His alios, aliosque addunt et corpora gaudent
Fundere humi, gladiosque una maculare, manusque.
Ut primum gemini florenti aetate leones,
Postquam visceribus caesarum a matre ferarum,
Sanguineque expleri ventrem assuevere recenti,
625Sylvarum egressi latebris. Patremque secuti,
Invasere pecus, laeti committere caedem,
Dant stragem atque avidi dentesque, unguesque cruentant.
Iamque Oriens totum radiis patefecerat orbem;
Cum tuba Goffredi iussu desistere coepto
630Clara iubet, prohibetque ultra procedere pugnam.
Non huc, ut Graios patriis pellamus ab oris
Atque animum effuso saturemus sanguine Thracum
Venimus, o proceres, nobis satis inde, superque
Poenarum exhaustum, reliquis ad patria tutus
635Moenia sit reditus. Dixit Goffredus et una
Assensere omnes, sed enim densata iuventus
Gallorum Ausoniis acies sociarat amicas;
Inque urbem invitis ductoribus acta ruebat.
Nuntius interea Regis perfertur ad aures
640Odrysii et trepidis implet rumoribus urbem:
Scilicet innumeros cives cecidisse, ducesque
Et nunc Ausonios, cunctosque uno agmine Gallos,
Omnia quamprimum ferroque, ignique daturos
Adventare animis immani ardentibus ira.
645Ergo alii ad portum celeres, navesque paratas
Tendere et ignotis sese committere Ponti
Cautibus, ac sylvis: alii tellure sepultas
Abdere opes, fidisque aurum mandare latebris,
Pocula, christallum, vestes, gemmasque nitentes.
650Multi etiam sacris natos, sua pignora, templis
Credentes, miseris rumpebant questibus auras.
Nulla domus, via nulla novo non mista tumultu:
Hostiles quasi iam ruerent in tecta cohortes;
Atque antiqua Lygos flammis absumpta iaceret
655Et flueret sanguis manantibus undique rivis.
Audiit exanimis, tristique exterrita fama
Irene, veterum claro sata sanguine regum.
Quae quamvis Thraci coniux optata tyranno
Contigerat, thalamumque volens, lectumque iugalem
660Innumeros concordi animo sociarat in annos;
Graiorum ritus tamen usque exosa rebelles
Protinus a prima pietatem aetate colebat,
Quam prisci docuere patres; docet ipse per omnes
Terrarum tractus constanti mente colendam
665Christicolum custos, immensique arbiter orbis
Romanus genitor rerum cui summa potestas.
Illa igitur postquam tantum impendere periclum
Graiorum, Thracumque urbi maestissima vidit,
Extemplo ad Superos palmas utrasque tetendit
670Et genibus flexis, sparsoque in terga capillo,
Ante pias, quas rite domo interiore locatas
Virginis intactae partu sacraverat aras,
Procumbens imo voces e pectore fudit.
Diva parens, cui se totus patefecit Olympus,
675Aligerumque chori sublimi ex aethere missi
Nocturnum insueto complerunt aera cantu,
Cum primum in teneras veniens se protulit auras
Filius aeterni patris: quem Nuntius ales
Militia ex alta lectus praedixerat olim
680Intactam completurum tibi protinus alvum.
Si te umquam movere preces castaeque, piaeque
Ullius, auxiliumque ultro miserata tulisti,
Affer opem lapsis, Virgo sanctissima, rebus
Et procul o, tantam nobis averte procellam,
685Coniungens belli percusso foedere in unum
Graiosque, Ausoniosque duces, Gallosque feroces,
Qua tota immanes Asia depellere Turcas
Possint et certam Solymis afferre salutem.
Audiit et tanti partem succedere voti
690Virgo dedit: partem effundi permisit in auras.
Threicia ut Gallos, Italosque averteret urbe
Annuit at Graios furiata foedera mente
Iungere non vetuit, fraudesque ex more parare.
Namque ut erat pedibus nudis, lachrymisque decoras
695Interfusa genas, thalamum maestissima coniux
Coniugis intravit, solasque ita fatur ad aures.
Non ego consilium, Dux invictissime Graium,
Afferre in medium veni: nec, si qua Senatus
Instituit concors, ausim impugnare: maneto
700Immotum quicquid tua mens et certa voluntas
Immotum esse iubet (quamquam o) sed caeca sequantur
Maiores consulta patres, res poscere praesens
Praesentem me cogit opem, iam moenibus instat
Effusus castris Gallorum exercitus omnis.
705Et, nisi suppliciis, precibusque represseris hostes,
Direptasque domos, spoliataque templa videbis,
Inque tuos adigi natos, mea viscera, ferrum.
Dixerat et lachrymis manantibus ora rigabat.
Atque illam verbis sic est affatus Alexis,
710Arcanum occultans imo sub pectore sensum.
Iamdudum, o nostri pars iucundissima lecti
Irene coniux, cui summam credere regni
Et rebus spectata fides atque anxius in nos
Cogit amor, nec non ingens prudentia, certos
715Misimus, hostiles precibus qui mitibus iras
Extinguant, pacemque petant et nomine nostro
Excusent tanto maculatam crimine noctem.
Quoque magis, quae nos volumus, confecta reportent,
Ductores una Gallorum adiunximus omnes,
720Quos olim imperii fines hostilibus armis
Protinus ingressos acres cepere Liburni
Et vinctos misere novam Byzantis ad urbem.
Unde hodie primum recluso carcere laeti
Discessere omnes, ostrumque, aurumque ferentes,
725Munera principibus, farrisque albentis acervos,
Dona laboratae Cereris: queis addere visum est
De Methymnaeis liquentia vina racemis:
Nec non et domita nondum cervice iuvencos,
Tergique caesa suum, vestesque in vulgus inemptas:
730Multaque praeterea, qua postulat usus et una
Ire sacerdotes omnes longo agmine iussi,
Suppliciis in morem populi, manibusque gerentes
Sublimem praeferre crucem: cui fixus inhaeret
Rexque, paterque hominum Christus Deus: eque repostis
735Templorum eductas adytis, arisque verendis
Effigies Divum, vitae simulacra beatae;
Ossaque relliquias Procerum, cineresque piorum,
Pro clypeis, densisque hastis obtendere sacros
Et precibus certam, lachrymisque exposcere pacem
740Nec tamen interea multo non milite circum
Servari obsessae muros mandavimus urbis:
Debeat ut iam vis non ulla externa timeri.
Aude ergo, o coniux, rebus confidere nostris:
Nec tantos tibi finge metus: mihi multa supersunt
745Millia, quae campis ineant certamen apertis,
Si sit opus, patriasque domos tueantur et aras.
His dictis, Irene animum laetata recessit,
Quo se mane pius consueta ad sacra sacerdos
Indutum lino, tunicaque albente pararat.
750Interea castris Gallorum egressa iuventus
Venerat Odrysiae vicina ad limina portae
Et fors ingenti prostratis ariete muris
Ilicet irrumpens tremefacta incenderet urbem,
Obvia ni patrum series et turba piorum
755Nuda pedes, supplexque oculis lachrymantibus iras
Diminuant, positaque animos feritate retundant.
Nam quos nec procerum voces potuere, nec ulla
Iussa ducum subita revocare a caede furentes,
Excidioque urbis, ditisque cupidine praedae,
760Cum primum videre Crucis venerabile signum,
Ardentes cecidere animi, compressus et omnis
Impetus et cuncti genua inflexere manipli
Abiectis ad terram armis (mirabile visu).
Hic vero laetis exceptus vocibus Ugon,
765Et plausu, fremituque virum, sic laetus ab alto
Fatur equo. Non ista Dei sine numine certo
Eveniunt, qui nunc iras crudescere vestras
Non sinit et saevos quamprimum invadere Turcas
Nos monet: atque acres stimulos sub pectore vertens
770Votorum immemores, animique incusat inertis,
Otia qui passim ducendo ingrata, moremur
Solvere Pontifici, quod iam promisimus et quod
Unum se debere Deo mens conscia cuique est.
O socii, en vobis, quos dudum Argivus Alexis
775Carcere conclusos summa retinebat in arce,
Adsumus incolumes cuncti, ferimus vicissim,
Quae tantis addant immensum rebus honorem,
Atque incoepta iuvent fidei concredita nostrae.
Namque offert rex ipse suas in proelia vires
780Et facto unanimes sociari foedere dextras
Ipse petit, parsque esse cupit non parva laborum
Tantorum, nobis quos impendere videmus,
Cum primum Syriae fines exercitus intret.
His dictis acies confestim iter omne relegit,
785Ductores comitata suos: illisque diebus
Trhreicias arces nullis et castra negatum est
Visere et Odrysios impune errare per agros.
Ipsi etiam in speciem contractae foedere pacis
Ad caenam proceres iterumque, iterumque vocati
790Venere ex castris in regia tecta frequentes,
Hospitio et dubiis ausi se credere mensis.
At rex eventu rerum deceptus et expes,
Viribus indubitansque suis, timidusque futuri,
Vertitur huc animo atque illuc, placitumque recusat
795Consilium in Thrace Gallosque, Italosque morandi.
Ergo alias imo vertit sub pectore fraudes:
Quarum ope se, Graiosque suos formidine solvat
Praesenti et proceres Arabis concedat in astus.
Iamque epulis inter citharas, cantusque peractis,
800Postquam exempta dies placido sermone, poloque
Postera nocturnas Aurora fugaverat umbras,
Accitos ad se verbis affatur amicis.
Audite, o proceres, animisque haec figite vestris.
Turcarum (ceu fama fidem vulgata reportat)
805Ductor ad Euphratem trepidus confugit, ut illinc
Evocet in Syriam Persas, Arabasque rebelles,
Versurus totas in vos uno agmine vires,
Quas vel in extremis oriens Sol aspicit oris.
Hinc igitur, Graio si qua est prudentia regi,
810Si qua fides verbi, si quis rerum insitus usus,
Corripienda via est: ne qua mora tardior obsit.
Nos classem ingentem dabimus, lembosque paratos,
Tertia cum terrae lux orta retexerit orbem.
Quin et consilio tanta haec incoepta, manuque,
815Auxiliisque novis, fulvoque iuvabimus auro,
Cum primum Syriis exercitus ingruet oris,
Invadetque altas Turcarum interritus arces.
Hanc ultro sine fraude fidem damus; hoc libet ambos
Foedere vinciri populos socia arma ferentes:
820Communem communi animo oppugnemus ut hostem.
Dixerat et superi Regem testatus Olympi
In templum perrexit, ubi multo ante sacerdos
Facturus sacrum solemnem ornaverat aram:
Inque vocaturus demissam ex aetheris oris
825Sanctam Auram, Graiorum Auram de more vocatam.
Quae simul ac populos perfecta ex ordine sensit,
Discessere omnes, seque in sua tecta tulerunt.
At rex Threicius multis comitantibus ibat
Nunc septem ostentans surgentem in collibus Romae,
830Marmoreasque aedes, factosque ad publica circos
Munita, cum ludos exercet laeta iuventus:
Nunc templum aeratis centum sublime columnis,
Templum immane, ingens, gemmisque, auroque superbum,
Aequatum vasti superis opus aetheris oris,
835Vix ope mortali, vix ullo imitabile seclo.
His etiam Pario surgentes marmore thermas,
Sublimesque arcus atque aere rigentia signa
Addit et Hippodromi spatia, immanesque colossos
Et tripodas Phoebi, serpentisque ora trifaucis,
840Magnanimumque olim monumentum insigne Laconum.
Atque haec victore, inquit, posuere Pelasgi,
Unanimis bello Medos cum Graecia fudit;
Et Pelusiacis raptos avexit ab oris,
Aetas quos Soli sacrarat prisca obeliscos.
845Mox et multiplici substructum fornice pontem,
Nec procul astantem fulgenti ex aere draconem
Ostendens, matres celebrant ubi sacra Mimanti,
Subiicit. Hic steriles (Divi quae gratia) saepe
Senserunt gravidum laetae turgescere ventrem,
850Ni precibus numen surdas obstruxerit aures.
Hinc portum invectos, similem cui nullus in orbe
Vidit adhuc, quamvis tutus secura Monaecus
Ostia, et immota iactet statione recessus,
Euxini iuvat angustas invisere fauces
855Et loca delectis lustrata heroibus olim;
Quorum etiam nunc Hesperias vulgata per oras
Circumfert meritos fama immortalis honores.
Hic Amycum Pollux immani corpore victum
Tyndarides prostravit humi, Bebrycasque furentes
860Amissum ob regem, ferro extinxere Pelasgi
Et laeti praedam ad naves egere recentem.
Fluctibus hic iidem iactati, atrisque procellis
Pervenere oculis orbatum ad Phinea, quem tum
Vexabant raptis epulis ex ore, manuque
865Harpyiae immundo foedantes omnia tactus.
Sed gemini iuvenes, Boreae fortissima proles,
Obscoenas Erebi volucres pepulere fugatas.
Ipse autem meriti Phineus haud immemor huius
Edocet ignaros Minyas cursusque, viaeque,
870Qua ratione queant truculentum irrumpere Pontum
Cyaneas inter cautes, dum fluctibus actae,
Altera in alterius frontem defertur et imas
Suscitat in coelum pelago exultante procellas.
Talia narrabat prisci non inscius aevi
875Rex Thracum et proceres ad facta illustria, magno
Tantarum imprudens laudum inflammabat amore
Et simul Odrysiam laetos revehebat in urbem.