1.
Parcite, vera loquor, iuvenem quis damnet amantem?Quippe senex animus, charta puella fuit.
Lusimus, haud vacui venturo scripsimus aevo:
Iactari rerum turbine iussit Amor.
5Vidi ego cum flerem vicini ad litoris oram
Flectier hinc scopulos, flectier hincque fretum.
Tu, nimbosa tamen ceu spernens fiamma cautes,
Surdior es scopulis, surdior una freto.
Una Nigella mei dulcissima causa furoris,
10Una mihi ingenium, carmen et una mihi.
Et si saepe solet lacrymis Cytherea favere,
Nec leve amatorum pondus inest lacrymis.
Oenones gemitu Phrygius ploravit adulter,
Flevit et Aesonides, dum gemit Hypsipyle.
15Saepe Anchisiades fletu commotus Elisae
Tentavit magni spernere iussa Iovis:
"Ac sine me, dixit, Troianae abscedite puppes,
I, pete macte puer debita regna tibi:
Sit tua Tarpei fatalis gloria collis,
20Sint spolia, et quicquid Roma futura parat:
Mi sat erit Tyriae tantum servire puellae;
Non tanti faciam Iuppiter astra tua".
Quid nequeunt gemitus? Fletu testudinis Orpheus
Fregit Tartareae ferrea claustra domus:
25Tunc ad Threicios numeros sua saxa reliquit
Sisyphus, et refugas Tantalus hausit aquas;
Tunc oblita sui fixo rota constitit axe,
Pendula tunc terror desiit esse silex.
Solus ego incassum queror, incassumque peruror,
30Et solum nostros spernit Amor gemitus:
Nec tantum undarum centum trahit amnibus auctus
Eridanus, latis cum furit imber agris,
Quantum fuderunt lacrymarum lumina nostra,
Ex quo me tristi turbine iactat Amor;
35Nec tantum flammis fervet Trinacria rupes,
Aestuat aut mediis fluctibus Inarime,
Quanto curarum flagravit pectus ab aestu,
Ex quo dire puer bella secunda paras.
Dire puer cur bella moves? Quaeve ira lacessit?
40An forte haec eadem, quae mea, flamma tua est?
Pone metum, quando laceri sum corporis umbra,
Una puella tuus victa triumphus erit.
Sum cinis, ecquid agis? Cineri quae poena sepulto?
Non ego, crede mihi, qui nova bella feram.
45Umbra sumus, nullos tenuis dabit umbra triumphos;
Umbra sumus, nihil est, quod modo corpus erat.
2.
Bella sequar, galeaque tegar, gladioque minaciCingar, io manibus Mania tela date.
Hoc iuvat, hostili non sum qui terrear ense:
Mollis amans didici vulnera dura pati.
5Frigora iam didici, didici iam ferre calores,
Ducere nunc noctes, nunc sine pace dies.
Sunt iidem Veneris comites, sunt Martis et iidem
Rixa, timor, letum, bella, pericla, furor.
Quam iuvat obscura radiantes nocte cohortes
10Cernere, et insueta tendere ab arte dolos:
Mox manibus conferre manus, fatumque ciere,
Ac victo exuvias hoste referre domum.
Huc veniat mea vita, leves comitentur Amores:
Digna est, quam nunquam deserat ipsa Venus;
15Ipsa Venus nemore Idalio persaepe choreas
Edocuit, nitidas disposuitque comas.
Castra amet, intactas fama est bellasse puellas,
Testatur certa Penthesilea fide:
Clangoremque tubae, currusque audire ruentes
20Gestiat, et tremula tympana pulsa manu;
Ediscat gestare ensem, clypeumque sudemque,
Atque gravi lassos aere levare humeros.
Una ministret aquam, cum findit Sirius agros:
Una ignem properet, cum riget acris hyems:
25Sic mihi vel duri sint cara incommoda Martis,
Sic mihi nulla ferae taedia militiae.
Haec eadem bello Martem comitata solebat
Sedula, mirus amor, munia obire Venus;
Nec puduit liquisse polum, terrisque negasse
30Lumina, non ulla deperitura die.
Sola ibat, non curae illi Charitesve, Iocive:
Unus adest matris semper Amor lateri.
Ah Venus ecquid agis? Posthac quis numen adoret?
Quo tua forma potens, quo tua regna Paphos?
35Iam galea tenues potes o fregisse capillos,
Iam ferro teneras laedere saeva manus:
Et tamen una audes, mediis dum certat in armis,
Eripere armato tela cruenta Deo.
Te non bella decent atro perfusa cruore,
40Non tuba, non rapido concita rixa pede:
Te bona pax, cantusque hilares, citharaeque chorique
Teque decent blandi praelia grata tori.
Quid moror? Arma iuvant, iuvenem iam castra sequentem
Admoneant clari satque superque patres;
45Admoneant fratres pulchra modo caede perempti,
Orbatae fratres lumina cara domus.
Felices nimium fratres, quibus atra refulsit
Summa dies, lucro mors quibus ipsa fuit.
Pro patriis cecidisse focis quid dulcius? Aut quid
50Pulchrius? Haec magnis gloria digna viris.
Ibimus, o mecum doctae properate sorores,
Ibimus, haec chartas, haec ferat arma manus.
3. ad Alfonsum Rotam fratrem Iani Calendae
Subtrahe te paulum magnarum pondere rerumMi Rota, dum patrios perlegis ipse iocos.
Ianus adest festa praecinctus tempora lauru:
Adde puer nigris arida ligna focis.
5Pendula Acidalios effundat citrus odores,
Antiquo crepitet laurus adusta lari.
Ianus laetitiae largus dator, et novus anni
Nuntius, ut prisci iam coluistis avi.
Annua felici discurrunt munera pompa,
10Munera concordis pignus amicitiae.
Hac veniunt pictis bellaria sparsa canistris,
Hac liba attritae melle recocta nucis.
Parte alia Hesperios longe superantia ramos
Servata invitis aurea poma Notis.
15Hinc salit agrestis Nympharum turba canentum,
Ordine quas vario pensile tardat onus.
Haec sale duratae dono fert terga ferinae,
Haec fert vimineis lactea frusta casis,
Haec modo decerptas spoliatis vitibus uvas,
20E quibus optares nectere Bacche comas.
Haec gerit arbuteos corallia rustica foetus,
Illa haedum, haec turdos, haec sine teste capum,
Haec mala Aurorae roseos imitantia vultus,
Appius et quae olim, quae Deciusve dedit.
25Villica pellit humum pedibus, corpusque reflectit,
Dum strepit imparibus tibia carminibus;
Cuncta hilari circum responsant compita plausu,
Sylvestres iterat fistula curva modos:
Crederet, haec siquis spectacula forte videret,
30Turrigerae fieri sacra cruenta Deae.
Hinc pueri exercent choreas, curruntque per urbem,
Pinifera hinc pulsant limina amica manu;
Alternisque canunt domino bona verba precantes,
Missaque de tectis aera minuta ferunt:
35"Sit dominus, clamant, dives; sit coniuge felix,
Et videat prolis semina longa suae,
Candida cui niteat lux haec, cui candidus annus
Adveniat fausto, mox redeatque pede".
Iane pater, laetis primus tu festa Calendis
40Diceris, et ritus instituisse novos;
Nam cum forte tuas sata Tybride Nympha medullas
Ureret, et tristi servitio premeret,
Non puduit (licet ipse aris, temploque verendus,
Ac geminum inficeret cana senecta caput
45Saepius errantem patris prope litora Nympham
Nequicquam assidua sollicitasse prece.
Ah miser, ah quoties pigro cita flumina cursu
Sunt visa ad gemitus sistere Iane tuos;
Ah miser, ah quoties muscoso Naiades antro
50Duxere inscriptis tristia verba notis;
Quinetiam perhibent moestas iterasse querelas
Rustica ab arboreis numina corticibus.
Ast ubi iam lacrymae duram nequiere puellam
Flectere, tunc alia parte requiris opem.
55Muneribus tentare paras: quid munere maius?
Debetur parvis gratia muneribus.
Iam capitur, iam capta tuo blanditur amori,
Iamque fovet gelidum blanda puella senem.
Hinc venit antiquus mittendi muneris usus,
60Mutuus hinc parvo munere partus amor.
At mihi quidve usus prodest? Quid munera prosunt?
Mollitur nulla dura Nigella prece.
Mors superest: moriamur, habet mors gaudia certa,
Quae valet aeterno demere vincla iugo.
4.
Desine venantem toties te credere sylvis:Sylva quoque insidiis non caret ipsa suis.
Desine vita novo miserum torquere periclo:
Si vivam, fies carmine nota meo.
5Rapta Elis ah nuper nocuit formosa videri,
Heu nocitura nimis dona beata Deum.
Namque vagas linquens comites, dum se tulit ultra,
Optatam vitrei quaerit, et amnis aquam,
Vicinosque petit saltus, sylvasque virentes,
10Saltibus, et sylvis plurimus ardor erat,
Luciduli fontis quaesitam repperit undam,
Quae leviter circum gramina picta salit:
Dumque stupet, speculoque imi se prospicit amnis,
Fons calet, et blando murmure flagrat aqua.
15Ast ubi tentat eam haurire, et iam brachia tendit,
Brachia tendentem nescio quis retinet.
Tum Nympha incassum socias compellat, at una
Eriphyla accurrit: cara Elis Eriphylae.
Una adit: at postquam circum nemus omne pererrat,
20Nec datur hanc usquam cernere, clamat Elin,
Clamat Elin, nemus omne et Elin, vallesque supinae
Dant Elin, ingeminat fons Elin, antra et Elin.
At si furta parum haec terrent, succurrat Adonis,
Et madidus multo sanguine dirus aper:
25Dum ferit ille feras, nemorosaque lustra recursat,
Fata sibi, et Veneri quot peperit lacrymas?
Audeat haec fortis venator comminus, uni
Sat tibi sit vigilem fallere posse gruem.
Sat tibi ferre humeris calamos, contextaque lina:
30Non bene cum tenera copula dura manu.
Interea quaecunque tuo fera concidet ictu,
Non cadet, at vivet quae tibi caesa cadet.
5. ad Nicolaum Antonium Brancacium
Brancaci nostrae dulcissime nate sororis,Brancaci Idaliae pars bona militiae,
Dum querimur, tectosque animi tibi pandimus aestus,
Da lacrymas, lacrymis digna querela tuis.
5Nulla vel infidae retrahat te cura puellae:
Quid tibi cum Fausta? Perfida Fausta tua est.
Castus amor meus est, casto sit testis amanti,
Quem retinet firma copula vincta fide.
Ite procul, sanctos quos iuvit fallere amores,
10Rumpere quos pretio mutua vincla malo.
Roma tenet, iuvenique Venus nec parcit alumno:
Ipsa sua regnat saevior urbe Dea.
Sive ego Tarpei superem fastigia clivi,
Seu Caci interdum tecta profana petam,
15Sive Evandrei sacrata palatia collis,
Seu visam claris culta theatra viris:
Una mihi ante oculos semper versatur imago,
Una mihi Roma est, unaque cuncta refert.
Hinc mihi mille faces blandi iaculantur ocelli,
20Hinc tendunt nitidae retia mille comae.
Credebam patrio caelo, laribusque relictis,
Teque mei in primis causa Nigella mali,
Posse vel immiti paulum indulgere dolori,
Posse vel aufugiens tanta levare mala:
25Et tamen usque Amor insequitur, tamen usque cadentem
Saeva premis, nullum profugiumve datur.
Nusquam parta quies, nusquam pax tuta reperta est:
Terras, non mentem transfuga mutat amans.
Te quoque sperabam, postquam nova sacra peregi,
30Placari votis Cypria surda meis:
Sperabam, sed vana diu spes lusit amantem,
Dura magis quando sentio regna tua.
Nonne illa es, Phrygio quae nescis parcere nato?
Nonne trucis mediis fluctibus orta maris?
35Parce Dea immeriti tandem miserere, quid urges?
Parce rogo, ah victo quis nocuisse velit?
Ipse ego, qui primis tua castra secutus ab annis,
Ipse ego qui regni gloria magna tui;
Et si non Pariis posui tibi templa columnis,
40Nec colui sanctos thuris honore focos,
At tibi sede mei secreta pectoris aras
Erexi, et potui sacra parare nova:
Non iam farre pio, non extis rite perustis,
Accensa puro non vel ab igne face;
45Sed lacrymis, imo manant quae pectore, sed qui
Profluit e nostris sanguine visceribus;
Sed flamma aeternum vigili, aeternumque perenni,
Cui possit merito cedere Vesta tua.
Te maiora manent dignam maioribus ausis,
50Te decet invicto bella movere polo:
Sentiat ipsa tui letalia spicula nati
Turba Deum, dominae serviat una tibi.
Percurrat rursus Peneia flumina Phoebus,
Discat et Admeti pascere rursus oves.
55Discat et aethereas invitus Iuppiter arces
Linquere, mox medio mugiat ipse salo.
Coge iterum positis Martem mitescere telis,
Coge rudi Alciden ducere pensa manu.
Desine iam in cineres posthac saevire sepultos,
60Non sum praeda satis nomine digna tuo.
Si tamen omnino pereundum, si fuga nusquam est,
Me coram domina flente perire iuvet.
Una suprema pio persolvat funera fletu,
Dicat et haec scissis ad mea busta comis:
65"Castus amor, nostri castissima flamma poetae,
Dignus erat longum vivere, et igne pari".
6. ad Antonium Epicurum
Quaeris ut Herculeae fatum lacrymabile NymphaeSit nova nunc chartis fabula picta meis.
Est Epicure nefas tam cari iussa sodalis
Spernere, sancta iubet lex ita amicitiae.
5Te duce virgineis prima ora admovimus undis,
Vidimus et sacrum relligione nemus;
Te duce Castalium pueri penetravimus antrum,
Coepimus et tenuis tangere fila lyrae.
Hercullana olim Sebethi filia, qua non
10Et forma, et cantu dignior ulla fuit;
Cui Falcona oculis cedebat, non tamen Aegla,
Cedebat cultis Antiniana comis.
Non illi Venus est curae, non curae Hymenaei,
Laeta sat intacta virginitate frui:
15Tantum hami, calamique iuvant, contextaque tantum
Lina placent, et quae litus et unda parat.
Saepe olim Rex ipse sali miratus euntem est,
Et mediis haesit pene perustus aquis.
Ah quoties vitreo Proteus miseratus ab antro,
20E quo certa Deus dicere fata solet:
"Sebethe en video male cautae funera natae,
Dixit, habet cupidos terra fretumque Deos".
Forte aderat tauros perducens victor Iberos
Alcides nostris advena litoribus:
25Vidit, et insuetos imis bibit ossibus ignes;
Mox Nympham haec tremula voce locutus adit:
"Quem fugis? Ah me Nympha fugis, quem iussa novercae
Fecere invicti nomen habere Dei.
Alcides Iove natus amat, Iovis unica cura,
30Sed mihi quidve Dei nomina, quidve patris?
Quid possim scit terra, sciunt quoque Tartara: nulla est,
Quae non victrices senserit ora manus.
His domitus superas Stygius canis horruit auras,
His aper, his caesus tegmina nostra leo.
35Non aliis iacuit taurus, draco concidit armis,
Non madidam Cacus sanguine fecit humum.
Quid matrem Antaeo, dirae quid profuit Hydrae
Hercule septenum vindice habere caput?
Quid tibi tot variae male fide Acheloe figurae?
40Quid tibi veloces Nesse proterve pedes?
Me pressi sensere angues, novere subacta
Fortia pastoris corpora tergemini.
Num barbam impexam, vultus num forte minaces
Horrescis? Num quod clava cruenta manu est?
45Talem olim innumerae felici ardore puellae
Nolentem blando detinuere sinu.
Talis eram, cum Iole nostro flagrabat amore
Deque mea questa est Deianira fide.
Sunt tua quae pascunt latos armenta per agros,
50Praeda etiam praedae ductor et ipse tua est".
Dixerat. At subito conchis male tuta legendis
Propter aquas tremulo poplite Nympha fugit,
Atque ait: "Affer opem pater o Neptune petenti",
Dumque ait 'Affer opem' comprimit ora rigor.
55Saxea crure tenus iam fit, pars fronde suprema
Obtegitur, media est flore adoperta novo.
Flevit amans, flevit natam Sebethus ademptam,
Fertur et in fluvium tunc abiisse pater.
Tum Deus haec lacrymans silici ter ut oscula fixit,
60Oscula terque intus mota silex refugit:
"Hercullana meo diceris nomine villa,
Villa eris urbanis anteferenda locis.
Te circum gratis decoret mea populus umbris,
Pisce Tethys, multo candida lacte Pales;
65Te semper tenerae cantu, choreisque puellae
Exhilarent, Graeco concelebrentque mero;
Te canat aestivo defessus sole viator,
Te canat hybernum dum mare nauta legit;
Et dicant hilares longum bona verba precati:
70'Herculis haec villa est, Herculis ardor erat' ".
7. ad Nisam
Huc, Nisa, huc propera, sunt hic quoque lustra ferarumSi mage sunt curae retia, tela, canes;
Et si forte optas virides cum fontibus umbras,
Hic umbrae, hic liquido fons pede prata rigat:
5Tuta licet leporesque agites, saltusque pererres,
Et lassa ardenti sidere membra leves.
Sed quid ego exoptem? Non est tua digna latebris
Forma, vel aeternum vincere nata Iovem;
Non digna obscuris nitidissima lumina sylvis,
10Non est haec duris sentibus apta manus.
Nisa veni, mea Nisa veni, timor irritus omnis,
Non ego sum qui te lustra per alta sequar:
In flammas, lacrymasque abii, penitusque reliquit
Spiritus, et pro me verba ministrat Amor.
15Verba ministrat Amor, quae possint flumina retro
Vertere, et e medio vellere signa polo.
At si nulla meae tangit te cura querelae,
Nec vis te patriis reddere litoribus,
Redde animam, rapuere tui quam nuper ocelli,
20Ut sit mi saltem fas modo posse mori;
Ut tu iure mea laetissima morte triumphes,
Etsi nec credam parcere te cineri.
Tunc ego vulneribus vel saucia, te sequar umbra,
Tum querar in tumulo de feritate tua.
8. in obitu Martiae Capiciae
Cum se iam victam penitus Cytherea videretMartia sidereo frontis honore tuae,
Indignata abiit, subitoque accensa furore
"Sume, ait, arma puer: mater ad arma vocat".
5Paret Amor, capit arma, volat: cecidere sed arma,
Egregium nitido vidit ut ore decus.
Tu legis, atque humeris aptans fugis ocyus aura:
Dumque fugis saxo laberis icta caput:
Tum subito veniuntque rosae, veniuntque hyacinthi,
10Tinctaque purpureo sanguine terra viret.
Flevit Amor, Paphiae sociam flevere sorores,
Hasque super tumulo composuere notas:
"Occidit una patris dolor, una Capicia matris,
Occidit aeternus coniugis una dolor.
15At quicunque Dei posthac fera spicula vitas,
Ne timeas, tumulo spicula fracta iacent".
9. ad Hippolytum Capilupum
Roma vale, o tandem Romanae cedite curae,Deliciae Phoebi mi Capilupe vale.
Rura petam iucunda Deis, queis saepe vel astris
Rivulus, et vilis carior herba fuit:
5Testis et Amphrysus, testes sunt Latmia saxa,
Testis et Idaei pinea sylva iugi.
Roscia prata vocant, Mariana vireta reposcunt,
Tuque vocas vitrea Fucine dives aqua.
Tum mihi cura vagas volucres sit fallere visco,
10Tum blanda celeres voce monere canes:
Tunc et mane novo teneros decerpere flores,
Et fessa herboso membra levare toro.
Interdumque animi fletu solabimur aestus,
Dum querulas Echo reddet amica notas:
15"Vos eritis fontes nostri vos antra doloris:
Vos testes Marso rura beata croco".
Tu quoque testis eris nostrorum conscia amorum
Laurus ab igne olim saepe perusta meo:
Cuius sub viridi vacui cantavimus umbra,
20Movimus et geminae fila pusilla lyrae.
Roma vale: regnata bono Mariana parenti
Iam tenet, et dominum Roscia vallis habet.
Hic mecum volucres, quae per loca nota volatis,
Flebilius moestos ingeminate modos.
25Vos quoque flere Venus docuit, nec parva fuistis
Saepius Idalii praeda, decusque Dei.
Tu disce in primis nostras Philomela querelas,
Crede mihi, his poteris fiere querique magis,
Atque o (quandoquidem potior nunc causa dolendi est)
30Haec mecum tristi carmina voce cane:
"Tune Nigella fugis rapidis pernicior Euris?
Tu mihi siderea lucida luce magis?
Hic mecum arboreis paulum requiesce sub umbris,
Dum sitit Icario fervida terra cane:
35Ecquis saevitiae finis? Quae meta furori?
Ut peream, satis est luce carere tua.
Lux tua Tartareae potis est dare lumina nocti,
Lux tua Cimmeriis Lucifer esse locis.
Etsi mi tenebris semper tenebrosior Orci es,
40Etsi mi Stygiis noctibus atra mage es,
Num tepefacta tui spectatur flamma poetae,
Flamma vel extrema non peritura die?
Ah potius dirae praerumpant fila sorores,
Fila nigro vitae stamine texta meae,
45Quam vel tantillum noster deferveat aestus,
Quamve velim grato solvere vincla iugo.
Tu mihi curarum portus, lux una tenebris,
Ultima flamma mihi es, primaque flamma mihi es".
