Emersit postquam, referens data, iussa, tyrannus
Tartareis tenebris, tacitus sub corde volutat
Quonam forte modo tantis incumbere rebus
Possit, et immitem conceptum explere furorem.
5Posse putat. "Sed pondus habent magnique laboris
Res, ait, aggredior, quibus et nec sufficit unus.
Est animus, si fata sinant, excludere regem
Hoc regno, gentisque suae divellere nomen
Funditus: et placida pro libertate relinquam
10Nil intentatum, quanquam caput ipse bipenni
Summittam, lacerumque meum trahat orbita corpus.
Et quicquid fortuna dedit, veterumque labores
Iam peperere mihi, potui et superaddere partis,
Perdere si sit opus; vel si quid maius haberem:
15Experiar tantum iam coepti explere furoris
Caede madens animum, iussusque implere profanos.
Nam si rite vocor princeps, madidique Tarenti
Grandis herus; si tanta mihi concessa potestas.
In regnum regemque novum nova bella ciebo,
20Asperiora quibus nunquam, gens barbara nostris
Finibus his movit. Quaenam patientia tantum
Cogit ferre iugum? Premitur male taurus aratro:
Et si dura leo patiatur vincla, feroci
Aera rugitu complet, rabidoque furore
25Concutitur, terram seque inficit ore cruento."
Quo, vesane senex, tantus furor arripit? Aut quo
Praecipitat tumidis perflata superbia velis
Viribus imbellem, canaque aetate labantem?
Casus agit timidam, non ducunt sidera puppim
30Certa tuam; cur ergo ruis? Quo, caece, pererras?
Nam male gradivo subservit dextra tyranni
Debilis, et ne qua sese ratione regentis.
Fortibus arma viris, quos non furor improbus orbat,
Conveniunt, at tu gladios et tela relinque:
35Delitiae sint arma tibi dapibusque repleri
Et Tyriis surgant depicta cubilia sucis.
Hinc radient flores, avibus tua perstrepet aula;
Illinc mixta choro plaudat, cantetque vicissim
Turba puellaris. Crateribus imbue mensas;
40Astet ridiculus tibi qui extorquere cachinnum
Arte sua possit. Sunt convenientia rugis
Mollia quaeque tuis, quibus instaurare senectam
Semianimem valeas; triste et deforme cadaver,
Dura relinque aliis. Foveas tam frigida membra
45Nunc termis, nunc igne foci, gremioque puellae:
Apta iocis ancilla, latus placidissima palpet,
Et Veientanas tibi saepe ministret ofellas,
Insomnii revocet fugientem blanda soporem.
Ista decet, non bella sequi quatientia fortes
50Magnanimosque viros: exangui pectore nunquam
Belligeri tractatus opus Martisque superbi.
O nimium miserande, tuae miserere senectae,
Ne propera ante diem Stygiis immergere caecis,
Fila trahunt dum fata tibi, ne stamina rumpas.
55Cur gladios, cur arma capis? Cur fluctibus istis
Inseris ambiguam, veterum turpissime, vitam?
Nam tibi iungantur quamvis manus omnis avorum
Et quondam trabeatus apex et Caesaris arma,
Europaeque Asiaeque duces, (heroas et omnes)
60Addiicias, tandem quid regis dextera possit
Experiere tui, magna cum caede tuorum.
Sic statuere Dei, rerum sic ordo poposcit,
Sic mihi fatidicus certo fuit ore locutus.
Nec me equidem fallit: noverunt omnia vates.
65Omnia crudeli possessa tyrannide, tantis
Parta malis, regale decus ditione tenebit,
Et tua purpuream sedes migrabit ad aulam.
Lucifer aestivo iam declinabat Olympo,
Et pronus properabat equos ad sidera Cancri,
70Quando hominum labes sub pectore coepta fatigat
Tristia, turpe putat rebus desistere tantis:
Urget Livor edax, stimulis premit improba semper
Ambitio, caecusque Furor calcaribus addit.
Advocat egregios proceres caput ipse malorum
75In facinus tam grande sibi: coit omnis in unum
Nobilium cetus. Splendent aulaeaque muris,
Atria tota micant. Onerat complexibus omnes
Obvius, et blando deflectit ad oscula risu,
Et patrio se more gerit: iuvenescere vultu
80Cernitur, et vacuo redeunt in corpore vires.
Sidereae Iunonis aves torrentur ahenis,
Pars verubus pendent, partem variare decorum.
Orba suis avibus aer et Phasidos unda
Muta silent: tantum resonant sub frondibus aurae.
85Non desunt densis quaesita animalia silvis,
Apta epulis, digna quae possint arte parari.
Pisce carere nefas: laxantur retia toto
Aequore, prehenduntur quales Maeotica rupes
Non habet. Et stagnis veniunt quaesita Lucrinis
90Ostrea; de siculo defertur litore rombus;
Et quaecumque potest ars ingeniosa palati
Eruere, adveniunt tanto dignissima cultu.
Complentur mensae dapibus, ferventque ministri
(Ingeminant sua signa tubae); discumbitur ostro;
95Cuncta nitent; iterantque dapes paterasque frequentant;
Et redolent adipata crocos, et cinnama spirant.
Post largae panduntur opes mala semina belli.
Aurea gemmatis radiant distincta lapillis.
Inter delitias permiscent seria ludis.
100Laetantur proceres: hilari decet omnia vultu
Cernere, mirarique simul, laudare senique
Ornatus varios. Solus premit ille dolorem,
Pascitur et crudis odiis, et corde laborat
Quo procerum mentes trahat ad sua vota tyrannus
105Forte modo, rebus qui se comitentur agendis.
Merserat oceano radios, ac vincla quadrigis
Solverat, atque alto rediens iam Phoebus Olympo
Defessos pascebat equos, quibus ora lupatis
Eruerat, cum fine dato ferit aethera clangor.
110Assurgunt omnes, libant ex more Lyaeo
Pocula, nectareis perfundunt atria donis,
Muricem tandem subeunt penetrale paratum
Unanimes. Mox ille prior depromit anhelam
In medium vocem, gladio velut ictus acuto.
115"Quae nova segnities nostris sic mentibus haesit?
Usque adeo torpemus, ait, gravibusque periclis
Cur non consulimus, proceres? Quae tristia nobis
Fata parant? Diadema gerens novus ecce tribunal
Rex sublime tenet; nobis saevissimus hostis
120Imperat huic regno, qui mole onerosior omni
Sub iuga perdomitos premet; irrevocabile damnum
Esse secuturum, proceres, agnoscite tandem,
Si modo desinimus morbis occurrere tantis.
Frustra poscit opem letali vulnere fossus,
125Dum properat suprema dies atque imminet atrox
Exilium, Superosque rogat iam cymba profundis
Obruta litoribus: sunt imploranda deorum
Numina, quando procul violenta procella minatur.
Libertas quae maior erit, si forte potiri
130Hac libeat, regno quam saevum pellere regem?
Noxtis quanta mihi fuerint illata parente
Insontiam saepe suo; graviora vereri
Heu didici: cunctis igitur monet esse timendam
Indignam prolem sedes regalis adepta.
135Et meus ille labor: piget heu mea damna fateri.
Foemineis torpere toris, dapibusque vacare
Dedecet audaces, et inerti solvere luxu
Tam fortes humeros. Si quem pudet arma subire,
Dedecus ille hominum mentitur nomine sexum:
140Stamina distribuat positis operanda puellis,
Atque colos non tela gerat, non imperet ulli.
Erigite his animos, veterum superaddite factis,
Et liceat probitate suos superare priores;
Vosque viros meminisse iuvet, dominosque potentes
145Non humili de plebe satos. Nam vilior ulla
Conditio non est, domini quam ferre perosi
Imperium. Pendet manibus victoria vestris,
Et laus, et meritum, nullis quoque gloria seclis
Demersura caput: quid enim nisi fama laborum
150Nos manet exstinctos? Nam cetera conterit aetas.
Ergo agite, o proceres, aliis iam parcite curis,
Una sit ante oculos libertas, una salusque
Pectore desidiam pellat, laudumque cupido
Augeat et virtus animos et in ardua cogat.
155Namque ego, si desint fracto nunc corpore vires,
(Vos aras testorque deos, vos numina belli)
Divitiis animosus ero: nec me auferet aetas
In facinus comitem; medios comitabor in hostes
Si sit opus; non ipse metus, non aspera belli
160Desinere a coeptis facient; Tritonia tantum
Prestet opem, firmetque animos, ac cetera claudat.
Consulite his, proceres, animum depromite vestrum.
Ista satis. Nox alta ruit, mediumque profundi
Egit iter: festinat enim se mergere ponto".
165Assensere viri; totosque in bella furentes
Ire ratum teneat, nullaque heroa Tarenti
Esse relicturos pulcra vel pace vel armis;
Coniurant omnes, fidei quoque foedera firmant
Per sacra Belligeri, per quae omnia numina divum.
170"Consultanda tamen tantis oracula rebus,
Unus ait procerum, ne nos mala nostra pavemus.
Nam subeunda gravis si sit, nullo auspice, moles,
Casu agitur, pelago veluti sine remige puppis:
Incertum quo tendit iter, quae litora nescit,
175Fluctibus et tandem variis agitata, baratro
Aequoris arripitur, strictis et faucibus haeret.
Est mihi divina perflatus voce sacerdos:
Consulat ille deos, nobis vocet ille ducemque,
Quo certam ductore viam pergamus. Et armis
180Detur amor, pariterque omnes sua signa sequamur".
Sistitur ante aras subito: stupet omnis adesse
Incertum vatem, trepidant contingere vittas,
Atque sacros coram non audent cernere vultus.
"Dic, ait, o nimium Phoebo dilecte sacerdos,
185Dic, omnis procerum coetus, formidine dempta,
Quo duce militiam liceatque subire labores
Dignius, et nobis qua sit, dic, parte vocandus.
Neu sileas: sed pande magis, secreta reclude,
Iusta petunt proceres, votis ergo annue nostris.
190Nec mora detineat: nam te manet iste triumphi
Et bello quaesitus honos et gloria victi.
In te tota sita est tantorum certa laborum
Spes equidem: nec fas vatem nisi vera fateri".
Rettulerant. Mox ille iubet: "Deducite taurum
195His aris ex more mihi sine labe litandum".
Subsistunt niveum medio vix cornibus orbe.
Nun oculos, nunc ille manus, nunc pallida circum
Ora tulit, ceciditque pedes submissus in imos
Attonitus: venisse deum nova signa fatentur.
200Turificat de hinc igne sacro, nunc imbuit aras
Sacrifico nivei mactati sanguine tauri,
Et crepitant tactae sacro libamine flammae;
Rimatur trepidus fibras, rimatur et exta,
Atque sacras compellat aves. Et saeva Sororum
205Licia consuluit, tandem sic alta profundo
Pectore verba tulit: "Ne me modo, Phoebe, relinquas:
Semper adesse soles, vatis cognosce rogatus
Ipse tui. Da, sancte, precor, da nosse futura,
Quaeque latent occulta doce, si debita posco:
210Consule, si merui, dubiaeque relabere menti".
Confestim cecidere omnes, cum talia fatur,
Atque sacer vates aris immobilis haesit,
Territus his dictis, hunc et sopor arripit ingens.
Ut tonitru terrore cadunt, vel murmure vasti
215Aequoris, insueti tales audire tumultus.
Nec mora. Turrigeri visus procul igneus imber
Vittatas petiisse comas: nil abstulit illi,
Nil nocuit, tantum quaesita latentia vatem
Commonuit; tenues de hinc longo evasit in auras.
220Mox stetit ora rubens, somno velut ebrius alto
Excitus, et nondum cernit tamen omina plene.
Horrifica tum voce tonans: "Redde, aemula, redde
Sive ducem nobis, sive, Andegavia, regem
Redde, ait, et noli certis obsistere fatis".
225Dixerat, et celeri rapitur, pavidosque relinquit.
At postquam placidae curis defessa quieti
Membra dedere, iterum pariter glomerantur in unum,
Fatidicique parant explere oracula vatis.
Unus fervet amor, stimulis agitantur eisdem,
230Promissique ducis manet omnibus una voluptas:
Ille habet ille animos, et in illum vota laborant.
Ire parant, lectisque viris onerare biremes
Festinant: alacres optata ad litora pergunt.
Iam proceres venisse ducis fert rumor ad aulam
235Parthenopes, qui iussa ferant gratissima regni.
"Haec, ait, haec tantum nova me legatio poscit,
Si forsan quo pulsus abi pia sidera regno
Me revocent; potui tantam tolerasse ruinam
Hactenus ipse satis. Quid non pia sidera possunt?"
240Signa tubae dederant: iussit decus omne parari
Nobilium: "Fidis alacres occurrite nostris
Laetus ait, fas est laetari me hospite tanto."
Adveniunt. "Quaenam patriis huc vexit ab oris
Causa, petit, proceres?" Dextra complectitur omnes:
245Se civem patremque gerit, iam non memor alti
Regalis fastus, sceptrique quod ante gerebat.
Regia tota patet; veteres panduntur amores;
Ingeminat speratus apex; nil indiga laudis
Quod duce sit dignum, sive hospite, famra reliquit.
250Ast ubi regifico complentur cetera luxu,
Ad partem vocat unus herum: "Da pauca referre
Grata tibi; nec enim proceres nisi grata tulerunt.
Abdita secretis loca convenientia rebus
Tradde, ait, et tantum sint conscia numina nobis:
255Magna quidem reseranda tibi decor iste virorum,
Attulit, et quae sint, condenda in pectoris imo."
Excepit penetrale viros, quo nemo nisi heros
Ingreditur, magnique duces, maior quoque natu
Progenies. Orsus tunc ex his grandior aevo
260Et gravitate prior sibi credita cuncta retexit.
"Teque, tuamque fidem obtestor, dux maxime, verbis
Huc aures adverte meis. Tua regna resurgunt,
Si modo magnanimus fortuna sciveris uti
Oblata, summumque ducem te gesseris, atque
265Annueris proceram votis, nec in arma pigebit
Irruere. His igitur dictis, precor, erige mentem:
Nunquam tanta tibi redimendi copia regni
Ante fuit, nec erit, rebus si utere secundis.
Heu heu quem patimur regem! Quae fata dedere
270Imperia heu nobis! Minime toleranda cruentis
Massagetum populis; tantum ditione superbit.
Non proceres, non ille duces dignatur honore;
Se putat esse Iovem, cum quo nec sceptra teneret.
Exiguo tumidam gestat sub pectore mentem,
275Despicit egregios, aequalibus invidet, imos
Sternere sub pedibus miserosque retundere nunquam
Parcit: ad omne nefas impellit avara libido.
Est grave quippe nimis sortem tolerare molestam
Tam gravis imperii: satius succumbere morti
280Est equidem, miserae quam ferre incommoda vitae.
Finibus hunc regni, tantum si vota secundent
Dii faciles, omnemque suam depellere gentem,
Est animus procerum concors eademque libido.
Te repetunt regem, te regia postulat aula,
285Aurea fulcra vocant, te moenia tota morantur
Parthenopeia, tuo quondam radiantia fastu;
Expectant te castra ducem, regemque tribunal
Purpureum. Iam bella fremunt, iamque arma coruscant:
In te tota manus fervetque potentia belli.
290Eventum proceres te complectentur in omnem,
Quicquid agas: comes omnis erit, licet ipse traharis
Casibus adversis, et tristia fata subires.
Communes poteris solus relevare labores.
Teque tuamque tibi redimas, dux inclite, gentem,
295Atque tuos cives placidae iam redde quieti:
Quod si saeva tibi iampridem fata fuere,
Arridere solent, maiori et culmine lapsos
Instaurare viros. Agitant mortalia casus;
Ardua sed variis virtus nitet una periclis
300Seque probat: virtute caret, cui prospera nunquam
Mutavere vices, cui nec sors impia saevit.
Quare age, magnanimos inter numerande potentes,
Fac dederit fortuna tibi non aequa periclis
Maiores ausus; et contra audacior ito,
305Si natura virum, si virtus clara ducemque
Egit: et heroas pudor est succumbere. Fortes,
Non humiles Dea caeca petit: sed ad ima profundi
Quos super astra tulit felicibus aemula trudit.
Dent animos viresque simul quae adversa tulisti,
310Famaque victoris, det spes oblata triumphi:
Haec acies, haec bella movent, haec, dura subire
Quaeque duces faciunt, alternaque regna remutant.
His ergo responsa, ducum placidissime, redde.
Neu spernenda puta: procerum nam verba locutus
315Quippe fui, quorum omnis amor stabilisque voluptas
Ardet in absentem (nostris precor annue coeptis,
Iuppiter), et saevos hostis iuravit in enses.
Convenere simul roburque decusque potentum.
Effundentur opes: tantum tua signa sequamur,
320Teque ducem, dextramque tuam mucrone minantem".
Dixerat. "O utinam tantos meminisse labores
Prosit, et in regnum me dudum fata reposcant,
Dux ait, expromens longo suspiria tractu!
Namque ego, si liceat tantis optatibus uti,
325Per dextram, sceptrumque Iovis, regale decusque,
In me vestra quidem merita, et benefacta, vetustas
Nulla adimet; tantos neve obliviscar amores.
At ne vestra diu (paulum vos quippe morabor)
Fluctet in incerto mens, haec infigite cordi.
330Polliceor quaecunque mihi sunt arma, virosque,
Atque meum natum, qui spes est firma senectae
Una meae. Gerat ille ducis, gerat ille parentis
Officium, cui nunc floret robustior aetas;
Imperet ille viris, Tyria pro sede cruorem,
335Si sit opus, fundat, patriumque reposcat honorem.
O utinam vires essent, quibus ante valebam!
Parque animo forsan serviret dextra feroci.
Gaudia plena forent, quando baccharer in hostem
Ipse prior, rueremque furens, velut icta leaena
340Gaetuli iaculo, vel rapto bellua partu,
Insereremque caput per mille pericula mortis.
At modo debilior segnis quoque dextera nutat,
Et nequeat galeae cervix gestamina ferre.
Ire vetor; Superi testes et cana senectus.
345Cetera non deerunt adeundis commoda bellis,
Impia si gemerent disiectum in litore fata
Nulla ope, seu monstris essem data praeda marinis.
Ista referte viris, animumque pandite nostrum".
Rettulit, et proceres decoravit munere magno.
This text is part of:
Click on a word to bring up parses, dictionary entries, and frequency statistics
Tarentina (G. Martucci, 1899).
This work is licensed under a
Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 United States License.
An XML version of this text is available for download, with the additional restriction that you offer Perseus any modifications you make. Perseus provides credit for all accepted changes, storing new additions in a versioning system.