Palingenio Stellato, Marcello Stellata, 1500/03 - 1543, zodiacus vitae, zodiacus vitae zod. zodiacus vitae (J. Chomarat, 1996)

¹
Traxisti longam portu mea cymba quietem:
Iam tempus dare vela notis a soluere funem;
Cessit hiems canaeque niues de montibus altis
Distillant, viret omne solum, lapsasque reponit
5Sylua comas, renouat dulces Philomela querelas;
Floribus ornatae crines per prata Napaeae
Deducunt choreas, Dryades, Satyrique petulci
Carmina muscosis iterant lasciua sub antris:
Aurea nunc volucer iaculatur tela Cupido,
10Et iuuenum placitis incendit pectora flammis.
Iam tutum vastos pelagi proscindere campos;
Vnda silet, Zephyrus redit expectatus ab orbe
Occiduo: quid stulta times? est lucidus aer
Atque suo cursum suadent Atlantides ortu.
15Quid tibi continget tranquilla per otia laudis?
Laurea desidiae praebetur nulla; potenti
Esto animo atque aude: audenti fortuna fauorem
Saepe tulit, pauidosque vetat gaudere triumpho.
Vt video, terrent rictu te monstra canino;
20Sed turpe est, foedis virtutem cedere monstris.
Perge igitur, iam rumpe moras altumque petamus.
Rex ille omnipotens, vasto qui praesidet orbi,
Aurea qui solo moderatur sidera nutu,
Tot voluit latas habitare animalia terras,
25Tot pontum et liquidis vitam seruare sub undis,
Orba suis ne tanta forent elementa colonis.
Ex his tantum homini, quid sit cognoscere verum,
Quidue decens et posse loqui, concessit; at ore
Caetera sunt muto et tellurem cernua lambunt.
30Hic ratione potens validissima quaeque subegit,
Alipedes tigres iracundosque leones.
Et quamuis diro sint corpora plena veneno
Serpentum, tamen hunc metuunt: huic maxima cedit
Oceani moles, oris Balaena supini.
35Hoc sine quid tellus esset? densissima certe
Sentibus, et nullas segetes inculta crearet:
Hic leges, et quae seruantur legibus urbes,
Condidit, ornauit coelestia numina templis,
Repperit innumeras artes, imitantia fulmen
40Tormenta, emissum quibus, ignis turbine clausi,
Per spatia effertur longe distantia plumbum,
Quo pulsae turres et moenia celsa trahuntur
In praeceps; vastosque procul quicumque boatus
Accepit, dubius se audisse tonitrua credit.
45Vae vobis superi, si talia forte Gigantes
Olim Phlegraeis habuissent fulmina campis.
Repperit et puppes, vetitum quibus ire per aequor
Posset, et extremum ventis famulantibus orbem
Quaerere, qua Titan populos despectat Eoos,
50Et Tartessiaca pronus qua mergitur unda,
Qua Cynosura nitet, et qua contrarius axis
Aspicit Antipodas pendentes vertice, qui iam
Casuri opponunt pedibus vestigia nostris.
Cum tamen ingenio excellat, mentisque vigore,
55Vt credi possit diuino ex semine natus,
Nescit adhuc, nec scire studet (res mira, nefasque
Et centum tauris, et larga caede piandum)
Viuere quo pacto, vel quid vitare sequiue
Debeat. O caecis mortalia plena tenebris
60Pectora, et o mentes caligine circumseptas
Stultitiae! incedunt deserta per auia: vix heu,
Vix paucis nouisse datum, quo tendere tutum,
Qua sit iter, per quod vera et bona summa petantur,
Non docet hoc gemini nodosa scientia Iuris,
65Non quae Paeonio sanat medicamine morbos,
Non Rhetor, non Grammaticus. Sapientia sola
Hoc aperit; fida haec hominum dux atque magistra est;
Hanc mihi si dederit Deus, et, subtemina si non
Ante diem triplices truncabunt nostra sorores,
70Ipse, bonum summum quod sit, qui possit haberi,
Vt spero, expediam, quamquam haec prouincia magna est.
Principio summum esse bonum pars maxima censet,
Numorum plenam bene semper habere crumenam,
Atque auri tantum quantum vel Lydius amnis
75Vel Tagus aequoreas splendens eructat in undas;
Iugera tot campi, quot crines vertice; longum
Possedisse agmen seruorum, armenta, gregesque,
Quot non Trinacriis pauit Polyphemus in aruis,
Quot nec Aristaeo fuerant, Tirynthius et quot
80Non Erythaeeis tulit a praesepibus Heros;
Pulchraque ut Alcinoi pomaria et Hesperethusae;
Nec non marmoreis miranda palatia crustis,
Haec sunt quae cupiunt omnes, quae quisque requirit;
Quae superos genitrix tenero petit anxia nato
85Supplicibus votis. His qui affluit, esse beatum
Felicemque putat crassi dementia vulgi.
Sed nescit quanti lateant sub floribus hydri,
Quotque rosas inter spinae nascantur acutae.
Illum etenim quisquis fieri vult diues, oportet
90Nocte dieque animo diuersas voluere curas,
Fortuna variante vices: nunc cogitat unum,
Nunc aliud; si forte epulis accumbit, iniquae
Morsus auaritiae stimulat, vix ulla palato
Esca placet, properatque ingratas linquere mensas.
95Abstrahit inde illum exigui spes dira lucelli;
Vix somnum capiunt nocturno tempore ocelli;
In latus, in faciem iacet, et quandoque supinus,
Versaturque thoro, haud aliter quam saxea moles
Sisyphia reuoluta manu: quid luce peracta
100Gesserit et quid sit redituro sole gerendum
Pensitat. En pereunt pecudes, cras pabula quaeram.
O brumae deuota dies, quam frigora bobus
Haec nocuere meis! sed dispensator iniquus,
Pastoresque mali, rapiunt hi, decipit ille:
105Inuasere lupi caulas, praedatus et ipsum
Est pecus insanus miles, magalia fregit,
Incendit segetes, desecta est vinea ferro;
Debitor aufugiens portat cum foenore sortem.
Nulla fides, nulla est homini reuerentia diuum:
110Omnia plena dolis. Pro Iupiter! ille bonus vir
Prorsus habebatur; sed fallax gratia linguae
Atque oris, non est semper vera effigiei
Regula. Quid doleam? remeat mea nauis et affert
Lucrosas, ohe, merces: graue pondus amomi,
115Thura, electra, piper, Serum velamina, vestes
Sidonias, mercesque alias, quas vexit ab Indis:
Quam si concursu Symplegades infregissent,
Si vel Scylla vorax, dubii vel saxa Capharei
Soluissent tabulas, muliebri more querelis
120Implessem totas aedes lachrymisque maderent
Pectora. Non deerunt nummi, nisi viuere desit.
Nil frumenta valent; quid tum? mercabor oliuum;
Est fodiendus ager, iaciendaque semina, messes
Occandae, fabricanda domus, vitesque putandae;
125Illud emam, hoc vendam; accipiam et quod debeo reddam.
Non secus huc illuc impellitur ac pila magno
Lusorum coetu solet, aspiciente theatro,
Iactari; hinc atque hinc ingenti missa tumultu
Pellitur, ille ferit pugnis, hic calce retundit:
130Laetitia, maerore, metu, spe, fluctuat aestu
Continuo, veluti ventorum flatibus aequor,
Ixion verus, qui captus imagine nubis,
Concubitu foedo prolem genuisse biformem
Dicitur; unde eius voluit sine fine rotari
135Membra colubriferis radiis affixa Deum rex.
Diuitiae quid sunt? res nempe simillima nubi,
Quam si Riphaeo Boreas demissus ab axe
Incutiat, videas unde est concreta, resolui
In tenues fumos; monstra hinc gignuntur habentia
140Humanam faciem. Quid enim speciosius ipso
Diuitis aspectu primo? sed, noscere postquam
Ipsius vitam licuit, diuersa videntur
Partibus a tergo non respondentia primis.
Assiduo motu rotat hunc fortuna, colubri
145Agmina curarum sunt, quae praecordia rodunt.
Vel scit vel nescit diues, quae possideat. Si
Nescit, quid prosunt? quoniam nil inde boni vel
Accipit aduersi, velut is qui non habet. At si
Quae sua sunt nouit, vel amat, vel non amat illa.
150Si non, cur tenet haec? ex his quae gaudia sumit?
Qualia, quum potat succos abstemius vuae.
Si quidem amat, pariter curat, studet illa tueri,
Proque his seruandis est anxius atque laborat;
Sollicitatque illum quicquid contingere rebus
155Posse mali credit quas possidet; excruciatur
Si perit inde aliquid: fieri quod saepe necesse est,
Cum nil stare diu videas, incommoda cum sint
In promptu semper. Demum quo plura tenebit,
Hoc plus curarum accedet saeuique laboris.
160Quid memorem, subeat quam crebra pericula ponto,
Ac terris censum cupiens augere paternum?
Syluicolas latrones, ponticolas piratas
Saepe fugit: capitur tandem; laniandaque phocis
Viscera, siue lupis praebet, captiuus herili
165Collum saepe iugo summittere cogitur, is, qui
Vt dominus fieret, se obiecit casibus audax,
Vix mensa tutus propria, proprioue cubili.
Exitiale datur sitienti saepe venenum;
Stertentemue necat cupidi manus impia serui.
170Pinguior in caedem ut petitur magis hostia, nec non
Nobilior potius spoliatur fructibus arbos,
Vtque apibus muscisque perit quae dulcior vua est,
Sic, cui plura dedit sors et meliora tenenda,
Insidias patitur plures, propiorque periclo est.
175Nota Syracusii solertia mira tyranni:
Euge bone, es felix? quid ni? non pocula desunt,
Non epulae, pueri, sceptrum, diadema, cupitae
Deliciae: gemmis, auro (quid cernis?) abundas.
Heu mihi! namque tholo seta suspensus equina
180Ensis adest, iamiam miseri caput infodietur.
Inuidia vexantur opes; namque optima liuor
Quaeque malus laedens odit felicia semper.
Hoc pretio, miseri, damnosum quaeritis aurum,
Vestra Palaestinae stimulent ut corda sorores
185Assidue, ac nigrum citius tendatis ad orcum.
Nonne Midae, fuluo quem Bacchi dona metallo
Ditarunt, cunctis ridenda insania? iure
Huic asini auriculas iratus, Phoebe, dedisti.
Aurum cuncta precor fiant quae corpore tangam:
190Mox petiit stolidus primis contraria votis,
Quum cibus in vacuam nullus descenderet aluum.
Talis, auare, tibi fortuna est, pessime, qui cum
Plus habeas, plus semper eges: ut Tantalon undis
In mediis cruciat sitis arida. Si tibi pleno
195Effundat cornu quicquid vis Copia, numquid
Quod satis, an nimium, sumes? hoc officit, illud
Quisquis habere volet facili mercede parabit.
Nostra etenim minimis rebus contenta quiescit
Natura, in vitium si non delapsa repugnet.
200Diuitis in mensam syluae pelagique feruntur
Optima; non desunt lepores, non caprea, ceruns,
Hoedus, aper, volucrumque genus, non turdus obesus,
Perdix, ficedulae, nec non quas Colchica tellus
Mittit aues, grandes capi, grandesque columbi:
205Portantur rhombi, squillae, muraena, locustae,
Mugilis, et piscis nomen qui traxit ab auro,
Ostrea, caeruleo quae Cyzicus aequore gigrut:
Multa alia, est versu quae claudere difficilis res.
Vina dehinc, nigro nunquam cessura Falerno,
210Ni potius placeant aruisia neotaris instar.
Sed quaero, nunquid cuncta haec lupus iste vorabit?
Non credo: vel si cupiat, non posse putandum est.
Quod si posse volet, rumpetur venter et ibit
Turgidus ad tumulum, turba comitante rudentum.
215Nam qui plus aequo stomachi penetralia replet,
Laeditur, et clamat, Medici succurrite: demum
Euomit, et totas putor capit improbus aedes.
Hinc variae insurgunt febres, hinc scrupeus humor
Insidias manibus pedibusque affigit inertes.
220Cui non compertum est, multos inducere morbos
Ingluuiem? vexare animos et corpora Bacchi
Humorem immodicum sitibunda in viscera mersum?
Ergo parcus erit, de multis pauca capescens,
Qui non ante diem vult ducem abrumpere vitam:
225Nec plus, quam pauper, saccum stipabit opimum.
Murice distinctos locuples vestitur amictus,
Auratamque togam, tenuique subucula bysso
Enitet: et Scythicae redimitus vellere frondis,
Gestat foemineo pretiosa monilia collo.
230Num magis ista fugant mordentia frigora, quam si
Muniat incultae vilis te penula lanae?
Num, quae vulgari lino contexitur, aestum
Arcet tela minus, tunc quum per torua leonis
Signa Molorchaei gradiens calidissimus est sol,
235Flauaque vaesanus discindit Sirius arua,
Quam si lena tuum velet bombycina corpus?
At dices: ille in pretio est quem pulchra decorant
Vestimenta: caput venienti inclinat, et omnis
Assurgit populus, solusque hic nobilis, atque
240Creditur esse bonus, prudens, ac dignus honore,
Dignus amicitia: pannoso prorsus habetur
Nulla fides, tritamque irridet turba lacernam:
Sis licet Arpinas, cuius facundia toti
Praefertur Latio; vel fabri filius ille,
245Attica quem tellus mirata est saepe loquentem:
Carminibus quamuis possis aequare Maronem,
Maeoniique senis diuinos reddere cantus;
Non tamen idcirco speres tibi praemia laudis:
Sperneris, mihi crede, locum proiectus ad imum.
250Tu Ganymedaeos frustra sectabere vultus,
Optabis frustra teneram tractare puellam,
Si tectus vili pauper gradieris amictu.
Non equidem inficior: magna est nam gratia pulchri
Vestitus. Verum fuerit virtutibus ipsa
255Si mens nuda, malis imbutaque moribus, omnis
Ecce perit cultus, fies inglorius, ac te
Despiciet quisquis norit, tua terga cachinni
Mordaces ferient, vel caecae iurgia sannae.
Nec seruus, propria quem tu nutrire farina
260Consuesti a puero, si te cognouit auarum,
Crudelem, tumidum, vinosum, mentis egentem,
Aestimat: idcirco secum clam murmurat in te,
Hunccine herum fortuna mihi non aequa dedisti?
Hunccine herum tolerare diu me fata iubebunt?
265Laudabunt alii, quem turba domestica temnit?
At fortis, prudens, iustus, pariterque modestus
Si fueris, si te non parua scientia clarum
Reddiderit, quaeuis tribuet tibi vestis honorem,
Nec (modo sit sanus) poterit te spernere quisquam.
270In primis, quicumque cupis venerabilis esse,
Laudari multum, nec non vehementer amari,
Virtutem sequere, ac vitii contagia vita:
Et caue committas quod possit iure putari
Censura dignum, atque auctori inferre pudorem.
275Nam solet egregiam stolidum contemnere vulgus
Virtutem, minima si infectam labe notauit.
Sed quisnam prorsus viuit sine crimine? nemo est
Qui non legitimo quandoque a calle recedat,
Qui non a recta interdum declinet amussi.
280Ille tamen, raro ac minimum qui peccat, haberi
Atque bonus dici debet: sed gratia linguae
Maxima, quae docte ac prudenter singula profert.
Cultus habet sermo, et sapiens, mirabile robur:
Imperat affectus varios, animumque gubernat:
285Haec plus quam vestes poterunt te reddere clarum.
Nec tu formosi specie capiaris ephebi.
Talis amor scelus est, quem qui sapit effugiet. Nam
Est pueris nec mens, nec amor ratioue fidesue.
Ah pereat quisquis puerorum flagrat amore!
290Si te delectant formosae membra puellae,
I, pete coniugium; vel non meretricula deerit.
Quid mauis demens cupere et sperare negata,
Pellere cum possis facili medicamine morbum?
Sunt tamen hoc propter cupiendae forsitan ipsae
295Diuitiae, ut melius virtutem acquirere detur;
Quandoquidem argento loculi si forte vacabunt,
Nullus erit qui te doceat; nam soluere oportet
Mercedem haud paruam doctoribus; est quoque habenda
Sumptibus haud paruis librorum copia, tempus,
300Quo valeas studiis incumbere plura legendo,
Ne mala pauperies alias te voluere curas
Cogat, et impediant ingrata negotia mentem.
Heu quam difficile est, quam paucis numina praestant,
Ex humili volitare gradu virtutis in arcem!
305Quam raro egregios pauper sortitur honores!
Praeterea qualis vita est, quam proxima letho,
Quam merito spernenda, animum si nulla voluptas
Mulceat, atque leuent solatia nulla laborem.
Cum nunquam desint curae, cum plena dolorum
310Omnia sint, praestat stygiam tranare paludem,
Cerbeream saturare famem, miscerier umbris:
Si nunquam fas est rebus gaudere secundis,
Gaudia si miserum pectus non ulla serenent.
Ast inopi quidnam dulcedinis, aut solati
315Esse potest? cui deest panis vinumque frequenter:
Nunc lecto, nunc veste caret: nunc calceus ipsos
Ostendit digitos, veteri dissutus aluta.
Viuere vix potis est, nedum sectarier illa,
Iucundum quibus esse solet mortalibus aeuum.
320Talibus at certe quicumque est diues abundat.
Illud enim assequitur quicquid desiderat et vult.
Tantum habet imperii, tantasque pecunia vires,
Vt sibi nil obstare diu patiatur: ab alto
Deducit montes, et valles tollit in altum.
325Si vult ergo canum pernici prendere cursu
Ceruos aut capreas, vulpes, leporesue fugaces;
Si volucres captare libet, vel fallere pisces
Retibus aut hamis; Veneris si grata voluptas,
Si cibus et potus delectant, otia, ludus,
330Si choreae, citharaeue placent, si plaudere cantu;
Omnia diues habet: nam praestant omnia nummi.
Accipe quid contra referam, si discere quisquam
Gestiet, id certe dabitur, modo firma voluntas
Nunquam deficiat; nec terreat aspera cliuis,
335Angusta, et primo ingressu satis horrida dumis
Semita, virtutis qua culmina celsa petuntur.
Si non sunt nummi tibi, vaeneat ipsa supellex,
Vel domus aut fundus. Quid ni? quo viuere pacto
Tunc potero? cogar mendicus quaerere panem.
340Ah miser! est melius mendicum viuere, dum te
Caelicolis similem diuina scientia reddat,
Quam si possideas Persarum bellua gazas.
Noli iudicio tenebrosi accedere vulgi,
Haud magis atque pecus verum agnoscentis: at ipse
345Si sapis, haec memori quae dicam mente teneto.
Praeter virtutem non est durabile quicquam.
Diuitiae pereunt, species quoque, robur, honores,
Cuncta cadunt: virtus aeterna in tempora durat,
Quam fortuna nequit, nec tollere longa vetustas.
350Ipse tamen vidi nunquam, et vix credere possum
Vel periisse fame, vel mendicasse disertum:
Quem si fortuna interdum conatur iniqua
Obruere, auxilium virtus festinat. Alumnos
Protegit alma suos semper doctrina, diuque
355Non patitur miseris urgeri casibus: affert
Naufragio tabulam, qua tuti littora possunt
Spumosos inter fluctus attingere nando.
Qui pollet virtute, Arabum deserta, nigrosque
Aethiopas, rigidosque Getas lustrabit, et Indos,
360Tutus et incolumis. Fortunae sola resistit
Virtus, atque illi dubio certamine pugnat.
Nullis est igitur parcendum sumptibus; omnem
Ne dubita, ut virtutem habeas, impendere censum.
At si forte tibi, valeas quod vendere, nil est,
365Esto bonus saltem, si non potes esse peritus.
Cum doctis versare libens; (nam discere multa
Sic poteris) nec non avide quaecumque loquuntur
Ausculta, atque roga interdum: tum caetera diuis
Committe, et patiare animo tua fata sereno.
370Gaudia si sequeris, si te insidiosa voluptas
Implicat, et dulces transmittere lusibus annos
Te iuuat, atque ideo diues cupis esse, voluta
Sedulus haec tecum, ratio quae prouida dictat.
Nulla voluptate est res perniciosior: aufert
375Consilium, mentemque premit, virtutibus obstat,
Corrumpit mores, vitiorum maxima nutrix,
Debilitat corpus, sensus obtundit: amaro
Fine nocens, homini multorum causa malorum est.
Clarius ista sequens sermo meliusque docebit.
380Si tamen aduertas, habet et sua gaudia pauper,
Nec forsan leuiora. Magis nam dulcia sunt quae
Rarius eueniunt solatia. Credite, longe
Gratior ac longe est iucundior illa voluptas
Quae dilata diu fuit, ardenterque cupita.
385Sic cibus esurie suauis, requiesque labore,
Sic potus vexante siti, sic frigore flamma,
Frigora sic aestu, sic intermissa diuque
Sustentata Venus grata est magis; omnia demum
Rebus ab oppositis vires contraria sumunt.
390At locuples tolerare nihil vult, semper abundat
Deliciis, adeo ut moueant fastidia saepe,
Et cupiat bulbos, siliquas, olus, allia, sardas,
Solennes epulas et prandia lauta perosus.
Nil adeo dulce est quod non videatur amarum,
395Et non displiceat, si plus durauerit aequo.
Delectant alterna magis, vetitisque potiri
Dulcius est: sordent quae possunt semper haberi.
Praeterea non res hominem, sed sola voluntas,
Iudiciumque animi contentum reddit: amari
400Est dignum quodcumque placet. Quid proderit aegro
Concinnas offerre dapes, cui febris ademit
Gustum? quid vini suauem praebere saporem
Illi qui gaudet puris abstemius undis?
Hic hoedum, ast alius carnes coenare suillas
405Mauult; hunc cantus iuuat, illum ludus; amorque
Omnibus haud idem: hic puerum cupit, ille puellam;
Huic scortum placet, ast illi matrona. Beatum
Efficit ergo animus, non res. Rationibus istis,
Non minus ac diues, laetatur pauper; ab illo
410Grandia poscuntur, paruo hic contentus abibit.
Impensa diues maiore ac saepe minore
Laetitia viuit quam pauper. Gratius ouo
Et cicere est vesci atque famem compescere porro
Nautae aut fossori, quam regibus et reginis
415Quicquid terra ferat lauti prandere vel unda
Dignior illa autem iure est dicenda voluptas,
Quae nec sumpta nocet, nec contradicit honesto.
Nil tamen est melius quam pauca optare, animumque
Vincere consilio: ne spes te affligat inanis.
420Qui quod habere nequit desiderat, excruciatur
Sperando frustra, et nequicquam tempora perdit.
Id cupias igitur quod certe possit haberi,
Aut nihil: atque animo fraenos impone tenaces:
Ast opibus quisquis pollet, vult plura petitque
425Quam licet, et paruo contentus viuere nescit:
Indiget idcirco multis. Felicior ille est,
Sufficiunt cui pauca satis. Res ampla superbum,
Risoremque hominum, contemptoremque deorum,
Insanum, mollemque facit, virtutis et hostem.
430Nam quis virtutem curat, si census abundat?
O bona paupertas, o nondum cognita diuum
Munera, virtutum custos et amica pudori.
Luxuriae fraenum, vitae tutela! procacem
Fortunam tu sola potes, ventique furorem
435Ac pelagi rabiem contemnere: dum vada lintre
Tuta tenes paruo, vicinaque littora seruas.
Saepius aethereos feriunt vaga fulmina montes,
Et quatit excelsas Boreas rapidissimus ornos;
Ima latent ignota malis, humilesque procella
440Iuniperos raro infestat: lentaeque myricae
Stant inter syluas immotae ac pace fruuntur.
Spreuit Anaxagoras, spreuit Democritus atque
Complures alii (quorum sapientia toti es:
Nota orbi) argentum atque aurum, causasque malorum
445Diuitias. Quare? nisi quod non vera putarunt
Esse bona haec, animum quae curis impediunt, et
In mala praecipitant quamplurima. Fabricius quid,
Quid Cato, quid Curius, sanctissima pectora, quondam
Senserint, non quid vulgus plebsque inscia dicat,
450Mente agita atque tibi propone exempla bonorum,
Nonne olim victor felicia signa Quirinus
Saepe tulit, posito quum sumere consul aratro
Arma iubebatur requiem factura ligoni?
Tum casa parua viros et frugi mensa ferebat.
455At nunc deliciae et laqueata palatia molles
Imbellesque edunt foetus ac lusibus aptos.
Discite mortales tandem, longisque tenebris
Exuite obsessam mentem, sursumque leuate
Iam caligantes oculos. Quo caeca voluntas
460Vos ducit, ne ferte gradum. Ratione deorum
Naturae similes estis, ratione tenetis
Imperium mundi: ratio vos dirigat ergo,
Non error: finemque animo perpendite rerum.
Sufficiat cibus ille, famem qui sedat: et illa
465Vestis, quae corpus velet frigusque repellat.
Sit sopor ille satis, reficit qui fessa labore
Membra. Etenim tribus his opus est, cum corpora nostra
Sint fragili contexta luto. Sed talibus uti
Sic licet, ut tanquam medicinae munere cures
470Quos tribuit morbos homini natura nouerca.
Ast hic luxuriem dapibus complectitur, ille
Vestibus. Hanc alius vitam vix sentit, ab arte
Dum fugit, assiduoque premit sua lumina somno.
Felix qui didicit contentus viuere paruo;
475Nec spem ullam in rebus ponit quas linquere cogit
Parca ferox, tanquam nostri non iuris; et aeui
Quam breue sit spatium reputat; quam friuola demum
Omnia quae in terris longe lateque creantur;
Qui minor aduersis non fit maiorue secundis,
480Minoisque urnam spernit, Stygiosque furores,
Securus quodcumque ferat fortuna tenere.
Infelix, sensu qui ducitur atque futuri
Caecus, ceu pecudes, tantum praesentia cernit;
Qui nescit, quod, quanto animus praestantior ipso est
485Corpore, tanto animi pluris sunt munera, quam quae
Ad corpus spectant. Igitur non diuitiae sunt
Prima bona. Hae quoniam pro corpore conquiruntur,
Quae possessorem non efficiunt meliorem
Quis bona summa vocet? multos at saepe videmus
490Quadrupedum similes, istis qui rebus abundant.
Quantum ergo satis est vitae, nihil amplius opta.
Namque superuacuo stulti laetantur: aceruos
Ingentes frustra, frustra horrea plena requiris,
Cum modio cumeraue famem propellere possis.
495Cum tibi sufficiant cyathi, cur dolia quaeris?
Si te Plutus amat tamen, et tibi Copia ridet,
Diuitiasque dedit fatorum ignota voluntas,
Quid facias, operae pretium est didicisse: tenendo
Ne peior fias, ne possis stultus haberi.
500Dic age nunc quaeso, quaenam prudentia, quodnam
Consilium est illi, cui sunt bona multa. sed ipsis
Insipiens nescit quo pacto debeat uti?
Hinc vires persaepe nocent, damnosaque forma est,
Hac ratione suum auctorem facundia perdit,
505Hac ratione artes aliae compluribus obsunt.
Nodus auaritiae non te constringat: ab ipsa
Heu fuge; nam certe nulla est hac maior Erinnys.
Hanc memorant Acheronte satam, per tristia Ditis
Regna truces agitare faces, centumque colubris
510Colla veneniferis gestare minacia; fauces
Humano expleri nunquam potuere cruore;
Semper hiant aliosque tenent aliosque requirunt
Ora cibos; nulli parcit nec templa deorum
Dedecorare timet, malum et insatiabile monstrum.
515Nascuntur variae hinc pestes, discordia, caedes.
Proditio, rixae, fraudes, iactura pudoris,
Contemptus diuum, periuria, iurgia, bellum
Atque aliae plures quam dici carmine possint.
Hanc igitur vita: nil quippe nocentius et nil
520Quod magis ostendat vile atque ignobile pectus.
Sic mulier, senior, puer inueniuntur auari:
Sunt etenim imbelles, fragiles, animique pusilli.
Huic alia est vitio labes contraria, sed non
Tam grauis; hanc etiam studeas depellere; nam si
525Prodigus es, mensam alterius pinguemque culinam
Ieiunus frustra aspicies, patrimonia postquam
Absumpta, et nimio fuerint deperdita luxu.
Inter utrumque manet virtus: extrema relinque,
Et cui fas, quantumque licet, largire; nec ultra
530Impensam facias quam sit permissa facultas.
Diuitias hic finis habet: prodesse tenemur
Omnibus, at nostris potius. Natura creauit
Nos, non ut solum nobis nostrisque propinquis,
Ast aliis etiam, quum possumus, emolumento
535Simus. Quid quaeso praeclarius atque deorum
Dignius est solio, auxilium quam ferre ruenti,
Tradere pauperibus victum miserisque mederi?
Sic nos turba colit, sic famam acquirimus; atque
Ad superos multi per talia facta volarunt.
540Naturae humanae nil aptius et nihil ipso
Dignius est homine, ut perhibet schola docta sophorum,
Quam prodesse homini et socio succurrere lapso.
At nunc, o mores! o tristia tempora! prorsus
Extincta est pietas: nulli largitur auarus
545Diues, cum teneat quae tradere plurima possit;
Nulliusque ipsum miseret: sunt ferrea cunctis
Corda. Quis exigua mendici nunc stipe casum
Solatur? lacrymas rident, miserosque precantes.
Si qua tamen donant, dant scurris, dantque cinaedis,
550Dant lenis potius, dant scortis callipareis.
Nemo dabit vati: Musae spernuntur ubique.
Calculus huic loculos, vel tessera reddit inanes:
Ille autem pictis ludit patrimonia chartis.
Nonne hoc turpe magis nummos absumere pacto,
555Vnde nec ullus honos, nec gratia quaeritur ulla?
Mens oblita Dei, vitiorumque oblita coeno,
Sicne licet fieri? nonne olim nudus ab aluo
Existi, et nudus terrae es rediturus in aluum?
O demens, non haec tua sunt: sed Iuppiter harum
560Est dominus rerum, tu dispensator et hospes.
Non res, sed nobis rerum conceditur usus.
At postquam vetus ille Charon te vexerit ultra
Quam trepidant superi falso iurare paludem,
Hic miser, hic aliis haeredibus ista relinques.
565Ergo his utendum est recte, dum stamina Parcae
Nostra trahunt, nobis sumendo, aliosque iuuando
Iam patet ex dictis, an sint bona summa putandae
Diuitiae. Mea cymba redi, satis ardua ponti
Nauimus; ecce auster pluuias iam cogere nubes
570Incipit; ecce undas Typhones in aera portant
Absorptas pelago: unde ingens promittitur imber.
Amplius hic tutum non est (mihi crede) morari.
Heu metuo fidum male puppibus Oriona:
Dum licet, in portum tendamus; nubila clarum
575Reddiderint ubi pulsa diem, reuocabit ab alto.