previous next
consŭētūdo , ĭnis, f. consuesco.
I. A being accustomed, custom, habit, use, usage.
A. In gen. (very freq. in all periods, esp. in prose): “exercitatio ex quā consuetudo gignitur,Cic. de Or. 2, 87, 358: “dicunt ... consuetudine quasi alteram naturam effici,id. Fin. 5, 25, 74: “ad parentium consuetudinem moremque deducimur,id. Off. 1, 32, 118; id. Mil. 1, 1; id. Clu. 38, 96: “majorum,id. Div. in Caecil. 21, 67; cf. id. ib. 2, 5: “Siculorum ceterorumque Graecorum,Cic. Verr. 2, 2, 52, § 129; id. de Or. 2, 3, 13; Caes. B. G. 1, 45; cf. id. ib. 1, 43: “eorum dierum,id. ib. 2, 17: “non est meae consuetudinis rationem reddere, etc.,Cic. Rab. Perd. 1, 1: con suetudo mea fert, id. Caecin. 29, 85: “consuetudinem tenere, etc.,id. Phil. 1, 11, 27: “haec ad nostram consuetudinem sunt levia,Nep. Epam. 2, 3: “contra morem consuetudinemque civilem aliquid facere,Cic. Off. 1, 41, 148: “quod apud Germanos ea consuetudo esset, ut, etc.,Caes. B. G. 1, 50; cf. with ut, id. ib. 4, 5: “cottidianae vitae,Ter. Heaut. 2, 3, 42: “virtutem ex consuetudine vitae sermonisque nostri interpretemur,Cic. Lael. 6, 21; cf.: “vitae meae,id. Rab. Perd. 1, 2; “and sermonis,id. Fat. 11, 24; Quint. 1, 6, 45: “communis sensūs,Cic. de Or. 1, 3, 12: “jam in proverbii consuetudinem venit,id. Off. 2, 15, 55: “victūs,id. Att. 12, 26, 2; Caes. B. G. 1, 31: “otii,Quint. 1, 3, 11 al.: “peccandi,Cic. Verr. 2, 3, 76, § 176; Quint. 7, 2, 44: “splendidior loquendi,Cic. Brut. 20, 78: “loquendi,Quint. 1, 6, 43; 11, 1, 12: “dicendi,Cic. Mur. 13, 29; Quint. 2, 4, 16: “docendi,id. 2, 5, 2: “vivendi,id. 1, 6, 45: “immanis ac barbara hominum immolandorum,Cic. Font. 10, 21; cf.: “classium certis diebus audiendarum,Quint. 10, 5, 21 al.: “indocta,Cic. Or. 48, 161: mala, * Hor. S. 1, 3, 36: “assidua,Quint. 1, 1, 13: “longa,id. 2, 5, 2: “vetus,id. 1, 6, 43: “communis,id. 11, 1, 12; 12, 2, 19: “vulgaris,id. 2, 13, 11; Cic. de Or. 1, 58, 248: “bene facere jam ex consuetudine in naturam vortit,Sall. J. 85, 9: “omnia quae in consuetudine probantur,generally, Cic. Ac. 2, 24, 75: “negant umquam solam hanc alitem (aquilam) fulmine exanimatam. Ideo armigeram Jovis consuetudo judicavit,the general opinion, Plin. 10, 3, 4, § 15.—
(β). With prepp., ex consuetudine, pro consuetudine, and absol. consuetudine, according to or from custom, by or from habit, in a usual or customary manner, etc.: “Germani celeriter ex consuetudine suā phalange factā impetus gladiorum exceperunt,Caes. B. G. 1, 52; so with ex, Sall. J. 71, 4; 85, 9; Quint. 2, 5, 1; Suet. Ner. 42 al.: “pro meā consuetudine,according to my custom, Cic. Arch. 12, 32: “consuetudine suā Caesar sex legiones expeditas ducebat,Caes. B. G. 2, 19; 2, 32: “consuetudine animus rursus te huc inducet,Plaut. Merc. 5, 4, 41: “huc cum se consuetudine reclinaverunt,Caes. B. G. 6, 27 fin.; so id. ib. 7, 24, 2; Sall. J. 31, 25 al.—Less freq.: praeter consuetudinem, contrary to experience, unexpectedly (opp. praeter naturam), Cic. Div. 2, 28, 60: “plures praeter consuetudinem armatos apparere,contrary to custom, Nep. Hann. 12, 4; cf.: “contra consuetudinem,Cic. Off. 1, 41, 148: “supra consuetudinem,Cels. 2, 2.—
B. Esp.
1. Customary right, usage as a common law: “(jus) constat ex his partibus: naturā, lege, consuetudine, judicato ... consuetudine jus est id, quod sine lege aeque ac si legitimum sit, usitatum est,Auct. Her. 2, 13, 19; Cic. Inv. 2, 54, 162: “consuetudine jus esse putatur id, quod voluntate omnium sine lege vetustas comprobavit,id. ib. 2, 22, 67; Varr. ap. Serv. ad Verg. A. 7, 601; Cic. Caecin. 8, 23; id. Div. in Caecil. 2, 5; Dig. 1, 3, 32.—
2. In gram. (instead of consuetudo loquendi; cf. supra), a usage or idiom of language, Varr. L. L. in 8th and 9th books on almost every page; Cic. Or. 47, 157; Quint. 1, 6, 3; 1, 6, 16; 2, 5, 2.—Hence,
3. In Col. for language in gen.: “consuetudini Latinae oeconomicum Xenophontis tradere,Col. 12, praef. § “7: nostra (opp. Graeca),id. 6, 17, 7.—
II. Social intercourse, companionship, familiarity, conversation (freq. and class; in an honorable sense most freq. in Cic.).
B. In partic., intercourse in love, in an honorable, and more freq. in a dishonorable sense, a love affair, an amour, love intrique, illicit intercourse, Ter. And. 3, 3, 28; id. Hec. 3, 3, 44; Suet. Tib. 7; id. Ner. 35; Ter. And. 1, 1, 83; 1, 5, 44; 2, 6, 8; Liv. 39, 9, 6 and 7; Quint. 5, 11, 34; Suet. Tit. 10 al.— “So also freq.: consuetudo stupri,Sall. C. 23, 3; Suet. Calig. 24; id. Oth. 2; Curt. 4, 10, 31.
hide Dictionary Entry Lookup
Use this tool to search for dictionary entries in all lexica.
Search for in
hide References (81 total)
  • Cross-references in general dictionaries from this page (81):
    • Cicero, Letters to his Friends, 10.3.1
    • Cicero, Letters to his Friends, 13.23.1
    • Cicero, Letters to his Friends, 4.13.1
    • Cicero, Letters to his Friends, 4.13.6
    • Cicero, Letters to Atticus, 12.26.2
    • Cicero, Letters to Atticus, 1.16.11
    • Caesar, Gallic War, 1.31
    • Caesar, Gallic War, 6.27
    • Caesar, Gallic War, 1.45
    • Caesar, Gallic War, 1.50
    • Caesar, Gallic War, 1.52
    • Caesar, Gallic War, 2.19
    • Cicero, For Lucius Murena, 13.29
    • Cicero, For Sextus Roscius of Ameria, 6.15
    • Cicero, For King Deiotarius, 9.27
    • Cicero, For Rabirius on a Charge of Treason, 1.1
    • Cicero, For Rabirius on a Charge of Treason, 1.2
    • Cicero, For Archias, 12.32
    • Cicero, For Marcus Fonteius, 10.21
    • Cicero, Divinatio against Q. Caecilius, 2.5
    • Cicero, Divinatio against Q. Caecilius, 21.67
    • Cicero, Against Verres, 2.2.129
    • Cicero, Against Verres, 2.3.176
    • Cicero, For Aulus Caecina, 29.85
    • Cicero, For Aulus Caecina, 8.23
    • Cicero, For Aulus Cluentius, 13.36
    • Cicero, For Aulus Cluentius, 38.96
    • Cicero, For Milo, 1.1
    • Cicero, For Milo, 8.21
    • Cicero, Against Piso, 28.68
    • Cicero, Philippics, 1.11.27
    • Suetonius, Caligula, 24
    • Horace, Satires, 1.3.36
    • Plautus, Mercator, 5.4
    • Cicero, On Oratory, 1.3
    • Cicero, On Oratory, 1.58
    • Cicero, On Oratory, 2.3
    • Cicero, On Oratory, 2.87
    • Suetonius, Caligula, 9
    • Suetonius, Nero, 35
    • Suetonius, Nero, 42
    • Suetonius, Otho, 2
    • Suetonius, Tiberius, 7
    • Suetonius, Divus Titus, 10
    • Cornelius Nepos, Epaminondas, 2.3
    • Cornelius Nepos, Hannibal, 12.4
    • Pliny the Elder, Naturalis Historia, 10.15
    • Livy, The History of Rome, Book 39, 9
    • Cicero, De Fato, 11
    • Cicero, de Finibus Bonorum et Malorum, 5.25
    • Cicero, De Amicitia, 6
    • Cicero, De Divinatione, 2.28
    • Cicero, De Officiis, 1.32
    • Cicero, De Officiis, 1.41
    • Cicero, De Officiis, 2.15
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 1, 3.11
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 1, 6.3
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 1, 6.45
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 1, 1.13
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 1, 6.16
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 1, 6.43
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 2, 13.11
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 2, 4.16
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 2, 5.1
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 2, 5.2
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 5, 11.34
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 7, 2.44
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 12, 2.19
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 10, 5.21
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 11, 1.12
    • A. Cornelius Celsus, De Medicina, 2.2
    • Sallust, Catilinae Coniuratio, 23
    • Sallust, Bellum Iugurthinum, 31
    • Sallust, Bellum Iugurthinum, 71
    • Sallust, Bellum Iugurthinum, 85
    • Columella, Res Rustica, 6.17.7
    • Curtius, Historiarum Alexandri Magni, 4.10.31
    • Cicero, Brutus, 20.78
    • Cicero, Orator, 47.157
    • Cicero, Orator, 48.161
    • Cicero, De Inventione, 2.54
hide Display Preferences
Greek Display:
Arabic Display:
View by Default:
Browse Bar: