previous next
dĕus , i (
I.voc. sing. deus, Vulg. Psa. 22, 3 al.; “but, dee,Tert. adv. Marc. 1, 29; Prud. Hamart. 931; cf. Prob. Inst. Art. 532, p. 340. The nom. plur. is di and dei; dii is freq. in MSS., but prob. indicates only the length of the ī. Di alone is found in Verg. and Hor.; di and dei indifferently in post-Aug. poets.—Gen.: deōrum and deum. —Poet. also, divum or divom, Enn. ap. Varr. L. L. 5, 10, 65; Cic. N. D. 2, 2, 4; Ter. Ad. 4, 7, 28; Verg. A. 1, 46 et saep.; Hor. Od. 1, 2, 25 al.Dat.: dis or diis, usually monosyl.; and, deis, mostly postAug.; also, “DIBVS,Inscr. Orell. 1307; 1676; 3091; 3413; “and DIIBVS,ib. 2118; 4608.—As monosyllable, deus, Plaut. Am. prol. 53: deorum, dissyl. id. ib. 45; “but dĭī,Luc. 4, 493: “dĕī,id. 4, 519: “dĕīs,Val. Fl. 7, 29), m. root in Sanscr.: dī, div- (dyu-), to gleam: dyāus (Gr. ζεύς), heaven: dévas, God; cf. Gr. διος, εὐδία; but not θεός, Curt. Gr. etym. 503 sqq.. a god, a deity (for syn. cf.: divus, numen).
I. Prop., Cic. N. D. 1, 22 sq.; id. Tusc. 1, 26, 65 sq.; Plin. 2, 7, 5, § 14: qualem te patriae custodem di genuerunt, etc., Enn. ap. Cic. Rep. 1, 41 (Ann. v. 116 sq. ed Vahl.): ab Jove ceterisque dis deabusque immortalibus ... deorum immortalium numen, Cic. Rab. perd. 2, 5 et innum. al.—
B. Special combinations.
2. Forms of wishing (well or ill), greeting, asseveration, etc.: “di bene vortant,Plaut. Trin. 2, 4, 101; Ter. Ad. 4, 7, 10; “and in the order: di vortant bene,Ter. Eun. 2, 3, 98; id. Hec. 1, 2, 121: “utinam di faxint ut, ne, etc.,Plaut. Am. 2, 1, 85; Ter. Heaut. 1, 1, 109; cf.: “ita di deaeque faxint,id. Hec. 1, 2, 27: “di faciant, ut, ne, etc.,Cic. Verr. 2, 3, 35; 2, 5, 13: “di prohibeant,Ter. And. 3, 3, 36; cf.: di averruncent, Att. ap. Cic. Att. 9, 2 A, 1; and: “quod di omen avertant,the gods forbid, Cic. Phil. 3, 14, 35: “di melius faciant,Plaut. Ps. 1, 3, 81; cf.: “di melius duint,Ter. Ph. 5, 8, 16: “di meliora ferant,Tib. 3, 4, 1: “di meliora velint,Ov. M. 7, 37; “also ellipt.: di meliora,God forbid! Cic. Phil. 8, 3, 9; id. de Sen. 14, 47; Liv; 39, 10 et saep.; “and di melius,Ov. H. 3, 125; Sen. Ep. 98 med.: “dent tibi di multa bona,Plaut. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; id. Trin. 5, 2, 28; Ter. Ad. 5, 9, 21: “di te servassint,Plaut. As. 3, 3, 64; id. Trin. 2, 2, 103 et saep.: “di me servatum volunt,Plaut. Men. 5, 9, 61; id. Trin. 4, 3, 69 et saep.: “di te perduint (perdant),Plaut. As. 2, 4, 61; id. Ps. 4, 7, 129; Ter. Eun. 2, 3, 10 al.; cf.: “di te eradicent,Ter. And. 4, 4, 22; id. Heaut. 3, 3, 28; and: “di tibi male faciant,id. Phorm. 2, 3, 47; Cic. Fam. 11, 21 al.: “di te ament (amabunt), as a form of greeting,God bless you! Plaut. Most. 1, 4, 27; 3, 2, 28; id. Men. 2, 2, 6 al.: “ita me di ament (amabunt),so help me the gods! Plaut. Poen. 1, 3, 30; Ter. And. 5, 4, 44 et saep.; cf.: “ita me di bene ament,id. Eun. 4, 1, 1; id. Phorm. 1, 3, 13: “per deos immortales,by the immortal gods! Cic. Phil. 3, 14: “per deos,id. Off. 2, 2 al.: “cum dis volentibus,by the gods' help, Enn. in Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 207 ed. Vahl.); Plaut. Mil. 4, 8, 41; id. Pers. 3, 1, 4; cf.: “dis volentibus,God willing, Sall. 3, 14, 19: “si dis placet,if it please the gods, Plaut. Capt. 2, 3, 94; “for which: si di volent,id. Poen. 4, 2, 88; “more freq.: si dis placet, ironically or contemptuously,an't please the gods; if you please; forsooth, Ter. Eun. 5, 3, 10; Cic. Pis. 16 fin.; Liv. 6, 40; 34, 32; Quint. 8, 3, 44; Flor. 3, 4, 1 al.: “di hominesque,” i. e. all the world, every body, Cic. Fam. 1, 9, 19; Sall. C. 15, 4; Liv. 3, 17; 3, 19 al.: “dis hominibusque invitis,in spite of every body, Cic. Vatin. 16, 38; id. Q. Fr. 3, 2, 1.—
C. Esp.
1. In poets sometimes a goddess; cf. Gr. θεός: “ducente deo (sc. Venere),Verg. A. 2, 632: “audentes deus ipse juvat (sc. Fortuna),Ov. M. 10, 586; Macr. Sat. 3, 8; cf. of Aurora, Cat. ap. Cic. N. D. 1, 28 fin.; “of Alecto,Verg. A. 7, 498 (but in all these passages, some regard deus as absol., = τὸ θεῖον, the divinity, Heyne ad Verg. A. 2, 632).—
2. Of Bacchus, Verg. A. 9, 337; 1, 636.—
D. In eccl. Lat., esp. the God of the Hebrews and Christians, God: “Deus summus,Lact. 1, 1: “omnipotens,Vulg. Gen. 17, 1 et passim. Also of the Son of God, God the Son, Christ: “Deus pater et Deus filius,Lact. 4, 29, 1; Vulg. Johan. 1, 1 al.
II. Transf., of highly distinguished or fortunate persons: “te in dicendo semper putavi deum,Cic. Or. 1, 23, 106; cf. id. ib. 2, 42, 179: “facio te apud illum deum,Ter. Ad. 4, 1, 19: “audiamus Platonem quasi quendam deum philosophorum,Cic. N. D. 2, 12; cf.: “deus ille noster Plato,id. Att. 4, 16, 3: “ubi nunc nobis deus ille magister, Eryx,Verg. A. 5, 392: “deos quoniam propius contingis (i. e. Augustus and Maecenas),Hor. S. 2, 6, 52: “deus sum, si hoc ita est,Ter. Hec. 5, 4, 3; cf.: “sum deus,Plaut. Curc. 1, 3, 11; esp. of great patrons or protectors, a guardian god: “Lentulus consul, parens deus, salus nostrae vitae,Cic. post Red. ad Quir. 5, 11: “Lentulus, cujus pater deus ac parens nominis mei,id. Sest. 69, 144.—Hence freq. in inscriptions and on coins of the period of the empire, as an epithet of the emperors: “DEO AUG.,Inscr. Orell. 609 et saep.; cf. Nem. Venat. 71; Calp. Ecl. 7.
hide Dictionary Entry Lookup
Use this tool to search for dictionary entries in all lexica.
Search for in
hide References (68 total)
  • Cross-references in general dictionaries from this page (68):
    • Cicero, Letters to his Friends, 11.21
    • Cicero, Letters to his Friends, 1.9.19
    • Cicero, Letters to Atticus, 4.16.3
    • Cicero, Letters to Atticus, 6.6
    • Cicero, Letters to Atticus, 9.2
    • Cicero, Letters to his brother Quintus, 3.2.1
    • Old Testament, Psalm, 22.3
    • Cicero, Philippics, 3.14.35
    • Cicero, Philippics, 3.14
    • Cicero, Philippics, 8.3.9
    • Cicero, Against Verres, 2.3.81
    • Cicero, Against Piso, 16
    • Cicero, For Sestius, 69.144
    • Cicero, Against Vatinius, 16.38
    • Ovid, Metamorphoses, 10.586
    • Ovid, Metamorphoses, 7.37
    • Plautus, Amphitruo, 1.1
    • Plautus, Captivi, 2.3
    • Plautus, Curculio, 1.3
    • Plautus, Menaechmi, 2.2
    • Plautus, Mostellaria, 1.4
    • Plautus, Poenulus, 1.1
    • Plautus, Poenulus, 1.3
    • Plautus, Poenulus, 4.2
    • Plautus, Pseudolus, 1.3
    • Plautus, Pseudolus, 4.7
    • Plautus, Trinummus, 2.2
    • Plautus, Trinummus, 2.4
    • Plautus, Trinummus, 4.3
    • Vergil, Aeneid, 2.632
    • Vergil, Aeneid, 7.498
    • Vergil, Aeneid, 9.337
    • Vergil, Aeneid, 1.46
    • Vergil, Aeneid, 5.392
    • Old Testament, Genesis, 17.1
    • Horace, Satires, 2.6.52
    • Plautus, Amphitruo, 1.prol
    • Plautus, Amphitruo, 2.1
    • Plautus, Amphitruo, 2.2
    • Plautus, Amphitruo, 5.1
    • Plautus, Asinaria, 2.4
    • Plautus, Asinaria, 3.3
    • Plautus, Epidicus, 5.1
    • Plautus, Menaechmi, 5.9
    • Plautus, Miles Gloriosus, 4.8
    • Plautus, Persa, 3.1
    • Plautus, Trinummus, 5.2
    • Cicero, On Oratory, 1.23
    • Lucan, Civil War, 4.493
    • Lucan, Civil War, 4.519
    • Pliny the Elder, Naturalis Historia, 2.14
    • Livy, The History of Rome, Book 3, 17
    • Livy, The History of Rome, Book 6, 40
    • Livy, The History of Rome, Book 3, 19
    • Livy, The History of Rome, Book 34, 32
    • Cicero, De Republica, 1.41
    • Cicero, de Finibus Bonorum et Malorum, 2.28
    • Cicero, de Natura Deorum, 1.22
    • Cicero, de Natura Deorum, 1.28
    • Cicero, de Natura Deorum, 2.12
    • Cicero, de Natura Deorum, 2.2
    • Cicero, Tusculanae Disputationes, 1.26
    • Cicero, De Officiis, 2.2
    • C. Valerius Flaccus, Argonautica, 7.29
    • Quintilian, Institutio Oratoria, Book 8, 3.44
    • Seneca, Epistulae, 98
    • Sallust, Catilinae Coniuratio, 15
    • Ovid, Fasti, 6
hide Display Preferences
Greek Display:
Arabic Display:
View by Default:
Browse Bar: