Mantovano, Battista Mantova, 1447 - 1516, Parthenice secunda sive Catharina, Parthenice secunda sive Catharina Parth. II Parthenice secunda sive Catharina (L. Cupaerus, 1576)

¹
Costidis aggressi pugnam, tormenta rotasque,
Atque triumnphato victricia bella tiranno,
Detegimus fraudes, et numina falsa Deorum.
Sancta fave virgo tenuem cui carminis orsum
5Pangimus et vento venias ad vela secundo.
Veridicos cantus non ex Helicone vetusto
Porrige, sed Christi sacris de fontibus haustos.
Da mihi non hederae, non lauri vimine textam,
Sed qualem tu diva geris de fronde, coronam
10Arboris Eoae, medio quam legimus horto
Spargere foelicem ramis vitalibus umbram,
Et Paradisiaco nobis aspiret ab orbe
Vera Dei soboles, aeterna potentia patris.
Orbe soporato tellus Aegyptia noctem
15Roriferam induerat, mersusque sub aequore, Titan,
Hesperio, coeli nitidos accenderat ignes,
Et niger attollens humentem Scorpius ortum
Stringebat iam rura novis affoeta pruinis,
Cum Iovis imperio volucres Cyllenius alas
20Sumpsit, et ex toto veteres Memphitis in agros
Cogeret orbe Deos, qui maiestate relicta
Iam sua cedebant nostris altaria sacris,
Invitaque iugum Christi cervice ferentes
Nulla dabant responsa palam, sed caeca malorum
25Semina iactabant, tacitoque in pecora lapsu
Intrantes humana, dolos et operta venena
Gentis ad excidium nostrae inspirante solebant.
Quale per insidias gerit inter ovilia bellum
Nocte lupus, facta pedibus scrobe limina subter.
30Tunc ferus Ausoniis Mavors nova gentibus arma
Suadebat, ferrumque, gravi versare tumultu,
Ocia lucanis dum Maximianus in hortis
Ducit, et in regem dum res Romana reverti
Cogitat, extinctis regni consortibus, unum.
35Tunc Hecates motus furiis Maxentius, artes,
Vertitur ad magicas, veterumque ad sacra Deorum,
Instaurat delubra, novus scrutatur aruspex
Exta, scelus tentat, quo non crudelius ullum
Legimus a prima nascentis origine mundi.
40Viventium gravidas matrum secat ensibus alvos
Immatura trahens stygiis quae destinet aris
Pignora, funestos docuit Proserpina ritus.
Invida crescentis fidei successibus omnem
Haeresibus sacram legem Tritonia Pallas
45Implicat et veris fucat mendacia dictis.
Mixta choris iuvenum Venus illecebrosa repugnas
Virginibus sacris, moresque irridet honestos.
It Veneri Bromius comes, et Silenus, et ipsae
Castra Mimalloniae vino redolentia Bacchae.
50Atque Dionaeos furtim per tecta liquores
Iam sine pampineis thyrsis et lyncibus Evan
Mittit, te occultos accendit in aedibus ignes.
Involvebat opum studiis Saturnia Iuno
Corda virum gemmis, fulvique numismatis aura
55Merce peregrina, tunicis ardentibus ostro,
Sollicitans animos hominum, privatus Olimpo
Phoebus et ignifero curru, pice nigrior atra
Versus in Aethiopem, fidibus spoliatus, et arcu
Daphnaea sine fronde miser per moenia noctu
60Ibat, et ablatum virus Pythone perempto
Quod magnus servabat onix, spargebat in ipsos
Nobilium thalamos, quo corda imbuta malignis
Artibus armabant animos hinc orta libido
Imperii, et curis rabies accensa superbis
65Regnandi cupidos facile in scelus omne trahebat.
Talibus addictos operis Cyllenius urget
Ad moesti Iovis ire domos Memphitica regna.
Est locus Aegypti bifido qua flumine Nilus
Delta facit, Nilus cuius celesti origo
70Regna per Aethiopum fugiens orientis ab hortis
Ingreditur Pharios septena per ostia fluctus,
Non procul est Styx atra palus, ubi condidit Io
Inachis inventum fratrem Typhonis Osirim.
Edita non procul est in collibus ora supinis
75Pyramidum regio, quarum praecisior orta
Dicitur a Rhodope, cuius praestantia formae
Tot congessit opes, ut nobilitate sepulchri
Vicerit et reges ipsos. Hic Iupiter olim
Clarus et ignipotens, posito modo fulmine pauper
80Squalidus et torva demissus lumina fronte
Daemonas advectos angusto suscipit antro,
Atque sub exesa scabri testudine saxi
Consedere solo. Tunc si est Iuppiter orsus.
"Numina quae toto terrae regnastis in orbe
85Non satis est nostro quod nos Galilaeus honore
Exuit, in tantas ausus prorumpere fraudes,
Non satis est, pueris etiam contemnimur, omnes
Nos impune premunt, in nos convitia iactant
Caupones, mimique leves, scurraeque loquaces.
90Falsidicosque vocant, ergo haec indigna feremus?
Nec toties laesi semel ulciscemur? Inertes
Sic sumus ut vivos nos non intellegat hostis?
Nos perisse putant, defunctaque numina vita
Vulgus ait, tempus veniet cum turbine tanto
95Christigenas Asiae regnis Libyaeque fugatos
Involvam, properate dies, velociter amni
Currite, ferte cito Machometia tempora cursu."
Interea mentes alii solabimur aegras
Suppliciis, una nostras in virgine vires
100Experiamur, erit nostri reverentia forsan
Maior ab exemplo tali, Catharina superbo
Nostra supercilio damnat simulacra, Deosque
Impia subsannat, vultuque elata superbo
Non Venerem, non Iunonem, non Pallada, non me
105(Tanta est impietas) minimo dignatur honore,
Iuppiter haec, magno socii fremuere tumultu,
Exiliunt irae, furiarum incendia surgunt.
Et furor ignitis oculis et fronte minaci
Excandescit, uti rapidis cum ferrea flammis
110Lamina Cyclopum excoquitur flagrante camino.
Iuppiter ut vidit gravibus commuta querelis
Numina, sic iterum sumptis sermonibus inquit.
"O soboles iucunda mihi plutonia coniunx
Persephone, quando miseri te cura parentis
115Sollicitat, cita tartareas descende sub umbras,
Plutonemque roges unam mihi mittat Erinnem,
Tisiphonem, aut Alecto, diramve Megaeram
I pete scis quibus ille modis possit, quove ordine flecti."
Sic pater, haec responsa dedit Proserpina patri,
120O pater, heu frustra furias in tale vocamus
Obsequium, poscit furias sibi tartarus omnes:
Nec satis officio faciunt, vix prima Neronem
Vix Decium fratrem Titi execrabile sancta
De radice genus colubris et verbere duro
125Corripit, indomitae pugnant cum manibus umbrae
Vociferant altum lateque incendia iactant.
Tantum in igne dolor, tanta impatientia flammae
Namque ea gentiles animas in tartara iactans,
Non sinit alterna requie mitescere poenam.
130Et modo Romanis thalamos stratumque duobus
Regibus, imperii qui deposuere labores
In mediis Cocyti undis componit, et altum
Figit humi puteos, quantum Marpesia cautes
Ingenti vix mole novem descenderet annis.
135Altera Iudaeos recutit aeque improba gentis
Semina, quae postquam letali vulnere Christum
Abstulit, antiqua nequiquam lege superbit,
Curat, et ardentes mergit Phlegethontis in undas.
Saepius Herodes geminos natumque, patremque
140Caedit, et insertat candens in guttura ferrum.
Tertia Christigenas, odiis infensa cruentis,
In vada praeruptae celso de vertice rupis
Praecipites Acherontis agit, versosque per amnem
Luctificum trait hamato per saxa tridente
145Et iacit in flammas, quae deficientia nunquam
Sulphura depascunt, fumo involvit et igne.
Sed quid opus pater est furiis, ego iussa capessam,
Fare patris non est fas dissimulare dolorem.
"Vade, ait, ardentes quando Maxentius aras
150Consulit, imperii cupidus, sub nocte silenti
Hec responsa dato, Nilum pete, sacra Deorum
Restitue, et tanta tibi pro pietate coronam
Accipe, et insignem fulgenti murice clavum."
Sic ait, et natae pater inclinatus ad ora
155Permulcensque caput dextra, dedit oscula fronti.
Persephone mandata facit, corvique figuram
Induit, et tranans auras pernicibus alis,
Praeterit Ammonis templum admirabile quondam
Dum Iovis imperium, maiestatemque colebant
160Terrigenae, a Lybicis quod nomina trait arenis,
Iamque tenet Syrtes, facit hic brevis unda vadosum
Aequor, et est ratibus magnis impervia Tethys.
Transvolat Inarimen aterno ardore coruscam,
Quae premit ingentem saxosa mole Tiphoeum
165Iam tenet Italiae littus, Laviniaque arva.
Intrat ad urbanos strepitus, celsaque resedit
Tarpeii super arce Iovis, populumque patresque
Et tria despiciens fora, post delubra Tonantis
Solis ad exortum Romae decora alta superbae.
170"O caput, o florens terreni gloria mundi
- dixit - ut excelso tetigisti vertice coelum
Indigetes oblita tuos geniosque laresque
Atque Iovem et natos, demens ad inania Christi
Tam cito degeneras documenta, fidemque nefandam."
175Sic ait, et Petrum quater execrata columnam
Traiani quae iuncta foro supereminet urbi
Involat, et corpus iam desinit esse, brevemque
Se trait in nebulam, et Maxentia tecta subintrat.
Nox erat, et Phoebe gelidis argentea bigis
180Collis Aventini summo de vertice tollens
Cornua, lustrabat radiis pallentibus urbem.
Impius ad magicas rediit Maxentius artes
Combustique affert cineres infantis ad aram.
Consulit exta, vocat manes, et numina lethes.
185Nacta vias faciles et idonea tempora fraudi
Persephone, commenta sagax insibilat aura
Pertenui, fibrasque movens felicia signa
Fingit, et involvit regis caput igne corusco
Subridens, alacri saliunt praecordia plausis
190Principis et tota trahit inter gaudia noctem.
Iam parat ire viam pelago, iam concipit omnem
Trinacriam, Cretaeque domos, Cyprumque Rhodumque
Qua Zephyris impulsus eat, qua classe Latina
Vectus Alexandri monstratam annaviget urbem.
195Egregios prima comites de pube Quiritum
Deligit, et fulget Tyriis aurata iuventus
Vestibus, Eois rutilant segmenta lapillis
Et vagina sinu gladios hiacynthina pulchro
Claudit et argentum capulis effulget eburnis.
200Septima consurgens roseis aurora capillis
Oceani pulchrum caput extollebat ab undis
Cum iam compositis ratibus ventoque secundo
Littore ab Ausonio solvens Pelusia tendit
Ostia, et illustre Pompei funere campos.
205Persephone volat ante fretum spumantibus undis
Liberat, et placido facilem facit aequore cursum.
Non Scythicus Boreas illi, non Aphricus auster,
Non oriens Eurus potuit spirare diebus.
Vix sua subleni crispabat tergora pontus
210Applaudens Zephyro et sceleri se accomodat aequor.
Optimus interea mentis Deus auctor honestae
Atque pudicitiae custos, ne regia virgo
Circumventa dolis subita labatur, ab alto
Praemonet, et celeri tradit mandata ministro.
215Ille per immensos coeli glacialis ab ortu
Labitur anfractus, penetransque per aurea tauri
Cornua, Pleiadum flammas restingit, et ipsos
Praeterit errones septem, triviaeque sub orbe
Accipit exiles raris ex ignibus artus.
220Regia progenies cultu redimita pudico
Inter Socraticos et quos Academia quondam
Stoaque Cecropiis libros de fontibus hausit
Clausa latet modico pictae testudinis antro
Atque voluminibus legum stipata duarum
225Abstrusos animo sensus volvebat, et acris
Ingenii vegetas acies figebat in omne
Quod tenebris aenigma latet, mysteria miris
Invelata modis visu penetrabat acuto.
Quicquid ad ornatum fidei exemplaria sancta
230Graeca ferunt animo vigili condebat, et omnem
Assidui frugem studii quasi fertilis agri
Primitias, quasi collectum de sordibus aurum
Et quasi fulgentes Gangis de pulvere gemmas,
Rasaque Panchaei duro de cortice thura
235Roboris, et pinguem torto de caudice myrrham
Ad Christi delubra ferens, cape summe Deorum
Munera dicebat, primae cape dona iuventae
Quae tibi per steriles apis haec tua colligit agros.
Primus Abel pingui coluit tua numina sacro,
240Melchisedech panum calathos et cymbia Bacchi
Obtulit, Abraamus dulcem sua gaudia natum.
At nos syncerae tibi virginitatis honoris
Collectosque pia de sedulitate legendi
Offerimus flores, nostra haec tibi munera sunto.
245Regia dum tales voluti sub pectore curas,
Et fugiens animo terras, coelestia virgo
Cogitat, ecce novae lucis micat igneus ardor,
Atque repercusso paries splendore coruscat.
Auratae micuere trabes, micuere columnae,
250Et subitis visum flammis ardere lacunar.
Nuncius emisso nitidis e nubibus ore.
"Regia progenies - dixit - quia concipis alto
Corde Deum concessa tibi consortia divum.
Pone metum, secura meas intellige voces.
255Ille ego qui Mariae sanctas orator ad aures
Ante fui, tibi de summo modo mittor Olimpo.
Nam tibi post illam primi debentur honoris
Inter virgineas acies albentia castra,
Scis veteres odio lucis studioque malignae
260Mentis et imperii vanaeque libidine laudis
Dissentire Deos Christo, et molimine magno
In mores certare bonos nec posse nitorem
Ferre pudicitiae, Clymenes corruptor Apollo
Pressit Aristei matrem, nymphamque Dionem
265Iuppiter, Europam, Danaen, Asopida, Laedam
Atque Lycaonidem, Maiam, Bacchique parentem
Falcifer Oceani natam Minoida Bacchus.
Persephonen Pluto rapuit, Simoentis ad amnem
Congreditur Venus Anchisae, Thetidosque cubile
270Pelleus incestat, rector Neptunus aquarum
Phorcida, Deucalidem fraudis, furumque magister
Mercurius, Venerem Mavors, et Pallada frater
Polluit, Endimyon vultu Pan vellere Lunam,
Iasius Cererem, nulla est sine labe Deorum
275Progenies, nisi forte suum quae plangit Osirim
Inachis, arguto pellex Iunonia sistro.
Et tibi virginitas, istis odiosa paravit
Insidias, in te longinqua a Thibridis urbe
Et coniurata descendunt proelia Memphi.
280Nulla sub indigno virtus est principe tuta.
Nulla sub incoesto castis et gloria rege.
Nam vitiis probitas semper contraria pacem
Nescit, et hostiles dextra laevaque catervas
Sustinet, illatosque parat se semper ad ictus.
285In virtute labor, sed in pectora ipso certa labore
Dona, sit ex operis merces, aeterna resurgit
De sudore quies, et de maerore voluptas.
Non habet ex omni numero plebisque, patrumque
Victricem, nisi qui potuit certare, coronam
290Et multis certare datum, sed vincere paucis
Atque coronari et celebres vectare triumphos.
Quare age surgentes audaci nave procellas
Rumpe, per adversos aperti tua carbasa fluctus,
Nec stantes horresce nothos, nec murmura ponti.
295Irato te crede mari, proramque patentes
Ad coeli converte vias, reget ipse per undas
Temonem velumque, Deus puppemque tenebit,
Nec sinet in scopulos fragilem tranare carinam.
Semper Olympiaca terram speculatur ab arce,
300Et quoscunque, operi vidit se accingere sancto
Numine presenti Deus adiuvat, odit inertes.
Pugnam invade, Deo nihil inspirante timendum."
Nuncius haec, humili facundia virginis ore
Sic responsa dedit. "Vobis ego, numina, grates,
305Non si vel totidem linguis, quot dicitur Argus
Luminibus vidisse, loquar persolvere passim.
Omnia vos homini vitamque alimentaque vitae
Vos datis, et coeli vos aspiratis amorem.
Blanditiisque rudens ad contemplanda levatis
310Astra animos et opes vestras monstratis in ipsis
Ignibus et coeli ornatu mundique decore
Perpetuo, nostrae ne forte libidine mentes
Se lutea immergant, nequeantque attollere frontem
Ad coeleste bonum, nostrae vos cura salutis
315Sollicitat, nec nostra diu durare potestis
Damna pati, veniamque datis peccantibus ultro.
Me prope lactentem charisque parentibus orbam
Ante puellaris quam vos agnosceret aetas
Cum neque fabar adhuc vos susceptis alendam.
320Propterea nunquam divis ego thura piandis
Ulla dedi, nunquam fumantia vidimus exta.
Sola Dei mihi cura satis, mea, tempore ab illo,
Virginitas addicta Deo, votisque vocata
Palma triumphalis pugnae, qua sanguine fuso
325Testificata thronum Christi super astra venirem.
Miscererque choris superum, sedemque beatam
Aetherea sortita domo, regna illa viderem
Aeternis congesta bonis, visuque tuerer
Perspicuo, quod certa fides sed nubila monstrat.
330Est amor iste furor, quo tempore saucia longo
Nectar et ambrosiam sitio, tantusque medullis
Ardor inest, tantus coeli calor ossibus haesit,
Ut mors nulla queat mihi formidanda videri,
Sed iucunda magis, cur non quae pertulit Agnes
335Ipsa veram? Cur non Agathes imitabile fatum?
Lucia, cuius erat neque mens neque fortior aetas,
Vicit, et istarum foelix Trinacria palmas
Vidit Anastasiae tellus Romana triumphis
Gaudet, ad istarum laudes et praemia curro.
340Tu modo qui coelo frueris divine minister,
Haec offer mea vota Deo, si faverit, omne
Dulce mihi certamen erit, pugnamque diem
Arbitrio legati ipse suo sic fata nitentes
Vertit humi assurgens oculos, se nuncius albam
345Colligit nubem, sparsisque per atria succis
Ambrosiae, dulci repetivit sydera cantu.
Iam vada Carpathiae sulcans Maxentius undae
Littus Alexandri et Phariam procul aspicit arcem.
Atque ait o magni salve pars tertia mundi
350Aphrica Romanam fausto precor omine classem
Aspice, et auspiciis divum mea vota tuorum
Prospera sint, salvete Deo, salvete penates
Indiginae, quos relligio longeva parentum
Excoluit, sacros venio laturus honoris,
355Sancta sequor mandata Iovis, ritusque reporto
Divinos ad templa Deum." Dum talia fatur
Praevolat ad portum remis, ventoque secundo
Cymba levis, volucrem cursa quae vinceret Eurum
Summaque vix recto fugiens movet aequora lapsu.
360Fama per Aegyptum praetentaque littora ponto
Nunciat advenisse rates ex urbe Latina,
Advectumque freto Romani regis alumnum.
Cuncta magistratus, lucem posuere per illam,
Publica, Pellaei privata negocia cives.
365Festa dies agitur, nitidis urbana iuventus
Vestibus et multo testantur gaudia cultu,
Turba coit, pictis oneratur puppibus aequor
Murice vela rubent, radiant aplustria cocco.
Ducitur elato gradiens Maxentius ore
370Splendidus et gemmis et multo lucidus auro.
Ausonii Libycique simul glomerantur utrinque
Sistra sonant, altis lucent in turribus igne.
Moenia fronde virent et odoro gramine portae,
Altera lux ortum Casii vertice summo
375Extulerat solem, cum rex iam squalida multo
Templa situ iubet ornari, veteresque per aras
Purpureos spargi flores, et rite parari
Danda Ecatombaeo quae sunt animalia sacro.
Christigenae soliti crudis preda esse tyrannis
380Contremuere metus et et multi petiere Syenen
Thebaeosque lares et Syrenaica regna
Aethiopumque domos et littora gentis Erembae.
Sicut ubi mites aquilam videt columbae
Nare per aerios tractus, nec pinguia rura
385Nec placidae retinent epulae, timor omnia vincit.
Pars latet umbroso saltu, pars alta volatu
Tecta petit, pars montanis cava saxa latebris,
Et pennis percussa sonat pernicibus aura.
Tunc est coepta coli regis deserta, solumque
390Solibus exustum assiduis, et rura venenis
Inclyta et arentes terrae sitientis arenae.
Solivagus vastam petiit tum paulus Eremum
Hispidus, et fulvae tectus velamine palmae,
Cuius ad ignotas veniens Antonius aedes
395Incidit in Satyros, mox flebile corpus amici
Condidit, et siccis vitam traduxit arvis,
Inter arenicolas colubros et saeva leonum
Semina graminibus vescens et fluminis unda.
Templa coronantur sertis et funibus actis
400Barbara suspendunt aulaea sub abside curva
Pinguia mittuntur docti per rura ministri
Quae vicina bibunt piscosi fulmina Nili
Atque papyri ferae dulcem Tritonidis undam,
Et qua se viridi Mareotis arundine cingit.
405Adducant delecta boum qui corpora centum
Interea cultros paterasque et thura sacerdos
Expedit, et sacras longo locat ordine vestes.
Ante ea neglectus meliori pascitur Apis
Gramine, et extento iacet ad praesepia ventre.
410Iamque dies solennis ad est, mugitibus aurae
Per fora perque vias urbis per compita clamant,
Aera crepant, clangore tubae complentur acuto.
Consequitur vulgi strepitus, turbaeque frequentis
Murmur, et inflato resonat cava tibia buxo
415Clarus ad illustres graditur Maxentius aras,
Et circum Pellae micat, Romanaque pubes.
Angelicas alto voces sub corde voluntas
Costis adesse videt speratae tempora pugnae
Et quanquam immota maneat sententia mente,
420Atque adamantaeis vinclis frenata libido,
Invita ratione scelus non audeat ullum,
Ora tamen meditans duri furibunda tiranni
Atque graves poenas horret, ceu saxea moles
Pulsa freto et circum salientibus aequoris undis
425Vapulat atque tremit, sed non vestigia mutat.
Dumque animus tanto curarum impellitur aestu
Non procul ecce duae vultu incessuque verendo
Femineae species adsunt, quarum una Cybeli
Persimilis turrita caput, stellataque frontem,
430Igneus ore color possit Pana referre
Pectora pervolitant nebulae gyroque volucres
Aereo ludunt et versi coloribus alis.
Aequora ventre habet, pictasque per aequora puppes,
Squammiferique greges flexis per cerula caudis
435Arrectisque natant pinnis, ludoque fugaci
Per scopulos et saxa volant viridemque per algam.
Inferius campi herbosi, curvataque ripis
Fulmina, et excelsi nemorosa cacumina montes
Vertice inaequali, pecudes, humanaque tecta
440Atque per incultos saltus atque invia rura
Auriti lepores et flexis cornibus errant
Dorcades, et timidi dame, ramosaque cervi
Cornua tollentes, vacuis spaciantur in agris.
Haec rerum natura parens, quae virginis ora
445Dulcibus amplectens ulnis. "Quid mergeris - inquit -
Filia tot curis et sollicitudine tanta?
Contemplare meum decus et mea maxima regna,
Sanctaque de nostris opibus velut ante solebas
Expulsis animo curis solatia carpe.
450Terra, fretum, nubes, flammae, versatile coelum,
Cuncta meis subsunt regnis, eo cuncta guberno:
Elige de tantis aliquid quod mulceat aegram.
Quid tuus hic moeror sibi vult? Quid dulcis miris
Pallent ora modis? Et quot tua forma recessit?
455Pone Deum curas, divi sua sydera servent,
Ambrosia vivant, et delectentur Olympo.
Terra subest homini, terrena negocia tracta ,
Nec fines frustra humanos excedere tenta.
Tune potes volucrum per iter tranare, sub undis
460Degere, et obscuris inter delphinas in antris
Sirenes ubi sunt, et inertia corpora phocae?
Ut tibi per spelaea maris, per lustra ferarum.
Sic quoque per coelos inter consortia divum
Legibus aeternis vita hospitiumque negatur.
465Nec fas est homini coelum sperare, Deorum
Regna cupis, sedemque tibi promittis Olimpi
Cum neque brutorum latebris assuescere possis?
Omnia limitibus certis ego sola diremi,
Quos transire nefas, ea vota superflua pone.
470Sit tibi cura decor, tua sit tibi cura venustas
Ingenio condita meo, dum fingere tento
Calliopes oculos, et ne contemne iuventam,
Nec te finge Deam, sed te mortalibus aequa.
Sic natura parens tristem solata puellam."
475Altera quae tales paulum cunctata loquelas
Hauserat, et vafro gressum suspenderat astu,
Affuit, aurati crines, frons lactea, fulgent
Lucifero similes oculi, rubicunda colorat
Lactentes aurora genas, per eburnea colla
480Caesaries emissa fluit, toga caetera vestit
Aurea, quae tracto verrebat syrmate campum.
Coelestis nitet ore decor sparguntur odores
Ambrosii, creditque nequit mortalis in illa
Spiritus, aut numen vel non sine numine imago,
485Textus inauratae chlamydi descensus ab astris
Prolis Olympiacae stygios ingressus ad amnes.
Ignea linguarum species, qua spiritus ingens
Intonuit super ora virum, montisque relicto
Vertice sydeream Christus remeabat in arcem
490Victor, et evulsae caeco Plutonis ab antro
Patrum animae niveis indutae nubibus ibant
Aera per liquidum, terram praedatus et Orcum
Rex superum tali repetebat regna triumpho.
Gratia nomen habet, cuius praestantia forma
495Naturae ex templo visa obscurare decorem,
Non aliter quam sol maiori sydera luce
Umbrat, et exoriens alios exterminat ignes.
Haec igitur sic orsa loqui. "Quid virginis altum
Deiicis in terras animum, natura superbo
500Caeca supercilio, rerum te insana parentem
Dicis, et ignoras a quo tua venit origo
Nec nosti genus ipsa tuum, tua signa sequuta
Nicomachi proles stellis Erymanthidos ursae
Navigat amissis, et naufraga saepius arctas
505Flante procelloso Borea Symplegadas intrat.
Namque aliud vitae genus immortalis Olimpo
Noluit esse homini, sed necte te credidit ortans,
Nec me vidit inops lucis, mutabile corpus
Contemplata Deum sicco pertransiit ore.
510Auspiciis hanc usque tuis pervenit ad oram,
Hic sua sopito detraxit carbasa vento.
Dic ubi (si nosti), primaevaque Christi
Castra, triumphalesque, qui sanguine claras
Emisere animas et qui vicere tyrannos,
515Subiecere Deo populos? Tibi sola reliqui
Corpora, et immundos cineres et tabida membra.
Ipsa coronatas coelesti lumine mentes
In sublime tuli, quare iam desine nugis
Talibus illustres animos involvere caeca
520Nube tuae noctis versis fata recessit
Passibus, at plutei lato natura sub orbe
Virginis in thalamo fertur liquisse pavorem,
Cuius ut agnovit fraudes abscondit amorem
Gratia discendens, eius qui frangeret omne
525Virus, et auxilio coeptis ingentibus esset."
Protulit ora pavor gelidae sub imagine mortis
Pallidus, et curvo contractus pecora a dorso,
Caecus et elinguis, trepidus, vix ossibus haerens,
Dentibus exertis trunca deformia nare
530Ora gerens, et crure labans, frigore torpens.
Cuius ut horrificam effigiem stygiumque colorem
Et testudineos virgo perterrita gressus
Vidit, ab aspectu monstri conversa recondit
Lumina, et admoto texit velamine frontem.
535Tum validis ardens animis alacrique iuventa
Strenuus et grato praetendens ore pudorem
Virgineum, pictasque ferens in pectore flammas
In medium prorupit amor, cornumque repertam
Corripit et monstri, repetito verbere, terga
540Pulsat, et iniectis agite extra limina plantis
Vociferans, et fuste petens caput, ora, manusque,
Non secus ac fertur (si vera est fabula) quondam
Infernum domuisse canem Tirynthius heros.
Calcitrat et manibus tensis avertere cornum
545Nititur, et facies monstrum defendere ab ictu
Acrius instat Amor, tetroque in pulvere versum
Execrat indignans, limoque infigit aquoso,
Membraque coenoso sepelit moribunda sepulchro.