Folengo, Teofilo Mantova 1491 - Campese [Bassano del Grappa] 1544, Ianus, Ianus Ianus Ianus (G. Piva, tesi di laurea Università degli Studi di Padova, 1995-96)

Temporis imperium gentemque et facta tyranni
Dum canimus, nec non quis Ianitor ostia servet
Urbis Apollineae, atque idem servaverit undis
Omnivagis mortale genus, quo tempore primum
5Subdidit Oceanus pater alto in gurgite montes
Paule, fatigamur violento examine vatum,
Quandoquidem deus ille biceps, deus ille biformis
Ianus, ut e monstro vir prodeat, ilicet una
Huc tibi fronte aderit, quem nulla in parte viriles
10Defraudantem habitus gressumque et membra videbis.
Hinc torvos latrare canes et carpere Ianum
Morsibus hunc nostrum videas, sed tu, Urse, recurvos
Cum primum exacuas ungues, aut frendere in illos
Incipias villosque furens attollere, livor
15Sopitus cadet; at vigilant in pectore curae.
Virgo parens, qua non aliud mihi certius optem
Numen adesse, quod ipsi homines didicere precando,
Si tibi conspicuis molimur templa colossis,
Si flore instruimus, si thure incendimus aras
20Oramus: ne conde iubar, ne subtrahe nostro
Lumen ab intuitu cui sol assurgit et axem
Ipse tenens medium lapsis caligat habenis.
Nuper ego aggressus longum per inhospita cursum
Quo me cunque vocaret iter mortale terebam,
25Cum via dividuo tandem seiuncta recessu,
Hinc atque hinc abiit varians geminoque sub ipsis
Cunctantem foribus me aditu in vestigia fixit.
Haerenti procul ecce mihi dux obvius ibat
Gonziacus, quo non alius praestantior armis:
30Cui trepidae ad numerum laetas movere choreas
Pierides simul et Charites terque ore quaterque
Ingemuere suum Federici ad gesta Maronem.
Sol, qui forte agiles tunc per compendia currus
Alpinum fugiens Boream declivis agebat,
35Et Nox, quae oceano distentam moverat urnam,
Quam Puer Idaeus ventoque et turbine verset
Infensamque Aquilam summo deturbet Olympo,
Increpitans memoretque Idam memoretque rapinam;
Arrisere simul venienti ad compita Marti.
40Ipsa etiam regina avium, prius acta theatro
Quam sit ab aethereo et Sertum Minoidos una
Praecipitet, miscere parat vento omnia circum;
Ut vero iuvenem procul adventare superbum
Insignemque aquila nigranti tergore vidit,
45Extemplo simul indignantes decutit iras
Pectore, lapsa simul coelo pernicibus alis
Findit humum penitusque cavo se littore condit.
Ergo uno volucrum e coelis abeunte tyranno,
Cui caput et toto candescunt corpore pennae,
50Tum surgente allo Federici vertice summo,
Cui caput et toto nigrescunt corpore pennae,
Syderei patuit subito decor omnis Olympi.
Hic ego tum magnae perculsus imagine lucis
Dissimulo tectusque virum contemplor ab umbra.
55Ut vero inspectum latebris, ad seque vocatum
Me tenuit, sic sic interpellabat: "An hic te,
Hic te etiam demulcet amor post funera dici?
Aut magis est visum non longius ire sepulchro?
Quo furor ingenium tibi nunc rapit improbus ille,
60Ille inquam furor, insulso qui carmine Baldum,
Nescio quem Baldum simulans, tenet omnia risu?
Ecquid ubi eiectum est illud rude carmen ineptum
Ac deforme, iubet fama hic labefacta novari?
An te poenituit forsan tam ignaviter usum
65Tempore, quo nihil hac rerum sub mole terendum
Parcius, usque adeo rapidis se surripit horis?
Ergo erit ut semper vulgo plaudente iocosum
Musa ferat Baldum? Musa amens? Musa choreis
Aonidum seclusa? decus prodegerit omne,
70Futile dum rauca disperdit arundine carmen?"
His ego non minus obrigui formidine demens
Quam si terribilem obiectasset Gorgona Perseus.
Vix tandem accessi trepidans, ita voce locutus:
"Talia cum memores dux praestantissime, nulla
75Causa te ab officio revocet studioque favendi:
Iamque fave atque huic ingenio, quodcumque, profundum
Vadenti per iter da tandem sistere posse.
Dic, rogo, Virginibus, quibus arx Parnassia curae,
Tendentique manus crimenque insigne fatenti
80Dent veniam conversae animos vatemque reforment.
Sed mihi tu dextram? dextram tu porrigis? an qui
Dudum serpsit humi duce te caput exeret alte?
Ecce ades o tandem, huic io io applaudite, Nymphae,
Mintiades Nymphae, Federico applaudite vestro.
85Is magnum Gonzaga sonans patet arduus orbi
Eque Bianorea populos circumspicit urbe,
Cui latus adglomerant, macti virtute decora,
Germani insignes: alter flammante galero
Atque ostro, sacris dictus, qui nomen honorat
90Herculeum; alter equo alipede et calcaribus aureis
Fernandus, non ipsi impar ducis arte Gradivo.
Quam prae se ore ferunt magnos, quod robur in armis,
Quis neget esse Deum sobolem? mens excute tandem,
Excute segnitiem atque aliquod tibi surrige nomen."
95Dixeram, et accedens propius scitabar, ut ipse
Monstraret quo se duplex vehit orbita; nanque
Prae foribus varii discriminis haesitat anceps
Quisque viator, an huc gradiens an se ferat illuc.
"Mobile si vulgus - dixit - plaebemque caducam,
100Quae vix nata mori digna est indignaque nasci,
Forte sequi mavis, si pulchri nominis auram
Negligis, ad levum torque huc vestigia cornu.
Haec via se fini citius rapit inque palustres
Descendit calamos, ubi caeno involvit euntes.
105Si vero extolli cupias atque inter haberi
Egregios animos, age, fretus numine divum,
Dexter abi ut venias aeterni ad nominis auram.
Hic Virtus habitat studiosae debita curae,
Quae longe melius quam sors malefida beatum
110Efficit ac longe melius te insignis honorat.
Haec nos certa manet sed amat speciosa requiri,
Quam labor assiduus reperit potiturque reperta.
Interea, quanta est, currenti occurrit, et amplos
Obnitenti animo tandem largitur honores.
115Hinc ergo adproperans pete Temporis ostia, quo te
Non procul angusto ducit via dextra meatu,
Dum sat lucis iter per opaca silentia sumit
Dumque suas revehit Phoebe iam proxima bigas.
Dixit, et aversum labens nitidissima nubes
120Improvisa illum tollit, qui visere forsan
Interdum evehitur patrios heroas Olympo.
Atque ego iam tanti laetatus origine facti,
Progredior quo dextra viam mihi semita pandit.
Non procul adverso lunae patuere sub aura
125Moenia, turrito quae vertice sydera pulsant.
Temporis hic regnum magnique palatia Phoebi.
Protinus accurro: mirum quamque ardua quamque
Lata tremunt totamque obeunt fastigia terram.
Quis tamen id tantum credat, si singula fari
130Incipiam quae his vidi oculis,ut ad astra ferantur
Murorumque minae utque urbem vastissima cingant
Moenia Phoebeam? nec (si componere magnis
Parva datur) pudeat mundum dixisse theatrum
Quo sua quaeque dies aedit spectacula genti.
135Illa sed artificum miranda peritia motis
Cardinibus conflarat opus versatile, ut ingens
Circumducta rotae similis structura vehatur.
Alterat haec nunquam certa vertigine cursum,
Donec Apollineos ad metam circinet orbes.
140Continuo summis exundant turribus atra
Nubila, quae pluvio (prout mobile iusserit Aevum)
Plena sinus humore cavos rutiloque vapore,
Nunc bibulos placida mulcent aspergine campos,
Nunc rescissa tonant, torquentia fulmen ut ictu
145Grandineo adducti modo spem populentur aratri
Et modo Hyperboreae lento nivis imbre liquescant;
Saepe tamen vacuum purgantur in aera nec se
Obiiciunt solemque inter camposque iacentes.
Ventorum hic etiam domus est, et quae omnia certe
150Sub ductore fluunt motuque ac fine laborant;
Praeruptas nec enim sine iussu Temporis undas
Eructare fretum videas, aut ponere fessas:
Flant Euri, altisonum praetexunt nubila coelum;
Flant Zephiri, collecta fugae sese undique dedunt;
155Flumina threiciis Aquilonibus arcta stupescunt,
Mox tumida expugnant ripas urgentibus Austris.
Prae foribus stabulant alternae semper et ipso
Vestibulo positis nent fila cubilibus Horae,
Horae Parcarum vigiles motusque ministrae.
160Ferrea mobilium stat machina fixa rotarum,
Quas inter sese varias refluasque vicissim
Pendula detorquent intento fune metalla.
Sex quater haec etiam datur Horis cura, minutos
Quae obliquant passus numerosoque ordine sese
165Ad metam impellunt, ubi quaelibet aere canoro
Nunciat erumpens quidve umbrae, quidve coruscae
Lucis agat Tempus, quo ipsi succedere Menses
Admoniti possint tectis ad iura Tyranni;
Post illos Annus senior, cui plurima pectus
170Barba tegit, redeat cunctasque recenseat omnium
Expensas rerum aetatesque ac singula Lustro,
Temporis actor id est, qui praecipitante sororis
Fretus Olympiadis calamo, terque omne quaterque
Supputat in numeros coelum summamque potenti
175Ac procerum primo dat pleno examine Seclo,
Seclo, cui magnos impendit semper honores
Rex ipse atque suo lateri consistere mandat.
Hic ubi me oblatum celsa despexit ab arce
Hora quae in excubias successit tertia primas,
180Quis veniam subito proclamat, et unde profectus,
Quidve feram noctu, nec euntibus esse futurum
Omnibus accessum, nisi quos aut plena sciendi
Vis agat, ut rerum causas ritusve capescant,
Aut quibus ingenium longe praestantius ardet,
185Mobile hoc imperium regni ulterioris amore
Tranandi, atque viam coelo bipatente secandi
Causarum ad causam, domitrix quae temporis omnia
Aut movet, ut placitum, fini, aut immota perennat.
Talia quaerenti tum sic ego: "Diva potentum
190Heroum genitrix Gonzaga huc visere Tempus
Me movet, excitum vitae melioris ad usum,
Atque adeo instabili subductum examine vulgi.
Da facilem (quando hic Aevi sunt ostia) tanto
Successum voto neque me quid fingere crede
195Non ea vis inopi, non haec fiducia soli.
Te rogo, te per eas quas iunctas ore supino
Nunc tibi tendo manus, te per si cognita nostris
Horarum officio veniunt obtutibus astra,
Oro, pande fores". Tunc ardens illa repente
200Ac dictis lenita meis sua puncta cucurrit,
Trisque adiit numerosa notas terque aere locuta est.
Tum primum rauco gemuerunt cardine postes,
Iamque patent iamque ipse animo feror intus ovanti.
Qua subito mihi porta data est vir limine primo
205En fuit, aspectuque gravi firmaque senecta,
Corpore procero, canos qui ad menta comantes
Demulcens leva dextram mihi porrigit ultro
Quae coniuncta meae sanctum de more feriret
Hospitii foedus socioque in iure teneret.
210Incipit ille simul: "Quisquis novus hospes ad aulam
Temporis accesti, longum perferre laborem
Disce prius verumque scias excerpere falsis.
Ambagum domus haec et inobservabilis error,
Centum intermiscens aditus, quibus unica tantum
215Semita permixta est ad recti pervia lucem.
Huc pauci ire legunt, arcto nanque illa recessu
Visa quidem spreta est; sed iter, quod tramite largo
Expatiatur, amant plures frustraque vagantur
Quaerentes Phoebum tenebris; dumque aurea lustrant
220Sydera, plus noctem subeunt coeloque recedunt.
Hic non ductores desunt ad compita verae
Fallentisque viae, studia in contraria qui te
Nutantem reddant; sed quam nulla orbita signat,
Aut saltem tenuis visa est, hanc irrue certam,
225Impiger hanc tendas fidosque huc dirige gressus.
Disquirant alii zonas licet aetheris, atque
Non contenti oculis, animosa indagine summum
Invadant mundi artificem positisque figuris
Illius evolvant speciem: totusne coheret
230Ipse sibi, spectatne unquam mortalia quae iam
Temporis arbitrio curaeque obeunda reliquit,
Quottidiane aliquod statuit novitatis, an ipso
Principio ad varium simul omnia tempus habenda
Composuit: si fata queunt summota referri,
235Vel magis ipsa semel sententia fixa manebit.
Haec eadem nescire hominum est, quae summa recedunt
Tot spatiis, visuque negant se opponere nostro.
Tu contra obnixe studiis incumbe dierum
Ne frustra volitent raptimque ferantur inanes,
240Quin melior vitae morumque evaseris atque
Contuleris quid quaeque dies, quid vita reposcit."
Talibus admonuit senior. Tunc ipse rogabam
Illius an curam nomenque audire liceret,
Quid servet, primi custos an liminis esset.
245Tunc ille ad coelum sublato lumine dixit:
"Est mihi cum reliquis a summo iniuncta Tonante
Cura satellitibus deducere Mensibus Annum,
Ac parere Deo moderanti cuncta polorumque
Imperitanti animis: quippe huc venientibus ipse
250Pando fores rapidisque Horis aperire potestas
Per me certa datur, quae alternae limina servant.
Ast obtusa adeo duplici me fronte vetustas
Nescio quem mentita deum est arisque locavit,
Cui primum, ante illos quos prisci habuere deorum
255Officio, positis flammis libare solebant
Tanquam principio rerum omnium: et indice pacis
Me templo quod lex claudebat et indice belli
Quod recludebat celebrem fecere Quirites;
Ac dixere Deum geminum Ianumque bifrontem,
260Qui qua se removet qui qua se reddit Apollo
Cervice poteram immota diversa tueri.
Quid memorem vel quo Salii me nomine vel qua
Me Tirii fama tulerint? quorum altera plenis
Turba madens cyathis et saltibus acta solutis
265Me Chaos assuerat cantare Deumque deorum;
Altera sed longum curvaverat orbe draconem
Extremam sibimet caudam post terga vorantem.
Sed quid ego his dudum moror hac te algente sub Arcto?
Immo age, iam nostris succede penatibus, hospes,
270Et nos Gonzagae forsan poterimus alumnum
Suscipere haud animo ignavo gracilique paratu:
Quis genus heroum, quis Mantus nesciat urbem?"
Dixit, et accitos vocat in diversa ministros.
Illi se genio expediunt epulisque struendis,
275Dumque penu instaurant alii crepitantibus augent
Iuniperis flammam, tecto quae plurima surgit
Immissoque levat frigentia membra calore;
Fulcra dehinc albis mantilibus ordine sistunt
Nec deest argenti mensis onerosa supellex.
280Hic senior postquam vitro spumare phalernum
Appositumque videt, simul et cerealia dona,
Haud mora, poscit aquam surgens, unaque lavamur
Inde oculos palmasque; simul sic voce tetendit:
"Adsis, omnipotens rerum dator; haec tua laeto
285Munera da sumi auspicio nosque eripe culpa,
Quos tandem aethereis dignere accumbere mensis.
Haec ait, et simul oblatas consumimus escas
Totaque prima fames per muta silentia transit.
Sed mox ille alacri sic pectore iam satur infit:
290"Haec tibi divino patuerunt ostia nutu,
Quo plura ediscas animo credenda tenaci.
Proxima nanque dies et nox haec ultima signis
Transactis coeunt, nec non vetus interit annus
Ac novus in foribus sumit primordia nostris.
295Has ego constitui latio de more calendas,
Itala quum primum rex pauper sceptra tenerem.
Sed proh ridendae quantae hoc in tempore leges!
Usus erat iam tum (nec adhuc bene perditus ipse
A populo excessit cui lux syncera coorta est)
300Omnibus ut tectis hac prima in nocte vetustum
Atque habilem flammae sinuoso stipite truncum
Quaereret ipse domus pater inventumque levaret
Vi multa atque suis humeris imponeret ultro;
Mox altum sudans vasto sub pondere tectum
305Scanderet, ex illo primos ubi suscitet ignes
Arboreumque focis det ramum, hac lege cremandum,
Audeat ut nemo flammae subducere prunas;
Nam si relligio tanta haec violata fuisset,
Nimirum gravis infesto succederet annus
310Daemone, qui segeti pubenti, qui humida duris
Ulcera defigit tauris et aratra moratur,
Tum scabie immunda teneras interficit agnas.
Praeterea observant epulas ducuntque necesse,
Nec nisi dispositum fato, quod certa parentur
315Fercula, quae partim sibi consumenda repente,
Arbitrio partim divum linquenda Penatum.
Tunc passim videas longo torrere suilla
Terga veru nigrasque super defervere crates
Viscera, purpureo longe distenta cruore,
320Quae vix rapta focis et adhuc calidissima laxos
In ventres abeunt: ut viscere viscera tendunt!
Ossa dehinc semota cadis, aut littore condunt,
Aut reddunt flammis cinerique arsura calenti.
Nam si tectivagi feles avidique catelli
325Haec rodant et nulla homines formidine calcent,
Heu quondam speranda suis incendia tectis!
Sed qui sim tandem, ne tu quoque vana sequaris,
Incipiam fari somnumque arcescere dictis.
Haeserat aetherei patris alto in pectore cura
330Perdendi genus humanum longoque parentis
Acta diu Terrae questu conceperat iram.
Degeneres nanque illa suos immergere natos
Clamat et ingenti supers clamore fatigat.
Infoelix mater, quam proles ipsa nefandis
335Impeteret telis, cui rupto viscere fulvum,
Materiam scelerum tantorum, evelleret aurum,
Tum sua congereret sub nubes ossa, Tonantem
Invasura polique audax excindere portas.
His ego terribiles oculis vidi ire Gigantes,
340Sanguine gaudentes, coelo capita alta moventes
Horrisonoque minas superis clamore ferentes,
Tandem sublimes humeris attollere montes
Et coniuratam coelo submittere turrim.
Hinc graviter commotus erat statuitque repente
345Celsitonans secta navim contexere pinu,
Molirique domum trabibus quae, vecta per undas,
Meque meamque simul prolem semenque animantum
Aequoreis servaret aquis: fore ventus ut atras
Eliquet in pluvias coelum omne ruatque fragorem
350Undarum ingentem, ruptus quibus undique Nereus,
Fluminaque scatebraeque lacusque et inertia stagna
Usque adeo insurgant ut iam maiora sub undas
Culmina descendat, atque ingens Caucasus, atque
Plurimus Atlas, Pyreneque atque omnium Olympus
355Maximus. "Huc, ait, huc tendit sententia nostra:
Dudum poenituit me hominum genus istud, avarum
Crudele, exitiale, ferum, duxisse: luenda est
Tanta quidem labes quanto circum orbis et infra
Tingitur Oceano, quantis valet imbribus uda
360Nimborum facies et aperti flumina coeli."
His perculsus ego atque mei fortissima pubes,
Tres nati sobolesque horum numerosa, subimus
Iussa dei primaeque manus advertimus arti.
Sternuntur nobis sylvae, gemit icta securi
365Hic ilex illic abies piceaeque trahuntur
Axe trabes at durae immani pondere quercus.
Iamque comas passim fusas in littore tonsa
Robora longa iacent, ubi tela fabrilia nati
Expediunt, positoque levant tibicine truncos.
370Ipsa patent cuneis firmissima corpora duris,
Inque trabes abeunt oblongas, inque recurva
Transtra suburgentur flammis: hic sectilis alnus
Hic longaeva larix proceraque fraxinus aere
Dentigero stridet serrae tabulasque ministrat
375Ipse autem interea porrecto in ventre carinam
Littore signabam, ceu tunc fabricator Olympi
Effigiem normamque dabat quando improba necdum
Ambitio tumidis vitas commiserat undis.
Tercentum cubitos ilignam ducere spinam
380Caepimus; huic textas amplo curvamine costas
Ordimur clavisque trabes firmamus ahenis:
Cernere erat ingentem cratem, seu quale cadaver
Immanis caeti ad littus proiecerit aequor.
Tum vero prorae laterique instamus utrique
385Admotamque cutem duris aptamus acernam
Ossibus et querno velamus tergore nervos;
Non tamen interea pars deest intenta premendis
Compagum rimis stuppasque infigere venis;
Pars cava subiectis expumat dolia flammis
390Bullantesque pices adolet tardosque liquores;
Tecta linunt alii, spondas fundumque tenaci
Glutine; iamque atro latus omne bitumine nigram
Accipit effigiem; iamque ingens denique moles
Iugera multa premens, exurgit plurima, et instar
395Montis adit coelum puppimque ad nubila tendit.
Talibus exactis ardentes stuppea circum
Lora damus nodo, manibus commissa trahentum
Frenantumque rotas cupidas decurrere lapsu.
Nutat opus sublime sonatque ingentibus aether
400Vocibus urgentum curvo de littore navim,
Navim quae humane nisi non inventa saluti est.
Extremo tandem gemitu tremit ilia ruitque
Pondere ducta suo nec iam retinacula curat.
Urbs natat avulsumque trahens a tergore sulcum
405Findit aquas ripaeque gemunt salientibus undis.
Horruit insolitam molem, tantosque per ausus
Ire homines stupet Oceanus refugitque superbus
Istud ferre iugum atque cavo succumbere ligno.
Ast ubi divinum in causa non sensit abesse
410Consilium, summittit aquas, et labile fluctus
Inter sternit iter, parendumque esse fatetur:
Ceu princeps una tantum regnator in urbe,
Qui prohibere parat sua per confinia turmas
Ducier instructas, et raptam avertere praedam,
415Ut vero id regem moliri acceperit, utve
Maius id esse videt sceptrum, sibi consulit omnes
Expandens aditus seque armaque iungit amica.
Tum vero ad ripas iterum, conversa recurvo
Constitit illa sinu: mirum, coit undique nobis
420Quadrupedumque aviumque genus, dehinc corpore tardo
Reptilia adglomerant et quidquid mobile vita est.
Tot numero cunctis ex his delecta tenemus
Corpora seiunctisque locis includimus alvo,
Quot Pater omnipotens servari iusserat ante.
425Immanes cernas hic desaevire leones,
Inque suis tunc sponte pati praesepibus ursas
Vincula setososque sues taurosque minaces;
Ipsae etiam tygres, etiam longi crocodili
Dant colla, et manibus nectentibus oscula figunt.
430Quid memorem haud nullis genus immedicabile succis
Aspidas, et tumidos cornuta fronte cerastes?
Utve sitibundas nunc dypsadas, utve stupentes
Nunc ego praesteras tractavi molliter inque
Saepto quaeque suo tam noxia monstra locavi?
435Quae ad victum illis sufficiant diversa repono
Pabula nosque una conscendimus aequora tandem,
Primus ego, hinc nati prolesque immensa nepotum,
Matres atque nurus, foetu pars viscera plenae
Parsque soporiferis gestantes pignora cunis.
440Et iam Prima Fides terrarum e margine in altum
Advocat omnigenis instructam animalibus alnum.
Ducimur incerti quo nos adpellere mandet
Aura Dei caecoque occlusi robore nullam
Inspicimus mundi faciem rerumque colorem:
445Vastam nanque domum foris ostia clausa nigrisque
Oblita glutinibus fuscant, tum parva fenestra
(Hanc solam fieri Deus alto in culmine iussit)
Ne tenues obstructa quidem dat cemere rimas.
Interea coelum fracto cum munnure circum
450Ac supra mugire tremiscereque aequora fundo
Audimus: Deus ipse tonat, Deus ipse profundum
Extemplo horribili concussit turbine coelum
Eripiens cum sole diem, dumque aera densas
Contrahit in nebulas, subigit dumque aethera vastum
455In mare, terribiles picea caligine vultus
Apparent, volitantque atra sub nube vapores.
Ecce Noti erumpunt, crebro polus igne sonantem
Dat tonitrum fractaeque ruunt ceu flumina nubes;
Magnus ac Oceanus tantarum pressus iniquis
460Desuper agminibus pluviarum, deque tumenti
Ad latera excipiens torrentum gurgite spumas,
Tum altis de venis stygio bullantibus Orco
Incrementa trahens, miris exaestuat undis,
Littoreasque tumens paulatim occultat arenas.
465Qualis ubi vires flammae conceperit humor
Aere cavo, sensim primo se murmure tollit,
Inde rapit subitos vulcano urgente tumores
Exiliens et labra cadi praeterfluit aestu,
Talis inundantis superat liquor undique ponti,
470Dumque fremens nova se reddit per flumina terris
Vique vias aperit, late bacchatur et agros
Impete mersat aquisque petit iuga celsa levatis.
Iamque Mare et Coelum sese curvamine largo
Componunt atque unanimes sua foedera iungunt.
475At scelerata parens Tellus unaque nepotes
Degeneres, una pecudum genus atque volucrum,
Haec ea non veniunt in iura, sed acta profundo
Apparent nusquam: coelum omnia et omnia pontus.
It pelago spatiata ratis, quae sola superstes
480Rebus ab infractis animarum semina et arcto
Relliquias utero servat: iamque ardua subdit
Maiores Terrae cumulos contermina Lunae.
Hinc ierant quadraginta dies totidemque ruentes
In pluviam noctes, quando Patris alta quierunt
485Pectora, qui excussos penitus levat aethere fumos
Et posito mandat placari Nerea fluctu.
Syderei steterunt fontes, mox omne resedit
Murmur aquae, nitidosque aperit coelum undique soles.
Ipse fragor pelagi non nostris auribus ultra
490Percipitur, terque intus avis cristata canebat
Astra serenari, ventosque et nubila solvi.
Tum primum expando turba plaudente fenestram,
Unde salutamus tollentes ora manusque
Redditam Apollinis effigiem laetosque nitores.
495Sistimus hic aram servata ob pignora dumque
Mysticus effumat prunis candentibus agnus,
Inter aves corvum legimus: qui, missus ad auras,
Decrescentis aquae redeat mihi nuncius audax;
Sed quia consumpto iam felle cadavera pontus
500Eructare solet summasque remittere ad undas,
Ille, avium quo non impurior altera, corpus
Sistit ad immundum, et rostro se pascit adunco.
Quod simulac sensi, volucrem dimitto columbam:
Illa secans Zephiros, transvecta per aera, nostro
505Conditur aspectu fugiens; quae deinde reversa est
Oreque vivacis frondam gestabat olivae:
"Pacem - tunc- pacem" viso acclamavimus omnes.
Tum pecora et volucres pictae, quibus insita mens est
Ore ciere animos tristesque arcescere curas,
510Certatim liquido deducunt gutture cantus:
Indice nam pacis prompsisse cacumina montes
Cognorant positoque simul cadere aequora vento.
Sed iam praeteritis septem cum sole diebus,
Affuit en sylva, alluvie quae inspersa recenti
515Guttas distillat foliis limoque renident
Obductae frondes ac tristi humentia squalent
Prata situ retinentque putres in gramine conchas.
Huc se sponte freto convertit prora secundo
Dumque ibat summas ita vox audita per auras:
520"Eya agite, o pueri, de tot mihi gentibus una,
Una mihi de tot populis lectissima proles,
Solvite solicitas iamdudum pectore curas:
Non ego (sic nostri sententia numinis haeret)
Ultra hominum pecudumque simul, simul omne volucrum
525Reptiliumque genus tot aquarum strage necabo.
Novi equidem humanos sensus, dum corpore degunt,
Pronos esse malo; posthac clementia culpas
Vincat nostra hominum ut coeli potiantur honore;
Idque erit immoto nos inter pignore foedus.
530Et si quando gravem post imbrem caerula nubes
Fronte cava soli occursans simulaverit arcum,
Fingite tunc arcum nostro esse in foedere signum."
Talia finierat quum tandem substitit alnus.
Emicat eruptis iuvenum manus impigra valvis
535Littus in italicum, proprio qua redditus amni
Tyrrhenum repetit sinuato littore Tybris,
Tybris romano qui dehinc mundi omnia sceptro
Subderet et regum tot signis templa gravaret.
Hic igitur dimissae animae, donatur et omne
540Libertate pecus: sua quo sors quemque vocaret,
Illuc e tenebris et longo carcere tendunt,
Seu terrae insistant seu pennis aera pulsent.
Hic mihi prima stetit foliis et arundine sedes;
Hic primus post fata hominum septem per hetruscos
545Haud procul a fluvio colles sua templa suasque
Aras constituo detextas fronde Tonanti;
Pinguia mox cannis armenta palustribus armo
Tuta feris, hortoque novas novus insero plantas,
Ipsa racemifero quas inter palmite vitis
550Repsit, et expresso fluxerunt musta liquore.
Hinc ergo Assyrii longo post tempore Ianum
(Iam quippe vocant vinum) me dicere norunt,
Dulcia reppererim qui educere massica botris.
Demoror at forsan te somno pluribus, ipsa
555Quandoquidem medio coelo dilapsa ruit nox."
Finierat senior: famuli tunc plumea iussi
Strata parant flammisque ferunt sese ante coruscis.
Vix mihi procubuit cervix, tener implicat alte
Membra sopor cursantque leves in pectore curae.