1. ad Ioannem Andream Valentinum Mutinensem
Iane, Valentinae decus et spes maxima gentis,Quem genuisse virum praegestit Mutina talem,
Magnum virtutis specimen patriaeque tuisque,
Dum tu Romana celeber versaris in urbe
5Absentisque tui mandata exponere regis
Pontifici datur et voces audire loquentis,
Quo studio maiore queam, tibi carmina condo,
Carmina quae posthac animum testentur amicum.
Antra licet nondum fas est penetrare reposta
10Pieridum iuveni, prima lanugine malas
Qui signat, nec dum teneris excessit ab annis,
Magnus ubi heroas fertur cecinisse poeta,
Carmine Troianum referens Martemque Latinum,
Parnasique iugo residens Lucretius alto
15Dicere naturae est causas mortalibus ausus.
Tu docta at solitus versare volumina semper,
Cum primum balbae solvisti vincula linguae,
Aeternae facile mandabis nomina famae;
Nam tibi Phoebus iter monstravit lumine claro,
20Neu plantas saxo offendas neu stipite duro,
Cum numeris ludens, in primo flore iuventae,
Venandi Nymphis potuisti avertere curam.
Desistunt cursu damae cervique fugaces,
Latratumque canum expectant dentesque malignos;
25At volucres, innixae ramis arboris altae,
Excipiunt gratos dulci modulamine cantus.
Quid quod te manuum natura opera alta suarum
Edocuit, terram ut media regione locavit
Aeris, humano generique ferisque colendam.
30Arva natant vasto Neptunnia gurgite pisces,
Percurrunt volucres densis liquidum aera pennis,
Flectentes iter ipsa vocat quocunque voluptas.
Haec simul, ingenti giro complectitur aether,
Syderea ornatus circumque supraque corona,
35Imperitant imis rebus coelestia signa.
Hinc studiis hominum diversis corda teneri
Intuimur: vacat hic pomis agrisque colendis,
Ocia amat patriamque suam gratamque quietem,
Pinguia contentus bobus colere arva paternis;
40Hunc labor assiduus vastique pericula ponti
Exercent, dum quaerit opes terraque marique.
Pars in bella ruunt, pellentes pectore curam
Letheam gaudent respergere sanguine dextras.
Scilicet et postquam, praesenti numine Phoebi,
45Herbarum insita sit quae cuique potentia nosti,
Duxerunt te fata Augusti ad limina regis
At procul ex illo retinet Polonia dives
Finibus Italiae patriaque et sede paterna.
Te sine nil magnum sapienti pectore volvit
50Rex tuus aut inferre volens aut pellere bellum
Illatum; tibi talis inest prudentia rerum.
Hinc oratorem iussit petere arva Latina,
Pontificis de more pedi ut des oscula sacro
Italiaeque duces haud parvo munere dones.
55O vere pietate tua, iustissime regum,
Sarmata rex, qui sollicita nunc mente volutas
Reddere quo possis pacto concordia regna
Christicolae gentis, cum magna insania vexet
Inter se certare viros discordibus armis.
60O utinam proceres, Christo duce et auspice Christo,
Turcarum imperium communi milite vastent;
Tum demum populi Christi pia numina adorent
Quacunque Oceanus terrarum amplectitur orbem,
Hoc fore pollicitus quondam labentibus annis
65Rex divum atque hominum, nutu qui sydera torquet.
Tristia bella cadant, inflentur classica nusquam,
Ocia agros teneant securi grata coloni,
Adsit honos Musis et doctae Palladis arti,
Ut passim longae celebrentur munera pacis.
70Interea ne, Iane, tuis non laudibus aequa
Carmina fastidi iuvenis, qui pectore toto
Te excepit teneroque volens veneratur amore.
2. aegloga
1 Quo tibi iter, Montane? Gravi sub pondere pressusIncedis vallesque imas singultibus imples;
Non ovis aut hirtae tantum iactura capellae
Te movet, ut terra nequeas attollere vultus.
2 5O foelix, qui dum passim trepidatur in agris
Umbriferam ad pinum secura in pace quiescis,
Dum resonant volucrum cantus vallesque nemusque!
At nos, dum pratis arentibus imminet aestas,
Cogimur exilio patriis excedere campis.
3 10Et quae causa solum te nunc mutare coegit?
Audieram pecudes solitum te pascere mille,
Fortibus et tauris invertere iugera centum.
Forsitan occidit pecus inclementia coeli
Invitumque etiam pellit te rure paterno?
4 15Foelices fuimus quondam, praesepibus altis
Quum mane exirent pecudes ad pascua nota:
Non mihi lac toto deerat non caseus anno
Et pretium haedorum referebat dextera magnum.
Nunc Turcae immites vastarunt omnia late:
20Gens, quae mortales spernit, nec numina divum
Ulla colit, matrum obtruncat sub pectore natos,
Exanimat matres infanda morte virosque
Et divum templis sceleratos iniicit ignes.
Hanc hominum Ausoniis pestem deus arceat oris.
5 25Fama meas dudum Turcarum venit ad aures,
Qui praedam innumeris passim regionibus urgent,
Sed non credideram ausuros superare Timavum,
Quamvis nostra lupi implerent ululatibus arva,
Nec (velut ante) greges peterent validosque iuvencos,
30Sed foedare hominum gauderent ora cruore;
Verum Grimanus securos iussit ab omni
Esse malo, hostiles nec quicquam horrere tumultus.
6 Nec dux, nec princeps ullus nos reddere tutos
Turcarum rabie potuit: nunc omnia late
35Nostra tenent et iam feriunt incendia coelum.
Ut ditem agricolae quondam, Montane, vocabant,
Sic nunc te miserum dicent magis omnibus esse.
Quis deus, o Lycida, est tamen hic? Quas incolit urbes?
Ede, precor, neque enim mortalem dicere fas est.
7 40Audisti Venetam ferri sermonibus urbem,
Quae mediis immota manens extollitur undis?
Tecta hic marmoreis habitat constructa columnis,
Intus ubi fulgent thalami ceu sydera coeli,
Hic ritus celebrat sacros et thure Sabaeo
45Coelestes merito divos veneratur honore.
Postquam ille emensus ventosum navibus aequor,
In terris sacrata deum vestigia quaerens,
Adriaco tandem persolvit littore vota.
Pastor ego assuetus pecudes educere septis
50Agrestique sono sylvas implere canoras,
Non illi extimui tenues inflare cicutas:
Ter canere incepi, mihi ter vox excidit ipso
Gutture, cum tanta victa essent lumina luce.
Tandem restituit mentem de more benignus,
55Cum numeros audire meos aequa annuit aure,
Quamvis non Siculi moduler pastoris avena,
Nec referam cantus, quos Tytirus edidit olim.
8 O foelix Lycida, residens in graminis herba,
Hunc heroa canes securus turbine ab omni,
60At mihi, dum profugus pecori nova pascua quaeram,
Ignotas inter gentes, regione remota,
Vesanus rapiet lupus agnum matre sub ipsa,
Nec canis arcebit vanis latratibus ursos.
9 Ne, Montane, tuae penitus spem pone salutis,
65Longa dies forsan pro fletu gaudia reddet,
Cum raptim Turcae vestris pellentur ab agris.
Tu mecum interea claudes praesepibus agnos
Hospitis in morem nullo discrimine rerum.
10 At tibi pro tali foeturae munere partem
70Promitto nostrae et vestro sum rure libenter,
Principis ut cernam vultus, quos mente recepi.
O si forte domum revocet me nuntius, ultro
Affirmetque novos illinc migrasse colonos,
Tum referam vidisse deum pastoribus illis,
75Praeter Sylvanum in terris Faunumque bicornem,
Agricolas qui ruris amans tueatur ab hoste.
3. ad Ioannem Andream Valentinum
Mars pater, unde oritur crudelis in orbe tumultus?Undique iam fervent impia bella diu.
Anne nocent coeli miseris mortalibus astra?
Anne agit in praeceps mens sua quenque malum?
5Hinc Asiae vires Turcarum puppibus altis
Rex trahit, Ausoniis finibus arma movens;
Hos Caesar virtute sua victricibus armis
Nunc premet, ut quondam contudit arte feros.
Parte alia toties Italis devicta resurgens,
10Exitium in nostrum Gallica turba ruit.
Heu frustra aerias Alpes tutamen ab hoste
Barbarico dederunt numina magna deum:
Iam tum crescentis capiunt cum moenia Romae,
Post patriaeque affert maximus exul opem,
15Supplicium sed enim noxae par saepe reportant
Sanguine foecundant arva Latina suo.
Quid fregisse Alpes tibi, Poene, profuit, igni
Totque acies victas, tot cecidisse duces,
Si dum tu Ausoniae angusta regione teneris
20Iam metuit patrium Martia signa solum?
Sed me longa quies, vacuam sed carmina mentem
Tardant. Pierides iam procul este mihi:
Certum est castra sequi, lituos interque tubasque
Et galea caput accingere et ense latus.
25Ah potero, assuetus Musis placidaeque quieti,
Tela gerens humeris pondera dura pati?
Quam male pertractant artes hoc tempore belli,
Robus ubi haud hominum, sed dolus usque viget;
Machina praecipites pilas cum mittit ahena,
30Saxa tremunt, referunt flumina magna pedem.
Frustra ferrato corpus defendimus orbe,
Impete cum tanto moenia pulsa ruant.
Nonne iter angustum satis est angustaque vitae
Tempora, ni brevior sit via facta necis?
35At pestis quicunque inventor diceris huius
Barbare Germanis (ut reor) orte iugis,
Saeva trahat vinctum dirarum turba sororum,
Anguibus intortis corpora dura secans,
Vesanus laceret te Cerberus ore cruento
40Sparsaque Cocyti viscera mergat aquis.
Aequore quam melius Polonum pugnat aperto
Rex acies fundens agmine saepe suo:
Nunc Moschos gentesque feras, quas terminat ingens
Oceanus, victor iam ditione premet.
45Non sine te, Iane, haec ingentia proelia inibit,
Unde tuum nomen gloria rara manet.
O ego, si praesens adsim, quae gaudia fundam
Captorum adspiciens brachia vincta ducum!
Tunc immortales regis mea Musa triumphos,
50Tunc celebret laudes, optime Iane, tuas.
4.
Qui situs hoc tumulo est vitali lumine cassusQuenque super saxi pondera iniqua premunt,
Vivebat nuper nitida florente iuventa,
Exagitans lepores agmine saepe canum,
5Tolleret Oceano radios cum Phoebus ab alto
Cumque idem immenso mergeret amne rotas,
Ignarus scelerum atque infandi criminis expers
Et procul a curis libera corda gerens.
Nec longum invidit bona tot mors atra, priusquam
10Debita compleret stamina Parca manu:
Improba mors, superi crudeles fataque dura,
Quae iuvenes nobis tollitis ante diem!
Quid credam, nisi per terras fluere omnia casu
Et curare homines numina nulla deum?
15Hic quia versatur semper tela inter et enses
Turpatasque virum sanguine habere manus
Gaudet, tum demum venit cum tarda senectus,
Belligero galeam donat habere deo;
Qui patriam incoluit nec sede excessit avita,
20Vitali primo concidit in spatio.
Candide sed moriens vitasti incommoda vitae,
Quae miseros homines undique mille manent:
Non metues toto ferventes orbe tumultus,
Non litui abrumpent somnia grata tibi;
25Nunc, laetos lustrans campos sedesque beatas,
Insequeris pavidas per loca opaca feras.
Nec tibi si detur superos invisere rursus
Crediderim Stygiam scandere velle ratem.
At nulla interea delebunt nomen amici
30Tempora, ni frustra carmina nostra canent.
5. hymnus in divam Luciam
Labere e coelo, dea, per patentesAeris tractus, precibus benignas
Applicans aures, tibi dum Sabaei
Dantur honores:
5Te vocant casti pueri et puellae
Integrae passim monitis parentum,
Te canit supplex populus, salubres
Poscit et auras.
Virgo tu quondam teneris sub annis
10Corporis vires reparas parenti,
Cui fluens sanguis velut unda fessos
Solverat artus,
Non opem implorans veterum deorum,
Non egens succi medicae nec artis,
15Mente sed pura precibusque divum
Numina adorans.
Coetus ut sacris abiit peractis,
Somnus invadit nitidos ocellos,
Certa dehinc movisse deos quietem
20Pectore pellis.
O super matres Siculas beata
Luciae mater, rosea in iuventa
Coelites cernens potuisse natam
Flectere votis.
25Tempore ex illo generum parenti
Pernegas, horrens thalamum iugalem,
Nec iocos casto nec amans protervos
Pectore ludos.
Syderum humanae sobolisque regi
30Voveras olim sine labe mentem,
Sacra cum primum lavit unda crines
Fonte perenni.
Nec minas stulti metuis, nec iras
Sponsuli dotali inhiantis auro,
35Qui domum exornare nova parabat
Prole virentem,
Quin, sciens causam, nitidos ocellos
Mentis insanae, sine luce, casta,
Vivere exoptans, violenter haustos,
40Munera mittis.
Haud mora est lumen tibi restitutum
Arte divina, neque consul amens,
Nec potis vis est hominum ulla sanctum
Laedere corpus.
45Desuper missum tibi pondus ingens
Firmat immotam, scelerata donec
Dextra crudeli secat ense fuso
Colla cruore:
Laeta tum sedes repetis beatas,
50Syderum clara comitata luce.
Diva, nunc votis hominum vocaris
Rite per aras;
Mente gaudentes nitida puellas,
Laudis ardentes pueros amore
55Redde, da longum populo roganti
Cernere lucem.
6. hymnus in divum Iosephum
Te quibus dicam numeris colendumSemper et cultum trepidante in aevo,
Qui deae custos habitusque es unus
Virgine dignus,
5Ut sacri quondam cecinere vates,
Mentis ardorem aethereum gerentes,
Aurea ut multo ante homines futura
Saecula noscant?
Affer optatam, bone dive, lucem,
10Qui potens altis dominaris astris
Quique per bissena regis volutum,
Aureus, annum.
Cum Iovis summo veniens Olympo
Nuntius mandata patris recludet
15Teque divino, dea magna, longum af-
Fabitur ore:
"Quid times, Virgo? Tibi iam parantur
Nuptiae: custos dabitur pudoris
Hic senex, natum paries nitentem
20Corpore casto."
Non domos fultas Pariis columnis,
Non trabes auro nitidas superbo,
Vestis aut Coae preciosa dona
Praeferent antro :
25Ter quaterque antrum celebre et futuris
Saeculis toto venerandum in orbe,
Quod deum dignum atque hominum fuisti
Edere regem.
Gramine exceptum, medio in rigore
30Flatus hyberni, procul urbe et inter
Pace gaudentem nivea iuvencum et
Inter asellum,
Tu quoque optavit sibi quem parentem,
Hic deus, ferro solitus recurvo
35Fabricans truncos manibusque et arte
Ducere vitam.
Nocte iam multa iacuere fessa
Membra, cum Virgo peperit Tonantem;
Laetus hinc somno puerum fugato
40Aspicis ortum,
Quem chorus circum steterat deorum
Nube candenti venerabilisque
Mater in lucem Dominum edidisse
Vix sibi credens.
45Ter gradu supplex properas senili,
Ter genu procumbis humi, nitore
Deficis tanto, data mens tibi dum
Munere divum.
Interim ductu rutilantis astri,
50Tres ab externa regione reges
Afferunt myrrham redolentque thure
Antra Sabaeo.
Hinc, deum iunctis manibus precati,
In suas sedes abeunt iterque
55Compotes voti faciunt statimque
Conditur astrum.
Te senem dicunt merito beatum,
Cui datum Christi decimum videre
Alterumque annum; mala nec tyranni
60Obfuit ira:
Nanque adhuc Christum puerili in aevo,
Mente coelesti, intuitus docere
Recta mortales sapienter, inde
Numen haberi.
65Sic deum aeternus pater esse sanxit,
Urbe ne pulsum senior videres
Et cruce elatum medio latronum
Pectore fixo.
Nunc quoque exora prece, dive, multa,
70Ne gravis pestis fera sentiamus
Funera, aut casus varios malique
Vulnera belli.
7. ad divam Luciam
Diva, mihi aethereo reddis quod lumine lucem,Lucia, carminibus saepe vocata meis,
Pene gravi pilae privatus lumine ab ictu,
Lumina pro vera argentea luce dico.
5Haec decorent aras pendentia testis honoris;
Currat, opem implorans, hinc pia turba frequens.
8.
Hei mihi, cur divi nostro adversantur amori?Nec mater cupidis, nec puer ipse favet.
Sperabam casti fructus iam carpere amoris
Ireque in aeternae foedus amicitiae,
5Cum subito arreptam iactat me pestis iniqua,
Cogor et in viduo sola iacere thoro.
Pro roseo facies primum subit atra colore
Proque acie nigra nox lumina nostra tenet;
Quique forent testes et nostri pignus amoris,
10Torpuerant digiti torpueratque manus.
Attulit auxilium tandem exoratus Apollo,
Languida Paeonio membra liquore levans;
Nondum firma satis peterem cum templa deorum,
Obvius es fessae fessus et ipse magis.
15Tum calor extemplo tremebundos deserit artus:
Concideram, mater ni mihi ferret opem.
Crudeles nimium coelestes! Vota puellae
Vana ferunt venti, nec valuere preces.
Pro quo thura dabam, pro quo pia numina, supplex,
20Orabam? Iuvenem tollitis ante diem;
Parcite dum virides anni, dum laeta iuventus.
Nanque eadem immeritos tolleret hora duos.
Olim, cum canis crines mutaverit aetas,
Prole data, tumulus condat utrunque levis.
25Interea iuvenem atque una servate puellam,
Ne pereat primo limine noster amor.
9.
Praeterit Autumnus pomis praecinctus et uvis,Praeterit et secum gaudia ruris agit;
Picta cohors volucrum, ventos et frigora vitans,
Finibus e nostris littora nota petit,
5Cum puero Cytherea suo comitata puellis
Lascivis gressum moenia ad alta refert.
Hinc iocus omnis abest, hinc grati commoda ruris
Nulla super duro deveniente gelu.
Quae nos causa igitur tam longo tempore in agris
10Detinet? Agrestis tecta valete casae.
Tu quoque, Sertori, Colloretana propago,
Edidit e Turri quem generosa parens,
Rumpe moram patriamque libens carosque Penates
Linque et Iuleo littore solve ratem,
15Dum facilem cursum Boreas dumque aequora praebent,
Dum viget in tenero pectore laudis amor.
Quicquid ages, aderunt foelicia sydera et augur
Delius, imponens laurea serta comae,
Seu te castra iuvant lituique ensesque tubaeque
20Et victo exuvias hoste referre domum,
Ocia seu potius laudabis pacis amator,
Eloquio gaudens carminibusque sacris.
Hinc exempla movent materni atque inde paterni
Sanguinis, ut cupias pectore magna tuo.
25Martius hos ardor rapuit per tela, per hostes,
Perpetuae ut laudis praemia magna ferant,
Iamque suis gaudent votis, iam pace fruuntur
Mortalesque inter gloria rara manet.
Nomina delebunt quorum non tempora iniqua,
30Non etiam irati tela timenda Iovis
Cum semel haeserunt scriptis aut lege solutis,
Aut numeris, docti quos cecinere viri.
Ergo age, lascivae capiant ne gaudia vitae,
Difficilem primo limine carpe viam:
35Nanque Venus dudum Venetam migravit in urbem,
Deseruit Cypron Idaliumque nemus.
Si sapis hanc procul effugias puerumque protervum:
Illa faces praefert, spicula mittit Amor,
Quin etiam iuvenes miseros in retia adurgent
40Vinclaque dant manibus vinclaque dant pedibus.
Sed te Parthenius, facundo doctius ore,
Quae fugias prudens quaeque sequare monet.
Ah ego quam demens, Veneris qui numina laedo!
Crimine non levis hoc, poena luenda mihi est:
45Iam grave inaurata minitatur cuspide vulnus,
Iam dominae sentit plumbea tela latus.
Iam sequor, illa preces fugit aspernata rogantis;
Tardus ego, ast oculis avolat illa meis.
Sic olim pavidam insequitur Peneida Apollo,
50Vulnere non alio pectora fixa gerens;
Ultus amor Phoebi est fastus et dicta superba,
Quod puerum victo spreverat hoste tumens.
Me quoque, dum castris avertere nitor amantes,
Deducet vinctum in regna superba Venus.
10. in divum Martinum
Hactenus Idaliaeque faces plenamque pharetramAuratis retuli telis hominumque labores
Diversos, qui, caeci oculis et mente labantes,
Lascivos pueri gressus et castra sequuntur.
5Nunc ego coelestum laudes celebrare deorum
(Sit modo fas) aveo, divino numine pleni,
Pectore qui toto coelum sedesque beatas
Amplexi, in terris agerent quo tempore vitam,
Mortales praecepta dei docuere, nec ulla
10Pro sacra pietate pati tormenta negarunt.
Ante alios, Martine, meis sis addite chartis,
Sabariae decus, a teneris quem spiritus annis
Aethereus regnatori sacravit Olympi,
Caesarea quamvis haud aequa lege coactus
15Militiam sequeris longaevi nomine patris,
Loricam indutus galeamque ensemque micantem.
Tu tamen in castris, inter discordiaque arma,
Iracundus ubi Mavors dominatur et acta
In furias hominum gaudens Bellona cruore,
20Servasti placidam procul omni a crimine mentem,
Nec minus Ausoniae fines cum barbarus hostis
Vastaret saevoque arderent cuncta tumultu,
Armatis audes mediis occurrere campis,
Agmine pro toto solus: victoria nullo
25Sanguine tum parta est. Sic dii statuere volentes
Te diversa sequi signa hisque excedere castris.
Hinc ope divina repetens patriamque Laresque,
Ablueres sacro labes ut fonte parentum,
Destruis insidias Plutonis multa novantis,
30Si qua iter inceptum ratione avertere posset,
In varias sese mutando saepe figuras.
Quin etiam aerias superas dum sedulus Alpes,
Immisit tibi latrones angusta tenentes
Faucibus Alpinis; aurae excepere securim
35In caput elatam, magno haud sine numine divum.
Gurgite sic medio pastor Neptunnius olim
Fallebat sensus hominum, nunc fulmina sumens
Setigeri suis, exuviis nunc terga leonis
Indutus fulvi, nunc ignes evomit ore
40Terribili, nunc ex oculis abit ocior unda.
At nova Sabariae rabies invaserat urbem,
Sedibus, infoelix, ut deturbaret avitis
Tollere conantem veterum simulacra deorum.
Ah miseri, miseri quae vos insania adurget?
45Par erat externis quem vos traducere ab oris
Pellitis e patriis strepitu per compita turpi
Latratuque canum, populos ad vera vocantem
Sacra deum, Stygiis oneratos colla cathenis.
At tu, dive, libens crudeles desere terras
50Optatumque velis nobis iam reddere lumen.
Te sata, te fluvii, te laetis pascua campis
Invitantque greges, vitreo de fonte lavari
Gaudentes, dulci capti pastoris avena,
Quin etiam sacri vates, ventura canentes,
55Praeficiunt aris divum templisque regendis.
Non tibi vis adversa hominum, non ulla venena
Invidiae obstabunt, cedet quoque maximus ipse
Caesar, Romana rerum dominator in arce,
Cum solio pene aethereo correptus ab igni,
60Dum precibus surdus venienti assurgere temnit,
Excipiens merito nec te dignatur honore.
Parva loquor. Tibi syderei regnator Olympi
Dat revocare animas Stygiis Acherontis ab undis,
Tergeminus licet aeternis custodiat Orcum
65Cerberus excubiis, cladis non immemor ille
Liminis infracti, postquam divina propago
Missa polo, afflicto ut tandem succurreret aevo,
Morte obita, heroas supera ad convexa reduxit
Immersos tenebris, iam longum tempus, Averni.
70Hinc trepidis properant quaesitum oracula rebus
Quicunque abluitur Tyrrheni gurgitis aestu,
Quicunque Adriacos prospectat littore fluctus:
Inconsultus abit nemo, qui pectore puro
Te rogat et Christi sequitur vestigia sacra.
75Nec tantum pia turba frequens tua numina adorat,
Verum elementa simul, dictu mirabile, quod non
Expositum flammis ventorum agitata procellis
Ignea vis unquam laesit, sed pulsa liquore
Ambrosiae retro sinuosa volumina flexit.
80Iam tibi nauta vagus, mediis servatus ab undis,
Debita festinans in littore solvere vota,
Velaque suspendit remosque in limine templi.
Demere tu rabiem potis es canibusque lupisque,
Sibila serpenti, populis nocitura nephando
85Afflatu, quam primum illis ni cederet arvis
Imperio procul acta tuo trans aequora pestis.
Haec oculis hominum subdis miracula, dum tu
In terris virtute aperis tibi limen Olympi,
Tristia nec metuens, cupiens nec gaudia, corde
90Sollicito, humanas recto quae limite mentes
Avertunt curasque graves mortalibus addunt.
Nunc demum aspectu divino lumine inhaerens
Perpetuo gaudes votisque vocaris ab alto,
At tu dexter ades, genibus dum pronus utrisque
95Te populus plena thuris veneratur acerra,
Effuso quae te maneant sine sacra cruore,
Dum pia relligio, Christi dum templa manebunt.
11. in divam Luciam
Quid magis divis placeat rogatusAureae in templis statuae, an Sabaea
Thura, non versus dubitem inter ampla
Munera ferre.
5Nanque coelestum pia turba divum
Gaudet aeternum superis in oris,
Nil opis nostrae tabulaeque pictae, aut
Munerum egena.
Huc ades dilecta tamen Tonanti,
10Lucia, et laudes, bona verba et audi,
Quae tuum nomen celebrant per aras
Luce nitenti.
Thureum templi redolent odorem
Fornices alti recinuntque nomen
15Luciae; accendit pia turba passim
Cerea dona.
Te rogant una pueri et puellae,
Supplices iunctis manibus genuque
Rite nudato cupiuntque lumen
20Tangere virga,
Quae fugat morbos oculis protervos,
Ni sibi desit populus, maligna
Mente divini auxilii negator,
Numina temnens.
25Ast ego, ereptus trepido periclo
Lucis optatae, meritas quotannis
Concinam laudes, potero nec unquam
Solvere grates.
12. de Philippo Strotio
Dum patriae nimio te libertatis amoreUltorem iactas, nulla pericla timens,
Invida rumpit iter laudum fortuna tuarum,
Eripitur manibus palma parata tuis.
5Servitium sed triste diu perferre, Philippe,
Non potes et domini iussa superba pati,
Ante oculos ponens Romani facta Catonis,
Pro patria nullum credis obire malum.
Hoc superas: Laribus procul occidit ille paternis,
10Tu patriam effuso sanguine spargis humum.
13.
Sic tibi Pierides pandant Helicona virentem,Sic pater optatum lumine monstret iter,
Ne latus in dextrum vestigia, neve sinistrum
Vana feras, sed ames inter utrunque viam,
5Ut tibi amicitiae patuerunt limina nostrae,
Carmine nam capta est mens animusque tuo.
Interea haud fallax surgentis pignus amoris
Accipe, ne dubites corde aliena loqui:
Tempus erit forsan manibus cum consita nostris
10Fronde nova circum tempora laurus eat.
Tiliaventeis, Nymphae, quae luditis undis
Quaeque agitis celeres per loca senta feras,
Sylvius has statuit vobis, has Sylvius aras,
Quas niveae supplex sanguine tingat ovis.
15Sistite vos rapidos cursus, dum traiicit ille,
Ut bibula dulcis hauriat aure sonos.
14.
Quod tandem optato soror est coniuncta marito,Hoc, reor, aeternos evoluisse deos.
Affuit Idalia ut thalamo sociaret eodem,
Iuno utrisque aderit pignora cara ferens:
5Hinc pariter liceat crescentem cernere prolem,
Et longam invita vivere morte diem.
At tu Pieridum cultor Phoebique minister,
Carmine quem nuptam concinuisse iuvat,
Ut sacrum adire nemus valeas fontesque repostos,
10Monstret iter firmans docta Minerva pedes:
Tutior hinc superes gressus quaecunque fatigant,
Hinc merita incipias cingere fronde caput.
15.
Aurae, quae aestivos lenitis saepe calores,Seu colitis ripas aethereamve plagam,
Huc celeres properate, acri defendite ab aestu
Romuleam prolem Romuleumque caput.
5Ferte ratem faciles, dum patria moenia linquunt,
Abluat ut Rheni parvula lympha pedes.
Erigit hoc aram florenti cespite Damon
Vosque etiam multa non sine laude canit.
16. Abstemii
Collibus e patriis secessit in avia MopsusEt lustrat celeri pascua lata pede.
Pastores, vestris dum Mopsus saltibus errat,
Dum terit umbrosis ocia longa locis,
5Efficite, et precibus certatim et munere grato,
Temperet ut solitis carmina blanda modis.
Talia, pastores, avida exceptabitis aure,
Qualia suavidico Tytirus ore canit.
17. ad Abstemium
Collibus egressus patriis dum rura peragroFaganeae, aestivos dum levat umbra dies,
Carmina nulla mihi dictant, velut ante, Camoenae:
Ingenium numeri deseruere meum.
5Te sine rus sordet, sordent et amoena vireta,
Nec capiunt blandi pectora nostra ioci.
Huc ades ergo, tui si qua est tibi cura Cichini,
Desine vel solitos quaerere, amice, modos.
18.
Rex superum atque hominum, cui summa potentia rerum,Cuius ob imperium volvuntur sydera coeli
Et volucres nitidis spatiantur in aethere pennis,
Nec minus Oceanus terras super eminet alto
5Gurgite, quae generi humano cessere colendae,
Si patris aetherei iussis delapsus Olympo
Perpetuae redimis damnatos crimine mortis,
Adde, precor, dubiae clarissima lumina menti,
Rectum iter ut liceat iusto percurrere gressu,
10Nocte nec errantes cogamur linquere cursus
Inceptos; tua lux oculis sit praevia, nec nos
Aut spes destituat, patris aut clementia summi.
En celebrant aras, en turba sedilia complet,
Mopsus agente deo dum vatum arcana recludit
15Luce sacra, cui cura gregum non parva tuorum,
Ut pater omnipotens, hominum miseratus, iniquam
Sortem animo sobolem terras demisit ad imas.
Syderea tum sede ad luctisonos singultus
Laberis, aetherea ad tenebras de luce malignas.
20Sponte tua vultus divinos exuis, esque
Mortalis, varios pateris durosque labores;
Usque adeo tantae superis mortalia curae.
Nec satis, egressus nondum iuvenilibus annis,
Ne patris ingentem in nos averseris amorem,
25Hostibus ipse tuum corpus venientibus offers.
Ter rabidi voluere manus afferre nephandas,
Ter perculsi omnes retro cecidere ruentes
Tum demum innumeris vinclis traxere volentem
Ad proceres scelere insanos furiisque tremendum
30Concilium; uni omnes magnis clamoribus instant.
Heu quibus insontes percussi fascibus artus!
Heu quos contemptus, quae dicta superba furentum
Syderei potuere oculi perferre! Nec unquam
Occupat ira tuum pectus veniamque precari
35Desinis: una salus haerebat nostra medullis.
Sic agit in praeceps hominum imprudentia rerum
Pectora, sic commissa luunt peccata nepotes.
Quin etiam divina cruci pendentia miris
Membra modis video, spinis praefixaque acutis
40Tempora, syderea quondam exornata corona.
Heu quis clavorum strepitus iam perculit aures?
Non passis parcunt manibus pedibusque revinctis,
Crudeles, sitiente deo dant pocula felle
Infecta, illudunt verbis regemque salutant.
45Quippe etiam cum anima patrem fugiente rogares
Parceret insanis, equitum non ultimus hasta
Transadigit pectus: cruor inde emanat et unda
Dissolvens tenebras oculis, agnosceret ille
Percussum ut dominum coeli terraeque marisque.
50Tum regem testata suis perculsa ruinis
Intremuit tellus, crines involvit Apollo
Nocte atra, soror obscuro dat corpore fletus.
Nosque hodie angores lacrimis comitamur et alto
Cum gemitu, rex alme, tuos; pietate decoris
55Aspice nos oculis erroresque ablue nostros,
Dum vitam in terris agimus, clangore tubarum
Terribili exciti extrema ne luce trifaucis
Latratum canis, aut flammas timeamus et Orcum,
Sed tecum liceat superas ascendere ad auras,
60Quae sedes est certa piis, ubi luce serena
Teque patremque tuum aeterno veneremur honore.
19.
Summe deum, recolo quoties errata, rubor meOpprimit et nullus pectore sensus inest.
Pandere non sacris mens sufficit illa ministris,
Non abolenda quidem spes super ulla mihi,
5Sed genus in mortale tuum cum rursus amorem
Intueor, metus hinc protinus omnis abest.
Non frustra terras olim petis a patre missus,
Brachia non frustra pandis ad astra vocans.
Omnipotens ergo, rerum quem nulla latet pars,
10Imperio mentem iam moderare tuo
Robur et adiicias, Stygio ne serviat hosti
Capta, sed auctorem tendat ad usque suum.
20.
Tandem agite et vitreos iam iam recludite fontesAonides, monstrate aditus muscoque virentes
Speluncas, liceat dulcis haurire liquores,
Nec timeam ingentes laudes et facta referre,
5Nec nostris magnum Grimani inscribere nomen
Carminibus, licet imprudens et viribus impar
Dicere maiora aggrediar, calamos assuetus
Agrestis inflare et munera carpere ruris.
O mihi, Pierides, olim concedite carmen,
10Quale canit propter Sebethi flumina vates
Excidium Troiae referens Troasque vagantes
Per maria et terras iactatos mille periclis.
Sit satis interea pastoris dicere Musam,
Dum pruni Lycidas viridi requiescit in umbra
15Et secum domini adventum meditatur in hortis.
Desere Romanam, princeps, cum moenibus urbem
Et septemgeminas arces et tecta superba,
Iam colles et rura, lacus montesque revise,
Omnia quae, longum, proprios exuta decores,
20Perpetuam nobis hyemem frigusque minantur.
Principis at postquam norunt vestigia, passim
Sufficiunt flores et gramina laeta vicissim
Et ver promittunt aeternum atque aurea saecla.
Nunc mecum incurvo quisquis molitur aratro
25Tellurem vitesque putat. Gaudete coloni:
Non tellus lolio et sterili deludet avena,
Horrea deficient sed magno pondere messis;
Non varias volucrum pestes florentibus uvis
Vinea non metuet maturis grandinis ictus,
30Sponte sua ramis pendebunt dulcia poma.
Flamina ventorum, nec erunt crebraeque procellae,
Quae viduent raptim grato pomaria honore,
At pecus intentum gracili pastoris avenae,
A grege non errans, pingui exultabit in ervo.
35Hinc turpis scabies aberunt morbique procaces
Latratumque canum metuent rabida ora luporum,
Quamvis non pecudum praeda contenta, sed acres
Intendant morsus pastoribus, ut neque saxis
Crudeles possint, nec ferro avertere dentes,
40Nunc demum in sylvas atque in deserta recedent.
Pastorum huc ergo propera spes unica tecumque
Ocia agris affer, vultu coelumque serena!
Vitiferi colles plaudunt et amoena vireta
Assurgunt sylvaeque lacusque et mollia prata
45Et vario intexunt Nymphae de flore coronam:
Divini tibi tantus honos et gratia ruris.
Iamdudum steriles tenet alto gurgite arenas
Tiliaventeis consurgens divus in undis,
Fronde caput nitida cinctus, quem numina circum
50Stant, quaecunque colunt montes rivosque propinquos,
Ut merito excipiens tete dignetur honore.
At tibi longa virum series occurrit ad altas
Ripas, cincta comam et viridi cava tempora lauro,
Praetenditque manu ramos foelicis olivi.
55Tu pacem pacisque tuis fers dona colonis
Securumque animum risusque iacosque solutos.
Interea diversa tui dum munera portant
Agricolae, magis ipse dabo durabile munus.
Hunc Lycidas fontem Grimano dedicat, undis
60Qui vitreis saliens foecundos irrigat hortos
Marmoreumque super spirans signum arte magistra,
Floribus ornatum variis et carmine notum.
Hic est qui virtute auctus, crescentibus annis,
Ad magnos, ut dignus erat, subvectus honores;
65Hic nos securos depellere matribus haedos
Et tonsas iussit pecudes in fonte lavare,
Qua nostra Illyricis disterminat arva Timavus
Quaque citis strepitans decurrit Mesulus undis.
Hic gentes, Clitumne, tuas demulsit et iras
70Compressit, firmans leges et foedera certa;
Maximus hic demum atque ostro conspectus et auro
Pastor erit, sacro crines decoratus honore.
Tum neque me Sicula vincet Montanus in Hybla,
Tytirus aut patulae recinens sub tegmine fagi,
75Spiritus accedet tantus sub numine magno.
Nunc, quibus ante alii cantari dii quoque passi,
Ne contemne rudes numeros agrestis avenae.
21. Alberto episcopo Calamonensi s.
Saepe volens nostros, antistes optime, versusMittere, ne toto videatur pectore lapsa
Cura tui, cordis penitus radicibus haerens,
Non ego sum cultis unquam obstrepere auribus ausus;
5Nam me non parvis iuvisti tempore in omni
Officiis, longas tecum dum commoror horas
Meduaci propter ripas et amoena fluenta,
Ipse autem ingenium admirans facundaque verba -
Quod poteram - tacita observans pietate colebam.
10Nunc demum incomptum nolis contemnere carmen
Vatis humo nimium se attollere ad alta timentis;
Nanque tuas alius laudes, Alberte, canendo,
Maiori eloquio optatos acquiret honores.
Mi satis est, veterum verso dum scripta virorum,
15Vivendi recte si insistam limina prima,
Hic intus coelestis ubi sapientia regnat,
Quam miserata hominem divum dedit una voluntas.
Me diversa tamen conantem invadere cursum
Proturbant, gressus nec eodem limite sisto:
20Interdum patrios non iam liquisse Penates
Poenitet, ut terras peragrem pelagusque profundum,
Quodque docent monumenta oculis ut cernere possim;
Interdum fera bella sequi sonitusque tubarum
Sub signisque aveo mediis versarier armis,
25Sulphure cum praeceps accenso ferrues orbis
Impete terribili celeres diverberat auras,
Illa volans latam stragem mortalibus infert,
Aut cuneos prosternit humi hostilesque phalangas.
Nunc et amicitias regum, nunc principis aulas
30Optarim, aggreditur si quando pectus iniqua
Ambitio: procul acta quies tum mente recedit.
Tandem me studiis involvo et pectoris aestus
Eiicio: haec reparat nostram medicina salutem.
Foelix, cui primis risit sapientia ab annis
35Et procul indocta iussit te vivere turba.
Tum rerum noscis causas arcanaque fata,
An coelum aeterno circumvolvatur in axe,
An sit lapsurum quondam labentibus annis,
Quattuor ut variis distincta elementa figuris,
40Hinc alimenta habet in terris genus omne animantum,
Hinc variae species, nec de tot deficit una.
Heroum in primis tete doctrina deumque
Relligio tenuit; genus hinc mortale docebas
Electum aurata ad complenda sedilia coeli.
45Ne quenquam pietas linquit, nec gratia parva
Subsequitur pia facta virum; dignantur honore
Aethereo Christi vestigia sacra sequentes,
Negligit at quicunque dei immortalia dona,
Luce procul, densas tenebras submittitur Orci.
50O utinam liceat sacris sermonibus inter
Esse atque ex animo turpis divellere curas,
Pectore tum toto atque intentis auribus ista
Excipiam haud defecturo succensus amore.
Spero equidem tales, nec sero, cernere foetus
55Ingenii; totum valeant qui, Alberte, per orbem
Ferre tuum nomen, manibus quos semper habebo.
Te vero, in terris ornatum insignibus amplis,
Gloria ad aeternos tandem portabit honores.
22.
Tandem sydereo delabens Phoebus OlympoExcepit iustas supplicis aure preces,
Non laeva ille gerens arcus, non spicula dextra,
Sed cytharae cantus plectraque amata lyrae;
5Secum herbas secumque tulit succinctus odores
Et quicunque levat tabida membra liquor.
Iam, Leonarde,vales: macies pallorque recessit,
Crura nec infesta debilitate labant.
Primus hic ostendit medicas mortalibus artes:
10Ante etenim nulli cognita dona deo,
Corpora queis tristi morbo servantur, et iisdem
Post redit amissus ad sua membra vigor.
Ni fuerint, sine luce dies ageremus iniquis
Oppressi curis, luctibus et gemitu.
15Quid radiis solem terras lustrare iuvaret?
Quid tenebras triplicem luce aperire deam?
Quid segetes Cererem, vites monstrasse Lyaeum?
Quid serere effosso dulcia poma solo?
Sed quoniam deus inventis nos muniit istis,
20Delectant homines munera grata deum.
Hinc festas agimus luces, hinc saepe choreas
Iungimus, exiliunt pectora pulsa modis.
Hinc Venus exercet vires, hinc tela Cupido
Suggerit. Ah saevus te quoque fixit Amor!
25Quamvis nec melior quisquam vel tenderet arcum,
Dirigeretve hosti spicula adunca manu,
Immatura tamen mors cursum obtruncat acerbo
Stamine, falce mala quaeque inimica secans.
Hanc neque qui cultos passim latuere: per agros
30Effugiunt, neque qui moenia celsa colunt;
Non prosunt gemmae mensasque onerantia vasa
Aurea, non mollem semper inire thorum.
Haec nos letifera insanos accendit ad arma,
Instigans facibus ferrea corda virum.
35Heu miserum genus ad gladios et proelia natum,
Non satis est alia fata subire via?
Non ita Getulum in sylvis quatit ira leonem,
In pecudes urget cum male suada fames;
Non ita aper, summis aut acta e montibus ursa
40Venantum contra Martia tela furit;
Ipse ut mortalis bellum mortalibus infert,
Ardet enim magno turbine felle dolor.
Ponite crudeles gladios, tela impia dextris
Ponite, nec Phoebi posthabeatur honos;
45Hic numeros docet ad cytharam sociare poetas,
Hic facilem dominam reddere ab igne pari,
Hic iter ad Musas aperit vitreosque liquores,
Qua pia deducens carmina turba sedet,
Unde oritur laudanda quies et gloria vera,
50Gloria, quae nullo tempore victa cadat.
Foelix, cui licuit fontes aperire beatos
Et viridi ornatum fronde operire caput;
Tum vitium procul omne et turpis pellere curas
Ingenioque artes excoluisse iuvat.
55Ille quidem, maculas exutus, crimina versans
Nulla, sibi ad coeli limina pandit iter;
Ergo Latous merito dicatur honore,
Sive attollit equos aequore sive premit.
Ornentur lauro postes, ornentur et arae
60Floribus; ante alios, dulcis amice, fave.
Te deus, e tenebris revocatum immanibus Orci,
Incolumem voluit lumine posse frui,
Lydia quo gaudet fulvos incompta capillos,
Laedebat teneras quae modo maesta genas;
65Nunc demum roseum pectus niveasque papillas
Exornat strophio, nunc ligat arte comas,
Queis tibi non facili superaddit vincula nodo,
Pastori ut quondam Thessala nympha deo.
Quamvis illa fuga pernici fugit amantem,
70Tu iuveni optatos, Lydia, pande sinus;
Nanque, tuis precibus commotus, Delius ipse
Concordes uno vos iubet esse thoro.
Instaurate igitur laudes, date thuris honores
Contentique bona vivite sorte diu.
23.
Ianus adest, anni qui primus in ordine mensisDicitur a populo, Martius ante fuit.
Sed nos alano melius primordia pacis
Ducimus, a bellis ut procul annus eat:
5Lux igitur festo haec passim celebretur honore,
Gaudia nec desint, cum choreisque ioci.
Nunc demum humentes subvertit Aquarius urnas,
Ut primum ignivomos accipit hospes equos.
Phoebe, pater rerum atque astrorum maxime princeps,
10Qui regis imperio tempora quique diem,
Quod petimus votis, anni concede quietem.
Lux velut haec hodie praetereunda venit,
Temperie aetherea gravidas amplectere terras,
Frigora neu laedant corpora, neve calor;
15Iam tepidas auras per prata emitte Favoni
Floribus utque nova veste coloret humum.
Claude tamen gelidi Boreae prius horrida flabra,
Iniiciens madido fortia vincla Noto,
Ne tenerae segetes imbri perdantur amaro,
20Uva nec horribili grandine laesa cadat.
Dira fames tandem, Stygiis emissa cavernis,
Pulsa iterum exolvat pectora nostra metu,
Quo nullum terris crudelius immiserunt
Dii monstrum, humano supplicium generi.
25Haec mala pelle, pater, nostros miserate labores,
Nam potes, et factum gratia magna manet.
Nunc tibi thura sacris orantes urimus aris
Et manibus iunctis te pia turba vocat,
Ac tibi post laudes dicemus munere tanto
30Quae certo maneant annua sacra die.
24. in obitu Marii Tursii
Musa fave, extinctum dum nos lugemus amicum,Littera ut in tumulo fata superba notet;
Nunc flevisse decet, nunc atra cingere vitta
Tempora, nunc comptas dilaniare comas,
5Si vestras libavit aquas, primo impiger aevo,
Dulcia quaesitae munera frondis amans.
Crudeles Parcae, quae mollia stamina fusis
Volvitis ut saevo mox soror ungue secet,
Nec vos longaevis, iuvenum nec parcitis ulli,
10Cum libet humanum perdere morte genus,
Eductae Stygiis antris et nocte silenti
Aeternum ut nobis immineatis onus.
Quid meruit iuvenis, qui laudum captus amore,
Praemia iam referens, cur cadat ante diem?
15Ille voluptates spernens florentibus annis
Virtutem aggressus est, iuga summa petens
Troianique ducis muros Patavina subivit
Moenia, quae cunctis gentibus hospitium,
Sive quis eloquii constanti exardet amore,
20Dicat ut ornate dicta habeantque fidem,
Quaerere seu rerum causas et sydera nosse,
Omnia divina quae rata lege fluunt,
Seu medicas mavult artes herbasque salubres
Ferre laboranti ut dextera possit opem.
25At Marius leges, veterum monumenta virorum,
Perdidicit, noctes invigilansque dies,
Legibus aequa etenim nec non censentur iniqua,
Quid meruere mali, quid mereantque boni:
Hae populis dant iura, regunt urbesque domosque,
30Civibus unde oritur gloria vera suis.
Vix metam attigerat cursu defessus anhelo,
Necdum etiam rediens solverat inde ratem,
Ecce autem furiosa manus Martisque ministra
Ense gravi iuvenis pectus inerme fodit.
35Heu crudele genus, meliores spernitis artis,
Vos gladii tantum, vos fera bella iuvant!
Moribus insignem et veris virtutibus auctum,
Ah iuvenem immeritum, dextra nephanda necat!
Diruere haec eadem veterum simulacra deorum
40Audeat, ex aris aurea dona ferens,
Et sacra marmoreis exurere templa columnis.
Esse putatis enim numina nulla deum,
At sceleris vestri poenas sperate futuras
Aequales; fallit nec pater astra tenens.
45Nam, procul a patria, sontes Bellona flagello
In ferrum, in flammas praecipites rapiet;
Corpora at hinc avidae iaceant inhumata volucri,
Per noctemque feris praeda petita lupis.
Interea hae lacrimae atque imo de pectore ducti
50Mi gemitus nostri testis amoris erunt;
Carmina sic utinam durent mea tempore longo
Ut celebrent nomen saecula multa tuum.
25.
Hic Cassandra iacet, gentis cognomine Crescens,Cumque illa ante diem forma superba iacet;
Crescere si nitido potuissent pectore poma,
Lac niveum ante irent purpureasque rosas,
5Sed spem destituunt natae pulchra ora parentum
Syderibusque oculi luce nitente pares.
Impediunt divae mortalia fila legentes
Ulterius vitae munere posse frui.
Hoc moreris, Cassandra, deas ne vincere detur
10Mortali: tecum est virginitatis honos.
At tibi sit secura quies: nam carmine vives,
Nomine post mortem stamina nulla timens.
26.
Quae Virgo regem peperisti hominumque deumque,Aure pia nostras accipe, diva, preces;
Imbribus optatis rebus succurrite egenis,
Dum licet ex alto, tuque puerque tuus.
5Hoc praestare potes, nec fas est credere cuiquam
Quod semel optaris vota perire tua.
Artificis manibus sacrata hinc stabis in aede,
Aurea cum nato conspicienda tuo.
27.
Hac carpis quicunque viam, dispendia nullaHinc tibi; sacra libens templa, viator, adi,
Atque deos veneratus aqua consperge salubri
Hunc tumulum et verbis rite precare bonis.
5Sit tibi grata quies, Hyeronime, culte sacerdos,
Albus cessit olor cui moriente sono:
Tales saepe dabas mira dulcedine cantus,
Infestus curis laetitiamque sequens.
Utque procul vanis defunctus litibus esses,
10Optasti tumulum hunc editiore loco,
Non tamen effugies strepitus sine fine rudentes
Quaeque sacerdotes iurgia inire solent.
Ergo quies aliunde tibi sit, culte sacerdos,
Et sileat paci vox inimica tuae.
28. ad Herculem Crescendolum
Quid iuvat undantes singultus mittere cordeSollicito et lacrimis usque rigare genas?
Nulli fas superum ad limen vestigia ferre,
Qui semel aethereo lumine cassus erit.
5Ipse etenim quanto tenearis amore tuorum
Iam nihil in tota notius urbe reor;
Iuvisti officiis vivas matrem atque sororem,
Defunctas sequeris nunc pietate pari.
Quem tamen impones lacrimis finemque querelis?
10Anne dies longis est medicina malis?
Foemineae haec propria est turbae, si vera loquamur,
Non etiam utuntur qui ratione virum.
Non tibi funestus soli est lacrimosus et annus,
Verum etiam multis iure dolendus erit,
15Nam quanquam eripuit matrem caramque sororem,
Cuique sua incumbit funeris atra dies.
Hic primo vitae spatio, iuvenilibus annis
Ille, senes pauci, quos inimica cohors
Pallentum insequitur morborum, dira senectus
20Quae cupidis longae donat habere morae.
Ergo quid melius: iuveni si fila resolvunt
Anne seni Parcae? Dic mihi, amice, precor.
Quod, si vera canunt in relligione magistri,
Aurea Christicolis templa patere deum,
25Qua pater omnipotens immenso despicit orbem
Lumine, quem circum stat glomerata cohors
Laetitia exultans, huc ascendisse parentem
Crediderim, nata pone sequente sua.
Sedula nam vixit, Laribus contenta pudicis,
30Multiplici telas pingere docta manu,
Instituens semper laudatis moribus auctam
Progeniem, exemplis non aliunde datis.
Non ergo humentes lacrimas gemitusque requirunt;
Turbatur potius hac ratione quies.
35Terge oculos, ne forte tuae non fata parentis
Lugere ast aliquis commoda adempta putet.
Tum non Herculeo te incassum nomine dicam
Ornatum, assuescas qui mala ferre puer.
29.
Mercurius forte e coelo descenderat alto,Nube latens, Romae constiteratque foro;
Coeperat ingentem Cicero tum dicere causam,
Facundo ingenium iudicis ore movens.
5Quo deus audito, attonitus, facundia dixit
Nostra minor: "Merito est hic deus eloquii."
30.
Anne Maro hic situs est qui carmina lusit, avenaRustica qui cecinit Troicaque arma virum?
11 Hic ille est, Phoebo genitus, quem Musa sub auras
Clam tulit et Minci margine nympha fovet.
12 5Anne dei invisunt nigra Tartara lumine cassi?
Quid genitum magno profuit esse patre?
13 Quod satus in terris moritur, sed carmine Phoebi,
Quo puerum ornavit, saecula nulla timet.
31.
Rura hodie peragro cantu viscoque tenaci,Ut volucres blanda decipiam arte, latens.
Vos, Satyri, quorum agrestes sub numine sylvae,
Si vacat intenta percipere aure sonos,
5Afferte auxilium, dum bubo attollit in herba
Cervicem et circum quaque feruntur aves.
Constituam ipse aram florenti e cespite sacram,
Pastorum semper quam pia turba colat.
32. de interitu Fabritii Colloretani
Carmine quo miserum deflebo funus amici?Unde orsum accipiam? Qui mihi finis erit?
Nam dolor iniecit confusae vincula menti,
Hinc stupet, officio non satis apta suo:
5Ora rigant lacrimae undantes, quarum omnia lapsu
Delentur calamo scripta notata meo.
Non tamen absistam (dabitur quaecunque potestas)
Clara sui ut reddat pignora noster amor.
Sed quae longaevo solatia ferre parenti?
10Quae miserae matri carmina nostra queant?
An fratrum luctus gemitu comitabor amaro,
An studeam tanto corda levare malo?
Heu cunctos dolor unus habet; vos nomen amici,
Pierides, saltem ferte per ora virum.
15Nec timeat nigras Lethei gurgitis undas
Parte atram superet sed meliore necem.
Quis furor, immites Parcae, praecordia duro
Obstrinxit ferro, cum scelerata manus
Abrupit fila ante diem? Sed parcite, quaeso,
20Seu colitis coelum, Tartara sive, deae,
Tartara sed potius; nec enim coelestibus unquam
Invidiam tantam crediderim esse animis
Ut iuvenem immeritum raperent, qui criminis expers
Excoluit sancta relligione deos,
25Qui vitam in studiis ageret, qui discere legum
Praecepta optaret, iusque fidemque colens.
Heu tua tu quantis ornasses tecta triumphis!
Heu quae Fabritium fama sequuta foret
Si patria acciperet reducem intra moenia alumnum,
30Addita cum capiti laurea serta tuo
Sydera si patrio te olim succedere honori
Amplaque virtutis pandere signa darent,
Sed decus hoc proprium esse diu non passa parentum,
Frustrantur patriam spemque tuamque domum.
35Heu, nihil in terris longo manet ordine firmum!
Heu, nimium in praeceps sors sua quenque rapit!
Discite, mortales, humanam temnere vitam,
Sperantes magni dona beata dei,
Quae quondam omnipotens humanos sumere vultus
40Sponte volens iussit esse parata bonis.
Hunc igitur iuvenem, aeterno qui crimina motu
Expendis vitasque, accipe, ad alta vocans,
Si nullis maculis nulloque infecta veneno
Candida gestabat corda, nitente animo,
45Si nostris locus est precibus, mortalia si te
Vota movent, passim quae pia turba facit.
Sit levis interea tellus tibi; copia florum
Exornet tumulum, dulcis amice, tuum.
33.
14 Sic tibi non onerosa suo sint pondere saxa,Sic parta aeternum pace fruare libens.
Iane, refer vere an sit foelix vivere longum
An tempestiva fata subire die.
15 5Si dominam tollas fortunam rebus opimis,
Nemo adeo in terris negligat esse diu,
Sed vitae ambiguo cursu fateare necesse est,
Optandum primo limine posse mori.
16 Certa fides senibus, qui longa aetate periti
10Sunt rerum, incerta quas parit ordo vice.
Stultitia ergo omnes premimur, qui denique verum
Supremum ante diem credimus esse bonum.
34. ad Marquardum Susannum
Quod mirere tuum nihil est, Marquarde, CichinumTe incultis numeris visentem tardius, ut qui
Explere officio est caros assuetus amicos:
Nam quanquam cuperet confectos reddere versus,
5Queis animum tibi devinctum monstraret aperte,
Non tamen ille tuos oculos offendere et aures
Iudicii plenas est ausus murmure rauco.
Postquam cunctantem securum reddis amicum,
Non adeo oppressum tenet imprudentia pectus,
10Ut spernam ipse tuos ascribier inter amicos,
Sum quorum ingentem numerum non nescius esse;
Quique domum celebrent, patronum quique salutent
Deducantque foro turba stipante clientum,
Cum consulta petunt dubiis pro tempore rebus,
15Si quando aggressa est hominum imprudentia mentes,
Ut studeant aliena suos convertere in usus,
Divitis atque auri in praeceps rapiantur amore.
Ast alii, tantum allecti virtutibus amplis,
Nunquam delendum gestant in pectore nomen,
20Inter quos aveo dici non ultimus, usque
Qui te admirantur teque omni tempore laudant.
In vulgus sed quid notissima ferre necesse est?
Quis mentem accingat candor probitasque fidesque?
Quanta etiam exornet doctam facundia linguam,
25Quam paris incipiens fontes haurire beatos
Primitias Musis ut des virtutis amatae,
Hanc auges posthac adiens Antenoris urbem,
Antiquum hospitium doctas quaerentibus artes:
Nanque huc deveniunt Tanais quos mittit ab Arcto,
30Europam atque Asiam ingenti qui terminat alveo,
Quique sedent contra septemplicis ostia Nili,
Gallia quos dives nec non Hispania pascit
Bellatrix, nimium heu nostris cervicibus instans,
Aequora nec metuunt turbata viaeque labores
35Tam cupiunt laudem: pulchra est sapientia tanti
Hinc merito eloquii legumque peritus haberis,
Dicendo insertus primis causisque tuendis,
Nec sinis indicta quenquam succumbere causa.
Non tamen aut Musas studia aut humana relinquis
40Ludere versiculos teneris assuetus ab annis,
Quamvis consilii plenum et rationis honestum
Distineant semper diversa negocia pectus,
Unde tibi debetur honos et gloria duplex,
Quod placidam mentem summo cum iure benignum
45Commiscere iuvat te semper, sumere carmen
Qua nostrum optarim, modo si non ocia desunt.
Haec tibi Martini festis dictata diebus
Mitto, laeta deum celebrat dum caetera turba,
Non laudem ut quaeram, quae doctis apta poetis,
50Nec decus ut crescat tibi, quod praestare satis non
Sum potis, ast animum ut cognoscas rite dicatum,
Ad bona amicitiae me postquam iura vocasti.
35. in divam Luciam
Lucia, virginitas cui tantum candida cordiQuam non invita es pollicita ante deo
Ut nivea evelli patereris lumina fronte,
Quae iuveni insano munera grata feras,
5Ad tua templa veni spectatum luce nitenti
Dat prompta ut populus caerea dona manu
Teque rogat, supplex, praeses quia luminis esse
Diceris, ut serves lumina nostra diu,
Si canimus lucem divum tibi munere rursus
10Concessam, laudes si, bona diva, tuas.
36. ad Apollinem
Auricomo exoriens qui vertice sydera pellis,Collustrans radiis aequora lata tuis,
Phoebe, preces audi pastorum, rebus egenis
Auxilium una omnes, dive benigne, rogant.
5Temperiem serva, depellens nubila coelo,
Ne matris glacies viscera magna premat;
Claude Eurum obiicibus duris Boreamque nivalem,
Neve fame pereant, frigore neve, greges.
Te quoque formosos dicunt pavisse iuvencos,
10Et tuus agresti est carmine dictus amor.
Nunc nos lactentem vitulum mactamus ad aras,
Post dabitur taurus victima grata tibi.
37.
Dum pia relligio infando versatur in aestuSublimique ingens terret ab axe malum,
Praestantem eloquio et sapientem pectore nulla
Purpurei optarunt te ambitione patres,
5Qui demum afflictis posses succurrere rebus
Infectaque gravem tollere mente luem.
Permisit pater omnipotens hos crescere motus,
Spreta quod in terris fert male sacra deum,
Infracto ut melior labentem cardine molem
10Excipiat cardo sustineatque diu.
Vade itaque, auspiciis hominum comitate deumque:
Te divinus honos, nos manet alta quies.
38. aquila in lapide
Me lapidi affixam Iuno detrusit Olympo,Cum domino sciret te placuisse meo.
39. ad Celsum Bellinum Romanum
Donasti cervam, sylva quae pascitur alta,Hanc valeas aevo vincere, Celse, tuo;
At mihi Pierides dent sacros scandere montes,
Ut valeam Celsum tollere ad astra meum.
40. Celsi Bellini Romani
Quae varias pennis potis es superare volucres,Ad dominam, quaeso, magna trophaea feras,
Ut, velut haec iuvenum sensus furatur ocellis,
Frigida sic noscat corda movere senum.
41.
Adeste, o iuvenum venustiores,Qui passim celebres avetis esse
Tusco carmine nec minus Latino,
At procul iubeo hinc abire avaros
5Qui se muneribus libidinosi
Prosternunt, nec amant bonos poetas.
Nam, cinctus varia caput corona,
Vester delitiis vacans iocisque,
Dat vates placitum deo Priapo
10Munus, quo dederunt recentiores
Nullum commodius decentiusve.
Quare adeste novae dicationi
Lyde, purpureis genis comaque
Aurea nitido nives colore
15Aequans, Lygdame, tu Fabique, grato
Semper ore ferens novos lepores.
Velamen rubeum, Priape, in hortis
Non semel precibus vocate nostris,
Nutu suscipe perlubens secundo:
20Braccatum esse decet deum pudicum,
Optant ut iuvenes puellulaeque,
Qui mores cupidi bonos sequuntur.
Nec ferro rigidam induere frontem:
Hoc tutum rapido, Priape, ab aestu
25Reddet, hoc hyeme et nive et pruinis.
Nec ultra obiicient severiores
Te quondam patria expulisse cives,
Cum tectum aspicient pudenter inguen,
Quare munera iam, Priape, vatis
30Nutu suscipe perlubens secundo.
Vos, novae pueri dicationis
Testes, quandoquidem deo favetis,
Doctorum celebres virum per ora
Aeternum volitetis et decori,
35Postquam estis iuvenum venustiores.
42.
Quae liquidum nitidis speravimus aera pennisCarpere, nec Veneris colla negare iugo,
Nondum aptae plumis alta convellimur ambo
Sede: magis dominae victima nulla placet.
5Hinc tibi, nate dea, dum pascua nostra revisis,
Mittimur imperio te venerantis heri,
Non herus haec melius poterat dare munera cuique,
Nostra deae aut alio fata placere modo.
43.
Huc foelix natalis ades visurus honores,Quos festa exultans dat tibi luce Mycon.
Pastorem sobole auxisti: Benedicta tenellum
Edidit. Excipiens affuit alma Venus,
5Hinc gremio fovit Pallas doctaeque sorores
Et celer ingenium donat habere deus,
Ut valeat patrias artes perdiscere et una
Pascere iam partos per nemora alta greges.
Ergo libens natalis ades memorande quotannis,
10Qui pastori una das bona mille die.
44. ad Celsum Bellinum Romanum
Quid mea mordaces laceratis pectora curae?Quid misero quatitis corda revulsa sinu?
Non mihi securos posthac conceditis annos,
Ut dederunt primo numina flore deum,
5Nam varie mentem transversam ducitis, inde est
Explere officium non satis apta suum.
An tacitis animo stimulis mandata refertis
Carpere iter Celsum constituisse meum?
Ut penitus solae desint solatia vitae
10Atque animae caream parte priore meae.
Hoc reor, ante oculos non frustra errabat imago,
Sive daret Phoebus lumina, sive soror.
At cum rorantes agitat nox atra quadrigas,
Sopitum excipiunt somnia mille animum:
15Nam modo difficiles videor transcendere montes,
Nunc rapida actutum flumina traiicere,
Currere nunc lateri figens calcaria equino
Et pedibus longam nunc superare viam.
Romuleam ingressus longo post tempore in urbem
20Lustrabam intentis moenia magna oculis
Et iuga circuitu septem mirabar in uno
Claudere Tarpeio non bene fausta duci;
Templa deum aspicio atque arcus magnumque theatrum,
Cum titulis tumulos nobiliumque virum.
25Hinc fessum amplexus pater est Tyberinus in ulnis
Rettulit et veterum maxima facta ducum,
Ut patria innumeros vigeat servata per annos,
Cui propriam cives posthabuere animam.
Nam medios Decius moriendi certus in hostes
30Maiorum exemplis impulit acer equum;
Ter centum Fabii exurgunt tot millia contra
Fortiter in Poenos Scipiadumque genus;
Curtius implevit fossam pontemque revellit
Cocles, vincla timens Clelia navit aquas.
35Tum vero obstupui victus fulgore nitenti,
Cum obiecta est oculis curia sacra meis,
Purpureos inter proceres ubi sedibus altis
Concilium magnus pastor habere solet,
Ne pia relligio metuat dispendia et ingens
40Iam sileat veniens ex Aquilone malum.
Luminibus cernens haec ante incognita nostris,
Haerebam lateri, Celse benigne, tuo:
Filia sic haeret caro pudibunda parenti,
Parvus in externa sic regione puer.
45Ne me igitur tanto curarum desere in aestu,
Qui timeo, quamvis omnia tuta tibi.
Ne rapidi ah soles noceant noceantque labores,
Cum faciant annis tempora cana gravem.
O utinam comitem et socium ad tua vota vocares,
50Ut tibi sim custos, fidus et usque vigil!
O utinam proprios tecum partirier annos,
Aut acto liceat te revocare gradu,
Ut pariter placidam fas esset ducere vitam
Atque eadem tumulo clauderet hora duos!
55At tu iter interea dimitte, tuumque Cichinum
Visere ne pigeat Faganeosque Lares,
Qui primum excipiunt, alta cum ex arce repente
Effugis irati tela timenda dei.
Hic nemora, hic saltus, hic sunt florentia prata,
60Hic vitrei fontes prosilientis aquae;
Non molles desunt aurae Zephyrique salubres,
Queis calor umbrosis frangitur usque locis.
Interdum latis lepores agitabimus agris,
Interdum insidiis excipiemus aves.
65Principis immerito commota in te ira quiescet,
Cum repetet Celsi tot benefacta sui,
A teneris annis ad canos usque capillos,
Quem sequeris domini post pia fata senis.
Nec patriae sedes unquam tenuere, nec ulla
70Commoda, posthabita reque domoque tua,
Servitio suavi quin praesto, nocte dieque,
Sedulus, observans iussa aliena, fores.
Iam revocat facilis bipatenti limine ad aulam
Iamque parat solitas dicere blanditias,
75Nam neque cor gestat ferro aut adamante revinctum
Iratosque diu non decet esse deos.
Tu modo festina sacrae ferre oscula palmae.
Sit mihi tecum una gratia parta dei:
Tum nos securi ventos spernemus et undas,
80Tuta bono in portu cum tua puppis erit.
45.
Confecto Augusti sol rettulit orbe Calendas,Omnibus est passim quae celebranda dies,
Marmoreis seu tecta colunt innixa columnis,
Dulcia seu potius rura humilesque casas,
5Hanc nos cum lusu, Venere atque Cupidine agamus,
Dum placidis vinclis dulcis amica tenet.
At quicunque gerit tristes in pectore curas,
Sive cupit magnos ambitione gradus,
Gaudia perturbet ne nostra iacosque solutos,
10Sit procul: a mensa fastus abesse solet.
Tuque, puer, lautas epulas appone libensque
Funde coronato pocula plena mero,
Vitiferi colles quod dant oleaeque feraces
Non procul a Burio Rosaceisque iugis:
15Vina animos laxant foecundaque verba ministrant,
Eiicitur vino pectore saepe dolor.
Pontanus referat foelices laetus amores,
Riccardus dominae dulcia furta suae
Fronteque Maurisius rigida, sed mente serena,
20Dicat ab invita basia rapta Nape;
His comites risus sermonibus atque cachinni
Laetitiae ingentis maxima signa dabunt.
Tu quoque, Celse, tui non ultima cura Cichini,
Huc ades actutum, si tibi rura placent:
25Rura coquunt largas messes explentque colonos,
Immensae ut segetes horrea onusta premant.
Rura ferunt uvas; fumosus dolia Bacchus
Exuperat, desunt vincula saepe cadis.
Rura etiam innumeros lusus diversaque donant
30Gaudia, queis genius, queis Charitesque favent.
Et, bene si novi, curis infestus amaris
Tu lepidos gestas semper in ore sales,
Hic nostros in fronte sedens censebis amores,
Dissimilem quamvis cana senecta facit.
35O si etiam Musis Abstemius adsit amicus,
Quis me uno his sociis laetior esse queat?
Ante tamen frontem explicet ille severaque verba,
Linquat proiiciens pocula sicca rogo;
Pontani interea factum memorabile dicam,
40Quo canis Hylleus percutiente cadit,
Hylleus, qui latratu perterruit omnes,
Tam rabido semper dente timendus erat.
Ante alios urgens cupidos odiosus amantes,
Quos procul observans bella puella sedet.
45O quoties pavidas vetuit consurgere lecto
Hic timor, at multa nocte redire domum
Cogimur extento nequicquam pene; Cupido
Improbus elusos risit et alma Venus.
Irato o quoties caedem sumus ore minati,
50Per nostrosque oculos per dominaeque comas!
Nec satis hoc: in nos infrendens ore ruebat
Artubus ut nostris expleat ille famem.
Pontanus rabiem fregit mucrone corusco,
Ilia transadigens et fera terga canis:
55Ter saltu sese moribundus ad aethera librat,
Ter cadit in praeceps denteque mandit humum.
Cerbere, iam morsus acue, aut tu desere limen,
Ianitor, obscurum, nam ferus hostis adest.
Non tibi cum pavidis res atque exanguibus umbris,
60Cum rabido est atrox pugna futura cane.
Eumenides, frustra torvum caput angue revinctae,
Mergite iam Stygio verbera torta lacu
Tuque, Charon, parvae si cura est ulla carinae
Et sapis, hanc conto littore pelle procul;
65Non tua canicies, non illum barba moveret
Hispida, terribilis obvia cuncta petit.
Vos mecum dulces socio gaudete sodales,
Quod peperit victor magna trophaea sibi
Inque interate vicem spumantia pocula, dum nox
70Occupet hesterno lumina victa mero.
46.
Quae medium collem nostri tenet arbor agelli,Insita avo domino, dulcia poma tulit,
Queis similem ob formam dat longa cucurbita nomen,
Seu Syriae antiqui sive volema vocent.
5Haec tibi donentur mensis oblata secundis,
Dum niveos pascis, Mopse beate, greges;
Munera ne temnas exilia, magna dabuntur
Fertilior quando noster agellus erit.
47.
Haec tibi dat Lycidas, foecundi cultor agelli,Coma fere Alpina candidiora nive,
Quae specie rara sunt nostri ruris ocelli
Nanque extra passim sanguine mixta rubent.
5Sume libens, magni pastoris maxima cura,
Tytire, Iulei gloria honorque soli.
Arguet insignem purus tibi candor amorem,
Constantem interior arguet esse lapis.
48.
Qui noctem excubiis exerces voce canora,Discutiens certa somnia nostra vice,
Galle tace, domino si gratior esse requiris,
Ut tibi det facili dulcia liba manu.
5Nam quoties dominam teneo complexus, iniqua
Voce canens, inter gaudia nostra secas.
Galle tace, semper sic victor ab hoste recedas,
Sic volucrum faveat grata caterva tibi.
49. ad Priapum
Quod summo reddis languentem vertice penemIncolumem, auxilio saepe vocate meo,
Dive, tibi ramo suspenditur hic sacer alto
Buxeus, eximia ductus ab arte fabri,
5Cui gemini haerentes verum testantur honorem
Nudatumque gerens te colit ipse caput.
At non parva manet Pontanum gratia nostrum,
Cui curae ante alios nostra erat una salus:
Cultor hic hortorum sit, dive Priape, tuorum,
10Dux hic consiliis sit, precor, usque meis.
50.
Arrisit vultu longum, Beltrame, serenoSors tibi, divitias commodaque ampla ferens.
Negligis haec, cupiens elato pectore famam
Quaerere, ne nomen mors ferat atra tuum.
5Marrani dominum paucis dedit esse diebus
Sors eadem, eiectum ut perderet hora brevis.
51. ad divam Catherinam
Labere diva polo, pulcherrima labere, nostrisUt precibus faveas, ad tua sacra veni.
En populus genibus veneratur numina pronus,
Attollens palmas, lumina ad astra tenens,
5Dum, Catherina, tuus pura cum veste minister
Primum dat supero debita dona deo.
Deinde refert meritas laudes ut flore iuventae
Ingenio es magnis anteferenda viris,
Imperia accersunt quos undique saeva tyranni,
10Eloquio audentes te superare suo,
Humana sed enim data quod facundia maior,
Coguntur vinctas post dare terga manus.
Praemia sint quamvis victoribus ampla parata,
Sint dirae victis tristia dona necis,
15Quae tibi pollicitus tunc munera rex malus, audens
Virgineum pectus sollicitare prece
Ut veterum coleres fallacia numina divum
Utque tua caderet victima caesa manu.
Ipsa sed aeterno mediis capta igne medullis
20Sprevisti illecebras delitiasque thori,
Nec metuis tenebras, nec vincula carceris atri,
Nec quae terribili volvitur orbe rota,
Hanc tamen omnipotens discussit et impete vasto
Perdita sunt subito millia multa virum.
25Tam benefacta valent hominum, tam accepta pudica
Coelicolis mens est virgineusque decor.
Nonne haec regales thalamos pia gratia vincit,
Nonne aurum et gemmas marmoreasque domos?
Omnia nobilium, quae tu post fata parentum
30Linquis pulchra, haeres, mille petita procis.
Salve virginitatis honos, pueri atque puellae,
Exemplo hoc moniti, candida corda gerant.
Non ego Dianae posthac nec Apollinis arcus,
Palladis aut frustra numina vana colam;
35Carmine te aestivis horis, Catherina, vocabo
Teque etiam hybernis. Huc, bona diva, veni
Terrenisque regas vestigia caeca tenebris
Et capiti vatis deme pericla tui,
Virtute illustrans vitiosum pectus honesta,
40Pes celer hic vitae dum breve currit iter,
Ne Stygias animus luce extrema horreat umbras,
Sed citius superas fas sit adire domos.
Interea populo crudelem averte procellam
Germanaque malam quae ruit Alpe luem,
45Ut celebrent mage gaudentes tua sacra quotannis
Et meritus templis exhibeatur honos.
52.
Versavit dubio iamdudum pectore mens, anSi numeris te compellem sim sanior, anne
Praestantem gravitate virum sim insanior audens
Cygnum anser veluti strepitu turbare canorum,
5Nam te cum tantis ornatum dotibus atque hoc
Aevo iam canis, Aegnati, albere capillis
Intueor, dubius sum animi mage, ne mihi nugas
Sit iuveni fas et ludicra afferre severo;
Hortatur vero pietas tua, qua simul omnes
10Prosequeris, qui te observant, hic ut procul omnis
Sit timor, hinc liceat tuto recludere mentem.
Te noscas igitur mediis haesisse medullis
Egregium nomen cum primum perculit aures,
Iulia praecipue cum lustras aequora et urbes,
15Cum Contareno sapienti et pectore et ore
Et vos laudatos nostra dimittimus arce,
Quae caput extollens, Grimano principe, Ledram
Tiliaventeis immistam prospicit undis,
Teque adeo Veneta multo post tempore in urbe
20Vidimus ingenuis formantem rite iuventam
Moribus, usque mones deceat quid, quid renuendum,
Ut teneros decorent veris virtutibus annos
Et sibi praesidio et caris sint civibus atque
Eloquio insignes laudatisque artibus ampli.
25Quod vero accersam tempus? Nullum aptius hoc est
Contendam auxilium ut tanto mihi pectoris aestu,
Quod tu tam prompte praestare es suetus amicis.
Iampridem externas properat perquirere terras
Exoptans animus cupidis succurrere ocellis,
30Aut totam Europen peragrare, aut denique partem,
Nec solus quisquam aggreditur, sine sumptibus amplis,
Longum iter et furvis latronibus est male tutus
Ingratamque viam fidis sine carpit amicis,
Ergo oratori Veneta de gente libenter
35Me comitem adiungam, seu Romuleas petat arces,
Pastoris magni sacris det ut oscula plantis,
Divitiis seu regem adeat populisque potentem,
Qui Morinos regit et Rhodanum magnumque Garumnam
Aeriasque Alpes, Italis confinia campis,
40Nec minus Hyspanas gratum esset visere terras,
Quae procerum longe maiori Christigenarum,
Haud equidem invitae, parent et vertice regnis
Innumeris super extant imperioque fruuntur,
Iamque iterum Numidis sitientibus arma movere
45Praeparat, ut tutum fessis sit denique nautis,
Neve dolos timeant praedonum, neve cathenas.
Ibo libens, fateor, tu me quacunque iubebis,
Aut pedibus terras lustrare, aut aequora velis,
Unum, oro, desiderium iam sedulus exple:
50Aestibus aut tantis fluitantia pectora firma.
Hoc tibi nam facile est, primis sapientia in annis
Quem docet et priscis versata volumina chartis,
Hoc clypeo armatus, fortunae temnere morsus
Et varios casus potuisti, mollia turbant
55Pectora qui semper, miscent dum tristia laetis
Et modo mortales super alta cacumina tollunt
Et modo depressos nigra Tartara visere cogunt.
Hinc Veneta semper vixisti clarus in urbe,
Virtutem officiosus amans vulgare per orbem,
60Divitiis spretis, procul ambitione remota.
Doctore urbs foelix tanto, foelicior ipse,
Qui dominam pelagi terrarumque instruis urbem,
Fausto olim positam auspicio divisque secundis,
Gaudentem innumeros iam libertate per annos,
65Ipse autem, officii posthac non immemor huius,
Aeternum memori venerabor mente patronum,
Dum fata in terris permittent ducere vitam,
Auxilio postquam non abnuis esse clienti.
53.
Dum timeo insidias hominumque canumque paratas,Luce tremens lateo, per tenebrasque vagor.
Rusticus exiguo me pandit cespite tectum,
Excitor hinc celeri praeda futura cani.
5Immatura tamen solabor fata misellus,
Quod tibi sum et pueris esca futura tuis,
Qui nemorum dominam rogitent, nostrum ut sit in agris
Rustici ab insidiis tutius usque genus.
54.
Quid toties dictis urges, Leonarde, severisQuaeris et incepto me revocare gradu?
An videor clypeo vitare Cupidinis arcum
Posse, deos quando cum Iove vincat Amor?
5Non adeo constans circum praecordia virtus
Duritiem haec silicis frangere forma potest,
Tam bene compositis pulchra est mea Cynnama membris,
Quam melius pictor fingere saepe solet:
Longa coma est solis radios imitata colore,
10Quam circum religant aurea vincla caput,
Perque genas roseus decor atque immista ligustra
Sparguntur, vernis floribus apta magis.
Indo frons ebori similis nitidissima ridet,
Quae spatium iusto margine facta tenet,
15At gemino cernas oculos splendere sub arcu,
Non oculos sed enim sydera clara poli,
Obtutu faciles, dum parce atque arte moventur,
Quos circum volitat, ludit et acer Amor,
Spicula coniiciens exhaurit et inde pharetram
20Eque hominum sensim pectore corda rapit.
Hinc medio pulcher nasus demittitur ore,
In quo iam livor crimina nulla notet,
Labra fere illius latitant sub vallibus arctis
Purpureoque apte mista colore rubent,
25Candentes intus duplici stant ordine dentes,
Posthabeas purum lac quibus atque nives,
Verba unde egregio veniunt comitata lepore,
Mollia quae reddant rustica corda virum;
Nascitur hinc dulcis depellens nubila risus:
30Tum videor coelo mistus et esse deis.
Excipitur collo tereti ceu marmore vertex;
Sub strophio culti delituere sinus,
Quos modice subter distendunt acria poma
Saepius in morem concita lenis aquae,
35Vere novo huc illuc cum fert placidi aura Favoni
Marmora, ventorum sed rabida ora silent.
Caetera, non Argos, sed quae sub veste teguntur,
Esse equidem externis deteriora nego:
Brachia naturae iusta sub lege parentis
40Ostendunt artem, candidulaeque manus
Longae adeo lataeque minus, nec nodus in illis
Apparet quisquam, venula nulla tumet.
Sustinet augustum corpus perfectaque membra
Pes brevis, exiguum serica texta premunt.
45Quid referam dominae coelestes carmine motus,
Quos etiam populus laudat ad astra ferens?
Denique seu ridet, recinit, saltatve, sedetve,
Grata mihi toties vincula tendit Amor.
Non ergo mirere tuum, Leonarde, Cichinum
50Lascivo collum supposuisse iugo,
Postquam sese offert species tam rara benignam
Servitiumque manet gratia magna meum.
O superi, quater efficite in mea vota vocati
Hoc proprium ut servent saecula longa bonum.
55. Philippi Ragonensis sacerdotis tumulus
Qui iuvenis magnis intentus rebus agendis,Quique senex vixit usque quietis amans,
Integer et sacra sat relligione deorum
Notus, in hac vitae luce peregit iter.
5Rex divum, qui hodie terris petis astra relictis,
Servum hodie dominum da per inane sequi.
56.
Quid dicam quod sol nitidum caput abdidit atraVeste, nec in tenebris Delia monstrat iter?
Sydera nec radiis splendent velut ante coruscis,
Sed coelum obductum nubila densa tenent:
5Omnia defuncto domino tristantur et ingens
Terra tremit, tumulis umbrae abiere cavis.
Detestanda hominum soboles, quae sacra magistri
Non verita est altae figere membra cruci,
Hanc nos fundentes lacrimas veneremur et alto
10Cum gemitu, en palmas pandit ad astra vocans.
Haec hodie maculis animum purgabit iniquis,
Haec hominum foedus sanciet ante deum.
57.
Magne Pater, numero trinus, virtute sed unus,Qui terras moderare aethereamque plagam,
Si, dominum extinctum testantia, nubila terris
Abstulerant lucem nocte dieque vagam,
5Pelle, Pater, tandem, Phoebo sua lumina reddens,
Nec lateat denso Cynthia clara polo.
Omnia laetentur, postquam surrexit ab alto
Rex tumulo atque Herebi limina fracta dolent.
Spem moriens homini, surgens dedit ille salutem,
10Hinc patet ad trinum iam via lata deum.
58.
Cernitis haerentes in eodem corpore fratres?Sic etiam haerentes corde animoque sumus.
Viximus in tenebris, si vita est crescere, at hora
Edidit una duos, abstulit una duos.
59. aliter
Viscere concreto exorior sub corpore eodem:Fecerunt geminos brachia, colla, pedes.
60. aliter
Astrorum vires qui nescis cerne gemellos:Uno etenim extincto, extinctus et alter obit.
61. idem aliter
Quid frater fratri nocui, sub ventre parentis?Cur miserum velles perdere morte tua?
62. idem aliter
Fata eadem, diversa immo, sunt fratribus: ortusOccidit hic, oriens occidit ille prius.
63. Abstemii
Nec geminos dicas queis unum pectus, in unoPectore corque unum truncus et unus inest,
Nec dicas unum, bifido qui vertice duplex,
Bis geminaque manu est, bis geminoque pede.
64. aliter
Atque unum atque duos in eodem corpore materNixa: nec est unum nixa, nec illa duos.
65. ad Naiadem Latiacam
Desine turgidulis fontem corrumpere ocellis,Huc Latiis nuper, nympha, vocata iugis:
Pontius, Hyspanum certo qui foedere amicum
Constituat, Veneta carpit ab urbe viam,
5At prius egregios posuit tibi, diva, recessus,
Hunnia ne vitreis sola careret aquis.
Numine sub gemino urbs Pontis nymphaeque quiescat,
Perpetui hinc latices, perpetua inde quies.
66. pro Celso Bellino
Sic vos omnipotens aeternas usque ministrasDivinae mentis Iuppiter esse velit,
Nec trahitis vellus cum iam mortale, labella
Morsa notent, teneras neve saliva manus.
5Incolumen servate, deae, servate venustum
Bellinum, haud vita dignior ullus homo est,
Vel spatium annorum (si fas) cohibete Cichino
Et date dilecto fata aliena seni.
67. Abstemii: de fonte Latiaco
Pontius huc duxit, populus dedit aera. LiquoremHauri, hospes: nihil est hoc mage dulce. Vale.
68. eiusdem
Hospes ades, puroque sitim restingue liquore,Aptior hac nulla est unda futura tibi;
Cum bene sedarit fessum te argenteus humor:
"Perpetuum - dices - Pontia lympha flue."
69. ad Abstemium et Cichinum
Tres partes animae meae hinc profectaeAd vos sunt, rapido aestuante Cancro,
Abstemi optime et optime o Cichine
Et Pontanus et ipse Gozedinus
5Sporenusque animi facetioris,
Omnes (nam fateor) bene instituti,
Omnes suavidicique et integelli,
Secum habent Charites Cupidinesque
Et totum genus elegantiarum,
10Queis nullum hospitium aptius parare
Quam vestrum potuere ubique sarctum
Et tectum Aonidum choro sororum,
Quare quicquid erit virorum habete
Et (si mi cupitis bene et beate
15Esse unquam) mihi reddite hos sodales,
Multa iam satis invicem locuti.
At vos, plus oculis utrisque amati
A me, deliciae meae, sodales,
Cito ad nos Utinumque cogitate,
20Nec mora, efficite ut viam voretis,
Dicta nomine iam meo salute
Meo Abstemiolo Cichinuloque.
70. ad Luisinum
Reddimus tibi iam tuos sodales,Inviti licet, aestuante sole,
Qui ad nos attulerant novos lepores;
Hos non immerito colisque amasque,
5Ut caros decet optimosque amicos
Et virtutibus elegantiisque
Plenos, at lepidos nimis sodales
Cito surripis, ut redire ad urbem
Qui actutum iubeas salute dicta,
10Quare aut ne digitum quidem recedas
Posthac a probulis venustulisque,
Dilectos magis aut utrisque ocellis
Nobis tam cito ne invide sodales.
71. ad Georgium Cichinum et Leonardum Pontanum
Pontane, et mihi iunctior, Cichine,Quam fratri bonus est piusque frater,
Quid rerum geritis simul recessu
In vestro nimium cupito utrique?
5Studetis veteres bonos poetas
Doctis fingere versibus subinde,
An longos teritis dies loquendo
Nunc haec, nunc alia, inde multa praeter
Iam narrata alia, ut solent amici
10Fidi, candiduli, boni, integelli,
Quales vos fateor fuisse et esse,
An fructus legitis feracis anni,
Quos tellus tulit et dies laborque,
Anne semina spargitis per agros?
15Haec vestra est modo cura, nec metendi
Est vobis studium. Iuvat per arva
Subacta assidue serendo, arando,
Noctes ducere candidosque soles:
Hinc vobis nimium placet recessus,
20Vos hinc agricolae repente facti.
At vestrae ut valeant, Cichine, vires
Istos assiduos pati labores,
Nervi sint licet integri et valentes,
Rumpentur satione, ni modus sit.
72. ad Abstemium
Abstemi, pater elegantiarum,Quae sunt quaeque futurae in urbe nostra,
Quaeris cur placeant utrisque amicis
Tantum sordida rura tamque amoeni
5Colles Faganeae atque aquae et recessus,
Pontano, cupido tui, et Cichino?
Vere dant varios per arva flores
Rura candida, spiritus salubres,
Membra queis animique nutriuntur,
10At largas medio calore messes,
Anni spemque levamen et laborum,
Nec, clausis velut urbibus, patenti
Agro Syrius instat aestuosus.
Autumnus, decorans novis racemis
15Vites, dolia replet, hinc bibendo
Curas pellere mentibus valemus,
Et mala uberius pira et reponit
Coenarum leve non decus bonarum.
Rura nonne hyemes tepentiores
20Urbes quam faciunt suis colonis?
Quas agunt modo spiculis acutis
Figentes volucres, modo prementes
Veloci lepores canum caterva:
Ergo semper arando, vel serendo
25Noctes ducere nec dies necesse.
Hinc utrisque placet satis recessus
Noster, agricolae hinc utrique facti,
Pontanus tuus et tuus Cichinus.
73.
Ad coenam me hodie, boni sodales,Vocatis precibus: nihil necesse
Unquam candidulos precari amicos,
Augusti celebremus ut Calendas,
5Ritibus veterum optimis sacratas.
Non mensae Budriana vina desint,
Non Rosacea, quae tenent saporem
Candoremque rosae simulque nomen,
Quae non immerito fuere magno
10Avis in pretios, haud minore nobis
Quam Cretae Veneta solet Lyaeus
Esse urbe, undique quem petunt per orbem
Mortales cupidi satis palato
Fecisse atque animum levare curis.
15In primis tamen haec decens puella
Ministret Veneres Cupidinesque,
In nos coniiciens vagis ocellis,
Tum convivia condiamus omnes
Dulci colloquio, ut bonos sodales
20Convenit facere et facetiores,
Tum quisque ordine et invicem hauriendo
Plena pocula proximo ministret:
Sic pater Bromius iubet Calendas
Augusti celebrare nos sodales,
25Ut toto valeamus esse in anno,
Laeti atque incolumes, bene et valentes.
74. de Iacobo Florio
Dum patrio contente solo, Flori optime, flores,Omnia complesti laetus odore bono,
Sed cupis externis populis quod spargere odores
Eximium florem terra aliena necat.
5At secure iace, nam pullulat undique radix,
Quae sobolem exornet floribus usque tuam,
Dum fora, dum leges, dum ius servabitur aequum,
Floris odor vivet, crescet et auctus honos.
75. pro Leonardo Pontano
Phoebe, decus coeli, rerum pater optime, nostiGramina qui medica maximus arte deus,
Ne pigeat iuveni succos afferre salubres
Languentem dudum quem male febris habet,
5Pocula nec prosunt commixto oblata sapore,
Nec quicquam medicas saepe adhibere manus,
Tu potes incolumen intuitu sed reddere ab uno,
Aspice Pontanum quare age dive libens.
Ille memor meritos quamprimum reddet honores
10Teque canet docto carmine teque lyra.
76.
Quo tibi numeros, amice, pactoLaetos mittere vel queam iocosos?
Abstulit mi animum dolor recens, heu,
Gaudii super est nihilque risus,
5Flebis tu quoque, nam pium geris cor
Et tristes miseraris usque casus:
Petrus, flos iuvenum elegantiorum,
Quotquot Utinea vagantur urbe,
Nuper funere mersus est acerbo.
10Heu fata impia, sors fera, astra dura,
Heu Parcae iuveni nimis severae,
Tam bellum iuvenem atque tam venustum
Immites potuistis enecare?
Vos demum merito invidas vocari
15Virgines scio, cum puellularum
Dextra dispereat puer venustus.
Te lugent pueri puellulaeque,
Te domus tua tota Gurgitana,
Quod prima ante diem, puer, iuventa
20Indigne raperis maloque fato,
Gurges, gurgite mergeris sub atro.
77. de Hyeronimo Colloretano
Prostratam quam cernis humi nunc turbine nigroFlorebat corylus fructibus eximiis,
Fundebat gratas late pastoribus umbras
Et sobolem patrio foverat auxilio,
5Iamque pyros malosque cacumine vicerat alto
Et laurum et palmas, vulsa sed ante diem est.
Post similes fructus (longum depone dolorem)
Saepe dabit laeto consita sylva solo,
Fata immota iubent Colloretana propago
10Floreat ut celsis perpetuo aucta iugis.
78.
In calamum versam cum iam Syringa videretPan deus, ardori nec superesse modum:
"Si placet hanc, superi, - dixit - mutare figura,
In tenues flatus me quoque vertat Amor".
79.
Purpurei flores, super additaque arte ligustra,Munera quae mittis grata futura mihi,
Ingenium studiis ardens Nicolae Cichino
Ostendunt, pariter candidulumque animum.
5Quid tibi tam caro reddam pro munere? Ni me
Accipias totum, nil satis esse reor.
80.
Lygdamus et Phyllis tumulo conduntur opaco,Queis amor unus erat, queis erat una fides.
Vixerunt pariter, lecti quos foedera iungunt,
Nunc obeunt pariter, unus et est tumulus.
5Desinite unanimes nati lugere parentes
Deterior lacrimis ne sit utrique quies.
81. de Faustina Mancina Romana
Rura miser repetas, repetas et aratra, Cupido,Nec, prius ut, septem collibus esse velis,
Quae sedes tibi certa suo spoliata decore est,
Turgidulis oculis hanc fuge et usque gemens.
5Heu spes fallaces, heu mens ignara futuri!
Faustina in tenero flore perempta iacet:
Haec humiles hominum potuit divellere curas
At mihi solares praebuit una vices.
Ergo arcus miserum abiicere stivamque decebit
10Sumere, dum tardis aequora bubus aras:
Extinxit moriens Charites secum illa tibique
Fracti animi aeternum o lux memoranda mihi.
82. de eadem
Nomine te fausto quondam, Faustina, vocabantDum pariter vivens omnibus ardor eras,
At Veneres postquam tecum periere et Amores
Mancinam infausto nomine quisque vocet.
83. de eadem
Undique formosam quis te, Faustina, negabit?Quam non ipse queat carpere livor edax,
Cum iuvenum fueris seniorumque anxia cura,
Es quoque foemineis perdite amata choris;
5Formosam aut ergo fateatur quisque necesse est,
Formosum omnino vel nihil esse ferat.
84. de Bacchi sepulchro
Dum vacuus curis, Roma post terga relicta,Intentus tumulum cerno, Lyaee, tuum
Pene puerili deceptus imagine et uvis,
Admovi cupidas ad tua dona manus.
5Foelix dive, vetus cui tanta paraverit aetas
Egregia artificis facta sepulchra manu;
Foelix, dive, iterum, Estensi sub praeside, postquam
In tenebris nomen non sinit esse tuum.
85. aliter
Si mira exultas caelatis arte sepulchris,Praeside et Estensi, Bacche, superbus eas.
86. Erasmi Valvasonii
Perpetuae huic lauro ramis quae prominet altis,Florentem miti sol alit igne comam.
Scilicet Aonias postquam potaveris undas,
Praemia carminibus digna habiture tuis,
5Pieris innupta cinget tibi Daphnide crinem,
Praemia carminibus digna datura tuis.
87. ad Erasmum Valvasonium
Qua nostros decoras crines, Erasme, corona,Illa tuum merito cinget honore caput,
Nam me Pierio iamdudum fonte remotum
Docta cohors numeris destituere suis,
5At tibi, quo properas studiis ardentibus, ultro
Musa vocans gratos pandit amica sinus.
88. ad Celsum Bellinum Romanum
Dum solatiolum cupis Cichino,Celse, candidulos bonos poetas
Esse terque quaterque perlegendos,
Heu desiderium mage aestuosum
5Accendis misero invidumque reddis
Doctis candidulis bonis poetis,
Nam quod innumeris senem venustum
Vates innumeri modis celebrant
Certatimque student Corycianum
10Nomen eruere e malis tenebris,
Mentem sollicitam hoc idem fatigat
Vatis pessimi et undique indiserti,
Invitis quoque saeculis, venustum
Celsum reddere versibus celebrem,
15Hoc cum non valeam valere vates,
Raucus, pessimus indisertulusque
Heu desiderio angor impotenti.
89. ad Celsum Bellinum et Nicolaum Pillarinum
Valete, o mihi utrique utrisque ocellisDilecti mage, candidi, venusti,
Dulces, integri amici et elegantes,
Celse, adhuc viridi vigens senecta,
5Pillarine, meis virens in annis.
Cogunt me mea fata abire Roma,
Invitum, fateor, bonisque amicis.
Immotae at superum rataeque menti
Quis potest hominum, audet aut, reniti?
10Sed quocunque ferar pedes, vel undis,
Tam caris procul optimisque amicis,
Aut vestri pariter memor meique
Vivam, aut immemor omnium meique.
At vos coelicolas pie rogate
15Ut vestro expediant iter Cichino
Reddantque incolumem aedibus paternis,
Fratribus, patriae et piae parenti:
Movent vota deos precesque iustae.
Quod, si me auspiciis meis liceret
20Vobiscum exigere ultimam senectam,
Nullis invideam beatus annis
Exactis melius beatiorum.
Id concedere dii negant petenti,
Quare candiduli valete amici,
25Dilecti mage utrique utrisque ocellis.
90. de Grypho cane
Qui lepores, qui capreolos captare solebat,Dente feras vulpes, dente peremit apros,
Heu cadit indigno ante diem percussus ab ictu
Ne domino ulterius esset ut ante comes.
5Rustice, qui nostrum potuisti perdere Gryphum,
Sis merito rabidis grata rapina lupis,
At tu, Gryphe, canes quod praestantissimus inter
Vixisti, numeris nunc quoque vive meis.
91. ad divum Nicolaum
Has ceras tibi, dive, sacras, haec thura precesqueNauta vagus, pueri, casta puella, dicant,
Hic, quia saepe maris mediis servatus ab undis
Pene rate infracta littora nota petit.
5Hi, dextra adiuti, virtutis ad ardua surgunt,
Ne teneros tardent invia saxa pedes,
At meritas solvit grates virgo aurea gestans
Munera, cum thalami foedera sancta colit.
Annuus hic sit honos, Nicolae, atque annua dona,
10Supplicibus quando das bona tanta tuis.
92. ad Georgium Cichinum
Post mortem immeritam Nasonis, parve Cupido,Heu nullum reperis, qui tua gesta canat,
Dum tristis volitas, mater comitatur et una
Quaerit, nec quenquam comperit illa dolens.
5Te Venus at tandem misero solatia nato
Invenit et vati carmina docta dedit:
Provenit hinc summus candor tibi, docte Georgi,
Nanque Venus vatem te facit egregium.
93. ad Curtium Colloretanum
Parce puer clarum Nasonis laedere nomen,Quem Venus artificem quenque Amor ipse colit,
Nam nullum egregio fast est componere vati,
Qui prius aut qui nunc dulcia furta canit.
5At nos, turba ducem rauco clamore sequentes,
Huc illuc trahimur, ut Venus ipsa iubet:
Si potes horum artes fugias et vincula, quaeso,
Vel doceat Naso te quoque amare, puer.
94. Riccardi Portuneri
Ambobus mihi ni meis ocellisEsses carior o domus Cichinae
Lumen, quantum oculos meos te amarem,
Quod non fit, nam amo plus meis te ocellis;
5Quare si cupis, est tibique gratum,
Quantum lumina amari et esse carus,
Carmen suaviolum tuum remittes,
Quo curas animi levare possim.
Nam ego torqueor omne perdidisse
10Tempus praeteritum trium dierum,
Quod, si carminibus tuis medellam
Praestabis solitam mihi misello,
Portunerius usque praedicabit
Te fuisse sibi suam salutem.
95. ad Riccardum Portunerium
Nec te plus oculis meis amare,Nec caro fateor te amice corde,
Abstulit mi oculos Amor protervus,
Fixo vivere praecipitque corde,
5Quare quantum animae est super misello,
Riccarde optime, te hoc amem necesse,
Ne ingrati subeam notam pudendam.
Quod, si carmine Deliae valerem
Cornu flectere duriora corda,
10Usque ad millia millies trecenta
Mittet carmina iam tuus Cichinus.
Tunc se vivere sentiet beatum,
Tunc te plus oculis suoque corde,
Lumine integer atque flatu, amabit.
96.
Quod clara insignis facie cinctuque decoroIn somnis cupidum praemia ad ampla vocas,
Phoebe, decus vatum coelique, in margine fontis
Curtius hanc laurum luce nitente dicat.
5Tu, veteris flammae non immemor, arboris altae
Perpetuam miti lumine tolle comam;
Contegat haec iuvenem, teneros dum ludet amores,
Haec merito exornet vatis honore caput.
97.
Improbe quid properas implumes perdere natosRustice? Nam matrem funera acerba necant.
Nec movet e nido parvas clamare volucres,
Nec circum matrem saepe volare caput,
5At tibi saevitie pro tali verberet agrum
Grando, mala ut pereas, rustice inique, fame.
98. ad Cornelium Frangipanem
Quid fles longaeva confectum aetate parentem,Carmine quem poteris reddere perpetuum?
99.
Crediderat tenebris mors atra involvere Petrum,Petrus at e tenebris clarior usque micat.
Hoc faciunt nati, sed enim Cornelius arte
Phoebea peragit tam pia iusta patri.
100.
Egregium invidit natis mors atra parentem,Ne clara ulterius prole superbus eat;
Unanimes nati invita mox morte perempti
Restituunt luci nomina clara patris.
5Hoc voluere omnes, potuit Cornelius unus
Efficere aeternum seque suumque genus.
101.
Exiguum panem qui frangunt ungue leonesDant cognomen avis, Petre, tibi atque tuis.
Accipis a duris nomen durabile petris
Saecula ne quidquam longa abolere queant,
5Perpetuum et pietas faceret te et vivida virtus,
Sed tantae sobolis sit satis esse patrem.
102.
Iuppiter, an frustra te regem hominumque deumqueCredimus, anne fluunt omnia mente tua?
Quid rapidis terras fumantes ignibus uris,
Nec movet alma Ceres viscera tosta gerens?
5Si te forte novis correptum ardoribus ad nos
Mittit Amor, madido tutius imbre veni.
Coniugem ita eludes, nostris hoc denique pacto
Succurres votis et potiere tuis.
103.
Si sapiens cautis Lacedemon furibus amplaPraemia proposuit ingenia alta fovens,
Bubonem ante oculos ipsis qui furibus aufers,
Quae tibi re in tanta munera digna damus?
5Sed Garbinus adest instans, Brunellus et una,
Civibus ut pateant quae male furta latent,
Quare ne in lucem fac prodeat ipsa volucris,
Vel quadrupli poenam solve notamque subi.
104.
Dum rastris sulcos Lycidas invertit acutisEt medio tardat pellere sole famem,
Corvus adest panem prospectans caseolumque,
Sacculus ut modica parte reclusus erat.
5Ter rostrum extendit crocitans, ter colla retractat,
Sed lapsum tandem vincla relaxa tenent:
Corve rapax, tentas furari aliena, sed idem
Insidiis captus praeda aliena manes.
105. ad Cornelium Frangipanem iurisconsultum
Saturnalia sunt dies iocosiDicati Veneri Cupidinique,
Baccho, laetitiae, iocis, choreis.
Adeste o probulae venustulaeque,
5Dulces, candidulae simul puellae,
Comptis crinibus, ore pernitenti;
Spectator bonus est poeta vester,
Facundissimus omnium patronus,
Urbe, litibus et foro relictis.
10Quare promite quicquid est leporum
In vestris oculis sinuque culto,
Dulces intuitusque blandulosque
Risus, ceu Charites pedes moventes.
Certatim arripite optimum poetam,
15Circum ducite mollibusque gyris,
Doctum cingite dein caput corona.
Tollet postmodo laudibus trecentis
Vos Cornelius elegans, venustus
Curis posthabitis negotiisque,
20Saturnalia cum dies iocosos,
Dicatos Veneri Cupidinique,
Canet carmine blando et erudito.
106.
Qui nympham, bone fons, altis in collibus edis,Versibus aeternum fons celebrande meis,
Et nemorum custos et noctis, Luna, parentem
Quae pulchrae sobolis non semel esse iubes,
5Aspicite ah misero iactantem pectore flammas
Pastorem et sicco pellite ab ore sitim,
Naucelli ad ripas dominam mistasque puellas
Dum spectat mira ducere ab arte choros.
Nam modo surgentes facile est sedare vapores,
10Fontem undis vitreis, rore geluque, deam.
Dive, tibi gratus statuet de marmore tectum,
Inscribens signis, aurea Luna, tuis.
107.
Ter decimum vixi sat adhuc foeliciter annum,Dum Veneris gessi libera colla iugo,
Anna sed imposuit finem melioribus annis,
Lumina ut aspexi purpureasque genas.
5Tu vero insani testis, Naucelle, furoris
Merge meum sacras ter caput inter aquas:
Et deus es, liquidis arsisti et nuper in undis,
Inventa est antro post medicina tuo.
Ipse annum hunc Annae tota cum mente dicabo,
10Quas potero grates et tibi laetus agam.
108.
Has Cereri segetes atque haec vineta Lyaeo,Culti ruris amans, Mopsus utrisque dicat.
Tu bona crescentes primis dea tolle sub herbis,
Ut capiti dentur spicea serta tuo;
5Tu pater a tonsis ictus depelle malignos,
Cornibus atque uvis cinge superbe comas.
Ille per ardentes aestus hyemesque nivales
Carminibus laetis munera vestra canet.
109.
Has Fabii inferias luctu fratrumque querelisAdvenio, externis umbra vocata locis,
Quem neque Germani potuerunt sternere ferro,
Crebra nec accenso sulphure pila ruens,
5Infrenes subigit populos dum Caesar et urbes,
Moenibus extinctum nobilis Ulma tegit.
Immatura eheu mors aufert magna trophaea,
Nec sinit invicti Caesaris arma sequi.
Corneli, tamen haud faciam haec dispendia tanti,
10Si numeris fratri nomina longa dabis.
110.
Quae quondam ardentem fugiens Peneia PhoebumNympha dedit sacrae laurea serta comae,
En iterum in ramos mutat sua membra virentes
Et varios flores gestat utraque manu
5Tempora ut eximia victricia fronde coronet,
Cui faveat Mavors, cui faveatque Venus,
Quo, Ronchedine, es quoniam decoratus honore,
Sis Veneris miles, sis quoque Martis eques.
111. in obitu Celsi Bellini Romani
Delitiae Charitum Veneris purique leporis,Celse, brevi ante diem conditus es tumulo.
Quamvis septem ultra sex denos videris annos,
Invidit Latio mors decus atra suum,
5Dum te Parma senem, Placentia dumque venustum
Certatim merito semper honore colunt.
Scilicet Elysias ut sedes ante parares
Grimano, dominum per loca amoena vocans.
Nunc laetas ambo teritis sermonibus horas,
10At nos turgidulis flemus utrunque oculis.
112.
Has lacrimas gemitusque imo de pectore ductosCare mei coniux pignus amoris habe.
Invisam optarim tecum una solvere lucem
Natarum pietas ni superesse velit,
5In tenebris moriens quas tu cum matre relinquis.
Ah nimium uxori fata maligna tuae!
Unanimes, quaeso, fratres succurrite egenis,
Vos moveat probitas vosque Thealda fides.
113.
Invisae Veneris temnens et spicula et arcus,Execat ipse sibi pondera iniqua Mycon,
Neve queat rarum tenebris involvere factum,
Luce palam divae vilia membra dicat,
5At tibi, magna parens, quatiens et tympana et aera,
Foemina iam donat seque animumque libens.
114. in obitu Danielis fratris
Si gemitu lacrimisque piis iustoque doloreDii quenquam luci restituisse velint,
Quanquam oculos densis mors clauserit atra tenebris,
Te, Daniel, revocet tota Cichina domus.
5Sed memores fati non exorabilis una
Omnes verba tibi mentem animumque dicant
Ut patrii referant olim per saecula colles
Te sibi teque tuis rarum obiisse decus.
115. Abstemii de eodem
Tota domus te maesta gemit sine fine peremptum,Te, Daniel, patria flebile maesta gemit,
Te quoque longinquae lugent tot millia gentes,
Nam domui et patriae carus et hospitibus:
5Aucta domus virtute tua est, patria aucta decore,
Largus opum hospitibus commodus unus eras.
116. de eodem
Te subito casu non aspera fata tulere,Ne dolor in lento longior interitu,
Aedibus in magnis, amplexu in principis, inter
Oscula nobilium, mors ut honesta magis,
5Et procul a patria atque tuis, ne si morientem
Aspiceret mater commoreretur anus.
At cadis ante diem medioque in flore iuventae
Longius ut vivas commodiore loco.
117. in obitu Sertorii Colloretani
Te quoque, Sertori, crudelia fata tulereInvisaeque iubent mortis adire fores,
Iulia ne tanto tellus gauderet alumno,
Mavors, Phoebe, tuis artibus eximio.
5Dum pius acceleras caros invisere fratres,
Ah nimium ante diem gurgite mersus obis.
Haec erit atra dies, donec Coryleta vigebunt,
Donec erit Turris, et mihi flenda diu.
118. de eodem
Cum te Mars validis puerum fovisset in ulnis,Temperie mitis sol aleretque bona,
Tam bene compactum haud poterant dissolvere corpus
Proelia, morborum taedia, longa dies.
5Hoc tibi, Sertori, insidias elementa pararunt;
Infandum admittunt lymphaque noxque scelus.
Meduace, hunc vitreis et agentes Naiades undis
Ne pigeat vestris inseruisse choris.
119. de captura urbis Durae in Germania
Sic ego crudeles artes durosque laboresMilitiae novi: Mars truculente, vale!
Quid fera castra sequar, vigilans noctesque diesque,
Si sunt militibus praemia nulla tuis?
5Nec mihi muralis superem si moenia primus,
Nec mihi servato cive corona datur.
Mutarunt populi mores regesque patresque,
Surgere quos auri suadet ad arma fames;
Nam neque pro dulci patria fera bella geruntur,
10Pro Laribus cara coniuge proque deis.
Nullus amor iusti, laudum non ulla cupido;
Insidiis tantum, res agiturque dolis:
Omnia quae Pallas nunc, ipsa perosa furori,
Insano belli tristia iura dedit.
15Iam non illatis concurritur undique signis,
Nec faciunt acies certa pericla sui;
Eminus accenso certatur sulphure, praeceps
Per tenues auras plumbea pila volat,
Quam neque loricae valeant tardare, nec arma
20Vulcani eximio ducta magisterio.
Moenia quin etiam, si quando machina pulsat,
Impete terribili moenia fracta ruunt.
Testis Dura, brevi quae facta est tempore mollis,
Absumpta in cineres et cito versa leves,
25Dura, utrunque latus duplici circundata fossa,
Moenibus ah fidens militibusque feris.
Non equites illi e sylva in nos saepe ruentes
Profuerunt, Galli nec properantis opes:
Sternuntur plumbo muri cum turribus altis,
30Ubia gens refugit vulneribusque cadit.
Quas hominum strages, quae tum crudelia vidi
Funera, non oculis aspicienda piis!
Saevitum in pueros etiam pavidasque parentes,
Aede nec a sacra continuere manus.
35Heu lucem Augusti memorandam ad funera mensis,
Lucem dive tibi Bartholomee sacram!
Hac Duram Ausonio commistus milite Iberus
Certatim aggreditur, diripit, igne petit.
Arma aliae hinc metuunt invicti Caesaris urbes
40Atque gravi subdunt colla soluta iugo.
Iuliaque in primis bipantentes cardine portas
Pandit et hostiles iam tremebunda sinus,
Demum, Maenapiis accincta paludibus, ultro
Geldria se cum ipso principe tota dicat,
45Venla licet, Mosa et vallo munita, repugnet,
Nec duce Martino fas timuisse putet.
Hosne viros inter crudeles verser et enses,
Assuetus numeris Pieridumque choris?
Iam mihi Germani saltus montesque valete
50Aequoraque, arboribus nuda, Lyaee, tuis.
Iam repeto Italiae fines atque arva beata
Muneribus vestris, Liber et alma Ceres.
Salve, armis studiisque potens, duplici aequore cincta,
Italia, Hetruscis secta cacuminibus,
55Fluminibusque vagis ornata atque urbibus amplis,
Sed Tyberi in primis urbeque Romulea.
Omnibus huc properant gentes regionibus, orbis
Una haec totius instar habere potest,
Sola licet superent veteris vestigia Romae
60Utque prius colles pabula laeta tegant,
Fornicibusque altis constructa, theatra ruinam
Ostendant, arcus et sacra templa deum:
Nobilia auctorum retinent vix nomina thermae,
Nec fora, nec circi, rostra nec ulla manent.
65At nova Roma viget, veteri non illa secunda,
Seu spectes aulas purpureosque patres,
Qui celebrem reddunt urbem, qui limine aperto
Certatim iuvenes praemia ad ampla vocant,
Seu munitam arcem Adriani, super alta sepulcra
70Constructam, pontes seu Tyberine tuos.
Quid summi referam pastoris regia tecta,
Pariete quid pictos egregia arte deos?
Hic pater omnipotens sontes ubi Tartara ad ima
Deiicit, insontes tollit, ad astra vocans.
75Sunt Bonaroti etiam spirantia signa Michelli,
Praxitelem et Zeusim quem superare ferunt;
Stant divi delubra polum spectantia Petri,
Nota satis populis relligione pia,
Quae nec Turcarum rabiem, sub praeside Paulo,
80Nec venientem horrent ex Aquilone luem,
Quamvis Germanis mala semina sparserit agris
Lutherus, populos ad nova vota vocans,
Alliciatque, epulis nullo discrimine sumptis,
Tollat et e templis numina magna deum.
85At summum eloquio et sapiente tectore Paulum
Insignis circum murice turba sedet,
Sive opus Ausoniae fessis succurrere rebus,
Sive movet sanctae relligionis honos.
Hos inter virtus Grimani rara relucet,
90Ut nitet in culto flos hyacinthus agro.
Magnanimo quales meditatur pectore sensus?
Quam gravibus verbis arte iuvante refert?
At domus illius fundata est legibus, adsunt
Praemia certa bonis iustaque poena malis.
95Principis observant vestigia clara ministri,
Qui domino gratum servitium esse volunt:
His nulli invidiae stimuli, sed candida mens est
Et sincerus amor omnibus, una fides.
Nomine neu referam cunctos simul ordine longo,
100Atria quae celebrant Transtyberina cohors:
Efficit hoc Brevius, Musarum gratus alumnus,
Carmine quem Tusco ludere saepe iuvat;
Hoc etiam Celsus, vultuque animoque sereno,
Quem colere et nunquam sat celebrare queam,
105Seu praesens oculos iucundaque suavior ora,
Sive absens penitus pectore fixa gero.
Tantum ne inculta laedatur forte Thalia
Sitque mage obscurus versibus ille meis.
Pierides, unum hoc concedite: carmina vivant,
110Quae referunt Celsum, caetera rauca cadant,
Cultus ut hic senior tanto noscatur amore
Dignus, ego incana semper amasse fide.
Pacem ego, Mars magne, viros et pacis amantes,
Anteferam bellis militibusque feris
115Et securus iter mihi, quod monstravit Apollo
Primaevo, ipse albis crinibus usque sequar.
120. de Lucia Solis
Mortales stupuere duos lucescere soles,Lucia dum terris lumina clara dedit,
Aureus at plures veritus sol surgere soles
Hanc rapit, ut luces solus in orbe regat.
5Invide cur nostrum properasti perdere solem,
Lucidius speres ni iubar inde tuum.
121. de eadem
Lucia dum vixit Soli coniuncta marito,Fulgebat gemina terra beata face,
Nunc soli aethereo iungit sua lumina, coelum
Clarius hinc gemina luce repente micat.
122. de Princivalle Mantica
Fulve leo, ternas super astans ungue columnas,Nigra alis aquila flammea tecta tenens,
Si praedas congessi auceps, venator utrisque,
Nomine si Princeps re quoque Vallis eram.
5Quadrupedum rex, ore gemens, miserare iacentem,
Alta petens, volucrum maxima, rore riga.
Cum peragi aspiciet nostro pia iusta sepulcro,
Anne hominum quisquam lumina sicca geret?
123. de eodem
Qui lepores canibus per devia quaeris odoris,Gallicus excitos ut per aperta premat,
Perdices qui deturbas indagine obesas,
Ut ferus accipiter impete et ungue petat
5Extinctum venatorem deflete frequentes
Quem primum aucupio Naiades ...
Naucellusque pater, tectas seu cespite prodit
Ille feras, per agros, seu volucrum agmen agit
Integer et claro nitidus splendore docebit
10Martia quo fuerint tela agitanda modo,
Queis colere officiis patriam carosque sodales,
Qua deceat certam ad sydera inire viam.
Spargite iam cineres sacro Manesque liquore,
Umbra et in obscura dicite valle vale.
124. de eodem
Da pius extincto lacrimas venator et auceps,Quem fera, quem volucris victa dolore gemit.
125. ad Nicolaum Prosdocimum sponsum
Spicula torpuerant pueri faculaeque parentisAtque hominum sensus tristis habebat hyems,
Excutis hunc ardens subito, Nicolae, veternum,
Quisquis adest miro tactus ab igne calet.
5Hinc Venerem poscunt pariter iuvenesque senesque,
Voce canunt Hymen, o Hymenaee, veni.
Quos fausto auspicio concordes iungis amantes,
Hos etiam aeterno foedere iungat Amor.
Da Nicolae, modo tot basia grata Smaragdae,
10Quot dat rus campis vere nitente rosas.
126. in obitum Perinae Cichinae sororis
Templum hodie Christi genitrix de more revisetEque sacra nati pendula membra cruce.
Surge, soror, tenebris animi cum nocte fugatis,
Post dominam ad templum sedula carpe viam,
5Neu timeas inde alta poli convexa subire,
Sol tibi divino lumine pandet iter.
127.
Alma Venus lucem profert, qua maximus auctorChristigenum nobis a patre iussus obit.
En sacra, dilecta soror, cruce brachia pandit,
Inque salutiferum te vocat ipse sinum.
5Nosce deum subito praesenti numine plena:
Cum Christo credas dulce, Perina, mori.
128.
Tres fratres, tria castra tibi cum monte dicamus :Numine sub trino, lane, tuere pater.
129.
Iane bifrons, tibi tres fratres, tria castra dicamus:Haec tu cum sacro monte tuere pater.
130.
Unicus esto haeres rerum, Cichine, mearum:Dat deus his pura simplicitate frui.
