Verino, Ugolino Firenze, 1438 - 1516, Carlias, Carlias Carl. Carlias (N. Thurn, 1995)

Praelia magnanimi canimus victricia Carli
Armaque Francorum nullis impervia terris
Edomitumque orbem Longobardosque feroces
Impiaque horrendis miserorum Tartara penis
5Elysiumque nemus civesque ardentis Olympi.
Insuetum per iter ferimur, nullisque priorum
Orbita currenti monstrat vestigia signis.
Christe, potens rerum, aeterni sapientia patris,
Aspira ceptis, vatem nec, diva, precantem,
10Calliope, spernas (res ardua), pande recessum
Parnasi memorans breviter compendia rerum.
Victor ab Aurora remeans Pipinius heros
Ter centum Egeas sulcabat navibus undas,
Turbaque nautarum pelagi secura tumentis
15Pulsabat scissum numeroso verbere pontum,
Cum subito exarsit flammato pectore Sathan
Tristiaque infecit solitus praecordia livor.
Delphorum tunc forte sedens in rupibus altis,
Subversi templi ereptos merebat honores
20Disiectasque aras cortinaeque antra reclusa,
Percita quis quondam Phoebeo virgo furore
Luserat obscuris mortalia pectora dictis.
Ut vidit celsi bacchato e vertice saxi
Magnanimos proceres foelicia pandere ventis
25Carbasa et aequoreos tuto decurrere fluctus
Ingentem classem victorisque arma potentis
Despexit toto longe radiantia ponto
(Per noctem ut caelo scintillat astra sereno,
Sic procul auratae fulgebant aequore puppes),
30Constitit atque caput cinctum serpentibus atris
Quassans vipereo secum est haec ore locutus:
"En quid ago infelix? Mortali vincor ab hoste?
Hic meme spreto per mille pericula tutus
Eoas contrivit opes; mea numina tempsit;
35Templorum hic nostras evertit funditus arces
Disiecitque audax simulachraque nostra cremavit,
Quae mihi tot seclis cumulavit prisca vetustas!
Profuit ergo nihil cunctos fecisse nocentes
Per fraudemque novo celum eripuisse parenti
40Et consanguineo tabo infecisse nepotes?
Quid variis miserum temerasse erroribus orbem,
Quid virus, Maumette, tuum comentaque dira
Prosunt? Ecce redit Carlus victricibus armis:
Nomen et extendit crucifixi solis ad ortum,
45Accepitque ferox numen Germania Christi.
Et nunc Ausonie contendit classe parata
Scandavias acies gentemque agitare rebellem
Christicolis nostrosque omnes evertere ritus!
Non faciet! Contra tendam totumque ciebo
50In caelum tollens ventis luctantibus aequor!"
Haec ait infrendens Eurosque a rupe sonoros
Concitat Eolia. Simul omnes rumpit habenas
Carceris obscuri patefactoque eicit antro.
"Nunc mare, nunc caelum rapidis turbate procellis!"
55Clamat, "et invisam Gallorum immergite classem!
Primus et ante oculos infaustam murice puppim
Infringat Carlus; preceps trudatur in undas!"
Nec mora, prorumpunt patefactis agmina portis
Ventorum; solem eripiunt tenebrisque coortis
60Inducunt picea caecam caligine noctem
Passaque dilacerant inopino turbine vela.
Hinc gelidus Boreas glaciali horrore profundum
Asperat; hinc Auster nimbosis sibilat alis
Roscidaque obscuros fluctus ad sydera torquet.
65Terrificant pavidas horrenda tonitrua mentes;
Tam crebrique micant discissis nubibus ignes,
Ut rupta labi videatur stellifer axis
Compage et pontum deiectis urere flammis.
Nunc supra aequoreos tolluntur ad ethera montes,
70Nunc acti rursus scissi per confraga ponti
Preruptasque maris valles truduntur ad antra
Nereidum et rostris fundum stridentibus urgent!
Quid faciant? Tenebris noctescit turbidus aer,
Colliduntque rates ratibus -miserabile visu! -,
75Franguntur remi. Caeli fragor intonat ingens,
Obstrepit unda fremens mortemque horrenda minatur
Instantem. Abiecta moerentes arte magistri
Cesserunt. Rimis iam tota dehiscit apertis
Classis, et hostiles irrumpunt undique fluctus.
80Quin etiam ante oculos regis Rutenia puppis
Ardebat pelago in medio, tabulasque per omnes
Protinus excurrit rapidi Iovis ignea lampas.
Heu, geminae miseros duplicata pericula mortis
Terrent, et pavidi per tota sedilia currunt
85Perque foros trepidi fugiunt frustraque latebras
Exquirunt! Instant flamma undique et undique pontus.
Mox se precipites combusta e nave dederunt
Haud dubiam in mortem nautae. Rutenus et ipse,
Rutenus Trevirum ductor, fortissimus heros,
90Nequicquam arrepto semiusti fragmine remi
In mare se iecit tumidasque internatat undas,
Quem rapidus vortex fundum detorsit ad imum.
Cesserat arbitrio ventorum impulsa carina;
Haec malo, haec clavo, remis haec debilis ibat;
95Haec tabulis fractis scopulo pendebat acuto,
Illa infixa vadis nigrisque herebat arenis.
Heroum postquam vires rectoris et omnem
Imperiosa maris tempestas vicerat artem,
Francorum princeps geminas ad sydera palmas
100Substulit ac nudo supplex ita vertice fatus:
"Aspice nos, Christe, et tantam depelle procellam!
Affer opem miseris, instantique eripe leto
Immeritas naves, monstris neu praeda marinis
Ille tuus populus tumidis mergatur in undis,
105Tartareeque ferae sceleratum comprime virus!
Ecce ferox livore tumet mortemque minatur,
Et faciet, nisi nos caelo miseratus ab alto
Ereptos undis tuta in statione reducas.
Da, pater, optatos Latii pertingere portus,
110Si letus tua iussa sequor vitamque periclis
Obiecto et sanctos Romana a sede fugatos
Ad tua sacra patres Tarpeae reddere rupi
Festino et sevos duce te expugnare tyrannos!"
Vix haec ediderat, leva cum flammea lampas
115Innocuo fulgore nitens descendit ab alto.
Depulsis tenebris mox regia visa cremari est
Puppis, et in malo caelestis flamma reluxit,
Auditamque ferunt vocem de nube Tonantis:
"Ecce adsum; depone metum; confide! Vetamus
120Ulterius rapidis Sathan sevire procellis."
Nec plura; obscuro disiecit ab aere nubes
Compressitque Nothos, pontum de more paludis
Sedavit. Scopulosque et saxa latentia liquit
Decrescens Nereus, immotaque constitit unda.
125Agnovere Deum proceres: tunc pristina virtus
Depulsoque metu vires rediere priores,
Quas gelidus torpor vicinaque mortis imago
Abstulerat. Surgunt et magna voce morantem
Detrudunt scopulis navim pelagoque reducunt
130Fractaque suspendunt decusso lintea malo
Herentemque vadis sublato pondere longis
Impellunt nixi contis et hiantia tortis
Compingunt stuppis disrupte vulnera pinus.
Vix tandem multo portum sudore propinquum
135Defessi subeunt vacuasque ad littora naves
Tendere nituntur cuneis lapsuque rotarum,
Ut demum in sicca starent tellure triremes.
Tunc vero ad solem suspendunt humida lina,
Quicquid et ereptum est spumantibus aequoris undis,
140Depromunt passimque omnes in littore praedas,
Puniceas vestes, Arabum gestamina regum
Expandunt vitiata salo. Tunc fronte serena
Gallorum ductor saxo sic orsus ab alto:
"Magnanimi socii, tristes deponite curas!
145Securi pelagi revocate in pectore sensum,
Qui mecum geminis per mille pericula lustris
,Innumeros hostes superastis Marte secundo!
Quid referam? Novistis enim, mecumque laborem
Perpessos saepe ancipiti in discrimine pugne
150Eripuit Deus. Est nulli superabile ferro
Invictae robur mentis. Confidite! Virtus
Occurrit fatis sortemque retundit inanem.
Fortunam invicti pariter toleremus utranque.
Rebus in adversis robur probat acre virorum
155Iupiter exercens variis mortalia curis.
Ignavis adversa cadunt: Deus odit inertes.
Erigite, o socii, et sortem sperate secundam!
Non iter est longum vobis, Latiumque propinquum
Angusto spatio dirimens interfluit aequor.
160Cras meliora dabunt mutati flamina venti;
Interea positis leti discumbite mensis!"
Dixit et in viridi constratis gramine picte
Tigridis exuviis primus consedit, et omnes
Discubuere toris pariter pictisque tapetis.
165Inde ubi pulsa fames paulumque e pectore cessit
Maeror et incaluit Baccho exilarata iuventus,
Consurgit. Quamvis tenebrosis Hesperus umbris
Tellurem et pontum tegeret fessosque diurnis
Curis illiceret Letheo vimine Somnus,
170Iussa tamen regis faciunt et castra tuentur
Explorantque omnes aditus. Ceu proximus hostis
Eriperet somnum, vigilat pars puppibus altis.
Illi autem, quibus haec custodia credita noctis,
Erecto insomnes servant labentia caeli
175Astra supercilio, strepitus et murmura quaeque
Aure notant vigili subeuntque mutantque vicissim
Alterna statione locos, Titonia coniux
Impellens donec celeres ad frena iugales
Ignea puniceis adigat caelo astra flagellis.
180Tunc matutini proceres praetoria circum
Convenere ducis. Nec fit mora, proxima quaeque
Rimantur, pacemne viri seu bella minentur,
Exploratores mittunt, qui certa reportent.
Interea magni solers prudentia regis
185Ordine dispositis turmis astare iubebat
Intentos; ac si non longius urgeat hostis,
Hic mos semper erat sumptis durare sub armis
Francorum regi; longe procul omnis ab illo
Desidia et metus et Veneris male sana cupido.
190Non ergo immerito talem se turba ferebat,
Qualis erat princeps. Dum sic in littore castra
Constituunt tumulisque hostem speculantur ab altis,
Non procul a castris silvestri prodit ab antro
Squalenti vultu et demissa in pectore barba
195Hirsutae monachus villoso tegmine caprae
Obsitus et baculo nixus passuque senili
Vix repens aevo nutantia crura trahebat.
Hunc ubi syderei speculantem numina caeli
Orlandus vidit, certam spem protinus haurit.
200Alloquitur subito Carlum (nam proximus illi
Herebat comes et dubio in discrimine custos):
"Aspicis en illum, Gallorum o maxime rector,
Caelestis cuius radiat reverentia frontem?
Insolitaque mihi riguit formidine sanguis,
205Et gelido erecti surgunt in vertice crines.
Quicquid id est, caeleste puto. Venientia pandet
Fata tibi. Properemus", ait, "veniamque petamus."
Nec plura; accelerant ambo propiusque salutant.
"Salve", inquit Carlus, "summo dilecte Tonanti
210Vir, qui divitiis spretis regnisque caducis
Terrestres artus divino nectare pascis!
Dic regem nomenque loci populosque deumque,
Quem regio ista colat, quae nos fortuna sequatur!
Hactenus invicti rapidas Euphratis ad undas
215Persuadente Deo felices strinximus enses,
Divini ut Christo soli tribuantur honores.
Nunc quoque fert animus sceleratam excindere gentem
Scandavii populi et sevos frenare furores
Reddereque Ausoniae priscis cultoribus arva."
220Dixerat haec Carlus, contra cui talia vates
Inspirante Deo respondit. "Maxime rector
Francorum, qui signa vehis victricia Christi,
Interea dum sevit hyems, lacerata procellis
Navigia aptabis. Multis incidua saeclis
225Hic silva ingentes ramos ad sydera tollit.
Hospitium fidum tibi dat Thesprotia tellus.
Rex est Iustinus Romanae stirpis alumnus:
Nam lachrymosa Gethes cum ferret bella Latinis
Milliaque Hesperiam decies centena Gelonum
230Impeterent quassisque ruens Concordia muris
Barbarico preberet iter cursumque furori,
Misit in has furtim tunc Caesar Honorius oras
Archadium natum, qui post successit Aminctae
Aepiri regi. Generum nam legerat illum
235Iustinae natae, soboles cum nulla virilis
Esset; et ex isto iusti fluxere nepotes.
Quare, age, festina muros ac tecta subire
Butroti, hos supera colles et moenia quaere!"
Tunc comes Orlandus stupefactum numine Carlum
240Affatur: "Qua monstrat iter, rex magne, sequamur.
Hunc -ego ni fallor- Deus aethere misit ab alto,
Rebus ut afflictis melius confidere possis."
Dixit et acclivi salebrosa cacumina montis
Ascendit partesque oculos versabat in omnes,
245Ne fraus a tergo latebrosae in tramite silvae
Esset et occultis saltus intercipit armis.
Palladis interea velati tempora fronde
Septem oratores iuvenum comitante caterva
Iustini, pictis quos omnis purpura nimbis
250Ornabat, regi Carlo responsa ferebant.
Paciferae postquam ramos utrinque Minervae
Porrexere duces et sancto foedere pacem
Sanxerunt iunctis dextris dictaque salute,
Tunc senior Polynous doctis oriundus Athenis,
255Eloquio qui clarus erat, sic farier orsus:
"Terrarum rex certa salus et gloria, Carle,
Egregium Magni tribuit cui dextera nomen,
Seu te turbati tempestas horrida ponti
Appulit invitum Iustini ad littoris oras,
260Epirum seu sponte petis, succede libenter
Butrotum, ut rebus cari potiaris amici!
Digneris Graias sedes urbemque subire
Caesaridum de stirpe ducis. Cape munera letus,
Quae tibi rex donat, dextram quoque iungere dextrae
265Qui cupit! Ut fessas illic recreare phalangas
Et possis sociis opibus sarcire biremes,
Donec hyems tepidis mitescat victa Favonis
Temperet et motas sevis Aquilonibus undas
Nereus, ut tuto discedas classe refecta,
270Indulge hospitio et communibus utere rebus!"
Dixit et haec omnes eadem mandata ferebant
Legati ac Carlum dubium similemque moranti
Liberius cogunt ipsumque ad moenia ducunt
Quingentosque una proceres sacramque cohortem
275Lectorum iuvenum, quorum celeberrima virtus
Francorum regi totum devicerat orbem.
Iamque propinquabant portis, cum protinus omnis
Visendi studio pubes sese extulit urbe.
Ipsae etiam matres innuptaque turba, puellae,
280Velato vultu plenis procul ora fenestris
Extendunt Carlumque oculis digitisque secuntur,
Ostenduntque senes pueris et nomina pandunt
Heroum, ut seri possint meminisse nepotes:
"En Namus, eloquio qui Nestora vinceret! Ille
285Est Claron, alter Diomedes. Alter Ulixes
Ille est Uggerius, nisi quod procerior aequo est.
Ille autem, cuius sevis innitibus auras
Implet et horrendos efflat de naribus ignes,
-Stat sonipes pictus radiantia tergora guttis
290Pestanis acrique ortus de gente Pironis
Perque viam obliquus saltat cervice superba, -
Amonis soboles, alter Telamonius Aiax:
Non animo minor est, non robore corporis impar.
Cuius parva latent sub torva lumina fronte,
295Ponterius rector Ganus Magantius astus.
En ille Orlandus, Francorum magnus Achilles
Alter et Alcides et regi proximus armis!
Sed longe ante omnes maiestas regia Carlum
Ornat, et ex ipsis celestis fulgurat ignis
300Luminibus, miramque auget reverentia formam,
Phoebeoque acies hebetat splendore videntum."
Dum sic alternis pubes Butrotia dictis
Belgarum signat proceres, ad limina ventum est
Regia. Campus erat medio latissimus urbis
305Marmoreis stratus tegulis, ac plurima circum
Buxus erat platanusque virens Daphneaque laurus,
Et late vernis mulcebant questibus auras
Assuete volucres circumque supraque volare;
Quin etiam aurato nitidae de fornice lymphae
310Hippocrinei stillabant fluminis instar.
Editiore loco nascentis lampada Phoebi
Regia marmoreis spectabat nixa columnis,
Undique quam Pario cingebat porticus ingens
Marmore suffulta et paries emblemate pictus:
315A leva Xerxem frenantem Nerea ponte
Atque Athon effossum siccoque haerentia fundo
Flumina et exhaustos Persis potantibus amnes
Palladaque iratam subversis pinxit Athenis
Tuscus Alexander, Choi successor Apellis,
320Cecropidasque feros pelago pensare ruinas,
Pulsus ut invidia (populus sic premia reddit)
Hostilem Graius ductor migravit in urbem.
A dextra magnus Pellei seminis heros
Persepoli capta flammis ultricibus aulam
325Persarum urebat; mox fulminis instar ad Indos
Pervolat affectans ortum transcendere solis.
Parte ferox alia super atri tergore barri
Squamosa tectus serpente in bella ruebat
Porus et in pugnam extremos ductabat Eoos.
330Nec procul Euphrates mediam Babylona secabat.
Pro foribusque aulae liventi corpore princeps
Exanguis fedabat humum: sine honore iacebat,
Cui victus quondam bellanti cesserat orbis.
Haec mira Etruscus depinxerat arte Philippus.
335Vestibulo postquam in primo foribusque superbis
Omnis eques defluxit humum, descendit ab axe
Aurato pariter Pipini magnus alumnus,
Romanusque una nudato vertice rector
In terram delapsus equo est, et frontibus ambo
340Oscula libabant reges dextrasque dedere.
Atria tum resonant strepitu, reboantque tumultu
Multivago intrantum summi laquearia tecti.
Consedere ambo reges, sellisque paratis
Inferiore gradu proceres, comitesque minores
345Constiterant. Solio Pipinius infit ab alto:
"Rex, genus antiquum claro de sanguine Romae,
Caesareos qui attingis avos, huc turbida caeli
Iactatos tumidis tempestas appulit undis,
In Latium domitis dum nos remeamus Eois.
350Hospitio nondum notos tibi iungis amico
Eiectisque libens tantos largiris honores,
Ut socies portus, agros urbemque domosque.
Dum noster carpet vitales spiritus auras,
Stabit apud memores aeterni gratia facti."
355Ad quem sic breviter Iustinus talia reddit:
"Armipotens princeps, terrarum gloria, Carle,
Quem Sors omnipotens Graiorum ad littora ventis
Compulit Ausoniam Romanaque tecta petentem,
Dum libet, his repara naves alimentaque terris
360Laetus et his mecum communibus utere rebus!"
Dixit et ornari lautas sub Apolline mensas
Innuit aurato tepidisque vaporibus aulam
Impleri et fumo dispergier atria cedri,
Qualem vere novo Pancheis saltibus auram
365Sentit Erithreis veniens sulcator ab undis.
Iussit Oronteas frondes et ligna cremari
Incendique pyram brumamque evincere flammis.
Nec mora, luciferos pictis laquearibus ignes
Suspendunt noctemque procul funalibus arcent;
370Quin et odoratis tepefacta caloribus unda
Promitur, et manibus pretiosi dantur odores.
Post niveam Cererem mollique siligine panes
Apportant famuli, mensaeque onerantur opimae
Aureaque ad summum Dicteo cymbia Baccho.
375Pocula pars nitidis implet cristallina lymphis
Quaesitasque dapes pelago silvasque per omnes.
Ter centum famulae prestanti corpore circum
Adstabant mensas, tot idemque aetate ministri
Insignes forma siccatas nectare gemmas
380Exportant. Pars vina ferunt, pars fercula lance
Celata vectant altis fumantia dextris.
Qualis apud Meroen famulatur turba minorum
Caelicolum regi nascentis ad ostia Nili,
Deserit astriferum siquando Iupiter axem,
385Vescuntur proceres unaque Pelasgica pubes.
Ipse throno residens Carlus sublimis in alto
Tanta laborate damnat miracula cenae
Et tacitus carpit tanti ludibria luxus.
Sublatis promunt primis bellaria mensis,
390Nec biferi tot habent florentia culta Damasci
Hesperidumque horti vigilataque mala dracone.
Splendida dum celebrant amplis convivia tectis
Francorum invicti proceres Danaumque senatus,
Tyrrhenae sonuere tubae lituique recurvi
395Timpanaque, et festos indixit tibia rythmos.
At postquam auratam tetigit Milesius Amon
Cum plectro digitisque lyram linguaque canora
Phoebeos cecinit concordi pectine cantus,
Protinus arrectis tacuerunt auribus omnes:
400"Audite, o sancti reges, vos, cura Tonantis,
Illustres", inquit, "proceres, quae numine pleni
Caelesti vates cecinere incognita tardis
Mentibus et vasti quae sint primordia mundi:
Pan, deus omnipotens, nondum terramque polumque
405Condiderat magnique ardentia lumina caeli
Labenti volucrum subfixerat axe rotarum
Ingentique vagum frenaverat obice pontum,
Cum Demogorgon, cui plurima barba rubenti
Et gemina assurgunt in caelum cornua fronte,
410Sphaerae instar finxit pilam. Commixtaque in uno
Tunc elementa globo primum diggessit et auram
Caelestem inflavit. Mox inde per omnia fusus
Corpora vivificus divini spiritus ignis
Astrigerum hinc sese longe super omnia celum
415Substulit, inque suas secessit machina partes.
Hinc primum humani generis celestis origo,
Maxima cura dei, Pandorae munere fluxit,
Cui dedit ingenium proprium mentemque supernam,
Divinae formam ideae, qua proximus haeret
420Caelicolis, longe qua cuncta animantia vincit."
Nec non purgatos animos ac labe carentes
Aethereis habitare iugis vitamque perennem
Expertemque mali summis agitare sub astris
Cantabat vescique deum dapibusque toroque.
425"Non prius ad superas exempti carcere sedes
Aligeri volitant animi, quam corpore sordem
Conceptam abluerint; sic demum sydera poscunt."
Hinc merita caesos referebat morte gigantes,
Qui superos celsis aggressi extrudere regnis
430Horrendas sine fine dabunt sub Tartara paenas.
Nunc canit ardentis rutilantia sydera caeli,
Cur modo praecedat solem, modo pone sequatur
Hesperus, et lune nigram pernicis eclypsim,
Aera cur Hyades fuscent pluvialibus Hedis,
435Cur gladio accinctus terras conturbet Orion,
Cornua cur Tauri tellurem a frigore solvant,
Cur lugubre micet rubicundi flamma comete,
Unde ruat tanto concusso fulmen Olympo
In terram strepitu, cum debeat astra ferire,
440Unde pluant lapides, concretaque frigore grando
Ventorum rabie medio gignatur in aestu,
Unde novi fontes exortaque saxa repente
Inque imas subito depressa cacumina valles,
Cur sic inclusi tanto conamine venti
445Visceribus terrae labefactent funditus urbes.
Haec postquam voce et cithara cantaverat Amon,
Conticuit. Sed nox medium traiecerat axem
Ac declive iugum caeli iam prona secabat,
Sopierat mortale genus, cum ductor Achivum,
450"Tempus", ait, "placidae, rex optime, fessa quieti
Membra dare insomnem nec totam ducere noctem.
Crastina puniceis cum lux invecta quadrigis
Lampade Phoebea caelo discusserit astra
Retuleritque diem, procerum miranda tuorum
455Gesta renarrabis nobis tantosque labores
Europa atque Asia domitis terraque marique
Undique permenso spatio victricibus armis
Primaque foelicis repetes exordia pugnae."