M. Annaeus Lucanus, Pharsalia
Carolus Hermannus Weise, Ed.

Pompeio, cunctasque sibi permittere terras:
120Non obscura petit latebrosae tempora noctis,
Et raptum furto, soceri cessantibus armis,
Dedignatur iter: latis exire ruinis
Quaerit, et impulso turres confringere vallo,
Perque omnes gladios, et qua via caede paranda est.
125Opportuna tamen valli pars visa propinqui,
Quam Minuci castella vocant, et confraga densis
Arboribus dumeta tegunt. Huc pulvere nullo
Proditus agmen agit, subitusque ad moenia venit.
Tot simul e campis Latiae fulsere volucres:
130Tot cecinere tubae. Ne quid victoria ferro
Deberet, pavor adtonitos confecerat hostes.
Quod solum valuit virtus, iacuere peremti,
Debuerant quo stare loco: qui vulnera ferrent
Iam deerant, nimbusque ferens tot tela peribat.
135Tum piceos volvunt immissae lampades ignes:
Tum quassae nutant turres, lapsumque minantur:
Roboris impacti crebros gemit agger ad ictus.
Iam Pompeianae celsi super ardua valli
Exierant aquilae: iam mundi iura patebant.
140Quem non mille simul turmis, nec Caesare toto
Auferret Fortuna locum, victoribus unus
Eripuit, vetuitque capi: seque arma tenente,
Ac nondum strato, Magnum vicisse negavit.
Scaeva viro nomen: castrorum in plebe merebat
145Ante feras Rhodani gentes: ibi sanguine multo
Promotus Latiam longo gerit ordine vitem:
Pronus ad omne nefas, et qui nesciret, in armis
Quam magnum virtus crimen civilibus esset.
Hic ubi quaerentes socios iam Marte relicto
150Tota fugae cernit, Quo vos pavor, inquit, abegit
Impius et cunctis ignotus Caesaris armis?
O famuli turpes, servum pecus, absque cruore
Terga datis morti? Cumulo vos deesse virorum
Non pudet et bustis interque cadavera quaeri?
155Non ira saltem iuvenes, pietate remota,
Stabitis? E cunctis, per quos erumperet hostis,
Nos sumus electi. Non parvo sanguine Magni
Ista dies ierit. Peterem felicior umbras
Caesaris in vultu. Testem hunc Fortuna negavit:
160Pompeio laudante, cadam. Confringite tela
Pectoris incursu, iugulisque retundite ferrum.
Iam longinqua petit pulvis, sonitusque ruinae,
Securasque fragor concussit Caesaris aures.
Vincimus, o socii; veniet, qui vindicet arces,
165Dum morimur. Movit tantum vox illa furorem,
Quantum non primo succendunt classica cantu:
Mirantesque virum, atque avidi spectare, sequuntur
Scituri iuvenes, numero deprensa locoque
An plus quam mortem virtus daret. Ille ruenti
170Aggere consistit, primumque cadavera plenis
Turribus evolvit, subeuntesque obruit hostes
Corporibus: totaeque viro dant tela ruinae:
Roboraque et moles hosti seque ipse minatur.
Nunc sude, nunc duro contraria pectora conto
175Detrudit muris, et valli summa tenentes
Amputat ense manus: caput obterit ossaque saxo,
Ac male defensum fragili compage cerebrum
Dissipat: alterius flamma crinesque genasque
Succendit; strident oculis ardentibus ignes.
180Ut primum, cumulo crescente, cadavera murum
Admovere solo: non segnior extulit illum
Saltus, et in medias iecit super arma catervas,
Quam per summa rapit celerem venabula pardum.
Tunc densos inter cuneos compressus et omni
185Vallatus bello vincit, quem respicit, hostem.
Iamque hebes et crasso non asper sanguine mucro
Percussum Scaevae frangit, non vulnerat, hostem.
Perdidit ensis opus, frangit sine vulnere membra.
Illum tota petit moles, illum omnia tela:
190Nulla fuit non certa manus, non lancea felix,
Parque novum Fortuna videt concurrere, bellum
Atque virum. Fortis crebris sonat ictibus umbo,
Et galeae fragmenta cavae compressa perurunt
Tempora: nec quidquam nudis vitalibus obstat
195Iam, praeter stantes in summis ossibus hastas.
Quid nunc, vesani, iaculis levibusque sagittis
Perditis haesuros numquam vitalibus ictus?
Hunc aut tortilibus vibrata phalarica nervis
Obruat, aut vasti muralia pondera saxi:
200Hunc aries ferro ballistaque limine portae
Summoveat. Stat non fragilis pro Caesare murus,
Pompeiumque tenet. Iam pectora non tegit armis,
Ac veritus credi clypeo, laevaque vacasse,
Aut culpa vixisse sua, tot vulnera belli
205Solus obit, densamque ferens in pectore silvam,
Iam gradibus fessis, in quem cadat, eligit hostem.
Par pelagi monstris. Libycae sic bellua terrae,
Sic Libycus densis elephas oppressus ab armis
Omne repercussum squalenti missile tergo
210Frangit, et haerentes mota cute discutit hastas:
Viscera tuta latent penitus, citraque cruorem
Confixae stant tela ferae: tot facta sagittis,
Tot iaculis, unam non explent vulnera mortem.
Dictaea procul ecce manu Gortynis arundo
215Tenditur in Scaevam, quae voto certior omni
In caput atque oculi laevum descendit in orbem.
Ille moras ferri, nervorum et vincula rumpit,
Adfixam vellens oculo pendente sagittam
Intrepidus, telumque suo cum lumine calcat.
220Pannonis haud aliter post ictum saevior ursa,
Cum iaculum parva Libys amentavit habena,
Se rotat in vulnus: telumque irata receptum
Impetit, et secum fugientem circuit hastam.
Perdiderat vultum rabies: stetit imbre cruento
225Informis facies: laetus fragor aethera pulsat
Victorum: maiora viris e sanguine parvo
Gaudia non faceret conspectum in Caesare vulnus.
Ille, tegens alta suppressum mente dolorem,
Mitis et a vultu penitus virtute remota,
230Parcite, ait, cives: procul hinc avertite bellum.
Collatura meae nil sunt iam vulnera morti:
Non eget ingestis, sed vulsis pectore telis.
Tollite et in Magni viventem ponite castris:
Hoc vestro praestate duci: sit Scaeva relicti
235Caesaris exemplum potius, quam mortis honestae.
Credidit infelix simulatis vocibus Aulus,
Nec vidit recto gladium mucrone tenentem;
Membraque captivi pariter laturus, et arma,
Fulmineum mediis excepit faucibus ensem.
240Incaluit virtus: atque una caede refectus
Solvat, ait, poenas, Scaevam quicumque subactum
Speravit: pacem gladio si quaerit ab isto
Magnus, adorato submittat Caesare signa.
An similem vestri, segnemque ad fata putastis?
245Pompeii vobis minor est caussaeque senatus
Quam mihi mortis amor. Simul haec effatur, et altus
Caesareas pulvis testatur adesse cohortes.
Dedecus hic belli Magno crimenque remisit,
Ne solum totae fugerent te, Scaeva, catervae:
250Subducto qui Marte ruis: nam sanguine fuso
Vires pugna dabat. Labentem turba suorum
Excipit, atque humeris defectum imponere gaudet:
Ac veluti inclusum perfosso in pectore numen
Et vivam magnae speciem virtutis adorant:
255Telaque confixis certant evellere membris,
Exornantque deos, ac nudum pectore Martem
Armis, Scaeva, tuis: felix hoc nomine famae,
Si tibi durus Iber, aut si tibi terga dedisset
Cantaber exiguis, aut longis Teutonus armis.
260Non tu bellorum spoliis ornare Tonantis
Templa potes, non tu laetis ululare triumphis.
Infelix, quanta dominum virtute parasti!