Statius, P. Papinius, Thebais
John Henry Mozley, Ed.

[p. 394]
Interea gelidis Maiā satus aliger umbris
iussa gerens magni remeat Iovis; undique pigrae
ire vetant nubes et turbidus implicat aer.
nec zephyri rapuere gradum, sed foeda silentis
5aura poli. Styx inde novem circumflua campis,¹
hinc obiecta vias torrentum incendia cludunt.
pone senex trepida succedit Laius umbra
vulnere tardus adhuc; capulo nam largius illi
transabiit animam ² cognatis ictibus ensis
10impius, et primas Furiarum pertulit iras;
it tamen et medica firmat vestigia virga,
tum steriles luci possessaque manibus arva
et ferrugineum nemus adstupet, ipsaque Tellus
miratur patuisse retro, nec livida tabes
15invidiae functis quamquam et iam lumine cassis
defuit, unus ibi ante alios, cui laeva voluntas
semper et ad superos—hinc et gravis exitus aevi—
insultare malis rebusque aegrescere laetis,
‘vade " ait, " o felix, quoscumque vocaris in usus,
20seu Iovis imperio, seu maior adegit Erinys
ire diem contra, seu te furiata sacerdos
Thessalis arcano iubet emigrare sepulcro,
heu dulces visure polos solemque relictum ^{3 4} [p. 396]
et virides terras et puros fontibus amnes,
25tristior has iterum tamen intrature tenebras.’
illos ut caeco recubans in limine sensit
Cerberus atque omnes ⁵ capitum subrexit hiatus
saevus et intranti populo; iam nigra tumebat
colla minax, iam sparsa solo turbaverat ossa,
30ni deus horrentem Lethaeo vimine mulcens
ferrea tergemino domuisset lumina somno.
Est locus—Inachiae dixerunt Taenara gentes—,
qua formidatum Maleae spumantis in auras
it caput et nullos admittit culmine visus,
35stat sublimis apex ventosque imbresque serenus
despicit et tantum fessis insiditur astris.
illic exhausti posuere cubilia venti,
fulminibusque iter est 2; medium cava nubila montis
insumpsere latus, summos nec praepetis alae
40plausus adit colles, nec rauca tonitrua pulsant.⁶
ast ubi prona dies, longos super aequora fines
exigit atque ingens medio natat umbra profundo,
interiore sinu frangentia litora curvat
Taenaros, expositos non audax scandere ⁷ fluctus,
45illic Aegaeo Neptunus gurgite fessos
in portum deducit equos, prior haurit harenas
ungula, postremi solvuntur in aequora pisces,
hoc, ut fama, loco pallentes devius umbras
trames agit nigrique Iovis vacua atria ditat
50mortibus. Arcadii perhibent si vera coloni, ^{8 9 10 11} [p. 398]
stridor ibi et gemitus poenarum, atroque tumultu
fervet ager; saepe Eumenidum vocesque manusque
in medium sonuere diem, Letique ¹² triformis
ianitor agricolas campis auditus abegit.
55Hac et tunc fusca volucer deus obsitus umbra
exsilit ad superos, infernaque nubila vultu
discutit et vivis adflatibus ora serenat.
inde per Arcturum mediaeque silentia Lunae
arva super populosque meat. Sopor obvius illi
60Noctis agebat equos, trepidusque adsurgit honori
numinis et recto decedit limite caeli,
inferior volat umbra deo, praereptaque noscit
sidera principiumque sui; iamque ardua Cirrhae
pollutamque suo despectat Phocida busto.
65ventum erat ad Thebas; gemuit prope limina nati
Laius et notos cunctatus inire penates,
ut vero et celsis suamet ¹³ iuga nixa columnis
vidit et infectos etiamnum sanguine currus,
paene retro turbatus abit: nec summa Tonantis
70iussa nec Arcadiae retinent spiramina virgae.
Et tunc forte dies noto signata Tonantis
fulmine, praerupti cum te, tener Euhie, partus
transmisere patri. Tyriis ea causa colonis
insomnem ludo certatim educere noctem
75suaserat; effusi passim per tecta, per agros,
serta inter vacuosque mero crateras anhelum
proflabant sub luce deum; tunc plurima buxus ^{14 15} [p. 400]
aeraque taurinos sonitu vincentia pulsus.¹⁶
ipse etiam gaudens nemorosa per avia sanas
80impulerat matres Baccho meliore Cithaeron;
qualia per Rhodopen rabido convivia coetu
Bistones aut mediae ponunt convallibus Ossae.
illis semianimum pecus excussaeque leonum
ore dapes, et lacte novo domuisse furorem ¹⁷
85luxus: at Ogygii si quando adflavit Iacchi
saevus odor, tunc saxa manu, tunc pocula pulchrum
spargere et immerito sociorum sanguine fuso
instaurare diem festasque reponere mensas.
Nox ea, cum tacita volucer Cyllenius aura
90regis Echionii stratis adlapsus, ubi ingens
fuderat Assyriis exstructa tapetibus alto
membra toro. pro gnara nihil mortalia fati
corda sui! capit ille dapes, habet ille soporem,
tunc senior quae iussus agit, neu falsa videri
95noctis imago queat, longaevi vatis opacos
Tiresiae vultus vocemque et vellera nota
induitur, mansere comae propexaque mento
canities pallorque suus, sed falsa cucurrit
infula per crines, glaucaeque innexus olivae
100vittarum provenit honos: dehinc tangere ramo
pectora et has visus fatorum expromere voces:
‘non somni tibi tempus, iners, qui nocte sub alta,
germani secure, iaces, ingentia dudum
acta vocant rerumque graves, ignave, paratus,
105tu, veluti magnum si ¹⁸ iam tollentibus austris ^{19 20 21} [p. 402]
Ionium nigra iaceat sub nube magister
immemor armorum versantisque aequora clavi,
cunctaris. iamque ille novis—scit Fama—superbit
conubiis viresque parat, quis regna capessat,
110quis neget, inque tua senium sibi destinat aula.
dant animos socer augurio fatalis Adrastus
dotalesque Argi, nec non in foedera vitae
pollutus placuit fraterno sanguine Tydeus.
hinc tumor, et longus fratri promittens exsul,
115ipse deum genitor tibi me miseratus ab alto
mittit: habe Thebas, caecumque cupidine regni
ausurumque eadem germanum expelle, nec ultra
fraternos inhiantem obitus sine fidere coeptis
fraudibus aut Cadmo dominas inferre Mycenas.’
120Dixit, et accedens—etenim iam pallida turbant
sidera lucis equi—ramos ac vellera fronti
deripuit, confessus avum, dirique nepotis
incubuit stratis, iugulum mox caede patentem
nudat et undanti perfundit vulnere somnum,
125illi rupta quies, attollit membra foroque
eripitur ²² plenus monstris, vanumque cruorem
excutiens simul horret avum fratremque requirit,
qualis ubi audito venantum murmure tigris
horruit in maculas somnosque excussit inertes;
130bella cupit laxatque genas et temperat ungues,
mox ruit in turmas natisque alimenta cruentis ²³ [p. 404]
spirantem fert ore virum: sic excitus ira
ductor in absentem consumit proelia fratrem.
Et iam Mygdoniis elata cubilibus alto
135dispulerat ²⁴ caelo gelidas Aurora tenebras,
rorantes excussa comas multumque sequenti
sole rubens; illi roseus per nubila seras
advertit flammas alienumque aethera tardo
Lucifer exit equo, donec pater igneus orbem
140impleat atque ipsi radios vetet esse sorori:
cum senior Talaionides nec longa morati
Dircaeusque gradum pariterque Acheloius heros
corripuere toris, illos post verbera fessos
exceptamque hiemem cornu perfuderat omni
145Somnus; at Inachio tenuis sub pectore regi
tracta quies, dum mente deos inceptaque versat
hospitia, et quae sint generis adscita repertis
fata movet, postquam mediis in sedibus aulae
congressi inque vicem dextras iunxere locumque,
150quo serere arcanas aptum atque evolvere curas,
insidunt, prior his dubios compellat Adrastus:
‘egregii iuvenum, quos non sine numine regnis
invexit nox dextra meis, quibus ipse per imbres
fulminibus mixtos intempestumque Tonantem
155has meus usque domos vestigia fecit Apollo,
non equidem obscurum vobis plebique Pelasgae
esse rear, quantis conubia nostra procorum
turba petant studiis; geminae mihi namque, nepotum
laeta Ades, aequo pubescunt sidere natae,
160quantus honos quantusque pudor, ne credite patri, ²⁵ [p. 406]
et super hesternas licuit cognoscere mensas,
has tumidi solio et late dominantibus armis
optavere viri—longum enumerare Pheraeos
Oebaliosque duces—et Achaea per oppida matres
165spem generis, nec plura tuus despexerat Oeneus
foedera Pisaeisque socer metuendus habenis.
sed mihi nec Sparta genitos nec ab Elide missos
iungere fas generos: vobis hic sanguis et aulae
cura meae longo promittitur ordine fati.
170di bene, quod tales stirpemque animosque venitis,
ut responsa iuvent: hic durae tempore noctis
partus honos, haec illa venit post verbera merces.’
Audierant, fixosque oculos per mutua paulum
ora tenent, visique inter sese ordine fandi
175cedere, sed cunctis Tydeus audentior actis
incipit: ‘o quam te parcum in praeconia famae
mens agitat matura tuae, quantumque ferentem
fortunam virtute domas! cui cedat Adrastus
imperiis? quis te solio Sicyonis avitae
180excitum infrenos componere legibus Argos
nesciat? atque utinam his manibus permittere gentis,
Iuppiter aeque, velis, quas Doricus alligat intus ²⁶
Isthmos et alterno quas margine submovet infra!
non fugeret diras lux intercisa Mycenas,
185saeva nec Eleae gemerent certamina valles,²⁷
Eumenidesque aliis aliae sub regibus, et quae ^{28 29} [p. 408]
tu potior, Thebane, queri: nos vero volentes
expositique animis.’ sic interfatus et alter
subicit: ‘anne aliquis soceros accedere tales
190abnuat? exsulibus quamquam patriaque fugatis
nondum laeta Venus, tamen omnis corde resedit
tristitia, adfixique animo cessere dolores.
nec minus haec laeti trahimus solacia, quam si
praecipiti convulsa noto prospectet amicam
195puppis humum, iuvat ingressos felicia regni
omina, quod superest fati vitaeque laborum
fortuna transire tua.’ nec plura morati
consurgunt, dictis impensius aggerat omne
promissum Inachius pater, auxilioque futurum
200et patriis spondet reduces inducere regnis.
Ergo alacres Argi, fuso rumore per urbem
advenisse duci generos primisque hymenaeis
egregiam Argian nec formae laude secundam
Deipylen tumida iam virginitate iugari,
205gaudia mente parant; socias it Fama per urbes,
finitimisque agitatur agris procul usque Lycaeos
Partheniosque super saltus Ephyraeaque rura
nec minus Ogygias eadem dea turbida Thebas
insilit, haec totis perfundit moenia pinnis
210Labdaciumque ducem praemissae consona nocti
territat; hospitia et thalamos et foedera regni
permixtumque genus—quae tanta licentia monstro,
quis furor?—et iam ³⁰ bella canit. ³¹ [p. 410]
Diffuderat Argos exspectata dies: laeto regalia coetu
215atria complentur, species est cernere avorum
comminus et vivis certantia vultibus aera.
tantum ausae perferre manus! pater ipse bicornis
in laevum prona nixus sedet Inachus urna;
hunc tegit Iasiusque senex placidusque Phoroneus,
220et bellator Abas' indignatusque Tonantem
Acrisius nudoque ferens caput ense Coroebus,
torvaque iam Danai facinus meditantis imago;
exin mille duces, foribus tum ³² immissa superbis
unda fremit volgi, procerum manus omnis et alto
225quis propior de rege gradus, stant ordine primi.
interior sacris calet et sonat aula tumultu
femineo; casta matrem ³³ cinxere corona
Argolides, pars virginibus circum undique fusae
foedera conciliant nova solanturque timorem,
230ibant insignes vultuque habituque verendo
candida purpureum fusae super ora pudorem
deiectaeque genas; tacite subit ille supremus
virginitatis amor, primaeque modestia culpae
confundit vultus; tunc ora rigantur honestis
235imbribus, et teneros lacrimae iuvere parentes.
non secus ac supero pariter si cardine lapsae
Pallas et asperior Phoebi soror, utraque telis,
utraque torva genis flavoque in vertice nodo,
illa suas Cyntho comites agat, haec Aracyntho; ^{34 35} [p. 412]
240tunc, si fas oculis, non umquam longa tuendo
expedias, cui maior honos, cui gratior, aut plus
de Iove. mutatosque velint transumere cultus,
et Pallas deceat pharetras et Delia cristas.
Certant laetitia superosque in vota fatigant
245Inachidae, quae cuique domus sacrique facultas.
hi fibris animaque litant. hi caespite nudo.
nec minus auditi, si mens accepta, merentur ³⁶
ture deos, fractisque obtendunt limina silvis,
ecce metu subito—Lachesis sic dura iubebat—
250impulsae mentes, excussaque gaudia patri,
et turbata' dies. innuptam limine ³⁷ adibant
Pallada, Monychiis cui non Argiva per urbes
posthabita est Larissa iugis: hic more parentum
Iasides. thalamis ubi casta adolesceret aetas,
255virgineas libare comas primosque solebant
excusare toros, celsam subeuntibus arcem
in gradibus summi delapsus culmine templi,
Arcados Euhippi spolium, cadit aereus orbis,
praemissasque faces, festum nubentibus ignem,
260obruit, eque adytis simul exaudita remotis
nondum ausos firmare gradum tuba terruit ingens,
in regem conversi omnes formidine prima,
mox audisse negant; cunctos tamen omina rerum
dira movent, variisque metum sermonibus augent.
265nec mirum: nam tum infaustos donante marito ^{38 39} [p. 414]
ornatus, Argia, geris dirumque monile
Harmoniae. longa est series, sed ⁴⁰ nota malorum
persequar, unde novis tam saeva potentia donis.
Lemnius haec, ut prisca fides, Mavortia longum
270furta dolens, capto postquam nil obstat amori
poena nec ultrices castigavere catenae,
Harmoniae dotale decus sub luce iugali
struxerat. hoc, docti quamquam maiora, laborant
Cyclopes, notique operum Telchines amica
275certatim iuvere manu; sed plurimus ipsi
sudor, ibi arcano florentis igne zmaragdos
cingit et infaustas percussum adamanta figuras
Gorgoneosque orbes Siculaque incude relictos
fulminis extremi cineres viridumque draconum
280lucentes a fronte iubas; hic flebile germen
Hesperidum et dirum Phrixei velleris aurum;
tum varias pestes raptumque interplicat atro
Tisiphones de crine ducem, et quae pessima ceston
vis probat; haec circum spumis lunaribus ungit
285callidus atque hilari perfundit cuncta veneno.
non hoc Pasithea blandarum prima sororum,
non Decor Idaliusque puer, sed Luctus et Irae ⁴¹ [p. 416]
et Dolor et tota pressit Discordia dextra.
prima fides operi. Cadmum comitata iacentem
290Harmonia versis in sibila dira querellis
Illyricos longo suleavit pectore campos.
improba mox Semele vix dona nocentia collo
induit, et fallax intravit limina Iuno.
teque etiam, infelix, perhibent, locasta. decorum
295possedisse nefas; vultus hac laude ⁴² colebat,
heu quibus, heu placitura toris! post longior ordo.
tunc donis Argia nitet vilisque sororis
ornatus sacro praeculta supervenit auro.
viderat hoc coniunx perituri vatis et aras
300ante omnis epulasque trucem secreta coquebat
invidiam, saevis detur si quando potiri
cultibus. heu nihil auguriis adiuta propinquis.
quos optat gemitus, quantas cupit impia clades!
digna quidem, sed quid miseri decepta mariti
305arma, quid insontes nati meruere furores?
Postquam regales epulas et gaudia vulgi
bisseni clusere dies. Ismenius heros
respicere ad Thebas iamque et sua quaerere regna,
quippe animum subit illa dies. qua, sorte benigna
310fratris, Echionia steterat privatus in aula,
respiciens descisse ⁴³ deos trepidoque tumultu
dilapsos comites, nudum latus omne fugamque ^{44 45} [p. 418]
fortunae, namque una soror producere tristis
exsulis ausa vias; etiam hanc in limine primo
315liquerat et magna lacrimas incluserat ira.
tunc quos excedens hilares, quis cultus iniqui
praecipuus ducis, et profugo quos ipse notarat
ingemuisse sibi, per noctem ae luce sub omni
digerit: exedere animum dolor iraque demens
320et, qua non gravior mortalibus addita curis,
spes, ubi longa venit, talem sub pectore nubem
consilii volvens Dircen Cadmique negatas
adparat ire domos, veluti dux taurus amata
valle carens. pulsum solito quem gramine vietor
325iussit ab erepta longe mugire iuvenca,
cum profugo placuere tori cervixque recepto
sanguine magna redit fractaeque in pectora quercus,⁴⁶
bella cupit pastusque et capta armenta reposcit
iam pede, iam cornu melior—pavet ipse reversum
330victor, et attoniti vix agnovere magistri—:
non alias tacita iuvenis Teumesius iras
mente acuit, sed fida vias arcanaque coniunx
senserat; utque toris primo complexa iacebat
aurorae pallore virum, ‘quos, callide, motus
335quamve fugam moliris?’ ait ‘nil transit amantes.
sentio, pervigiles acuunt suspiria questus,
numquam in pace sopor, quotiens haec ora natare
fletibus et magnas latrantia ⁴⁷ pectora curas ^{48 49} [p. 420]
admota deprendo manu? nil foedere rupto
340conubiisve super moveor viduaque iuventa,
etsi crudus amor necdum post flammea toti
intepuere tori: tua me, properabo fateri.
angit, ⁵⁰ amate, ⁵¹ salus, tune incomitatus, inermis
regna petes poterisque tuis decedere Thebis,
345si neget? atque illum sollers deprendere semper
fama duces tumidum narrat raptoque superbum
difficilemque tibi: necdum consumpserat ⁵² annum,
me quoque nunc vates, nunc exta minantia divos
aut avium lapsus aut turbida noctis imago
350terret, et a! memini, numquam mihi falsa per umbras
Iuno venit, quo tendis iter? ni conscius ardor
ducit et ad Thebas melior socer.’ hic breve tandem
risit Echionius iuvenis tenerumque dolorem
coniugis amplexu solatus et oscula maestis
355tempestiva genis posuit lacrimasque repressit;
‘solve metus animo, dabitur, mihi crede, merentum
consiliis tranquilla dies; te fortior annis
nondum cura decet, sciat haec Saturnius olim
fata parens, oculosque polo demittere si quos
360Iustitia et rectum terris defendere curat:
fors aderit lux illa tibi, qua moenia cernes
coniugis et geminas ibis regina per urbes.’
Sic ait, et caro raptim se limine profert.
Tydea iam socium coeptis, iam pectore fido ^{53 54 55} [p. 422]
365aequantem ruras—tantus post iurgia mentes
vinxit amor—socerumque adfatur tristis Adrastum.
fit mora consilio, cum multa moventibus una
iam potior cunctis sedit sententia, fratris
pertemptare fidem tutosque in regna precando
370explorare aditus, audax ea munera Tydeus
sponte subit: nec non et te, fortissime gentis
Aetolum, multum lacrimis conata morari
Deipyle. sed iussa patris tutique regressus
legato iustaeque preces vicere sororis.
375Iamque emensus iter silvis ac litore durum,
qua Lernaea palus ambustaque sontibus alte
intepet hydra vadis, et qua vix carmine raro
longa sonat Nemee nondum pastoribus ausis,
qua latus Eoos Ephyres quod vergit ad curos
380Sisyphiique sedent portus irataque terrae
curva Palaemonio secluditur unda Lechaeo.⁵⁶
hinc praeterveetus Nisum et te, mitis Eleusin,
laevus abit,⁵⁷ iamque arva gradu Teumesia et arces
intrat Agenoreas; ibi durum Eteoclea cernit
385sublimem solio saeptumque horrentibus armis.
iura ferus populo trans legem ac tempora regni
iam fratris de parte dabat: sedet omne paratus
in facinus queriturque fidem tam sero reposci.
Constitit in mediis—ramus manifestat olivae
390legatum—causasque viae nomenque rogatus ^{58 59} [p. 424]
edidit: utque rudis fandi pronusque calori
semper erat, iustis miscens tamen aspera coepit:
‘si tibi plana fides et dicti cura maneret
foederis, ad fratrem completo iustius anno
395legatos hinc ire fuit teque ordine certo
fortunam exuere et laetum descendere regno,
ut vagus ille diu passusque haud digna per urbes
ignotas pactae tandem succederet aulae.
sed quia dulcis amor regni blandumque potestas.
400posceris: astriferum iam velox circulus orbem
torsit et amissae redierunt montibus umbrae,
ex quo frater inops ignota per oppida tristes
exsul agit casus; et te iam tempus aperto
sub Iove ferre dies terrenaque frigora membris
405ducere et externos submissum ambire penates.
pone modum laetis; satis ostro dives et auro
conspicuus tenuem germani pauperis annum
risisti; moneo, regnorum gaudia temet
dedoceas patiensque fugae mereare reverti.’
410Dixerat, ast illi tacito sub pectore dudum
ignea corda fremunt, iacto velut aspera saxo
comminus erigitur serpens, cui subter inanes
longa sitis latebras totumque agitata per artus
convocat in fauces et squamea colla venenum:
415‘cognita si dubiis fratris mihi iurgia signis
ante forent nec clara odiorum arcana paterent,
sufficeret vel sola fides, qua ⁶⁰ torvus et ⁶¹ illum
mente gerens.⁶² ceu saepta novus iam moenia laxet ^{63 64 65} [p. 426]
fossor et hostiles inimicent classica turmas,
420praefuris. in medios si comminus orsa tulisses
Bistonas aut refugo pallentes sole Gelonos,
parcior eloquio et medii reverentior aequi
inciperes. neque te furibundae crimine mentis
arguerim: mandata refers, nunc omnia quando
425plena minis, nec sceptra fide nec pace sequestra
poscitis, et propior capulo manus, haec mea regi
rgolico, nondum aequa tuis, vice dicta reporta:
quae sors iusta mihi, quae non indebitus annis
sceptra dicavit honos, teneo longumque tenebo,
430te penes Inachiac dotalis regia dono
coniugis, et Danaae—quid enim maioribus actis ⁶⁶
invideam?—cumulentur opes, felicibus Argos
auspiciis Lernamque regas; nos horrida Dirces
pascua et Euboicis artatas fluctibus oras,
435non indignati miserum dixisse parentem
Oedipoden: tibi larga—Pelops et Tantalus auctor!—
nobilitas, propiorque fluat de sanguine iuncto
Iuppiter, anne feret luxu consueta paterno
hunc regina larem? nostrae cui iure sorores
440anxia pensa trahant, longo quam sordida luctu
mater et ex imis auditus forte tenebris
offendat sacer ille senex! iam pectora volgi
adsuevere iugo: pudet heu! plebisque patrumque,
ne totiens incerta ferant mutentque gementes ⁶⁷ [p. 428]
445imperia et dubio pigeat parere tyranno.
non parcit populis regnum breve; respice, quantus
horror et attoniti nostro in discrimine cives!
hosne ego, quis certa est sub te duce poena, relinquam?
iratus, germane, venis, fac velle: nec ipsi,
450si modo notus amor meritique est gratia, patres
reddere regna sinent.’ non ultra passus et orsa
iniecit mediis sermonibus obvia: ‘reddes,"
ingeminat, " reddes: non si te ferreus agger
ambiat aut triplices alio tibi carmine muros
455Amphion auditus agat, nil tela nec ignes
obstiterint, quin ausa luas nostrisque sub armis
captivo moribundus humum diademate pulses,
tu merito; ast horum miseret, quos sanguine viles
coniugibus natisque infanda ad proelia raptos
460proicis excidio, bone rex. o quanta Cithaeron
funera sanguineusque vadis, Ismene, rotabis!
haec pietas, haec magna fides! nec crimina gentis
mira equidem duco: sic primus sanguinis auctor
incestique patrum thalami; sed fallit origo:
465Oedipodis ⁶⁸ tu solus eras,⁶⁹ haec praemia morum
ac sceleris, vidente, feres! nos poscimus annum;
sed moror.’ haec audax etiamnum in limine retro ⁷⁰
vociferans iam tunc impulsa per agmina praeceps
evolat. Oeneae vindex sic ille Dianae
470erectus saetis et aduncae fulmine malae, ^{71 72 73} [p. 430]
cum premeret Pelopea phalanx, saxa obvia volvens
fractaque perfossis arbusta Acheloia ripis,
iam Telamona solo, iam stratum Ixiona linquens
te, Meleagre, subit: ibi ⁷⁴ demum cuspide lata
475haesit et obnixo ferrum laxavit ⁷⁵ in armo.
talis adhuc trepidum linquit Calydonius heros
concilium infrendens. ipsi ceu regna negentur,
festinatque vias ramumque precantia olivae
abicit, attonitae tectorum e limine summo
480aspectant matres, saevoque infanda precantur
Oenidae tacitoque simul sub pectore regi.
Nec piger ingenio scelerum fraudisque nefandae
rector eget. iuvenum fidos, lectissima bello
corpora, nunc pretio, nunc ille hortantibus ardens
485sollicitat dictis, nocturnaque proelia saevus
instruit, et sanctum populis per saecula nomen
legatum insidiis tacitoque invadere ferro—
quid regnis non vile?—cupit, quas quaereret artes,
si fratrem, Fortuna, dares! o caeca nocentum
490consilia! o semper timidum scelus! exit in unum
plebs ferro iurata caput; ceu castra subire
apparet aut celsum crebri arietis ictibus ⁷⁶ urbis
inclinare latus: densi sic agmine facto
quinquaginta altis funduntur in ordine portis,
495macte animi, tantis dignus qui credens armis!
Fert via per dumos propior, qua calle latenti
praecelerant densaeque legunt compendia silvae. ^{77 78 79} [p. 432]
lecta dolis sedes: gemini procul urbe malignis
faucibus urgentur colles, quos umbra superni ⁸⁰
500montis et incurvis claudunt iuga frondea silvis—
insidias natura loco caecamque latendi
struxit opem—mediasque arte secat aspera rupes
semita, quam subter campi devexaque latis
arva iacent spatiis, contra importuna crepido,
505Oedipodioniae domus alitis; hic fera quondam
pallentes erecta genas suffusaque tabo
lumina, concretis infando sanguine plumis
relliquias amplexa virum semesaque nudis
pectoribus stetit ossa premens visuque tremendo ⁸¹
510conlustrat campos, si quis concurrere dictis
hospes inexplicitis aut comminus ire viator
audeat et dirae commercia iungere linguae;
nec mora, quin acuens exsertos protinus ungues
liventesque manus strictosque ⁸² in vulnera ⁸³ dentes
515terribili adplausu circum hospita surgeret ora;
et latuere doli, donec de rupe cruenta
heu! simili deprensa viro, cessantibus alis,
tristis inexpletam scopulis adfligeret alvum,
monstrat silva nefas: horrent vicina iuvenci
520gramina, damnatis avidum pecus abstinet herbis;
non Dryadum placet umbra choris, non commoda sacris
Faunorum, diraeque etiam fugere volucres
prodigiale nemus. tacitis huc gressibus acti ^{84 85 86 87} [p. 434]
deveniunt peritura cohors, hostemque superbum
525adnixi iaculis et humi posita arma tenentes
exspectant densaque nemus statione coronant.
Coeperat umenti Phoebum subtexere palla
Nox et caeruleam terris infuderat umbram,
ille propinquabat silvis et ab aggere celso
530scuta virum galeasque videt rutilare comantis.
qua laxant rami nemus adversaque sub umbra
flammeus aeratis lunae tremor errat in armis,
obstipuit visis, ibat tamen; horrida tantum
spicula et inclusum capulo tenus admovet ensem,
535ac prior ‘unde, viri, quidve occultata in armis?’
non humili terrore rogat, nec reddita ⁸⁸ contra
vox. fidamque negant suspecta silentia pacem,
ecce autem vasto Chthonii contorta lacerto.
quo duce freta cohors, fuscas intervolat auras
540hasta; sed audenti deus et fortuna recessit.
per tamen Olenii tegimen suis atraque saetis
terga super laevos umeros vicina emori
effugit et viduo iugulum ferit inrita ligno,
tunc horrere comae sanguisque in corda gelari.
545huc ferus atque illuc animum pallentiaque ira
ora ferens—nec tanta putat sibi bella parari—:
‘ferte gradum contra campoque erumpite aperto!
quis timor audendi. quae tanta ignavia r solus,
solus in arma voco.’ neque in his mora: quos ubi plures.
550quam ratus, innumeris videt excursare latebris,
hos prodire ⁸⁹ iugis, illos e vallibus imis
crescere, nec paucos campo, totumque sub armis
conlucere iter, ut clausas indagine profert
in medium vox prima feras, quae sola medendi ^{90 91} [p. 436]
555turbata ratione via est, petit ardua dirae
Sphingos et abscisis infringens cautibus lineas
exsuperat iuga dira manus, scopuloque potitus,
unde procul tergo metus et via prona nocendi,
saxum ingens, quod vix plena cervice gementes
560vertere humo valeant murisque ⁹² inferre iuvenci,
rupibus evellit; dein toto sanguine nixus
sustinet, immanem quaerens librare ruinam,
qualis in adversos Lapithas erexit inanem
magnanimus cratera Pholus. stupet obvia leto
565turba superstantem atque emissi turbine montis
obruitur; simul ora virum, simul arma manusque
fractaque commixto sederunt pectora ferro,
quattuor hic adeo disiecti mole sub una
congemuere, fuga tremefactum protinus agmen
570excutitur coeptis, neque enim temnenda iacebant
funera: fulmineus Dorylas, quem regibus ardens
aequabat virtus, Martisque e semine Theron
terrigenas confisus avos, nec vertere cuiquam
frena secundus Halys, sed tune pedes occubat arvis,
575Pentheumque trahens nondum te Phaedimus aequo,
Bacche, genus, quorum ut subitis exterrita fatis
agmina turbatam vidit laxare catervam,
quae duo sola manu gestans adelinia monti
fixerat, intorquet iacula et fugientibus addit,
580mox in plana libens, nudo ne in pectore tela
inciderent, saltu praeceps defertur et orbem,
quem procul oppresso vidit Therone volutum,
corripuit, tergoque et vertice tegmina nota ⁹³ [p. 438]
saeptus et hostili propugnans pectora parma
585constitit, inde iterum densi glomerantur in unum
Ogygidae firmantque gradum; trahit ocius ensem
Bistonium Tydeus, Mavortia munera magni
Oeneos, et partes pariter divisus in omnes
hos obit atque illos ferroque micantia tela
590decutit; impediant numero seque ipsa vicissim .
arma premunt, nec vis conatibus ulla, sed ipsae
in socios errare manus et corpora turba
involvi prolapsa sua; manet ille ruentes
angustus telis et inexpugnabilis obstat,
595non aliter—Getieae si fas est credere Phlegrae—
armatum immensus Briarcus stetit aethera contra,
hinc Phoebi pharetras, hinc torvae Pallados anguis,
inde Pelethroniam praefixa cuspide pinum
Martis, at hinc lasso mutata ⁹⁴ Pyracmone temnens
600fulmina, cum toto nequiquam obsessus Olympo
tot queritur cessare manus: non segnior ardet
huc illuc clipeum obiectam, seque ipse recedens
circuit, interdum trepidis occurrit et instat
spicula devellens, clipeo quae plurima toto
605fixa tremunt armantque virum saepe aspera passum
volnera, sed nullum vitae in secreta receptum
nee mortem sperare valet.⁹⁵ rotat ipse furentem
Deilochum, comitemque illi iubet ire sub umbras
Phegea sublata minitantem bella securi
610Dircaeumque Gyan et Echionium Lycophontem. ^{96 97} [p. 440]
iam trepidi sese quaerunt numerantque, nec idem
caedis amor, tantamque dolent rarescere turbam.
Ecce Chromis Tyrii demissus origine Cadmi—
hunc utero quondam Dryope Phoenissa gravato
615rapta repente choris onerisque oblita ferebat,
dumque trahit prensis taurum tibi cornibus, Euhan,
procidit impulsus nimiis conatibus infans—
tunc audax iaculis et capti pelle leonis
pinea nodosae quassabat robora clavae
620increpitans: ‘unusne, viri, tot caedibus unus
ibit ovans Argos? vix credet fama reverso!
heus socii, nullaene manus, nulla arma valebunt?
haec regi promissa, Cydon, haec, Lampe, dabamus?’
dum clamat, subit ore cavo Teumesia coruus,
625nec prohibent fauces; atque illi voce repleta
intercepta natat prompto in sanguine lingua.
stabat adhuc, donec transmissa morte per artus
labitur immorsaque cadens obmutuit hasta.
vos quoque, Thespiadae, cur infitiatus honora
630arcuerim ⁹⁸ fama? fratris moribunda levabat
membra solo Periphas—nil indole clarius illa
nec pietate fuit—, laeva marcentia colla
sustentans dextraque latus; singultibus artum
exhaurit thoraca dolor, nec vincla coercent
635undantem fletu galeam, eum multa gementi
pone gravis curvas perfringit lancea costas. ⁹⁹ [p. 442]
exit et in fratrem, cognataque pectora telo ¹⁰⁰
conserit; ille oculos etiamnum ¹⁰¹ in luce natantes
sistit et aspecta germani morte resolvit.
640at cui vita recens et adhuc in vulnere vires
‘hos tibi complexus, haec dent’ ait ‘oscula nati.’
procubuere pares fatis, miserabile votum
mortis, et alterna clauserunt lumina dextra.
Protinus idem ultro iaculo parmaque Menoeten
645proterrebat agens trepidis vestigia retro
passibus urgentem. donec defecit iniqua
lapsus humo, pariterque manus distraetus in ambas
orat et a iugulo nitentem sustinet hastam:
‘parce per has stellis interlabentibus umbras,
650per superos noctemque tuam; sine, tristia Thebis
nuntius acta feram vulgique per ora paventis
contempto te rege canam: sic inrita nobis
tela cadant, nullique tuum penetrabile ferro
pectus, et optanti victor reveharis amico.’
655dixerat, ille nihil vultu mutatus ‘inanes
perdis’ ait ‘lacrimas, et tu, ni fallor, iniquo
pollicitus mea colla duci: nunc arma diemque
proice; quid timidae sequeris compendia vitae?
bella manent.’ simul haec, et crassum sanguine telum
660iam redit; ille super dictis infensus amaris
prosequitur victos: ‘non haec trieterica vobis
nox patrio de more venit, non orgia Cadmi
cernitis aut avidas Bacchum scelerare parentes,
nebridas et fragiles thyrsos portare putastis ^{102 103} [p. 444]
665imbellem ad sonitum maribusque incognita veris
foeda Celaenaea committere proelia buxo?
hic aliae caedes, alius furor: ite sub umbras,
o timidi paucique!’ haec intonat; ast tamen illi
membra negant, lassusque ferit praecordia sanguis,
670iam sublata manus cassos defertur in ictus,
tardatique gradus, clipeum nec sustinet umbo
mutatum ¹⁰⁴ spoliis,¹⁰⁵ gelidus cadit imber anhelo
pectore, tum crines ardentiaque ora cruentis
roribus et taetra morientum aspargine manant:
675ut leo, qui campis longe custode fugato
Massylas depastus oves, ubi sanguine multo
luxuriata fames cervixque et tabe gravatae
consedere iubae, mediis in caedibus adstat
aeger, hians victusque cibis; nec iam amplius irae
680crudescunt: tantum vacuis ferit aera malis
molliaque eiecta delambit vellera lingua.
Ille etiam Thebas spoliis et sanguine plenus
isset et attonitis sese populoque ducique
ostentasset ovans, ni tu, Tritonia virgo,
685flagrantem multaque operis caligine plenum
consilio dignata virum: ‘sate gente superbi
Oeneos, absentes cui dudum vincere Thebas
adnuimus, iam pone modum nimiumque secundis
parce deis: huic una fides optanda labori,
690fortuna satis usus abi.’ restabat acerbis
funeribus socioque gregi non sponte superstes ^{106 107} [p. 446]
Haemonides—ille haec praeviderat. omina doctus
aeris ¹⁰⁸ et nulla deceptus ab alite—Maeon,
nec veritus prohibere ducem, sed fata monentem
695privavere fide. vita miserandus inerti
damnatur; trepido Tydeus immitia mandat:
‘quisquis es Aonidum, quem crastina munere nostro
manibus exemptum mediis Aurora videbit,
haec iubeo perferre duci: cinge aggere portas,
700tela nova, fragiles aevo circum inspice muros,
praecipue stipare viros densasque memento
multiplicare acies! fumantem hunc aspice late
ense meo campum: tales in bella venimus.’
Haec ait, et meritae pulchrum tibi. Pallas, honorem
705sanguinea de strage parat, praedamque iacentem
comportat gaudens ingentiaque acta recenset.
quercus erat tenerae iam longum oblita iuventae
aggere camporum medio, quam plurimus ambit
frondibus incurvis et crudo robore cortex.
710huic leves galeas perfossaque vulnere crebro
inserit arma ferens, huic truncos ictibus enses
subligat et tractas membris spirantibus hastas,
corpora tunc atque arma simul cumulata superstans
incipit—oranti nox et iuga longa resultant—:
715‘diva ferox, magni decus ingeniumque parentis,
bellipotens, cui torva genis horrore decoro
cassis et asperso crudescit sanguine Gorgon,
nec magis ardentes Mavors hastataque pugnae
impulerit Bellona tubas, huic adnue sacro,
720seu Pandionio nostras invisere noctes ^{109 110 111} [p. 448]
monte venis, sive Aonia devertis ¹¹² Itone
laeta choris, seu tu Libyco Tritone repexas
lota comas, qua te biiugo temone frementem
intemeratarum volucer rapit axis equarum:
725nunc tibi fracta virum spolia informisque dicamus
exuvias, at si patriis Parthaonis arvis
inferar et reduci pateat mihi Martia Pleuron,
aurea tunc mediis urbis tibi templa dicabo
collibus, Ionias qua despectare procellas
730dulce sit, et flavo tollens ubi vertice pontum
turbidus obiectas Achelous Echinadas exit.
hic ego maiorum pugnas vultusque tremendos
magnanimum effingam regum, figamque superbis
arma tholis, quaeque ipse meo quaesita revexi
735sanguine, quaeque dabis captis, Tritonia, Thebis
centum ibi virgineis votae Calydonides aris
Actaeas tibi rite faces et ab arbore casta
nectent purpureas niveo discrimine vittas,
pervigilemque focis ignem longaeva sacerdos
740nutriet, arcanum numquam spretura ¹¹³ pudorem.
tu bellis, tu pace feres de more frequentes
primitias operum, non indignante Diana.’
dixerat, et dulces iter instaurabat ad Argos. ^{114 115}