Silius Italicus, Punica
Walter Coventry Summers, John Percival Postgate, Ed.

Nunc age, quos clades insignis Iapyge campo
uerterit ad Libyam populos Sarranaque castra,
expediam. stat nulla diu mortalibus usquam,
Fortuna titubante, fides. adiungere dextras
5certauere palam rumpenti foedera Poeno
(heu nimium faciles laesis diffidere rebus!)
saeuior ante alios iras seruasse repostas
atque odium renouare ferox in tempore Samnis,
mox leuis et sero pressurus facta pudore
10Bruttius, ambiguis fallax mox Apulus armis,
tum gens Hirpini uana indocilisque quieti
et rupisse indigna fidem: ceu dira per omnis
manarent populos foedi contagia morbi.
iamque Atella suas iamque et Calatia adegit,
15fas superante metu, Poenorum in castra cohortes.
inde Phalanteo leuitas animosa Tarento
Ausonium laxare iugum. patefecit amicas
alta Croton portas Afrisque ad barbara iussa
Thespiadum docuit summittere colla nepotes.
20idem etiam Locros habuit furor. ora uadosi
litoris, Argiuos Maior qua Graecia muros
seruat et Ionio luitur curuata profundo,
laetas res Libyae et fortunam in Marte secuta,
iurauit pauitans Tyrio sua proelia Marti.
25iam uero, Eridani tumidissimus accola, Celtae
incubuere malis Italum ueteresque doloris
tota se socios properarunt iungere mole.

Sed fas id Celtis, fas impia bella referre
Boiorum fuerit populis: Capuaene furorem,
30quem Senonum genti, placuisse, et Dardana ab ortu
moenia barbarico Nomadum sociata tyranno
quisnam mutato tantum nunc tempore credat?
luxus et insanis nutrita ignauia lustris
consumptusque pudor peccando unisque relictus
35diuitiis probrosus honor lacerabat hiantem
desidia populum ac resolutam legibus urbem.
insuper exitio truculenta superbia agebat.
nec uitiis deerant uires. non largior ulli
Ausoniae populo (sic tum Fortuna fouebat)
40aurique argentique modus; madefacta ueneno
Assyrio maribus uestis medioque dierum
regales epulae atque ortu conuiuia solis
deprensa et nulla macula non inlita uita.
tum populo saeui patres, plebesque senatus
45inuidia laeta, et conlidens dissona corda
seditio. sed enim interea temeraria pubis
delicta augebat pollutior ipsa senectus.
nec, quos uile genus despectaque lucis origo
foedabat, sperare sibi et deposcere primi
50deerant imperia ac patriae pereuntis habenas.
quin etiam exhilarare uiris conuiuia caede
mos olim et miscere epulis spectacula dira
certantum ferro, saepe et super ipsa cadentum
pocula, respersis non parco sanguine mensis.

55Has astu adgressus quo uerteret acrius aegras
ad Tyrios mentes, quae nulla sorte daturam
certus erat Romam (neque enim impetrata uolebat)—
Pacuuio fuit haud obscurum crimine nomen—
hortatur summi partem deposcere iuris
60atque alternatos sociato consule fasces
et, si partita renuant sedisse curuli
aequatumque decus geminasque uidere secures,
ultorem ante oculos atque ora astare repulsae.
ergo electa manus gressu fert dicta citato.
65antistat cunctis praecellens Virrius ore,
sed genus obscurum nullique furore secundus.
qui postquam coetu patrum ingentique senatu
impia dementis uulgi ac uix tota profudit
consulta et tumidis incendit uocibus aures,
70concordi fremitu renuentum effunditur asper
toto e concilio clamor, tum quisque fatigat
increpitans, uocumque tremit certamine templum.

Hic Torquatus, auum fronte aequauisse seuera
nobilis, ‘Heu Capua portantes talia dicta
75Romuleis durastis’ ait ‘succedere muris,
ad quos non ausi Carthago atque Hannibal arma
post Cannas adferre suas? numquamne per auris
it uestras, in Tarpeia cum sede Latini
orarent paria, haud uerbis, haud uoce, sed acri
80propulsum dextra, qui tum mandata superbo
ore adportabat, tanto per limina templi
turbine praecipitem reuoluti corporis actum,
ut saeuo adflictus saxo spectante piaret
tristia dicta Ioue et lueret uerba impia leto?
85en ego progenies eius, qui sede Tonantis
expulit orantem et nuda Capitolia consul
defendit dextra.’ rabidum hinc palmasque uirorum
intentantem oculis proauitaque facta parantem
ut uidit maiore adeo crudescere motu,
90excipit his frendens Fabius: ‘Pro cuncta pudendi!
sedes, ecce, uacat, belli uiduata procella:
quem, quaeso, e uobis huic imposuisse paratis
inque locum Pauli quemnam datis? an tua, Virri,
prima atque ante alios sors, concedente senatu,
95te citat ac nostris aequat iam purpura Brutis?
i, demens, i, quo tendis; tibi perfida fasces
det Carthago suos.’ medio feruore loquentis
impatiens ultra gemitu cohibere furorem
fulminea toruum exclamat Marcellus ab ira:
100‘Quae tandem et quam lenta tenet patientia mentem,
o confuse nimis Gradiui turbine Varro,
ut perferre queas furibunda insomnia consul?
nonne exturbatos iam dudum limine templi
praecipites agis ad portas, et discere cogis
105semiuiros, quod sit nostro de more creati
consulis imperium? non umquam sobria pubes
et peritura breui, moneo, ocius urbe facesse.
muros ante tuos, ut par est, debita ductor
armatus responsa dabit.’ consurgere cuncti
110hinc pariter magnoque uiros clamore premebant.
necnon et foribus propere Campana iuuentus
extulit ipsa gradum, tantaeque dolore repulsae
concitus Hannibalem uoluebat Virrius ore.
Fuluius (huic nam spondebant praesagia mentis
115uenturum decus, et Capuae pereuntis imago
iam tum erat ante oculos) ‘Non si Carthaginis’ inquit
‘ductorem uestris deuinctum colla catenis
Romam uictor agis, posthac intrare Quirini
sacratas dabitur sedes. tende ocius, oro,
120quo mens aegra uocat.’ referunt haec inde citati
mixta minis et torua trucis responsa senatus.

Tantane, omnipotens, caligine mersa latere
fata placet? ueniet quondam felicior aetas,
cum pia Campano gaudebit consule Roma
125et per bella diu fasces perque arma negatos
ultro ad magnanimos referet secura nepotes.
poena superborum tamen haec durabit auorum,
quod non ante suos Capua ad suffragia mittet,
quam Carthago suos.

Postquam nunc dicta senatus,
130nunc facta exposuit, tum ueris falsa per artem
Virrius admiscens cecinit fatale cruenti
turbatis signum belli. furiata iuuentus
arma, arma Hannibalemque uolunt. ruit undique uulgus
et Poenos in tecta uocant. ingentia facta
135Sidonii iuuenis celebrant: ut ruperit Alpes
Herculei socius decoris diuisque propinquas
transierit cursu rupes, ut caede referta
clauserit Eridani uictor uada, uictor ut idem
Lydia Romano turbarit stagna cruore,
140ut Trebiae ripas aeterno nomine famae
tradiderit Paulumque idem inter proelia et idem
Flaminium, proceres rerum, demiserit umbris.
his super excisam primori Marte Saguntum
et iuga Pyrenes et Hiberum et sacra parentis
145iuratumque uiro bellum puerilibus annis
accumulant. unum, ducibus tot caede peremptis,
tot fusis acie, stare inter proelia nullis
attactum telis. superum cum munere detur
huic sociare uiro dextras et foedere iungi,
150fastus exanguis populi uanumque tumorem
nimirum Capua et dominatum perferat urbis,
ceu famulis fasces aequataque iura negantis?
prorsus enim tanto potiorem nomine habendum
Varronem, ut fugiat consul fulgentior ostro.

155Talia iactantes iam lectam sorte parabant
mittere quae Tyrios adiungat foedere pubem.
sed non inuictum ponebat pectore robur
tum solum Decius Capuae decus. isque receptus
in medios coetus (neque enim differre dabatur)
160‘Itis,’ ait ‘ciues, uiolanda ad iura parentum
damnatumque caput temerati foederis aris
iungitis hospitio? quae tanta obliuio recti?
magnum atque in magnis positum populisque uirisque
haud uersam ostentare fidem! nunc tempus inire
165proelia pro Rutulis, nunc signa aciemque mouere,
dum trepidae res, et medicinam uulnera poscunt:
is locus officio, cum cessant prospera, cumque
dura ad opem Fortuna uocat. nam laeta fouere
haud quaquam magni est animi decus. huc, age, adeste.
170noui dis animas similes et pectora magnis
numquam angusta malis. capiunt, mihi credite, Cannas
et Trasimenna uada et Pauli memorabile letum.
hi sunt qui uestris infixum moenibus hostem
deiecere manu et Capuam eripuere superbis
175Samnitum iussis. hi sunt qui iura dedere
terrore expulso Sidicinaque bella remorunt.
quos fugitis socios? quosue additis? ille ego sanguis
Dardanius, cui sacra pater, cui nomina liquit
ab Ioue ducta Capys magno cognatus Iulo,
180ille ego semihomines inter Nasamonas et inter
saeuum atque aequantem ritus Garamanta ferarum
Marmarico ponam tentoria mixtus alumno,
ductoremque feram, cui nunc pro foedere proque
iustitia est ensis solaeque e sanguine laudes?
185non ita, non Decio permixtum fasque nefasque,
haec ut uelle queat. nullo nos inuida tanto
armauit Natura bono, quam ianua mortis
quod patet et uita non aequa exire potestas.’

Haec uana auersas Decius iactauit ad auris.
190ast delecta manus iungebat foedera Poeno.
iamque aderat praemissa duci turbante tumultu
Autololes numerosa cohors. ipse agmine magno
festinata citus per campos signa mouebat.
et Decius: ‘Nunc hora, uiri, nunc tempus. adeste,
195dum Capua dignum, dum me duce dextera uindex
molitur facinus: procumbat barbara pubes.
pro se quisque alacres rapite hoc decus. hostis adire
si parat, obstructas praebete cadauere portas
et ferro purgate nefas. hic denique solus
200eluerit sanguis maculatas crimine mentes.’

Dumque ea nequiquam non ulli laeta profatur,
audita asperitate uiri coeptoque feroci,
multa feta gerens ira praecordia, Poenus
astabat muris propereque accersere lectos
205immitem castris Decium iubet. horrida uirtus
armatumque fide pectus rectique cupido
et maior Capua mens imperterrita mole
inuicta stabat toruoque minacia uultu
iussa ducis uerbisque etiam incessebat amaris.
210quem Libyae rector tot signa, tot arma ferentis
spernentem increpitans magno clamore profatur:
‘Post Paulum, post Flaminium componimur, eheu,
uecordi Decio, mecum certasse uolenti
in decus et famam leti. rapite (ite citati)
215signa, duces. pateatne mihi Campana uetante
urbs Decio, explorare libet, noua bella mouenti
cui patuere Alpes, saxa impellentia caelum
atque uni calcata deo.’ suffuderat ora
sanguis et a toruo surgebant lumine flammae.
220tum rictus spumans et anhelis faucibus acta
uersabant penitus dirum suspiria murmur.
sic urbem inuectus, toto comitante senatu
et uulgo ad spectanda ducis simul ora ruente,
effundit cunctam rabiem irarumque procellas.

225Necnon et Decio propiora pericula mentem
flammarant, tempusque adeo cernebat adesse,
quo laudes ducis inuicti superaret inermis.
non illum fuga, non clausi occuluere penates,
sed liber, ueluti nullus penetrasset in urbem
230Hannibal, intrepido seruauerat otia uultu,
cum iuuenem saeuis, horrendum, concitus armis
inuadit globus et pedibus sublime sedentis
ductoris sistit. tonat inde ferocibus alte
incessens uictor dictis: ‘Solusne ruentem
235fulcire ac reuocare paras a funere Romam,
o demens? en, qui diuum mihi munera tanta
eripiat. Decio prorsus seruabar inerti
uincendus, Decio imbelli, cui femina nulla
orta in Agenoreis nostrae Carthaginis oris
240cesserit. huic agedum (nam cur indigna feramus
magnanimi?), miles, meritas innecte catenas.’
dixerat haec, necdum finem conuicia norant:
inlatus uelut armentis super ardua colla
cum sese imposuit uictorque immane sub ira
245infremuit leo et immersis grauis unguibus haesit,
mandit anhelantem pendens ceruice iuuencum.
at Decius, dum uincla ligant, ‘Necte ocius’ inquit
‘(nam sic Hannibalem decet intrauisse) catenas,
foederis infausti pretium. sic uictima prorsus
250digna cadit Decius. nec enim te sanguine laetum
humano sit fas caesis placasse iuuencis.
en dextra! en foedus! nondum tibi curia necdum
templorum intrati postes: iam panditur acri
imperio carcer. perge ac primordia tanta
255accumula paribus factis. mihi fama sub umbras
te feret oppressum Capuae cecidisse ruinis.’
nec plura effari concessum. obnubitur atra
ueste caput, trahiturque ferox ante ora suorum.

Exin uictor ouans sedato pectore tandem
260spectandis urbis tectis templisque serenos
laetus circumfert oculos et singula discit:
quis muris sator, et pubes sit quanta sub armis,
quot bello pateant argenti aerisque talenta,
nunc qualis frenata acies, nunc deinde pedestris
265copia quanta uiris. monstrant Capitolia celsa
Stellatisque docent campos Cereremque benignam.
iamque diem ad metas defessis Phoebus Olympo
impellebat equis, fuscabat et Hesperos umbra
paulatim infusa properantem ad litora currum:
270instituunt de more epulas festamque per urbem
regifice extructis celebrant conuiuia mensis.
ipse, deum cultu et sacro dignatus honore,
praecipuis multoque procul splendentibus ostro
accipitur sublime toris. non una ministri
275turba gregis: posuisse dapes his addita cura,
his adolere focos, his ordine pocula ferre;
necnon et certis struitur penus. aspera mensa
pondera caelati fulgent antiquitus auri.
eripiunt flammae noctem, strepituque mouentum
280murmurat alta domus. stupet inconsuetus opimae
Sidonius mensae miles faciemque superbi
ignotam luxus oculis mirantibus haurit.
uescitur ipse silens et tantos damnat honores
esse epulis facilesque coli tanto agmine mensas,
285donec pulsa fames et Bacchi munera duram
laxarunt mentem. tum frontis reddita demum
laetitia, et positae grauiores pectore curae.

Personat Euboica Teuthras testudine, Cymes
incola, et obtusas immiti murmure saeuae
290inter bella tubae permulcet cantibus auris.
namque chaos, caecam quondam sine sidere molem
non surgente die, ac mundum sine luce canebat.
455tum deus ut liquidi disclusset stagna profundi
tellurisque globum media compage locasset;
ut celsum superis habitare dedisset Olympum,
castaque Saturni monstrabat saecula patris.
iamque Iouem et laetos per furta canebat amores
Electraeque toros Atlantidos, unde creatus
proles digna deum tum Dardanus, isque Tonanti
ut det Erichthonium magna de stirpe nepotem;
295hinc Tros, hinc Ilus, generis tunc ordine longo
Assaracus, nulloque minor famaue manuue
tum Capys ut primis dederit sua nomina muris.
concelebrant plausu pariter Sidonia pubes
Campanaeque manus. ante omnis ductor honori
300nominis augusto libat carchesia ritu;
cetera quem sequitur Bacchique e more liquorem
inrorat mensis turba ardescitque Lyaeo.

Interea, Tyrio resoluta in gaudia coetu
conuerso (neque enim, iuuenis non digne sileri,
305tramittam tua coepta libens famamque negabo
quamquam imperfectis, magnae tamen indolis, ausis),
mens una, inuiolata mero nullisque uenenis
potandi exarmata decus, pugnaeque necisque
Sidoniae tacito uoluebat pectore molem.
310quoque esset miranda magis tam sacra libido,
Pacuuio genitus patrias damnauerat artis.
is uariis oneratum epulis atque atria tardo
linquentem gressu comitatus pone parentem,
postquam posse datum meditata aperire nouosque
315pandere conatus, et liber parte relicta
tectorum a tergo patuit locus, ‘Accipe digna
et Capua et nobis’ inquit ‘consulta:’ (togaque
armatum amota nudat latus) ‘hoc ego bellum
conficere ense paro atque auulsum ferre Tonanti
320rectoris Libyci uictor caput. hic erit ille,
qui polluta dolis iam foedera sanciet, ensis.
si perferre nequit spectacula tanta senectus
et tremit inceptis lasso maioribus aeuo,
at tu securis concede penatibus et me
325linque meae menti. summum quod credis et aequas
Hannibalem superis, o quantum nomine maior
iam Poeno tibi natus erit!’ uibrabat ab ore
ignis atrox, animusque uiri iam bella gerebat,
cum senior, tanti pondus conaminis aegra
330iam dudum uix aure ferens, tremebundus ibidem
sternitur et pedibus crebro pauida oscula figens:
‘Per si quid superest uitae, per iura parentis
perque tuam nostra potiorem, nate, salutem,
absiste inceptis, oro, ne sanguine cernam
335polluta hospitia ac tabo repleta cruento
pocula et euersas pugnae certamine mensas.
tune illum, quem non acies, non moenia et urbes
ferre ualent, cum frons propior lumenque corusco
igne micat, tune illa uiri quae uertice fundit
340fulmina pertuleris, si uiso intorserit ense
diram, qua uertit per campos agmina, uocem?
fallit te, mensas inter quod credis inermem.
tot bellis quaesita uiro, tot caedibus armat
maiestas aeterna ducem. si admoueris ora,
345Cannas et Trebiam ante oculos Trasimennaque busta
et Pauli stare ingentem miraberis umbram.
quid? tanto in casu comitum iuxtaque iacentum
torpebunt dextrae? parce, oro, et desine uelle,
cui nequeas uictor superesse. an tristia uincla
350et Decius non erudiunt componere mentem?’

Talia commemorans, famae maioris amore
flagrantem ut uidit iuuenem surdumque timori,
‘Nil ultra posco, refer in conuiuia gressum;
approperemus:’ ait ‘non iam tibi pectora pubis
355Sidoniae fodienda manu tutantia regem:
hoc iugulo dextram explora. namque haec tibi ferrum,
si Poenum inuasisse paras, per uiscera ferrum
nostra est ducendum. tardam ne sperne senectam.
opponam membra atque ensem extorquere negatum
360morte mea eripiam.’ lacrimae tunc ore profusae,
et magna superum cura seruatus in arma
Scipiadae Poenus, nec tantum fata dederunt
externa peragi dextra. pulcherrimus irae
et dignus fieri compos memorabilis ausi,
365amisit quantam posito conamine laudem,
cui tantum est uoluisse decus. tum reddere sese
festinant epulis et tristia fronte serenant,
donec laeta uirum soluit conuiuia somnus.

Postera lux Phaethontis equos proferre parabat,
370iam rapido summis curru splendente sub undis,
et iuuenis magno generatus Hamilcare duras
iam dudum exercet curas. Carthaginis arces
ire ferox Mago et patribus portare iubetur
nuntius acta ducis. praeda et captiua leguntur
375corpora dereptaeque uiris sub Marte cruento
exuuiae, fausti superis libamina belli.
altera curarum Libycis dimittitur oris
heu Decius, reduci lentas seruatus ad iras,
ni poenae iuuenem indignae miseratus ab alto
380Iuppiter antiquam Batti uertisset ad urbem.
hic Pellaea uirum Ptolomaei sceptra uehentum
eripuere minis, resolutaque uincula collo.
atque eadem uitae custos mox deinde quieto
accepit tellus ossa inuiolata sepulchro.

385Nec Venerem interea fugit exoptabile tempus
Poenorum mentes caeco per laeta premendi
exitio et luxu corda importuna domandi.
spargere tela manu passim fallentia natis
imperat et tacitas in pectora mittere flammas.
390tum pueris dulce adridens: ‘Eat improba Iuno
et nos (nec mirum, quid enim sumus?) acta secundis
despiciat. ualet illa manu, ualet illa lacertis:
paruula nos arcu puerili spicula sensim
fundimus, et nullus nostro de uulnere sanguis.
395uerum, agite, o mea turba, precor (nunc tempus), adeste
et Tyriam pubem tacitis exurite telis.
amplexu multoque mero somnoque uirorum
profliganda acies, quam non perfregerit ensis,
non ignes, non immissis Gradiuus habenis.
400combibat inlapsos ductor per uiscera luxus,
nec pudeat picto fultum iacuisse cubili,
nec crinem Assyrio perfundere pugnet amomo.
ille sub hiberno somnos educere caelo
iactator tectis malit consumere noctes,
405ac ponat ritus uescendi saepe citato
dum residet sub casside equo, discatque Lyaeo
imbellem donare diem. tum deinde madenti
post epulas sit grata chelys, segnisque soporas
aut nostro uigiles ducat sub numine noctes.’

410Haec postquam Venus, adplaudit lasciuus et alto
mittit se caelo niueis exercitus alis.
sentit flammiferas pubes Maurusia pennas,
et pariter fusis tepuerunt pectora telis.
Bacchi dona uolunt epulasque et carmina rursus
415Pieria liquefacta lyra. non acer aperto
desudat campo sonipes, non ulla per auras
lancea nudatos exercet torta lacertos.
mollitae flammis lymphae languentia somno
membra fouent, miserisque bonis perit horrida uirtus.
420ipse etiam, adflatus fallente Cupidine, ductor
instaurat mensas dapibus repetitque uolentum
hospitia et patrias paulatim decolor artis
exuit, occulta mentem uitiante sagitta.
altera iam patria atque aequo sub honore uocatur
425altera Carthago Capua, intactumque secundae
fortunae ingenium uitia adlectantia quassant.
nec luxus ullus mersaeque libidine uitae
Campanis modus: accumulant uariasque per artis
scaenarum certant epulas distinguere ludo,
430ut strepit assidue Phrygiam ad Nilotica loton
†Memphis Amyclaeo passim lasciua Canopo.
inprimis dulcem, Poeno laetante, per auris
nunc uoce infundit Teuthras, nunc pectine cantum.
isque ubi mirantem resonantia pollice fila
435ductorem uidit Libyae, canere inde superbas
Aoniae laudes sensim testudinis orsus,
concordem citharae mouit per carmina linguam
uincere linquentis uitam quae possit olores,
atque haec e multis carpsit mollissima mensae:

440‘Argolicis quondam populis, mirabile dictu,
exaudita chelys lapidem testudine felix
ducere et in muris posuisse uolentia saxa.
haec Amphionio uallauit pectine Thebas
ac silice aggeribus per se scandente uocatis
445iussit in immensum cantatas surgere turris.
altera turbatum plectro moderata profundum
et tenuit phocas et in omni Protea forma
traxit et aequoreo portauit Ariona dorso.
iam quae Peliaca formabat rupe canendo
450heroum mentes et magni pectora Achillis,
Centauro dilecta chelys, compesceret iras
percussa fide uel pelagi uel tristis Auerni.
namque chaos, caecam quondam sine sidere molem
non surgente die, ac mundum sine luce canebat.
455tum deus ut liquidi †discisset stagna profundi
tellurisque globum media compage locasset;
ut celsum superis habitare dedisset Olympum,
castaque Saturni monstrabat saecula patris.
sed quos pulsabat Riphaeum ad Strymona, nerui,
460auditus superis, auditus manibus Orpheus,
emerito fulgent clara inter sidera caelo.
hunc etiam mater, tota comitante sororum
Aonidum turba, mater mirata canentem.
non illo Pangaea iuga aut Mauortius Haemus,
465non illo modulante sonos stetit ultima Thrace:
cum siluis uenere ferae, cum montibus amnes,
immemor et dulcis nidi positoque uolatu
non mota uolucris captiua pependit in aethra.
quin etiam, Pagasaea ratis, cum caerula nondum
470cognita terrerent pontoque intrare negarent,
...
ad puppim sacrae, cithara eliciente, carinae
adductum cantu uenit mare. pallida regna
Bistonius uates flammisque Acheronta sonantem
placauit plectro et fixit reuolubile saxum.
475o dirae Ciconum matres Geticique furores
et damnata deis Rhodope! tulit ora reuulsa
in pontum, ripis utraque sequentibus, Hebrus.
tum quoque, cum rapidi caput a ceruice recisum
portarent fluctus, subito emicuere per undas
480ad murmur cete toto exultantia ponto.’

Sic tunc Pierius bellis durata uirorum
pectora Castalio frangebat carmine Teuthras.
interea placida attulerant iam flamina terris
Magonem Libycis. lauro redimita subibat
485optatos puppis portus, pelagoque micabant
captiua arma procul celsa fulgentia prora.
at patulo surgens iam dudum ex aequore late
nauticus implebat resonantia litora clamor,
et simul adductis percussa ad pectora tonsis
490centeno fractus spumabat uerbere pontus.
nec lentum in medios rapienda ad gaudia uulgus
procurrit fluctus, elataque turba fauore
certatim ingenti celebrat noua gaudia plausu.
aequatur rector diuis: illum undique matres,
495illum turba minor moniti gaudere nepotes,
et senior manus et iuxta populusque patresque
mactatis superum dignantur honore iuuencis.
sic patriam Mago et portas ingressus ouantis
fraternae laudis fama. ruit inde senatus,
500et multo patrum stipatur curia coetu.
tum diuos ueneratus auum de more uetusto
‘Martem’ ait ‘egregium et fractas, quis Itala tellus
nitebatur, opes, pars ipse haud parua laborum,
nuntio. pugnatum superis in uota secundis.
505est locus, Aetoli signat quem gloria regis,
possessus quondam prisca inter saecula Dauno.
umentis rapido circumdat gurgite campos
Aufidus et stagnis intercipit arua refusis,
mox fluctus ferit Hadriacos magnoque fragore
510cedentem impellit retrorsus in aequora pontum.
hic Varro et magnum Latia inter nomina Paulus
nomen, quis rerum ducibus permissa potestas,
uixdum depulsa nigrae caligine noctis
inuadunt campum et late fulgentibus armis
515accendunt ultro lucem surgentis Eoi.
nos contra (nam germanum furor acer agebat
optatae pugnae) castris cita signa mouemus.
intremit et tellus et pulsus mugit Olympus.
hic fluuium et campos abscondit caede uirorum
520ductor, quo numquam maiorem ad bella tulerunt
rectorem terrae. uidi cum turbine saeuo
Ausonia et sonitu bellantis fusa per agros
uni terga daret. uidi cum Varro citato
auferretur equo, proiectis degener armis.
525quin et magnanimum perfosso corpore telis
strage super socium uidi te, Paule, cadentem.
Aegatis ille et seruilia foedera larga
ultus caede dies: non plus optasse liberet
quam tum concessit dexter deus. altera iam lux
530si talis redeat, populis sis omnibus una
tum, Carthago, caput terrasque colare per omnis.
testes hi stragis, quos signum inlustre superbis
mos laeua gestare uiris.’ tum funditur ante
ora admirantum praefulgens anulus auro
535datque fidem uerbis haud paruo insignis aceruo.
hinc iterum repetens, ‘Restat nunc sedibus imis
uertenda atque aequanda solo iam subruta Roma.
adnitamur:’ ait ‘uires refouete tot haustas
casibus, et pateant non parca aeraria dextris
540quas emimus bello. defit iam belua, tristis
Ausoniis terror, necnon alimenta fatigant.’

Atque ea dum memorat, toruo conuersus in ora
Hannonis uultu, quem gliscens gloria prauum
ductoris studio iam dudum agitabat acerbo:
545‘Iamne tibi dextras inceptaque nostra probamus?
iam fas Dardanio me non seruire colono?
anne iterum Hannibalem dedi placet? atra ueneno
inuidiae nigroque undantia pectora felle,
tandem tot titulis totque exorata tropaeis,
550infelix muta. dextra en, en dextera, quam tu
Aeneadis lacerare dabas, et litora et amnes
et stagna et latos impleuit sanguine campos.’
haec Mago, atque animos fauor haud obscurus alebat.

Cui, simul inuidia atque ira stimulantibus, Hannon:
555‘Talia uesani iuuenis conuicia miror
haud equidem: tumet ingenio, fraternaque corda
non tarde agnoscas et uirus futtile linguae.
qui ne mutatum uanis absistere credat,
nunc pacem orandum, nunc improba foedere rupto
560arma reponendum et bellum exitiale cauendum
auctor ego. atque adeo uosmet perpendite, quaeso,
quid ferat: haud aliud nobis censere relictum est.
tela, uiros, aurum, classis, alimenta precatur
belligeramque feram. uictus non plura dedissem.
565sanguine Dardanio Rutulos saturauimus agros,
et iacet in campis Latium. deponere curas
tandem ergo, bone, da uictor, liceatque sedere
in patria, liceat non exhaurire rapacis
impensis belli uacuatos saepe penates.
570nunc en, nunc, inquam (falsa ut praesagia nostra
sint, oro, mensque augurio ludatur inani),
haud procul est funesta dies. atrocia noui
corda ac prospicio natas e cladibus iras.
uos ego, uos metuo, Cannae. summittite signa
575atque adeo temptate, agedum, ac deposcite pacem:
non dabitur. parat ille dolor, mihi credite, maius
exitium accepto, citiusque haec foedera uictor
quam uictus dabit. atque adeo, qui tanta superbo
facta sonas ore et spumanti turbine perflas
580ignorantum aures, dic, en, germanus in armis
ille tuus par Gradiuo, per saecula tellus
cui similem numquam ductorem in bella creauit,
moenia Romuleae cur nondum uiderit urbis?
scilicet e gremio matrum rapiamus in hostem
585nondum portandis habiles grauioribus armis,
aeratas iussi texamus mille carinas,
atque omnis Libyae quaeratur belua terris,
ut longa imperia atque armatos proroget annos
Hannibal et regnum trahat usque in tempora fati?
590uos uero (neque enim occulto circumdamur astu)
ne dulcis spoliate domos, castrisque potentum
atque opibus sancite modum. pax optima rerum
quas homini nouisse datum est, pax una triumphis
innumeris potior, pax custodire salutem
595et ciuis aequare potens reuocetur in arcis
tandem Sidonias, et fama fugetur ab urbe
perfidiae, Phoenissa, tua. si tanta libido
armorum tenet atque enses non reddere perstat
poscenti patriae, nil suppeditare furori
600hortor et haec fratri Magonem dicta referre.’

Plura adnectentem (neque enim satiauerat iras
dicendo) clamor turbat diuersa uolentum:
‘Si Libyae decus, haud ulli superabilis armis,
Hannibal est irae tibi, destituemus ad ipsas
605uictorem metas nec opum adiumenta feremus,
inuidia unius sceptra ut iam parta retardet?’
inde alacres tribuunt quae belli posceret usus
absentique suum iactant sub teste fauorem.
mox eadem terris placitum traducere Hiberis,
610dum malus obtrectat facta immortalia liuor
nec sinit adiutas ductoris crescere laudes.