1. Pani
Divae, supremi progenies Iovis,Tuque, o choreae, Pieri, dux sacrae,
Sortita frondosum cacumen,
Calliope, nemorosi Olympi,
5Adsis canori pectinis arbitra,
Sive hoc sub antro sive sub ilice hac
Motura concentus loquaces,
Dum medio tacet aura sole,
Quos foeta tygris, quos leo Parthicus,
10Mixti maritis innocui gregis,
Mirentur, offensae prioris
Immemores solitaeque praedae,
Ruptoque praeceps Arnus ab aggere
Sistat citatum cursibus impetum,
15Longis et ad vocem resultent
Carminis aeriae cupressus:
Seu tu Gigantas fulmine praepeti
Coelo repulsos dicere seu velis
Cantare Latonae potentem
20Progeniem celeris sagittae
Seu bellicosae Pallados aegida
Victas et urbes seu potius iugis
Gaudentem intonsi Lycaei
Pana, vagi pecoris magistrum,
25Qui per nivosi devia verticis,
Qua nulla presso stat pede semita,
Rupesque inaccessas capellis
Virgineas agitat choreas,
Novisque semper concitus ignibus
30Blandum novena cantat arundine,
Auditus a primis Eoi
Sedibus Hesperio colono,
Quod nec virenti tecta sub arbore
Aequet volucris garrula nec citas
35Cantando consuetae morari
Voce rates triplici puellae.
At, cum renidens Hesperus os sacrum
De matris unda Tethyos extulit
Spargitque Lethaeos per orbem
40Nox tenebris adoperta somnos,
Tum vero quantus coelicolis patet
Modo huc citatis curribus, huc modo,
Quaecunque sub coelo salubri
Mente pater peragrat fovetque!
45Quem pone longo scilicet ordine
Ingens deorum subsequitur chorus,
Censi sub undenis magistris,
Aede bonam remorante Vestam;
Donec sereni verticibus sacris
50Accepti Olympi, corpora de via
Lassata succussuque longo
Ambrosiae dapibus refirmant:
Illic vicissim nunc epulis diem
Terunt, soluti morsibus asperis
55Curarum et insomnis querelae,
Nunc pateras iterant capaces,
Largoque blandi nectare carminis
Donante vires, te recinunt patrem
Terraeque ventosique Nerei,
60Pan bone, te genialis Aethrae.
At ipse inertis nunc pigra machinae
Fulcisque alisque et foedere mutuo
Triplex et hinc triplex per artus
Fusus habes agitasque molem,
65Nunc consonanti dissona semina
Quiete firmas, nunc nitida infimis
Diversa non una catena
Consolidas et aquarum et aurae,
Nunc plena Baccho pectora fertilis
70Chaos tenebris multivolum explicas,
Nunc caeca tot mundi malignis
Membra modis operosus ornas,
Cunctisque largus, nec tamen ullius,
Fixis coherces omnia legibus,
75Nec fine finis nec priore
Seminio, pater omnium idem.
Salve, deorum maxime, Pan pater,
Pan rite et idem rite Diespiter,
Molisque securis caducae
80Da, pater, ingenium salubre.
2. Coelo
Audi, felix patria superum,Omnia ferens, omnia continens,
Munde pater, sedes alta Iovis:
Qui par nulli, similis uni,
5In te totus, tuus es totus;
Qui fine carens, terminus omnium,
Longo terras circuis ambitu
Opibusque late pollens tuis
Sortis degis nescius aegrae;
10Qui Naturae sancta potentis
Ipsos vocas sub iuga coelites;
Qui totus teres undique et integer
Sua cunctis semina dividis.
Tu prona, pater, saecula parturis
15Indefessam terens orbitam,
Tu perpetua cuncta catena
Prima sollers nectis ab aethra,
Pater incertum rexne melior.
O sanctissime deorum pater,
20Pater Naturae, adsis, precor, et,
Utcunque mihi rite vocatus,
Tua dexter nos ope sospita.
3. Stellis
O saepe rerum perpetuas vicesMirata mecum, dic, agedum, dea,
Stellas et influxu tenaci
Cuncta iubar variare pollens.
5Nam, sive mundi prima orientis et
Ruptis creatos ilicibus viros,
Cum primum in ignotas recessit
Gleba recens animata formas,
Seu longa deinceps saecla revolvimus,
10Hinc omne principium omnibus, hinc modus,
Quaecunque vitali sub aura
Sol videt exoriens cadensve;
Hinc tot beatis terra nitet bonis,
Hinc inquietis semina fluctibus,
15Hinc ros et hymbres, hinc sororum
Stamina perpetienda cunctis.
Nam, cur inerti numina nenia
Et nocte frustra obtundimus et die
Iovemque ridentem precesque
20Totque supervacuas querelas?
Colendus ille est: sed trahit omnia
Vis saeva fati turbinis in modum aut
De monte torrentis nivali
Praecipites rapientis ornos,
25Ipsoque patrum semine protinus
Haurimus aevi laeta dolenda, nec
Discedit a prima supremus
Lege dies variatve discors.
Atque hic paterno gaudet humum bove
30Vertisse et ulmis nectere pampinos,
Hic arma sectatur tubasque,
Hic Cypriae melior carinae;
Alter benignis syderibus potens
Repente clarum tollit humo caput,
35Daturus exemplum ruina
Forsitan immoderatae habenae;
Ille, ominosa sic rapiente vi
Astrorum, honestos dedecorat patres
Et parta maiorum labore
40Dilacerat male faustus heres.
At ipsa coelo lucida sydera
Affixa cursus deproperant suos,
Secura privati laboris,
Dum stet opus solida catena
45Naturae et aeterni imperium Iovis
Fixum per omnes lege dies data,
Gaudentque nil prorsus relinqui
Alterius moderandum habenis.
Gaudete, Noctis progenies sacra,
50Stellae beatae: nos procul a domo
Quae fata nascenti dedistis
Interea miseri feremus.
4. Saturno
Saturni celebres diesAdsunt et resonant cuncta mero simul,
Simul laeta licentia
Aetatis memori scilicet aureae;
5Nos sicci tamen, ac velut
Nunc demum patriae moenia fax voret,
Cessamus neque tempora
Et pronos miseri respicimus dies.
Profer, Hylle puer, cadum;
10Da vati cytharam: pecten ubi aureus,
Lauri mnemosynum mei,
Et blandum resonans par lyra pectini?
Nil insigne nisi iuvat
Indictumque: iuvat dicere saecula
15Fortunata dei ac sua
Crescentem Cererem sponte, nec annuae
Curae debita semina,
Et lactis nivei flumina, flumina
Larga nectaris Attici,
20Cum Pax atque Fides casta per oppida
Visebant hominum domos,
Nec possessa diu imperia hospiti
Pigebat dare strenuo.
Nam, quid maius habent coelicolae patre
25Saturno Iovi optimi
(Eodem magnanimo patre Iovis, Rheae
Eodem coniuge maximo,
Quam de taurisono bellipotens sinu
Pater Protogonus dedit
30Terrarumque parentem et liquidi aetheris)?
Quis aeque est alius potens,
Idem cuncta dare atque idem alere omnia,
Idem, cum libet, omnia
Parcarum memori lege resolvere?
35Quis foecundior ingeni
Largitor, solidae quis retinentiae,
Quis et pauperiem pati
Et niti melior cum duce, par duci?
Hic, seu casta magis iuvant,
40Felix casta sequi, seu taciturnitas
Et tenax animus sui,
Observare bonus tuta silentia;
Hic suspendere fertili
Sollers vomere agros, hic sua semina
45Doctus fertilibus dare
Terris et veteres Chaonias dapes
Blandis vertere frugibus;
Quin, quamvis senio debilis et situ
Annorum, nihilominus
50Et fundare domos strenuus et semel
Collectam rabiem impigre
Exercere modis omnibus eflicax.
Saturne, optime maxime,
Saturne omnipotens progenitor deum,
55Absint hinc procul, o, procul,
Et lugubre odium, sancte, precor, tuum
Et vis saeva: alios minae
Importunae, alios ira premat tua.
5. Iovi
Iuppiter pie, IuppiterBenigne, optime Iuppiter,
Qui tuo nitidum aethera
Ambis igne beato:
5Te cano placidum patrem
Terrarum, placidum aequoris,
Largum, quicquid ubique adest,
Fertili dare dextra,
Sive augere libet novis
10Glebas seminibus rudes
Sive. enata salubribus
Fortunare alimentis;
Et nunc saeva repellere
Sylvis flabra virentibus,
15Nunc laetum sata commodo
Culta spargere rore,
Nunc rigentia flumina
Dura solvere compede,
Nunc defendere Syrium
20Aegris pulverulentum
Terris et pecori mala
Momenta, arboribus mala,
Cum semel rabiem improbam
Tellus syderis hausit.
25Sed nec vere novo thima
Complecti numero queam
Aut quas saevus Atabolus
Olim torquet arenas,
Nec, si lingua adamantina
30Sonet, vox adamantina,
Tuas expediam tamen
Laudes et benefacta:
Aut cum falciferi patris
Almo sydere temperas
35Minas et rabiem feram,
Quo non saevior alter,
Seu libet misera lue
Urbes polluere integras
Sive fasque nefasque gravi
40Involvisse ruina;
Aut cum, fraude procul mala
Pulsa, nequitia procul,
Idem legibus omnia,
Idem moribus ornas
45(At lugubre nefas vada
Horret tristificae Stygis
Rotamque et capiti improbo
Imminentia saxa).
O coeli decus, o potens
50Votorum et triplicis boni,
Salve, rite vocantibus
Felix, Iuppiter alme.
6. Marti
Antiqua Codri progenies, licetHinc arva bubus mille teras tuis,
Hinc dite seponas in arca
Quicquid Arabs vehit aestuosus,
5Frustra clientum dinumeres greges
Et consulari praemia purpurae,
Frustra renidentes curules
Et veterum decora alta patrum,
Ni cuncta prudens dis referas bonis:
10Hos nocte, castis hos precibus die
Supplex adores, hos in omne
Tempus opem veniamque poscas,
Nec vero, siquid durius accidit
(Quae multa vitae fert varius tenor)
15Spem praeter, iccirco labare
Relligio pietasque debet.
Nam nec perenni terra viret coma
Et saepe sudo nunc capimur brevi,
Nunc frustra inundantes procellae
20Terrificant redeunte sole.
Quare, tot olim quanquam opibus patrum
Excussi Etrusco carpimur otio,
Dic, sancta, dic, Clio, parentum
Laude patrem solita Gradivum,
25Heu, tot suorum quem miserae iuvant
Clades, repulso Strymone Thracio
Tectisque Byzanti superbis,
Tristia dum fovet arma Turcae.
Sed quid benignae non faciunt preces?
30Forsan minarum desinet hic quoque
Iam tandem et oblitus peracti
Respiciet propior nepotes.
Tunc me nec Orpheus carminibus pater
Aequet canentem nec pecorum deo
35Laudatus aestiva sub umbra,
Multiloquae fidicen Camaenae,
Quanquam sonoris hic fidibus rudes
Duxisset ornos et vaga flumina
Frenasset, hunc dignatus ipse
40Ultro epulis decimaque Phoebus:
Sed plena solvens pectora numine,
Dicam arma, plectro dicam adamantino
Currus et adversa iacentem
Cuspide terrigenam cohortem,
45Cum, saeva cunctis bella timentibus
Superque moles molibus additas
(Sic prima nil virtus perhorret!)
Mars cuperet tamen arma solus,
Mars tunc Olympo primum oculis patris
50Admissus, alta sub Rhodope puer
Haemoque adhuc suetus leones
Cominus exagitare aprosque.
Ut vero cunctos ancipitis mali
Concussit horror Terraque partubus
55Superba crescebat sereno
Iam propior propiorque coelo,
"Quid, o, quid annos digeritis rudes?
An sic creari nil" ait "ab Iove est"
Paean, "o aeternum carentes
60Morte dei et bone rex deorum?"
Simulque et ensem dat puero et galeam
Aeratam et hamis undique nexilem
Auroque loricam trilicem,
Aeolii Steropis laborem.
65Excepit omnis regia plausibus,
Primusque nutu Iuppiter annuens
Terrasque concussitque coelum,
Cynthe, tua domina invidente.
Et iam profanae versae acies retro,
70Iam Terra monstris ipsa suis gravis,
Aeterna quid distent caducis
Senserat et manibus Tonantis
Contorta Rhoeti fulmina fraxinis,
Iam laeta signo sancta deum cohors
75Redibat audito receptus,
Arma Iovis pariter canentes:
At non receptus ille nec imperi
Audit verendi signa, sed improba
In caede perstabat ferocum
80Impatiens animorum et irae,
Ni iam tum et annos et pueri Venus
Mirata dextram, nec faciem minus,
Complexa germanum benignis
Aurea continuisset ulnis.
85Salve, et virorum Mars pater et pater
Armorum, et olim (si merui modo)
Da, quaeso, da, Gradive, pulchraque
Ob patriam atque inopina fata.
7. Veneri
Iam sat huc illuc, Erato, vagata,Arte concussas moderante habenas,
Dum per et tractus et inane Olympi
Curris apertum,
5Flecte vocales, agedum, quadrigas,
Sancta qua vocat genitrix Amorum;
Flecte: quis neget genitrici Amorum
Carmina danda?
Nunc et auratos bene pone crines,
10Tortulum myrto cohibente cirrum,
Nunc et Eois opibus gravatas
Indue vestes,
Qualis exortu serieque prima
Diceris rerum Veneris parentis
15Donaque et largas cecinisse blando
Pectine laudes.
Ante nec terrae facies inerti
Nec suus stellis honor et sine ullis
Aura torpebat zephyris, sine ullis
20Piscibus unda:
Prima de patris gremio Cythere
Caeca Naturae miserata membra,
Solvit antiquam minimum pigendo
Foedere litem.
25Illa supremis spatiis removit
Lucidum hunc ignem mediasque terras
Arte suspendit pelagusque molles
Inter et auras:
Tunc et immenso micuere primum
30Signa tot coelo et sua flamina aer
Cepit, admirans volucrum proterva
Proelia fratrum;
Tunc repentinis freta visa monstris
Fervere et nova facie novoque
35Flore diffusos aperire tellus
Daedala vultus.
Iam greges passim varios boumque ar-
Menta, iam pictas volucres ferasque
Surgere emotis erat hic et illic
40Cernere glebis;
At virum, quamvis etiam labante
Aegra plebs genu, meditari et urbes
Tectaque et iam tum sociorum amicos
Iungere coetus.
45Quos ferox inter medios Cupido
Acer it, fratrum comitante turba,
Callidus quondam petiisse certa
Quenque sagitta,
Seu libet magnae genitricis alta
50Templa semota peragrare cura,
Seu procellosae per aperta vitae
Flectere gressum,
Sive, mutato iaculis veneno,
Mutuis tactos penitus favillis
55Carpere et gentis breve ver parata
Prole novare.
Ipsa lascivo Venus alma partu
Laeta, nunc iunctis vehitur columbis,
Eriosque altos et opima Cypri
60Templa revisens
(Ridet et tellus veniente diva
Carpathi et rident freta, nec sereno
Sibilat coelo nisi blandientis
Aura Favoni);
65Nunc, novis sanctum caput impedita
Floribus, plausasque levis choreas
Ducit et passim violis scatentem
Ter pede nudo
Concutit terram: sequitur Iuventa
70Fervidum spirans, sequitur Voluptas
Prodiga et zonis Charitum renidens
Turba solutis.
Spectat occulto latitans roseto
Mars pater simulque cupit videri
75Et timet, simul velut igne cera ex-
Udat abitque.
Nunc ubi currus, ubi amica quondam
Hasta? quid tecum, bone dux, roseto?
Nempe iam sordent galeae aptiorque
80Crinibus herba est.
Illa tormentisque deique amore
Pulchrior, quam dissimulat videre,
Hoc mage occulta placuisse quaerit,
Callida, ab arte:
85Et modo suras teretes reducta
Veste, dum saltat, studiosa nudat,
Et modo pectus retegit statimque
Claudit eburneum.
Sed, Venus regina, Iovis propago
90Aurea, huc adsis, precor, et maligna
Nocte discussa tua da beata
Visere templa.
8. Mercurio
Ergo restabat mihi (proh, deorumRex bone!) hoc fatis etiam malignis,
Patria ut Graecus sacra non Pelasga
Voce referrem,
5Quique tot saeclis tripodas silentes
Primus Orpheo pede rite movi,
Exul Etrusci streperem sonanda
Vallibus Arni;
Sed tamen Delphisque meis habenda
10Gratia et Maia genito beata:
Ille nec turpem exilio nec unquam
Passus inertem,
Perque tot terras, mala tot secutus
Per freta huc fatis agitatum et illuc,
15Largus et Scythae dedit et Latini
Pectinis usum,
Forsitan, vanus nisi fallor augur,
Et decus labente daturus aevo
Exuli, magni invideant quod olim
20Saepe tyranni.
Interim, si non patriae beata
Voce, qua grato licitum cadente
Te canam Phoebo, tibi substrepemus
Syderis ortu.
25O potens vatum geminique mundi,
Mercuri, interpres, pater, unde primum
Fluxit et nervis honor et decorae
Copia linguae,
Arte dum blanda populos recentes
30Caede deterres solita suisque
Providus sylvis, meliora tandem
Quaerere suasos,
Inque crescentes facis ire muros
Marmora ad vocem cytharae bicornis,
35Dulce subsultim tremuli insecuta
Pollicis ictum.
Nam, quid et leges positas et acris
Ingeni commenta loquar benigna,
Quis sine incassum steterant relictis
40Oppida sylvis?
Tu procellosa vagus hospes alno
Adriae curris freta, tu remotos
Gadibus Seras gelidisque donas
Bactra Britannis
45Impiger mercator, ut omnia omnes
Gentibus terraeque ferant et aurae;
Te tuus Ianusque forumque supplex
Orat avarum,
Quique vel penna trepidis vel extis
50Doctus eventura videre quique
Fluctibus sollers numerosque vastae
Ponit arenae,
Sive quis Graia nitidus palestra,
Barbarae miratus opes olivae,
55Vara Pisaeo redeunte nudat
Brachia lustro
Sive quis cura meliore felix
Aethera atque ipsas animo capaci
Concipit stellas positusque coelo et
60Nomina dicit.
Iam leves somnos dare, iam negare,
Vestrum opus; vestrum, pater Argicida,
Nocte sopitis aperire divum
Condita fata,
65Vestrum et aurata revocare virga
Sedibus functas animas sepultis,
Vestrum et invisi spatiis iniquis
Reddere Averni.
Salve, io, verum decus exilique
70Dulce lenimen patriaeque victae,
Commodus peraeque animoque gnavo et
Rebus agendis.
